Դինո Բուցցատի (1906 -1972) – իտալացի գրող, դրամատուրգ, լրագրող։ Մի շարք սյուռեալիստական և ֆանտաստիկ վեպերի ու պատմվածքների հեղինակ է, որին բազմաթիվ առիթներով համեմատել են Կաֆկայի հետ։ Առավել հայտնի է 1940թ․-ին լույս տեսած «Թաթարների անապատը» (“Il deserto dei tartari”) վեպով։ Ներկայացվող պատմվածքը «Առեղծվածի կրպակը» (“La Boutique del Mistero”) ժողովածուից է, որն առաջին անգամ հրատարակվել է 1968թ․-ին։
***
Ուշ ժամի վերադառնալով հյուրանոցի իմ սենյակ՝ արդեն կիսով չափ հանվել էի, երբ արտաքնոց գնալու կարիք զգացի։
Սենյակս անվերջանալի ու վատ լուսավորված միջանցքի գրեթե ամենախորքում էր։ Մանուշակագույն, նվաղ լապտերները, որ տեղակայված էին միմյանցից մոտ քսան մետր հեռավորությամբ, կարմիր գորգին լույսի շերտեր էին պատկերում։ Ուղիղ մեջտեղում՝ այդպիսի լապտերներից մեկի մի կողմում սանդուղքն էր, մյուսում՝ արտաքնոցի ապակյա կրկնադուռը։
Խալաթը հագիս դուրս եկա բոլորովին ամայի միջանցք։ Համարյա արտաքնոց էի հասել, երբ դիմացս բուսնեց մի տղամարդ, որը նույնպես խալաթով էր, դուրս էր հառնել ստվերից ու ինձ ընդառաջ էր գալիս հակառակ կողմից։ Դա մի բարձրահասակ ու հաղթանդամ պարոն էր՝ Էդուարդ Յոթերորդի ոճի կլորավուն մորուքով։ Մի՞թե նա էլ էր նույն ուղղությամբ գնում։ Ինչպես պատահում է նման դեպքերում, երկուսս էլ մի պահ անհարմար զգացինք, ու քիչ էր մնում` բախվեինք միմյանց։ Բանն այն է, որ ես, չգիտես ինչու, ամաչեցի նրա հայացքի ներքո արտաքնոց մտնելուց ու շարունակեցի քայլել, ասես բոլորովին այլ տեղ էի գնում։ Նույնը տղամարդն արեց։
Արդեն մի քանի քայլ էի արել, երբ գիտակցեցի վարմունքիս անհեթեթությունը։ Եվ իսկապես, ի՞նչ կարող էի անել։ Երկու հնարավորություն կար. առաջինը՝ հասնել միջանցքի խորքն ու ետ դառնալ՝ հուսալով, որ մորուքով պարոնն այդ ընթացքում հեռացած կլինի։ Սակայն ոչ մի հիմք չկար կարծելու, որ, սենյակ մտնելով, դաշտը կազատի։ Գուցե նա նույնպես ցանկանում էր արտաքնոց գնալ և, ինձ հանդիպելով, ամաչել էր՝ ճիշտ և ճիշտ ինձ նման, ու այժմ նույնպիսի անհարմար վիճակում էր։ Հետևաբար վերադառնալով ինձ կենթարկեի դարձյալ նրան հանդիպելու ու է՛լ ավելի ծիծաղել տեսք ունենալու վտանգին։
Երկրորդ հնարավորություն հետևյալն էր. թաքնվել բազմաթիվ դռներից մեկի խորշում (դրանք բավականաչափ խոր էին)՝ ընտրելով ամենանվազ լուսավորվածը, ու այնտեղից լրտեսել՝ մինչև համոզվեմ, որ միջանցքը միանգամայն դատարկ է։ Այդպես էլ վարվեցի մինչ իրավիճակն ավելի խորությամբ վերլուծելը։
Միայն այն ժամանակ, երբ գողի պես անշարժ ցցվել էի այդ նեղ խորշերից մեկում (90 համարի սենյակի դուռն էր), սկսեցի կշռադատել։ Նախևառաջ, եթե սենյակը զբաղված էր, և վարձակալը ցանկանար ներս մտնել կամ դուրս գալ, ի՞նչ կասեր, եթե տեսներ ինձ իր դռան առաջ այդպես թաքնված։ Իսկ որ ավելի վատ է, ի՞նչ իմանայի, որ դա հենց մորուքով պարոնի սենյակը չէր, որը վերադառնալով` ինձ հանկարծակիի կբերեր։ Հարկավոր չէր առանձնապես կասկածամիտ լինել իմ այդ հնարքը չափազանց տարօրինակ համարելու համար։ Մի խոսքով՝ այդտեղ մնալն անխոհեմություն էր։
Գլուխս դանդաղորեն դուրս հանեցի՝ միջանցքը զննելու։ Մի ծայրից մյուսը բացարձակապես դատարկ էր։ Ոչ մի շշուկ, ոչ մի ոտնաձայն, մարդկային ձայնի ոչ մի արձագանք, բացվող դռան ոչ մի աղմուկ չէր լսվում։ Պահը բարենպաստ էր. դուրս եկա թաքստոցից ու համարձակ քայլերով դեպի սենյակս ուղղվեցի։ Մտածում էի ճանապարհի կեսից արտաքնոց մտնել։
Սակայն այդ նույն վայրկյանին (չափազանց ուշ նկատեցի ծպտվելու համար) մորուքով պարոնը, որ ըստ երևույթին նույն միտքն էր ունեցել, դուրս էր եկել խորքի սենյակներից մեկի դռան խորշից (կարող էր իմ սենյակը լինել) և վճռականորեն գալիս էր ինձ դեմ հանդիման։
Երկրորդ անգամ հանդիպեցինք արտաքնոցի մոտ՝ ավելի մեծ ամոթխածությամբ, և այս անգամ էլ մեզնից ոչ ոք չհամարձակվեց ներս մտնել՝ անհարմար զգալով, որ մյուսը կարող է տեսնել։ Այս անգամ ծիծաղելի երևալու վտանգն ավելի իրական էր։
Այդպես, ներքուստ անիծելով մարդկայն հարգանքը, դեպի իմ սենյակ ուղղվեցի։ Երբ հասա, դուռը բացելուց առաջ շրջվեցի դիտելու. կիսաստվերի մեջ նշմարեցի մորուքով մարդուն, որը միաժամանակ իր սենյակ էր մտնում ու իր հերթին շրջվել էր դիտելու։
Զայրացած էի։ Բայց մի՞թե մեղավորն ինքս չէի։ Ապարդյուն փորձելով լրագիր կարդալ՝ ավելի քան կես ժամ սպասեցի, այնուհետև զգուշությամբ բացեցի դուռը։ Հյուրանոցում խոր լռություն էր տիրում, ինչպես լքված զորանոցում, իսկ միջանցքն ավելի ամայի էր, քան երբևէ։ Վերջապե՛ս։ Գրեթե վազելով դուրս պրծա՝ շտապելով հասնել արտաքնոցի դռանը։
Մյուս ծայրից, սակայն, բացառիկ, գրեթե տելեպատիկ ճշգրտությամբ մորուքով պարոնը նույնպես սենյակից դուրս ցատկեց ու անասելի փութկոտությամբ դեպի արտաքնոցն ուղղվեց։
Ուստի երրորդ անգամ հայտնվեցինք դեմ-դիմաց՝ անթափանց ապակիներով դռան մոտ։ Երրորդ անգամ երկուսս էլ ձևացրինք, երրորդ անգամ երկուսս էլ շարունակեցինք ճանապարհը՝ առանց ներս մտնելու։ Իրավիճակն այնքան զավեշտալի էր, որ ամենաչնչին բանը՝ մի հայացք, մի ժպիտ բավական կլիներ սառույցը կոտրելու ու ամեն ինչ կատակի տալու համար։ Սակայն ոչ ես, ոչ էլ հավանաբար նա կատակելու տրամադրություն չունեինք, ընդհակառակը, մի կատաղի հուսահատություն, մղձավանջի մի զգացում ճնշում էր մեզ, ասես այդ ամենը մեր նկատմամբ ատելությունից խորհրդավոր կերպով նյութված խարդավանք լիներ։
Առաջին անգամվա պես բանը վերջացավ նրանով, որ թաքնվեցի մի անհայտ դռան խորշում՝ սպասելով իրադարձությունների զարգացմանը։ Այժմ ինձ ձեռնտու էր գեթ միայն վնասի չափը նվազեցնելու համար սպասել, մինչև մորուքավորը, որ անկասկած թաքնվել էր միջանցքի մյուս ծայրում, առաջինը լքեր խրամատը։ Թույլ կտայի, որ բավականաչափ առաջանա, ու միայն վերջում դուրս կգայի, որպեսզի նրան բախվեմ ոչ թե արտաքնոցի առաջ, այլ շատ ավելի ուշ և, ընդհարումը հաղթահարելով, կկարողանայի ազատորեն գործել առանց ավելորդ վկաների։ Մինչդեռ եթե նա, մինչ ինձ հանդիպելը, որոշեր ներս մտնել, ավելի լավ. կարիքները բավարարելուց հետո կքաշվեր իր սենյակ ու ամբողջ գիշեր այլևս չէր երևա։
Հազիվ մի աչքս դուրս ցցելով (հեռավորության պատճառով չէր կարող տեսնել՝ արդյոք մարդը նույնն էր անում)՝ երկար ժամանակ դարանակալած մնացի։ Հոգնելով ոտքի վրա լինելուց՝ ինչ-որ պահի պպզեցի՝ առանց զգոնությունս կորցնելու։ Սակայն տղամարդը չէր համարձակվում դուրս գալ, թեպետ այնտեղ էր՝ թաքնված, նույն վիճակում, ինչ որ ես։
Լսեցի, թե ինչպես ժամացույցը խփեց երկուսն անց կեսը, երեքը, երեքն անց քառորդ, երեքն անց կես։ Այլևս չէի դիմանում։
Ի վերջո քնով անցա։
Արթնացա ճմլված ոսկորներով։ Առավոտյան վեցն էր։ Առաջին պահին ոչինչ չէի հիշում։ Ի՞նչ էր պատահել։ Ինչո՞ւ էի հատակին։ Հետո տեսա ինձ նման այլ մարդկանց՝ խալաթով, հարյուրավոր դռներ խոռոչներում կուչ եկած ու քնած՝ որը պպզած, որը հատակին նստած, որն էլ ոտքի վրա ցլի պես մրափելիս՝ բոլորը գունատ, հոգնատանջ, ինչպես պատահում է ամբողջ գիշեր տևած ճակատամարտից հետո:
Թարգմանությունը իտալերենից՝ Լուսինե Աբովյանի
