Անյեզեն կարող էր ինձ գոնե զգուշացնել` փոխանակ այսպես հեռանալու, կամ կարող էր ասել. գնա´ գրողի ծոցը: Չեմ հավակնել կատարյալ լինել, բայց եթե ինձ ասած լիներ, թե իրեն ի՞նչ էր պակասում, կարող էինք խոսել այդ մասին: Բայց ոչ. երկու տարի ամուսնացած, և ոչ մի բառ. հետո էլ, մի առավոտ, օգտվելով առիթից, որ մեկ րոպեով բացակա էի, ծածուկ հեռացել է` հենց այնպես, ինչպես անում են աղախինները, երբ ավելի լավ տեղ են գտնում: Հեռացել է և նույնիսկ հիմա՝ վեց ամիս անց, ինչ ինձ թողել է, չեմ հասկանում պատճառը: Այդ առավոտ տեղի շուկայում առևտուրս անելուց հետո (ինձ դուր է գալիս անձամբ անել առևտուրը. գիտեմ գները, գիտեմ, թե ինչ եմ ուզում, դուր է գալիս սակարկել ու բանակցել, համտեսել ու շոշափել, ցանկանում եմ իմանալ, թե ինչ անասունից է ինձ հասնում բիֆշտեքսը, որ զամբյուղից է խնձորը), դուրս էի եկել կրկին մետր ու կես ծոպ գնելու` ճաշասենյակի վարագույրին կարելու համար: Քանի որ չէի ուզում շատ ավելին ծախսել, բավականին պտտվեցի, մինչև Ումիլտա փողոցի մի փոքրիկ խանութում գտա այն, ինչը կսազեր:
Վերադարձա տուն 11-ն անց 20-ի կողմերը, մտա ճաշասենյակ, որպեսզի համեմատեմ ծոպի գույնը վարագույրի հետ և իսկույն նկատեցի սեղանի վրայի թանաքամանը, գրիչը և նամակը: Ճիշտն ասած, ինձ ապշեցրեց հատկապես թանաքի հետքը սեղանի սփռոցի վրա: Մտածեցի. «Մի տես, թե որքան թափթփվածն է…կեղտոտել է սփռոցը»: Վերցրեցի թանաքը, գրիչն ու նամակը, հանեցի սփռոցը, տարա խոհանոց, և այնտեղ, լիմոնով լավ շփելով, հանեցի կեղտաբիծը: Այնուհետև վերադարձա ճաշասենյակ, փռեցի սփռոցը և, միայն այդ ժամանակ հիշեցի նամակի մասին: Ինձ էր հասցեագրված. «Ալֆրեդո»: Բաց արեցի, կարդացի. «Մաքրությունը արել եմ: Ճաշդ ինքդ պատրաստիր, քանի որ դրան սովոր ես: Մնաս բարով: Ես վերադառնում եմ մայրիկի մոտ: Անյեզե»: Մի պահ ոչինչ չհասկացա: Ապա կրկին կարդացի նամակը և ի վերջո ընկալեցի. Անյեզեն հեռացել էր, երկու տարվա ամուսնությունից հետո ինձ թողել էր: Սովորության ուժով նամակը դրեցի սպասքապահարանի դարակում, որտեղ դնում եմ կտրոնաթերթիկներն ու նամակները և նստեցի աթոռակի վրա՝ պատուհանի կողքին: Չգիտեի ինչ մտածել, դրան պատրաստ չէի և գրեթե չէի հավատում: Մինչ մտորումների մեջ էի, հայացքս ընկավ հատակին, և տեսա մի փոքրիկ սպիտակ փետուր, որը պետք է որ պոկված լիներ փետրափնջիկից, երբ Անյեզեն փոշիներն էր սրբել: Վերցրեցի փետուրը և պատուհանից դուրս նետեցի: Այնուհետ դրեցի գլխարկն ու դուրս եկա տանից: Ըստ իմ սովորության, մայթի սալաքարերի վրայով մեկ ու մեջ քայլելով` սկսեցի ինքս ինձ հարցեր տալ. ի՞նչ կարող էի արած լինել Անյեզեին, որպեսզի ինձ թողներ այդքան չարությամբ, ասես վիրավորելու մտադրությամբ: Առաջին բանը, որ մտածեցի, այն էր, որ թեկուզև չնչին դավաճանություն արած լինեի: Եվ իսկույն պատասխանեցի. ո´չ մի նման բան: Առանց այդ էլ երբեք թուլություն չեմ ունեցել կանանց հանդեպ` նրանց չեմ հասկանում, ոչ էլ իրենք են ինձ հասկանում, բայց այն օրից, ինչ ամուսնացել եմ, կարելի է ասել, որ նրանք դադարեցին գոյություն ունենալ ինձ համար: Այդ տեսանկյունից նույնիսկ Անյեզեն էր ինձ խայթում` ամեն անգամ հարցնելով. «Ի՞նչ կանեիր, եթե սիրահարվեիր մեկ այլ կնոջ»: Իսկ ես պատասխանում էի. «Հնարավոր չէ, սիրում եմ քեզ, և այդ զգացմունքը հավերժ է լինելու»:
Այժմ, կրկին մտածելով այդ մասին, ինձ թվաց, թե հիշեցի, որ վերջին բառերս նրան չուրախացրեցին, հակառակը. դեմքը ձգվեց և լռեց: Անցնելով բոլորովին այլ մտքերի՝ ցանկացա ստուգել, թե պատահմամբ Անյեզեն ինձ չէր թողել դրամի, կամ ընդհանրապես իր հանդեպ ունեցածս վերաբերմունքի պատճառով: Սակայն այս անգամ ևս նկատեցի, որ խիղճս հանգիստ էր: Դրամ, ճիշտ է, նրան չէի տալիս, որոշ բացառություններով, բայց դե ի՞նչ դրամի կարիք ուներ: Ես մշտապես իր կողքին էի` պատրաստ վճարելու: Իսկ վերաբերմու՞նքս, դե´, վատ չէր. մի փոքր դատեք ինքներդ. շաբաթը երկու անգամ կինո, սրճարան` երկու անգամ, և կարևոր չէր, պաղպաղակ էր վերցնում, թե սովորական սև սուրճ , մի զույգ պատկերազարդ ամսագիր ամսական և օրաթերթը, ձմռանը, թերևս, նաև օպերա, ամռանը` օդափոխություն Մարինոյում՝ հորս տանը: Սա զվարճանքների առումով, գանք հագուստներին. Անյեզեն դարձյալ չէր կարող դժգոհել: Երբ նրան անհրաժեշտ էր որևէ բան, լիներ կրծկալ, թե մի զույգ գուլպա կամ թաշկինակ, ես միշտ պատրաստ էի. գնում էի նրա հետ խանութները, ընտրում իր հետ ապրանքը, վճարում առանց մի խոսքի: Նույնը` կապված դերձակների և գլխարկավաճառների հետ. չի եղել գեթ մեկ դեպք, որ նա ինձ ասեր. «Կարիք ունեմ գլխարկի, կարիք ունեմ զգեստի», ու ես չպատասխանեի. «Գնանք, ես քեզ կուղեկցեմ»: Իմիջիայլոց, հարկավոր է խոստովանել, որ Անյեզեն պահանջկոտ չէր. ամուսնության առաջին տարուց հետո գրեթե բոլորովին դադարեց զգեստներ պատվիրել իր համար: Ավելին, այդ ես էի հիշեցնում, որ իրեն հարկավոր է այս կամ այն հագուստը: Սակայն նա ինձ պատասխանում էր, որ նախորդ տարվա զգեստը ուներ և էական չէր: Այնքան, որ հակվեցի մտածելու, որ այս առումով նա տարբերվում էր այլ կանանցից և կարևորություն չէր տալիս լավ հագնվելուն:
Ուրեմն, սիրո և դրամի հետ կապված` ոչինչ: Մնում էր միայն այն, որը փաստաբանները կոչում են բնավորության անհամատեղելիություն: Ինքս ինձ հարց տվեցի. ի՞նչ անհամատեղելիություն կարող էր լինել մեր միջև, եթե երկու տարում որևէ վիճաբանություն, ասում եմ` գեթ մեկը, երբևէ չի եղել: Միշտ միասին էինք, եթե այդ անհամատեղելիությունը եղած լիներ, դուրս կսպրդեր: Մինչդեռ Անյեզեն ինձ երբեք չէր հակաճառել, հակառակը` կարելի է ասել չէր էլ խոսում: Որոշ երեկոներ, երբ անց էինք կացնում սրճարանում կամ տանը, խոսողը միշտ ես էի: Չեմ ժխտում՝ սիրում եմ խոսել և լսել ինձ խոսելիս, հատկապես մտերիմ մարդկանց հետ: Ձայնս մեղմ է, համաչափ, առանց ելևէջների, տրամաբանական, սահուն և եթե բախվում եմ որևէ թեմայի, ուրեմն այն քննում եմ ծայրեծայր, բոլոր տեսակետներից: Հետո թեմաները, որոնք նախընտրում եմ, տան հետ են կապված. սիրում եմ զրուցել ապրանքների գնի մասին, կահույքի տեղադրման, խոհանոցի, տերմոսիֆոնի, մի խոսքով ամեն մի հիմարության մասին: Նման բաների մասին խոսելն ինձ երբեք չի հոգնեցնում. դրանից այնպիսի հաճույք եմ զգում, որ հաճախ նորից եմ սկսում` միևնույն դատողություններով: Չէ՞ որ սրանք այն զրույցներն են, որոնք մեզ պետք են կանանց հետ խոսելիս. այլապես ինչի՞ մասին խոսենք: Անյեզեն, իմիջիայլոց, ինձ լսում էր ուշադրությամբ, համենայն դեպս ինձ այդպես էր թվում: Միայն մեկ անգամ, մինչ նրան բացատրում էի էլեկտրական ջրատաքացուցիչի աշխատանքը, նկատեցի, որ ննջել էր: Արթնացնելով հարցրեցի. «Այդ ի՞նչ է, ձանձրանու՞մ ես»: Նա անմիջապես պատասխանեց. «Ո´չ, ո´չ, հոգնած էի, գիշերը չեմ քնել»: Ամուսինները սովորաբար ունենում են գրասենյակ կամ խանութ, կամ առհասարակ ոչինչ չեն ունենում և գնում են զբոսնելու ընկերների հետ: Սակայն ինձ համար, իմ գրասենյակը,իմ խանութը, իմ ընկերները Անյեզեն էր: Նրան մի րոպե անգամ մենակ չէի թողնում, նրա կողքին էի գտնվում նույնիսկ, երևի զարմանաք, երբ կերակուր էր պատրաստում: Մեծ սեր ունեմ դեպի խոհանոցը և ամեն օր, մինչ ուտելը, կապում էի գոգնոցը և օգնում Անյեզեին խոհանոցում: Ամեն ինչից մի քիչ –մի քիչ անում էի. կարտոֆիլ էի մաքրում, լոբին էի ընտրում, խավարտ պատրաստում, հետևում կաթսաներին: Այնքան լավ էի օգնում, որ հաճախ ասում էր. «Նայիր, դու արա…, գլուխս ցավում է…, գնամ մի փոքր պառկեմ»: Եվ այդ ժամանակ կերակուրն ինքնուրույն էի պատրաստում, իսկ խոհարարական գրքի օգնությամբ ունակ էի նույնիսկ նոր ճաշատեսակներ փորձել:
Ափսոս, որ Անյեզեն ուտող չէր. հակառակը, վերջերս ախորժակը կորցրել էր և հազիվ էր դիպչում ուտելիքին: Մի անգամ ինձ ասաց, հենց այնպես, կատակով. «Սխալմամբ ես տղամարդ ծնվել…դու կին ես, ավելի շուտ` տանտիկին»: Պետք է խոստովանեմ, որ այդ խոսքերի մեջ ճշմարտության հատիկ կա. իսկապես, բացի կերակուր պատրաստելուց, ինձ դուր է գալիս նաև լվանալ, արդուկել, կարել, թերևս, պարապ ժամանակ, նաև լցակարել թաշկինակների մաշված եզրերը: Ինչպես ասել եմ, Անյեզեին երբեք մենակ չէի թողնում. նույնիսկ երբ այցելում էր կամ որևէ ընկերուհու: Չգիտեմ ինչու, մի անգամ խելքին փչեց անգլերենի դասեր վերցնել, ես էլ, նրա կողքին լինելու համար, համակերպվեցի նման դժվար լեզուն սովորելուն: Այնքան էի կպած նրան, որ երբեմն ինքս ինձ ծիծաղելի էի զգում, ինչպես այն օրը, երբ չհասկանալով նրա ցածրաձայն խոսքը, մի սրճարանում, ետևից գնացի մինչև զուգարան, որտեղ էլ հավաքարարն ինձ կանգնեցրեց` զգուշացնելով, որ դա կանանց բաժինն է, և այնտեղ մտնել չէի կարող: Էհ, ինձ նման ամուսին հեշտ չէ գտնելը: Հաճախ ինձ ասում էր. «Պետք է գնամ այսինչ տեղը, տեսնեմ այսինչ մարդուն, դա քեզ հետաքրքիր չէ»: Սակայն ես պատասխանում էի. «Ես էլ եմ գալիս, միևնույն է, ոչինչ չունեմ անելու»: Այդ ժամանակ ասում էր. «Ինձ համար մեկ է, արի խնդրեմ, բայց քեզ զգուշացնում եմ, որ ձանձրանալու ես»: Ընդհակառակը, ոչ էլ ձանձրանում էի, հետո իրեն ասում էի. «Տեսա՞ր. չձանձրացա»: Այսպիսով, անբաժանելի էինք: Խորհելով այս ամենի մասին և զուր տեղը մտմտելով, թե ինչու Անյեզեն ինձնից բաժանվեց՝ հասա հորս խանութին: Դա մի խանութ էր եկեղեցական իրերի Միներվա հրապարակի կողմերում: Հայրս դեռևս երիտասարդ մարդ է. մազերը սև, գանգուր, բեղերը սև և, այս բեղերի տակ, ինձ համար միշտ անհասկանալի ժպիտ: Հավանաբար դա գալիս էր քահանաների և աստվածավախ մարդկանց հետ շփվելու սովորությունից ` մեղմ-մեղմ, հանդարտ, մշտապես բարեկիրթ շարժուձևերով: Բայց մայրիկը, որը նրան լավ է ճանաչում, ասում է. «Նյարդային է, բայց իրեն զսպել գիտի»: Այսպես ուրեմն անցա սրբատուփերով և շուրջառներով լի բոլոր այդ ցուցափեղկերից և գնացի ուղիղ դեպի օժանդակ կրպակը, որտեղ հայրս գրասեղան ունի: Սովորականի պես հաշիվներն էր անում` մտամոլոր կծոտելով բեղերը: Շնչակտուր ասացի. «Հայրի´կ, Անյեզեն ինձնից բաժանվել է»: Նա բարձրացրեց աչքերը. ինձ թվաց, թե բեղերի տակից ժպտում էր. գուցե թվա՞ց: Ասաց. «Ցավում եմ, իսկապես ցավում եմ, իսկ ինչպե՞ս եղավ»: Նրան պատմեցի եղածը: Եվ եզրափակեցի. «Անշուշտ ես էլ եմ ցավում, սակայն մի բան եմ ուզում իմանալ` ինչու՞ է ինձ լքել»: Նա շփոթված հարցրեց. «Չես հասկանո՞ւմ»: «Ո´չ»: Մի պահ լռեց, ապա հոգոցով ասաց. «Ալֆրեդո, ցավում եմ, բայց չգիտեմ, թե ինչ ասեմ քեզ, դու իմ որդին ես, քեզ պաշտպանում եմ, քեզ սիրում եմ…, սակայն կնոջդ մասին դու պետք է մտածես»: «Այո´, բայց ինչո՞ւ է ինձ լքել»: Նա գլուխը շարժեց. «Քո փոխարեն չէի խորանա…: Թ´ղ դա, ի՞նչ կարևոր է պատճառներն իմանալը…»: «Շա´տ կարևոր է, ամեն ինչից առավել»: Այդ պահին երկու քահանա մտան. հայրս վեր կացավ և գնաց ընդառաջ` ասելով ինձ. «Ավելի ուշ վերադարձիր, կխոսենք, հիմա գործ ունեմ»: Հասկացա, որ նրանից այլ բան սպասել չէի կարող և դուրս եկա:
Անյեզեի մոր տունը հեռու չէր՝ Վիտտորիո պողոտայի վրա: Մտածեցի, որ միակ մարդը, որ կկարողանար բացատրել ինձ իր հեռանալու գաղտնիքը, կլիներ հենց Անյեզեն և գնացի այնտեղ: Վազքով բարձրացա աստիճանները. ինձ ուղեկցեցին հյուրասենյակ: Բայց Անյեզեի փոխարեն ընդառաջ եկավ մայրը, որին տանել չէի կարողանում` նա ևս հաշվենկատի մեկն էր. սև ներկած մազերով, վառվռուն այտերով, ժպտուն, կեղծավոր ու ծածկամիտ: Խալաթով էր, վարդը` կրծքին: Տեսնելով ինձ՝ կեղծ սիրալիրությամբ ասաց. «Օ՜յ, Ալֆրեդո, ինչպե՞ս է եղել, որ այս կողմերում ես»: Պատասխանեցի. «Լա´վ գիտեք, թե ինչու, մայրի´կ: Անյեզեն բաժանվել է ինձնից»: Նա հանգիստ ասաց. «Այո´, այստեղ է, որդիս. ի՞նչ կարող ես անել, նման բաներ պատահում են»: «Ինչպե՞ս, այդ ի՞նչ եք ասում»: Նա մի պահ ինձ զննեց, ապա հարցրեց. «Քո տանեցիներին այդ մասին ասե՞լ ես»: «Այո´, հորս»: «Իսկ նա ի՞նչ ասաց»: «Բայց ձեզ համար ի՞նչ կարևոր է հորս ասածը,- տհաճությամբ պատասխանեցի. – դուք գիտեք՝ ինչպիսին է հայրիկը, նա ասում է, որ չպետք է խորանամ»: «Ճիշտ է ասել, որդիս, մի´ խորացիր»: «Բայց վերջապես,- ասացի տաքացած, – ինչո՞ւ է ինձ լքել, ի՞նչ եմ նրան արել, ինչո՞ւ ինձ չեք ասում»: Մինչ խոսում էի, լրիվ կատաղած, աչքս ընկավ սեղանին: Ծածկված էր սփռոցով, որի վրա կար սպիտակ բոլորաձև ձեռագործ` վրան կարմիր մեխակներով լի ծաղկաման: Բայց ձեռագործը կենտրոնում չէր: Մեքենաբար, առանց նույնիսկ գիտակցելու, թե ինչ էի անում, մինչ նա ժպտալով ինձ էր նայում և չէր պատասխանում, բարձրացրեցի ծաղկամանը և ձեռագործը դրեցի կենտրոնում, ծաղկամանն էլ վրան: Այդ ժամանակ նա ասաց. «Կեցցե´ս, այժմ ձեռագործն իր տեղում է, ուղիղ մեջտեղում, ես դա չէի նկատել, բայց դու իսկույն տեսար, կեցցե´ս, հիմա ավելի լավ է, որ հեռանաս, տղա´ս»: Արդեն վեր էր կացել, ինքս էլ վեր կացա: Կուզենայի հարցնել, թե կարո՞ղ էի արդյոք տեսնել Անյեզեին, բայց հասկացա, որ անօգուտ էր, հետո վախենում էի, որ եթե տեսնեի նրան, գլուխս կկորցնեի և կասեի կամ կանեի որևէ հիմարություն:
Այսպիսով հեռացա և այդ օրվանից հետո այլևս չեմ տեսել կնոջս: Հավանաբար մի օր կվերադառնա՝ նկատի առնելով, որ ինձ նման ամուսիններ ամեն օր չէ, որ կարելի է գտնել: Բայց իմ տան շեմքը նա չի´ անցնի, քանի դեռ չի բացատրել, թե ինչու է ինձ թողել:
Թարգմանությունը իտալերենից՝ Անժելա Խաչատրյանի
