Մտքերի մեջ ընկած` գրչածայրով բոլորագծեցի թանաքամանի թրթռացող ստվերը։ Ժամացույցը խփեց հեռու սենյակում, իսկ ինձ՝ երազողիս, թվաց` ինչ-որ մեկը թակում է դուռը՝ սկզբում ցածր, հետո ավելի բարձրաձայն. տասներկու անգամ անընդմեջ թակեց և անշարժացավ սպասման մեջ։
-Այո, ես այստեղ եմ, մտեք։
Դռան բռնակն ամոթխածորեն ճռռաց, արցունքոտ մոմի բոցը խոնարհվեց,
և նա կողքահան հայտնվեց խավարի ուղղանկյունից՝ կռացած, մոխրագույն, պատված ցրտաշունչ ու աստղային գիշերվա ծաղկափոշով…
Ես գիտեի նրա դեմքը, ա՜խ, ես վաղուց գիտեի։
Աջ աչքը դեռ ստվերում էր, ձախ աչքը վախեցած նայում էր ինձ՝ երկարավուն, ծխագույն կանաչ, իսկ բիբը շիկնել էր հանց ժանգաբիծ։ Ե՛վ այս մամռագորշ փունջը քունքամազերի վրա, և՛ դալուկ արծաթագույն, հազիվ նշմարվող հոնքը, և՛ զվարճալի կնճիռը անբեղ բերանի մոտ. որքա՜ն գրգռեց ու փորփրեց այդ ամենն իմ աղոտ հիշողությունը։
Ես կանգնեցի, նա քայլեց առաջ։
Մաշված վերարկուն այլ կերպ էր կոչված, մի տեսակ կանացիորեն. ձեռքին գլխարկ կար։ Ո՛չ, մուգ, անճոռնիորեն ձևված մի կապոց էր, կարելի է ասել` գլխարկը բնավ չկար…
«Այո, իհարկե, ես ճանաչում էի նրան, նույնիսկ, գուցե սիրում էի, պարզապես չէի կարողանում հասկանալ, թե որտեղ և երբ ենք մենք հանդիպել, բայց մենք պիտի որ հաճախ հանդիպած լինեինք, այլապես, ես չէի հիշի այդ կարմիր հապալասե շրթունքները, սուր ականջները, զվարճալի ադամախնձորը…
Քաղցրալից փնթնփթոցով սեղմեցի նրա թեթև, սառը ձեռքը և դիպա խարխուլ աթոռի թիկնակին։
Նա ագռավի պես նստեց կոճղին և խոսեց փութով.
-Փողոցում այնքան սարսափելի է։ Ես ներս մտա։ Եկել եմ քեզ տեսնելու։ Ճանաչեցի՞ր։
Ես ու դու, մի ժամանակ միասին ուրախ-զվարթ խաղում էինք, իրար ձայն տալով…այնտեղ՝ հայրենիքում…միթե՞ մոռացել ես։
Նրա ձայնը կարծես կուրացրեց ինձ, աչքերս լույսով լցվեցին, գլուխս պտտվեց. ես հիշեցի երջանկությունը՝ արձագանքող, անչափելի, անդառնալի երջանկությունը…
Ոչ, չի կարող պատահել, ես մենակ եմ… Այս ամենը սոսկ քմահաճ ցնորք է:
Բայց կողքիս իսկապես նստած էր մեկը՝ ոսկրոտ, անճոռնի, մեծականջ գերմանական երկարաճիտ կոշիկներով, և նրա ձայնը զրնգաց, խշշաց՝ ոսկեբեր, գունեղ կանաչ, հարազատ, ու նրա խոսքերն այնքան պարզ էին, մարդկային…
Դե ինչ` հիշեցիր, այո, ես առաջվա Անտառապահն[2] եմ, հանդուգն անտառոգին։ Ու այսպիսով, ես ստիպված էի վազել…
Նա խորը շնչեց և ինձ դարձյալ երևաց երերուն թուխպ ամպերը, բարձր սաղարթային ալիքները, կեչու կեղևի վերնաշերտի փայլքերը փրփրացայտուկի պես և հավերժական, քաղցր թնդյունը։
Նա թեքվեց դեպի ինձ և մեղմ նայեց աչքերիս մեջ։
– Հիշու՞մ ես մեր անտառը, սև եղևնին, սպիտակ կեչին: Կտրեցին։ Ինձ համար անտանելի ցավոտ էր։ Ես տեսա, որ իմ սիրելի կեչիները ճռճռում և ընկնում են, բայց ինչ կարող էի անել: Նրանք ինձ ճահիճ քշեցին, ես արտասվեցի, կաղկանձեցի ու փութով ընթացա դեպ մոտակա սոճիների անտառը։ Այնտեղ թախիծն ինձ պատեց ու ես չկարողացա բաժանվել այդ ամենից։ Հենց նոր սկսեցի վարժվել դրան։ Ահա, սոճին այլևս չկա, մեն-մի գորշակապույտ անթեղ: Ես ստիպված էի վերստին թափառել: Մի անտառակ գտա՝ գեղեցիկ էր այն, խիտ, մթին, զով. բայց ամենն այն չէ։ Ժամանակին ես խաղում էի առավոտից երեկո, ուժգին սուլում, ծափ տալիս, վախեցնում անցորդներին։ Հիշում ես քեզ, երբ կորել էիր իմ խուլ թավուտում, ինչ-որ սպիտակ զգեստով, և ես արահետները միահյուսեցի հանգույցում, պարաբերելով ծառաբունը, առկայծելով սաղարթների միջից, վատնելով ողջ գիշերը։ Ես հենց այնպես կատակում էի, իզուր են ինձ վատաբանում։ Այդտեղ ես հանդարտվեցի։ Դա անուրախ նորաբնակություն էր։ Գիշեր-ցերեկ շրջակայքում ինչ-որ բան ճարճատում է։ Սկզբում մտածեցի իմ եղբայրը՝ Անտառոգին է այնտեղ զվարճանում, ձայն տալիս, ականջ դնում։ Ճեղքում էր ինքն իրեն, որոտում. ոչ, այնպես չէր՝ ինչպես մենք էինք մտածում։ Մի անգամ` իրիկնամուտին, ցատկեցի դեպի բացատ ու տեսնեմ շուրջբոլորս պառկած մարդիկ, ոմանք մեջքի վրա, ոմանք` փորի։ Ահա, մտածում եմ արթնացնել նրանց, թոթվել։ Սկսեցի ճյուղերը թափ տալ, կոներ նետել, շրշյուն հանել, կռնչել…Մի ամբողջ ժամ տքնեցի, ամենը զուր էր։ Իսկ երբ մոտիկից տեսա, քարացա։ Այդ մեկի գլուխը կախված էր կարմիր թելիկից, ստամոքսի փոխարեն ճիճվակույտ էր։ Ես չդիմացա։ Սկսեցի ոռնալ, ոստնել ու վազել։ Երկար ժամանակ դեգերում էի զանազան անտառներում, սակայն ամենուր անկյանք էր։ Մերթ հանգստություն, անապատ, մահուչափ ձանձրույթ, մերթ այնպիսի երկյուղ, որ ավելի լավ է չհիշել։ Ի վերջո, ես որոշեցի գեղջուկի վերածվել, խուրջինով թափառաշրջիկի և հեռանալ անմնացորդ։ Ցտեսություն, Ռո՛ւսիա։ Հրեն իմ սիրելի եղբայրն էր՝ Ջրոգին, նա ինձ սատարեց ու նա ևս փրկվեց։ Շվարել էր.
-ժամանակները,-ասում է նա,-որ եկել են, ուղղակի աղետ են։
Եվ եթե նույնիսկ հնում նա չարաճճիություն էր անում, հրապուրում մարդկանց (շատ հյուրընկալ էր), փոխարենը, ինչպես էր փայփայում ու շոյում նրանց գետի ոսկե հատակում, ի՜նչ երգերով էր նրանց կախարդում։
-Հիմա-ասում է նա,- ողջը մեռյալներ են լող տալիս, անթիվ-անհամար, իսկ գետի խոնավությունն արնանման, թանձր, տաք, մածուցիկ. շնչելու հնար չկա…և նա տարավ ինձ իրենց հետ։ Թափառում է ինչ-որ հեռու ծովեզերքում և ինձ իջեցնում մառախլապատ ափի վրա. գնա, եղբայր, քեզ համար փոքրիկ թուփ գտիր: Ոչինչ էլ չգտա ու հայտնվեցի այստեղ, այս օտար, սարսափելի, քարե քաղաքում։ Այսպես ես մարդու տեսք ընդունեցի, օձիքներով, կրկնակոշիկներով՝ պատշաճորեն. նույնիսկ սովորեցի խոսել այնպես ինչպես նրանք։
Նա ձայնը կտրեց։ Նրա աչքերը փայլածում էին տամուկ տերևներին հանգույն, ձեռքերը խաչված էին, եւ մարող մոմի երերուն ցոլքի մեջ գունատ, ձախ կողմ սանրված մազերը այնպես արտասովոր էին փայլում։
-Գիտեմ, որ դու էլ ես թախծում,- կրկին զրնգաց նրա զիլ ձայնը,-բայց երբ քո թախիծը համեմատում եմ իմի հետ, այն սոսկ քնած մարդու համաչափ շնչառություն է: Եվ ահա տես, որ մեր ցեղից ոչ ոք Ռուսիայում չի մնացել։ Ոմանք մշուշի պես գալարապտույտ վեր ելան, ուրիշները սփռվեցին աշխարհով մեկ։ Իմ հայրենի գետերը տխուր են, ոչ մեկի աշխույժ ձեռքը չի թափթփում/փողփողեցնում լուսնացոլքերը, լուռ են որբացած զանգակածաղիկները, նախկին կապույտ տավիղները իմ հակառակորդ եթերային Դաշտատիրոջ[3]։ Տանտիրոջ ոգին արտասվելով լքեց քո անարգված, թքակոծ տունը, և թոշնեցին ծառուտները, սրտառուչ շողշողուն, կախարդական խավարամած ծառուտները։ Բայց չէ որ մենք քո ներշնչանքն ենք, Ռուսիա, քո անչափելի գեղեցկությունը, դարավոր հիացքը… Եւ մենք բոլորս հեռացել ենք, տարագրվելով մոլի տեսուչի կողմից։
Ընկերս, ես շուտով կմեռնեմ, ասա ինձ ինչ-որ բան, ասա, որ սիրում ես ինձ՝ անօթևան ուրվականիս, ավելի մոտ նստիր, տուր ինձ քո ձեռքը…
Թշթշալով մարեց մոմը։ Սառը մատները դիպան ափիս, վշտոտ, հարազատ ծիծաղը զրնգաց ու լռեց։ Երբ լույսը վառեցի, ոչ ոք չկար թիկնաթոռին… ոչ ոք… Չկար ոչինչ, բացի ապշեցուցիչ նուրբ կեչու և տամուկ մամուռի բույրից…
Թարգմանությունը ռուսերենից` Սահակ Գալոյանի
[1] (Ռուս․ Нежить, հայտնի է նաև «Нечи́стая си́ла», «не́чисть» անվանումներով) Սլավոնների շրջանում տարաշխարիկ ուժերի և արարածների ՝ չար ոգիներ, սատանաներ, դևեր, մարդագայլեր և չմեռանողներ՝ բրաունի, դաշտատեր, ջրոգի, ջրահարս, կիկիմորա և այլոց հավաքական/ընդհանրական անվանումը։ Վերնագրի մեկ այլ տարբերակ դիտարկվել է «Չարքը»։
[2] (Ռուս․ Леший, բելոռուս․ лясу́н, лесаві́к, ուկր․ лісови́к, հայ․ անտառապահ ,անտառոգի) Անտառապահ ոգին արևելյան սլավոնների դիցաբանության մեջ:
[3] (Ռուս․ полеви́к կամ полево́й, բելառուս․ паляві́к, ուկր․ польови́к, հայ․ դաշտատեր, հանդապահ) Դաշտատիրոջ ոգին արևելյան սլավոնների դիցաբանության մեջ:
