Պատմելու քիչ բան կա… Եթե սկզբից սկսեմ, պետք է ընդամենը վարագույրի նման փեշի ծայրից բարձրացնելով` բացեմ մորս կյանքի մութ ետնաբեմը: Հպարտանում եմ իմ քաջությամբ: Ուրիշն իմ փոխարեն սուտ կհորիներ: Այ, հենց այս պահին մաշված հայելու առաջ կանգնած եմ ու գոհ եմ իմ տեսքից: Եվ չեմ մոռանում, որ դրա համար գեղեցկուհի մորս եմ պարտական: Հորս գենից մի երկու սխալ, ինձ համար անդուր դիմագիծ եմ ժառանգել, մեկ էլ եղունգները կրծելու անհանգիստ բնավորությունս: Մնացածը մորս գենին է պատկանում:
Սկսեմ սկզբից: Պատմում են, որ անտարբեր ու սառը հայացքով մայրս նայել է հորս դեմքին և բառեր չի փնտրել նրա հարցերին պատասխանելու: Նույնիսկ նրա գազազած ապտակներից հետո է լռել: Առավոտյան հավաքել է իրերն ու գնացել:
Գյուղում աքլորականչը ուշանում էր, ամպերը դժգոհ կիտվել էին անգույն երկնքում, իսկ մայրս իր անամոթ կարճ փեշով քայլում էր քանդված ճանապարհով ու քարշ տալիս ծանր ճամպրուկը` փոշու ամպ բարձրացնելով շուրջը:
Անունը Սիլվա էր, աչքերը ջինջ կապույտ էին, մազերը՝ շեկ ներկված: Գյուղի կանայք ծաղկավոր խալաթներ էին հագնում, նա՝ կարճ փեշով զգեստներ`կուրծքը համարյա մերկացնող բացվածքով: Հայրս սիրում էր նրան ուժեղ տղամարդու սեփականատիրական սիրով: Տատիս դժգոհ հառաչանքներից խոժոռվում էր, բայց նրա կողմը խոնարհվելով` հուսադրում, որ իր ձեռքերով մարդ կսարքի կնոջից: Գյուղի տղամարդիկ նրա մի հայացքից դողում էին, բայց ինքն այնքան քաջություն չուներ, որ բոլորի ճակատին նետեր՝ կինն իրեն հենց այնպիսին է դուր գալիս, ոնց կա:
Մորիցս թաքուն բամբասում էին: Տգետներն այնտեղ էին հասել, որ քննադատում էին նրա կարդացած գրականությունը: Տգեղները հեգնանքով ծիծաղում էին` հոնքերի գծերն ու գանգուր, մեջքին թափվող մազերը արհեստական անվանելով: Հայրս տրակտորիստի ուժեղ թևերի մեջ ճոճում էր կնոջ գեղեցիկ մարմինն ու թաքուն ուրախանում քթի տակ: Կյանքից գոհ էր, լույսի նման կին ուներ` մաշկը՝ կաթնագույն, երեսը՝ չքնաղ:
Երբ ես ծնվեցի, բոլորը թաքուն սկսեցին հորս հետ նմանություն փնտրել` իմ արտաքինը զննելով: Ես մորս էի նման: Ավելի շատ սկսեցին բամբասել`իմ ածխագույն մազերը տեսնելով: Հայրս բնականից շիկահեր էր, մորս մազերի գույնը իրենից բացի ոչ ոք չգիտեր: Բայց բոլորը վստահ էին՝ կապուտաչ ու ճերմակամաշկ այդ գեղեցկուհին չէր կարող ագռավի թևից էլ սև մազերով աղջիկ ծնել: Վաղ մանկության իմ հիշողություններից մեկը ամենախորն է տպավորվել: Տատիս քույրը քրջոտ գուլպաներով ոտքերը ձգում էր վառարանի տակ ու աչքի պոչով զննում ինձ: Հենց տատս դուրս էր գնում սենյակից, կամ շրջվում, կռանում անկյունում մի գործ անելու, սա ճաքած մատներով չանչում էր մազերիցս մի փունջ ու քրթմնջում՝ վհուկ: Ես ետ էի հրում նրա ձեռքը, զզվանքից ուռչում էր բերանս, ուզում էի թքել նրա փրչոտ ձեռքին, բայց կոկորդիցս արցունքի հեղեղ էր բարձրանում, ու բարկանում էի իմ լացից, խեղդվում ու հեծկլտում: Տատս ինձ շատ էր սիրում: Նա նետվում էր իմ կողմն ու գրկում, սեղմում փարթամ կրծքին: Քույրը նորից էր քրթմնջում. «Հեչ ձեզ նման չի, մի տեսակ ա էրեխեն»: Տատս ծեր շան նման հարձակվում էր նրա վրա. «Ձե՛նդ, ջադու՛…»
Մանկությունից շատ քիչ բան է մնացել հիշողությանս մեջ: Բոլոր պատկերները կապված են տատիս հետ: Հավատնից ձու հավաքելու իմ առաջին փորձը այսպես եղավ՝ տատիս գոգնոցը վերցրի աթոռից, կապեցի այնպես, ոնց կարող էի ու գնացի հավանոց: Հավերի կչկչոցից ու ծերտահոտից չէի զզվում: Կենդանիների հետ թաքուն լեզվով էի խոսում: Ոնց հիշում եմ, մոտավորապես այսպես՝ գու-նու-նու տու-բու… կամ այսպես՝ լա-բա-նա-սա-նա դա-դա… Դրանք էլ գլխով էին անում ու կչկչում: Մինչ ես, գոգնոցի փեշը վեր բարձրացրած, գտնում, հավաքում էի ձվերն ու լցնում մաշված չթի երեսին, տատս ինձ ձայն տվեց տնից: Լավ չէի հաշվում, բայց հասկացա, որ ձվերի թիվը երեքն անցել է: Ետ դարձա, որ գամ, աքլորն արագ-արագ, փախչելու նման շտապելով, թաթերի ծայրերը տրորելով, առաջ եկավ: Մինչ հասկացա, որ ինձ վրա չի գալիս, այլ փախչում է մեկից, սկսեցի լեղապատառ փախչել հավանոցից… Հիշում եմ՝ քիչ մնաց դռան առաջ բախվեի տատիս հետ: Ձվերը գլորվելով թափվեցին գետնին, ջարդուփշուր եղան, բայց ձեռքս ամուր պահել էր փեշի ծայրը: Զարմացած նայում ու չէի հասկանում՝ ոնց… Պարզվեց, որ գոգնոցի կապիչները լավ չեմ կապել… Տատս ծիծաղում էր` ամռան արևի տակ փարթամ կազմվածքով ձգված, աչքերը՝ բարի, բարի… Գլուխս կախած` ոտնաթաթերին էի նայում ու մտքումս միալար կրկնում հավերի հետ խոսելիս հնարածս լեզուն՝ գու-նու դա-նա…
Հիմա պատմում եմ ու ինքս էլ ավելի պարզ եմ տեսնում՝ մայրս չկա իմ մանկության հիշողություններում: Նրան հիշում եմ, երբ դեռ շատ փոքր էի: Տատս գրկեց, բարձրացրեց ինձ դեպի դպրոցի փոքր պատուհանը: Մայրս նստած էր դասասենյակում, մազերն ու սիրուն երեսը լույսի տակ պսպղում էին:
Նրա ծոցում երբեք չեմ տաքացել, երբեք չեմ լացել ու զղջացել մեղքերիս համար: Տատս անսահման բարի էր, գրկում էր ինձ, թաքցնում աշխարհից:
Երբ մայրս գնացել է, հայրս վշտից ու ամոթից սկսել է խմել:
Սեպտեմբերի մեկը օրացույցի վրա նշում եմ` մտովի սև շրջանակ քաշելով: Հայրս իմ դպրոց գնալու օրը այրվել է իր տրակտորի մեջ: Գյուղի կեսն ասում էր, թե ինքնահրկիզում է եղել, մյուս կեսը՝ թե տրակտորից նավթը կաթել է ու բռնկվել:
Հենց հասկացա, որ հայրս տուն չի գալու, փորձեցի նրա ներկայությունը սենյակիս պատին ձեռքերով գծել: Սկզբում գլուխն էի տեղադրում, զգույշ իջնում էի ուսերին… Դրանից հետո ձեռքերիս բացվածքը չէր հերիքում, որ հորս գրկեի: Այնքան էի տարածում ձեռքերս, որ երեսս պատին էր սեղմվում… Հայրս հսկա էր` մեծ, մեծ… Հենց հիմա էլ մարմինս սարսռում է իմ անօգնական, հուզված վիճակս հիշելիս: Ի՞նչն էր այդպես լցվում գիրկս, ո՞նց էր ստվերն այնքան տաքանում, որ զգում էի կոպիտ մատների զգույշ հպումը այտերիս խոնավությանը: Ես պստիկ, ոտաբոբիկ սատանայի նման ցատկոտում էի մահճակալի վրա` մթության մեջ տարբերվելով ճերմակ, երկար շապիկով: Սեփական ձայնս ծղրտոցի նման էր ականջս լցվում, վախենում էի դրանից, ավելի ցածր էի ծղրտում… Իսկ պատուհանի տակ ծեր խնձորենին ինձ հետ կրկնում էր. «Պա-պա-պա-պա…»
Շատ փոքր հասակից հասկացել էի, փորձել ու համոզվել, որ լսում եմ ինձ շրջապատող ամեն բան: Մաշկս փշաքաղվում էր սովորական քամու ձայնից: Ջուր էի սիրում: Առվակի առաջ չոքում էի հենց ցեխի մեջ ու հայացքս ջուրը տանում էր: Մազերիս գույնը ջրի մակերևույթին գորշ ամպիկ էր դառնում, ճոճվում էր գլխիս ու պարանոցս քաշում դեպի առուն:
Մեծ աղջիկ եմ արդեն, տատիս հետ գնում ենք երկրորդ համաշխարհայինի ժամանակ զոհված պապիս ու այրված հորս շիրիմներին այցելելու: Այն ժամանակ չէի հասկանում, թե ինչու է պապս ավելի ջահել լուսանկարում, քան հայրս: Երբ ավելի մեծացա, ինքս ինձ համար պարզեցի՝ նա քսան տարեկանում է մահացել, հայրս՝ երեսուներկու: Այդպիսի օրերին ես ավելի շատ էի ձեռքերով պատին քաշում հորս տեսիլքը, իսկ տատս թաքուն վշվշում էր` մորս անիծելով ու ամենավատ բառերով հիշելով նրա դավաճանությունը: Ես արդեն գիտեի՝ նա ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի է եղել, հետո կապվել է պատմության ուսուցչի հետ: Երբ հայրս իմացել է այս պատմության մասին, նա թողել գնացել է քաղաք` ընկերուհու տանը ապրելու: Մանկատանը մեծացած մորս համար քաղաքն ավելի հարազատ էր, որովհետև գյուղ եկել է ստիպված` հորս սիրուց դրդված:
Չգիտեմ, թե այս պատմության մեջ ինչն է ավելի շատ մոտ իրականությանը, բայց որ ես եմ տուժել, ու իմ ընտանիքի խայտառակությունը բոլորի բերանն է ընկել ծամոնի նման, դա հաստատ գիտեմ:
Եթե մյուս աղջիկները մինչև ուշ ժամի հավաքվում էին փողոցի անկյունում ու թաքուն խոսում տղաներից, նրանց մասին ոչ մեկը չար բառ ասելու իրավունք չուներ, որովհետև բոլորը օրինակելի ծնողների զավակներ էին, չէր կարելի վատ խոսել, մեղք էր: Իսկ ես բոլորից հեռու, չշփվող, աննորմալ սև մազերով աղջիկ էի ու քիթս գյուղի գրադարանից չէի հանում: Տատիս քույրը բոլորի բերանն էր գցել ինձ տված մականունը: Բոլորն էին ինձ վհուկ ասում: Երբ քաղաքից տղաներ էին գալիս ու սիրահարվում էին ինձ` երեք ամսվա մեջ խելքահան լինելով, բոլոր ջադուները սկսում էին անիծել իմ քոքը: Ինձ հետաքրքրում էր հակառակ սեռի ուշադրությունը, բայց գլուխս կախ էի անցնում տղաների կողքով` խեթ հայացքով պատասխանելով ինձ հետ շփվելու նրանց փորձին:
Ես ու տատս միասին ապրեցինք տասներեք տարի: Երբ իմ տասնվեցամյակին նա թախտին պառկած տնքում էր ու արդեն չէր հասկանում, թե ինչ է կատարվում շուրջը, ես ծանր դուռը ետ հրեցի, գնացի գյուղի բժշկին կանչելու: Մարդը մեր տնից գնաց ուշ երեկոյան, որովհետև այդքան ժամ նստել էր, սիրտը չէր տարել, որ ինձ մենակ թողնի մեռնողի հետ: Ես բարակ ոտքերիս վրա ճոճվում էի, ցրտից դողում, թաց գուլպաների մեջ ոտնաթաթերս սառել էին: Հասկանում էի ամեն բան՝ ձայն չէի հանում: Երբ բժիշկն ինձ նայեց ուսի վրայից, անձայն լացից կոպերս կարմրել, ուռել էին:
-Այ բալա… համր հո չե՞ս, ձե՛ն հանի…
Կախեցի գլուխս…
-Բա քեզ ո՞նց մենակ թողնեմ:
Բայց տանը սպասում էին, պիտի գնար: Տատիս հիվանդանոց կարելի էր տանել, որ այնտեղ մեռնի, բայց նա դա չարեց, իսկ ես չէի կարող անել: Օրացույցի վրա օրը դեռ չէր փոխվել, երբ տատիս փնչոց հիշեցնող շնչառությունը միանգամից կտրվեց: Ես դռան մոտ կծկված դողում էի ցրտից ու հայացքս չէի կտրում նրա չռված աչքերից: Դրսում ոռնում էր քամին: Տոները նոր էին վերջացել: Զատիկից հետո մարդիկ մոռանում են Աստծուն: Չգիտես ինչու, արդեն երկրորդ անգամ իմ կյանքի տոներից մեկը սևով նշվեց:
Երբ հաջորդ օրվա կեսօրին, փայտացած ու մի քանի տարով ծերացած, սկսեցի մեծավարի մտածել անելիքիս մասին, տանս շուրջը հետաքրքրասերներ հավաքվեցին: Բժիշկը դեռ նախորդ երեկոյան էր գյուղում տարածել, որ տատս հիվանդ է, բայց դեռ ոչ ոք չէր եկել մեզ օգնելու: Տատիս քույրը գլուխը թափ տալով մտավ տուն, ինձ հրեց մի կողմ, վայնասուն բարձրացրեց, փեշերը ծեծեց ու անիծեց իմ քոքը: Ինձ պաշտպանող է՛լ չկար:
Թաղման օրը հողը սառած էր, երկինքը՝ մութ ամպերով: Բոլորը հիշեցին տատիս ծանր կյանքը, փչացած հարսին ու դժբախտ որդուն: Ես երբեք որբուկ չեղա: Վհուկ էի, անեծք, որ չէի թողնում խեղճ կինը հանգիստ շնչի: Մի պահ հիշեցի տատիս հառաչանքը՝ իմ կյանքն ես, բալա՛… դու չլինեիր… Ձյունը կամաց, դանդաղեցրած կադրով իջնում էր թարմ փորած հողին… Ես լսում էի նրա ձայնը ու ամբողջ գյուղով մեկ գոռալ էի ուզում, որ տատս ինձ սիրում էր, աշխարհի չափ էր սիրում: Ուզում էի` ձայնս լսեին:
Հաջորդ օրերին բոլորը բերանները լիքը լցրած ուտում էին ու մեկուսի գովում կամ անիծում մեր տանիքը: Չգիտեմ, թե որն է ճիշտ… Ես բան չեմ հասկանում, մութ է ամեն մի անկյունը, որտեղ ապրել եմ մանկությունս: Երբ տատիս քույրը իր ութ թոռներին մի բոլ կշտացրեց մեր մառաններում մնացած պաշարով, երբ բոլորը աստիճանաբար սկսեցին մոռանալ տատիս հիշատակն ու ինձ, հասկացա, որ ես էլ եմ մեռել, որովհետև ո՞ւմ էր պետք հիմա ինձ անիծելը, փնովելը, ինձնից բամբասելը, եթե դա ոչ ոքի ցավ չէր պատճառելու, ո՞ւմ համար անեին: Մոռացան ինձ բոլորը:
Ընտանեկան մի հին լուսանկար կար մեր տանը: Տատս նայում, լացում էր ժամերով: Նրա հին գզրոցները բացելիս` մի օր գտա շորերի արանքում՝ հայրս, մայրս, տատս ու ես՝ ինչպես միշտ, տատիս գրկին թառած: Ոտքերս` դեռ ծուռտիկ, գլխիս` ծանր, սև խոպոպներ ու ճակատիս գծված երկար հոնքերի տակից` մեծ-մեծ աչուկներ` անհասկանալիորեն փայլուն ու սև: Մայրս՝ թագուհու նման գեղեցիկ, աչքերը՝ սառը երկինք: Նայում էի լուսանկարին, բայց դիմացի պատին ստվերներն ավելի էին խտանում, հորս ոտնաձայնը դոփում էր հատակին, տատս, բոլոր ծերերի նման քստքստացնելով ոտքերը, անցնում էր կողքովս: Մայրս չկար: Բացատրելու համար ինքս ինձ բավականաչափ չէի հասկանում, բայց մի բան ներսից ինձ հուշում էր` նա ողջ է, մեռյալների աշխարհում բոլորն ինձ հետ հաղորդակցվում էին, դիպչում իմ մենությանը: Մորս չէի զգում: Արդեն տասնչորս տարին էր լրանում, որ նա ինձ չէր տեսել: Ո՞նց կլինի այդպես:
Գիշերները վախենում էի քնել մենակ, տանը փակված: Տունը ուրվականների ծանրությունից տնքում էր ու տատիս հոգեվարքը հիշեցնելով՝ փնչացնում: Երբեմն թվում էր՝ կխելագարվեմ: Առանց որևէ մեկի հետ խորհրդակցելու` որոշեցի գնալ քաղաք: Եթե տնից դուրս գալը մեծ մեղք է, քանի որ մարդկանց ստիպում ես ծանր բաներ հիշել, ինչը փորձում են մոռանալ, ուրեմն պետք է կամ պատերի ներսում մեռնես, կամ կորես նրանց աչքից:
Մի կապոց փող ունեի պահած, տատս էր տվել: Բացեցի պահարանը, գրքերս ու հագուստս հավաքեցի հին ճամպրուկի մեջ: Ոչ մի հասցե ու ծանոթ չունեի քաղաքում, բայց այս մեծ գումարով կկարողանայի մի բան անել ինքս ինձ համար:
Երբ հագնվել էի ու հայելու դիմաց նստած նայում էի սեփական արտացոլանքիս, դուռը ճանկռվելու նման ձայն հանեց: Արդեն չէի վախենում: Փորձեցի թեթև մշուշ հիշեցնող սարսուռս ցրել ծիծաղելի մի բան հիշելով: Տատիս մահից հետո, երբ տանը ուտելու ոչ մի փշրանք չկար, գնացի խանութ: Մի քանի հարևաններ, խանութպանը, դրա կինն ու աղջիկը, որ իմ հասակակիցն էր, սառած ցցվել ու նայում էին երեսիս: Ինձ թվաց, թե հենց մի բան ասեմ, բոլորը ուրվական տեսածի նման պիտի գոռալով, իրար հրմշտելով դուրս փախչեն պատուհաններից ու դռնից: Առանց բառ ասելու` մի հաց վերցրի ու մի տուփ կաթ: Փողը դրեցի սեղանին ու դուրս գնացի: Հիմա հիշել ու ո՜նց եմ ծիծաղում:
Դրսում արդեն գարուն է, արևն ուրվականներին քարշ տալով կտանի: Այգին մշակել է պետք, ծառերը ծաղկում են, իսկ ես հավանոցն եմ միայն պահում:
Տան դուռը ծանր կողպեքով փակեցի, ճամպրուկս քարշ տալով գնացի տատիս քրոջ աղջկա տան կողմը: Սա պատուհանից տեսավ ինձ, գլուխը ցած կախեց.
-Էս ու՞ր, ախչի՛…
-Մի քանի օր տանը չեմ լինի, հավատունը բաց եմ թողել, բակի դուռն էլ կողպած չի… մեկ-մեկ նայեք, մինչև գամ… Ձվերը հավաքեք, չփչանան:
Նրա չաղ ծնոտը կախվեց զարմանքից, հետո յուղոտ աչքերը ճպճպացրեց.
-Ո՞ւր…
-Գործ ունեմ, գնում եմ…
Գիտեմ՝ իմ այդ «գնում եմ»-ը դեռ երկար մնաց գյուղի օդի մեջ իմ գնալուց հետո:
Ճանապարհս թեթև չէր, ոտնաձայներս դեռ ականջներիս մեջ են: Բայց հիմա եկել հասել եմ այստեղ, որտեղից կյանքը իմ առաջ դուռ է բացել, ու կարողանում եմ առանց սարսուռի ետ նայել:
Հիմա կանգնած եմ ծանոթ, շատ ծանոթ հայելու առաջ: Ճաքած, փոշոտ, հին հայելին չի կարողանում ստվերել իմ գեղեցկությունը: Մազերս երկար են, սև, հասակս բարձր է ու սլացիկ: Կրծքիս տակ իմ յոթամսյա զավակն է, որ երկու ամսից լույս աշխարհ կգա, ու ես հպարտությամբ կպահեմ նրան արևի տակ, որ իր կյանքն ապրի առանց վախենալու: Հատուկ չեմ նայում դրսի պատուհանների կողմը: Գյուղից հետաքրքրասերների ամբոխ է հավաքվել պատուհանների տակ, աղմկում են, զսպված շշնջում: Մազերս հյուսեցի ծոծրակիս, հագա բաճկոնս: Ամուսինս ձայն տվեց ինձ դռան շեմից: Մտովի պատկերացրի, թե ոնց են բոլորը ապշած նայում արևի տակ փայլող նրա շքեղ մեքենային: Ես երկու տարի չեմ եղել այստեղ, շատ դժվար ու շատ երջանիկ օրեր եմ ապրել այդ ժամանակահատվածում, բայց երբ ցավից, վայելքից փակում էի կոպերս, տատս ինձ ձեռքով էր անում, կանչում դեպի տուն: Աչքերը բարի ժպտում էին: Հիմա եկել եմ, տա՛տ: Տեսնում եմ՝ տունը ոտքի տակ են տվել, օգտագործել ու չեն խնայել, արհամարհել ու չեմ խնամել քո ծեր ու բարի ծառերը: Ների՛ր, բայց շատ ծանր հիշողություններ ու ցավ եմ ապրել այս գյուղում, պիտի հեռանամ, այս անգամ` ընդմիշտ: Գիտեմ՝ կհասկանաս ինձ:
Երբ դուրս եկա բակ, ամբոխի քրթմնջոցը լցվեց ականջներս: Ամուսնուս ճարպիկ ձեռքերը ցանկապատին տան վաճառքի մասին տեղեկացնող, հեռախոսահամարով ցուցանակ էին ամրացնում: Տան դուռը կողպեցի, մոտեցա մեքենային, բաց դռնից ներս մտա, նստեցի: Մեքենայի ետնամասում` հենց նստատեղին, մեխակների հսկա փունջ է դրված: Մեկնելուց առաջ անպայման պիտի գերեզմանատուն այցելենք:
Մոռացա ամենակարևորը պատմել՝ դեռ մորս չեմ հանդիպել, չգիտեմ, թե որտեղ է, կա՞ արդյոք, թե ոչ, հիշո՞ւմ է ինձ: Արդեն մեկ տարի է` ամուսնացած եմ, սիրում եմ ամուսնուս, այս տարի ընդունվեցի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետն ու ավելի երջանիկ եմ: Խոսում եմ կենդանիների հետ, ծառերի ձայնը լսում եմ, հասկանում եմ բոլոր ստվերների ուրվագիծը, երբեմն գրկում, ճոճում մեռած հարազատներիս ուրվականները… Բայց երևի վհուկ չեմ: Անունս Ալինա է` սովորական մարդու անուն…
Նորություններ լինեն՝ կպատմեմ…
