(հատուած)
Կ՚ըսեն թէ կը ձիւնէր այդ օրը, մարտի վերջաւորութեան, երբ մայրս յանկարծ աղմուկով վար դրաւ սուրճի գաւաթը եւ սեղմած ակռաներու մէջէն նետեց. «Սկսաւ»։
Իր աւագ քոյրը որ շատոնց այլեւս հրաժարած էր որեւէ մտահոգութիւն կեղծելէ, եւ այդ անկեղծութիւնը իր գլխաւոր արժանիքներէն մէկը կը նկատէր, գլուխը վեր առած է բաժակին վրայէն եւ քրոջը պրկուած ու գունատած դէմքին նայուածք մը նետելով հասկցած է՝ այս ատեն իսկապէս սկսաւ։ Սակայն ըսելիք ոչինչ գտնելով սովորական «Վստա՞հ ես» մը նետած է, քանի շատոնց այլեւս հրաժարած է ինքնատիպ խօսք մը ըսելու յաւակնութենէ, ու այդ համակերպութիւնն ալ իր միւս գլխաւոր արժանիքը կը նկատէ։
«Փիւթան, կը կարծես կը կատակե՞մ», նետած է մայրիկը, յետոյ սրունքները թրջած է։
Մօրաքոյրը հանդարտօրէն վերջին ումպ մը առած է իր գաւաթէն, գաւաթը փորձած է տեղադրել պզտիկ պնակին, վրիպած է, զարմացած թէ ինչպէս եղաւ, սակայն նիւթին վրայ երկար խորհելու չէ յաջողած, քանի մայրիկին բերնէն պոկուած երկար ճիչը ստիպած է իրեն ուշադրութիւնը քրոջը վրայ կեդրոնացնելու։
«Թաքսի կանչե՞մ», ըսած է վերջապէս, ու յանկարծ անդրադարձած որ մայրիկը իրենց դռնապան Քլեմանէն ալ աւելի զօրաւոր հայհոյել գիտէ, զարմացած է թէ՝ ո՞ւր քոյրը անանկ հայհոյել սորվեր է, բայց եւ թաքսի կանչած է վերջապէս, ու տունէն դուրս ելած են։ Մօրաքրոջ վրիպած գաւաթէն սուրճի հետքը տարածուեր է ճերմակ սփռոցին վրայ ու մնացեր այդպէս։
Ու թաքսին դժուարաւ յառաջացեր է խճողուած փողոցներէն, ու ձիւնը իջեր՝ նոյնչափ անսովոր այս քաղաքին համար, որչափ աւագ քրոջ խորացող մտահոգութիւնը որ, ստիպուած էր խոստովանելու ինքզինքին, իրական էր։ Ինք որուն կեանքի միակ մտահոգութիւնը շատոնց այլեւս իրիկունները խանութը գոցուելէն առաջ հասնիլ գինիի շիշ մը ապահովելն էր։ Ինք որ շատոնց այլեւս ոչինչ կը զգար քրոջը հանդէպ, թէեւ չէր իսկ յիշեր ինչէ՛ն սկսած էր այդ օտարացումը։ Թերեւս ալ երբեք մտերիմ չէին եղած։ Իսկ ձիւնը տեղացեր ու տեղացեր է ատելի այս քաղաքին վրայ, անզօր խղճուկ շերտ մը նոյնիսկ կազմելու սալաքարերուն։
Հովանոցներուն տակ պատսպարած, հոս ու հոն աճապարող հատ ու կենտ անցորդները երբեմն փողոցը ուղղակի մէջտեղէն հատելով, օթոներու չվերջացող շարքին մէջ յուսահատօրէն անշարժացած թաքսիին առջեւէն անցնելով ջանացեր են հետք ձգել օրուան յիշատակներուն մէջ, անգիտանալով որ մօրաքոյրը շատոնց այլեւս հրաժարած է ոեւէ մէկուն իր պզտիկ աշխարհին մէջ տեղ տալէ։
«Աս քաքի օթօն պիտի շարժի՞ թէ ոչ», պոռացեր է մայրիկը ինքզինքին վրայ ծռած ու ցաւէն շուրթերը խածնելով, մինչ մօրաքոյրը ներողամիտ ժպիտ մը դէմքին գծելով դիմապակիի հայելիին մէջէն վարորդին նայեր է ուսերը թօթուելով, իբր՝ ես կապ չունիմ, միեւնոյն ատեն ջանալով ձեռքին պայուսակով ծածկել վարորդին մտահոգ նայուածքէն մայրիկէն դուրս յորդած ու նստատեղին անդառնալիօրէն աղտոտած հետքերը։
«Չեմ կրնար կոր», հծծեր է մայրիկը։
«Կը չափազանցես», նետեր է մօրաքոյրը ու բարկութեան ալիք մը յանկարծ բարձրացեր է մէջէն, կոկորդը սեղմեր, ու աչքերը մէկէն լեցուեր են։ Թերեւս ջանացեր է համոզել ինքզինքին թէ բարկութիւնն է արցունքներուն պատճառը, ոչ յուսահատութիւնը։ Ինք որ շատ լաւ կը յիշէ երեք անգամ այսպէս ծննդատուն երթալը, միս մինակը, հիւանդատար կառքին մէջ։ Յետոյ ամչցեր է. ի՞նչ կար ի վերջոյ նախանձելու, փաստացի քոյրն ալ մինակ էր եթէ զինքը չհաշուէինք։
«Սուրէնին ձայնեցի՞ր», հասեր է ցաւի տնքոցներու մէջէն։
«Չէ»։
«Ինչո՞ւ»։
«Քու ամուսինդ է, ե՞ս պիտի յիշէի իրեն ձայնել», նետեր է բարկացած յետոյ ինքզինքին ստիպեր հանդարտիլ. «տեղ հասնինք կը ձայնեմ…»։
Զղջացեր է որ ելլելէն առաջ գոնէ գաւաթ մը գինի չէ առած։ Աւելի ճիշդը՝ բարկացեր է ինքզինքին վրայ որ ամչցեր է քրոջը ներկայութեան տակաւին իրիկուն չեղած արդէն ալքոլ առնել։ Կարծես թէ այդպէս կարելի ըլլար ծածկել տարիէ տարի խորացող ու լայնցող իր ալքոլիսմը։
Բայց վերջապէս ինքնաշարժը ազատեր է խճողումէն ու Պուլվար Սէն Միշէլին կողմը ուղղուեր։
«Դիմացէք տիկին, հիմա կը հասնինք», ըսեր է վարորդը, բան մը ըսած ըլլալու համար։
«Կրնա՞ս ձայնդ կտրել ու պարզապէս ՔՇԵԼ», պոռացեր է մայրիկը, ու մօրաքոյրը երկրորդ անգամն ըլլալով ներողամտօրէն ուսերը թօթուեր է։
Վարորդը թերեւս ինքզինք ու իր բախտն անիծելով թէ ինչո՛ւ չմերժեց այս պատուէրը, ձեռքը ձայնասփիւռի կոճակին երկարեր է ու երաժշտութեան ձայնը բարձրացուցեր։ Յետոյ իսկոյն անդրադարձեր է որ թերեւս հայհոյանքներու նոր տարափի արժանանայ հիմա, բայց երկու կիները ոչինչ ըսեր են։
Ես հարցուցի լուսինին,-
Եւ արեւը չի գիտեր այդ մասին,-
Ես անոր ցոյց տուի այրուածքներս,
Եւ լուսինը խնդաց իմ վրաս…
Ու երգի ամէն մէկ հնչիւնին հետ մօրաքոյրին սիրտը աւելի ու աւելի արագ զարնելու սկսեր է, ու թուեր է թէ հիմա, սա պահուս յանկարծ պիտի անդրադառնար վերջապէս կորսնցուցած ժամանակին…
«Կեցի՛ր, այս ի՞նչ ապուշութիւն է…», կ՚ընդհատէ մէկէն։
«Ի՞նչը»։
«Ամէ՛ն ինչը, ուրկէ՞ առիր այդ ամէնը, ուրկէ՞ գիտես՝ ի՛նչ կը մտածէի, ինչ կը զգայի, գլխուս մէ՞ջն էիր…»
«Ի՛մ պատմութիւնս է, ինչ ուզեմ կը գրեմ», կը պատասխանեմ նեղացած։
«Բայց սո՛ւտ է ամէնը»։
«Ի՞նչն է սուտ. միասին չէի՞ք թաքսիին մէջ»։
«Միակ ճիշդ կէտը», կը փնչացնէ ու ցաւէն դէմքը ծամածռելով կը փորձէ շտկուիլ անկողինին մէջ։
Տեղէս կ՚ելլեմ ու բարձը կը յարմարցնեմ կռնակին տակ։
«Չես ուզեր՝ չեմ շարունակեր», կ՚ըսեմ վիրաւորուած արժանապատուութիւն խաղալով։
«Ի՜նչ նուրբ հոգի ես», ու ձեռքը թատերային ժեստով մը դէմքին կը տանի, իբր թէ չեղած արցունքները սրբելու։ Յետոյ նայուածքս կը բռնէ տեւական հիւանդութենէն մաշած ու բարակցած այդ ձեռքին ու կ՚աճապարէ ձեռքը վերմակին տակ թաքցնելու։
«Այդ ապուշ ե՞րգն ուրկէ եկաւ», կ՚ըսէ աւելի յանկարծ հաստատուած լռութիւնը խախտելու համար. «Այդ տարին կարծեմ նոյնիսկ չէր ելած»։
Բերանս կը բանամ, բայց պատասխանիս չսպասելով՝
«Գիտեմ, գիտեմ՝ քու պատմութիւնդ է, ինչ ուզես կը գրես», կը նետէ թունոտ ժպիտով մը։
«Անդադար պիտի խածնես չէ՞, մօրաքոյր», կ՚ըսեմ վրդովմունք ձեւացնելով։
«Լաւ, լաւ, շարունակէ, նայինք յետոյ ինչ պիտի ըլլայ»։
Ու մօրաքոյրին սիրտը աւելի ու աւելի արագ զարնելու կը սկսէր, ու կը թուէր թէ հիմա, սա պահուս յանկարծ պիտի անդրադառնար վերջապէս կորսնցուցած ժամանակին։
Միշտ կարծած էր թէ մայրութիւնը ի՛ր մենաշնորհն էր ընտանիքէն ներս։ Ինք որ, ի տարբերութիւն կրտսեր քրոջ, չէր տարուած ֆեմինիստական, բնապահպանական, սեռական փոքրամասնութիւններու պաշտպանութեան եւ այլ աստուած գիտէ ինչ իրաւունքներու համար նորոյթ պայքարներով, ցուցանակը ձեռքին ոստիկանական շարասիւներու առջեւ չէր կեցած, այլ խօսքով՝ չէր դաւաճանած ընտանիքին ու կենցաղին, անսալով մօրը փափաքին ամուսնացած էր ձիու ակռաներով Ժիւպէրին հետ, ետեւ ետեւի երեք զաւակ աշխարհ բերած էր, թէեւ երեքն ալ ամուսինին ձիու ակռաները ժառանգած, ու հիմա քոյրը որ տարիներ շարունակ չայլտ ֆրի կը խաղար կոր, 31 տարեկանին մայրանալ որոշեր է, ու ինք պարտաւոր է քովը ըլլալ։
Իսկ պատուհանէն անդին ձիւնը աւելի ու աւելի անձրեւի կը սկսէր նմանիլ, տարասեռ, ինչպէս ամէն բան անիծեալ սա քաղաքին մէջ։
Մօրաքոյրը երբեք չէր կրցած փարիզեցի ըլլալ, ու հակառակ որ համոզած էր ինքզինքին թէ պարզապէս չէր ուզած մերուիլ քաղաքի ռամիկ բարքերուն, ինք՝ զաւակը Կենդի վերջին ազնուական ընտանիքներէն մէկուն, փաստը այն էր որ միշտ նախանձը ունեցած էր կրտսեր քրոջ հանդէպ, ոչ որովհետեւ ան կրցած էր զանցել «ազնուական» կոչուած տաղտուկ դաստիարակութեան օրէնքները ու կարճ միջոցի մը մէջ փարիզեցի ըլլալ, այլ որովհետեւ յաջողած էր մոռնալ տունը, չկարօտնալ։
Տունը։
Ուր էին եւ ուր չեն այլեւս։
Ձայներ կ՚երկարին հորիզոնէն ու կ՚երթան կորսուիլ տարիներու խորը։ Յետոյ՝ ոչինչ։ Մօրը մէկ քմահաճոյքով՝ փոխադրութիւն Փարիզ։ Պարապ օրեր։ Մարող յոյսեր։ Սպասումներ։ Կեանք մը ուր կ՚ըսես՝ ինք չկար (բայց ո՞վ էր որ կը հեծկլտար ձմրան երկար գիշերները ու կը հպէր իր մորթին)։
Ու երբ օր մըն ալ մեծ մայրս ակնարկած էր թէ պ. Ժիւպէր ընթրիքի պիտի գար իրենց, նշանակալից ժպիտով մը ամբողջապէս թափանցիկ դարձնելով պ. Ժիւպէրին այցելութեան իրական առիթը, մօրաքրոջ միակ մտահոգութիւնը յանկարծ ապագայ փեսացուն չյուսախաբելը եղած էր։ Բնաւ էական չէր որ պատուհանէն անդին քսաներորդ դարու ութերորդ տասնամեակն էր. կնոջ ազատագրումին համար դար մը մղուած պայքարը ոչ մէկ կարեւորութիւն ունէր այդ իրիկուն։ Զինքը չէին խրտչեցուցած ո՛չ Ժիւպէրին իրմէ 16 տարիով մեծ ըլլալը, ոչ ալ ձիու ակռաները։ Միակ կարեւորը փեսացուին Կենդէն ըլլալն էր, վերջապէս կարենալ ձգելը անիծեալ սա քաղաքը, կատարեալ սա մինակութիւնը ու վերադառնալը՝ հոն ուր ինք վերջապէս ինքզինք ըլլալու էր…
«Մէկ բան միայն կրնա՞ս բացատրել»։
«Հը՞»։
«Հիմա ասիկա քո՞ւ պատմութիւնդ է թէ իմ»։
Կը լռեմ, երկարօրէն աչքերուն մէջ կը նայիմ։ Վերջապէս նայուածքը կը փախցնէ. յաղթեցի։
«Գաւաթ մը ջուր, հաճիս», կը խնդրէ։
Գիտեմ որ ծարաւ չէ, արդէն զոռովէն կը խմէ։ Կը ձեւացնեմ թէ հաւատացի։ Նրբանցք կ՚ելլեմ։ Ներսի գոց միջոցէն ետք նոյնիսկ հիւանդանոցային դեղ ու անյուսութիւն հոտող օդը թարմացնող կը թուի։ Հերթապահ հիւանդապահի սեղանին կ՚ուղղուիմ.
«Ուրկէ՞ կրնամ ջուր առնել»։
Շիտակ աչքերուս կը նայի.
«Սենեակը կայ, անկողինին քովը՝ սեղանին, նաեւ սառնարանին մէջ»։
Գիտէի։ Նորէն ալ կը տնտնամ քանի մը վայրկեան վերադառնալէս առաջ։
«Խմեցի արդէն», թէեւ գիտեմ որ կը խաբէ։
«Այսօր վերջացնե՞նք», կ՚ըսեմ։
«Չէ, շարունակէ՛»։
Միայն տարիներ ետք պիտի հասկնար՝ ի՛նչ ըսել էր ինքզինք ըլլալ։ Սկիզբը ըլլալ օրէ օր աւելի ու աւելի յուսահատ, անդրադառնալ որ Փարիզը չէր մենութեանդ պատճառը, սկսիլ ճաշին գաւաթ մը գինին երկու ընելով, յետոյ դարձնել երեք։ Քիչ քիչ շիշը բանալ արդէն կէսօրին, անդրադառնալ որ Ժիւպէր շատ դէմ չէ, քանի որ կնոջ ալքոլիսմը բնաւ կռուազան տեսակէն չէ։ Խմել ու ոչ մէկու գործին խառնուիլ, քիչ մը հեռուէն, կարծես անդինէն հետեւիլ ինչպէս զաւակները կը մեծնան, դպրոց կ՚երթան, սեփական երազները կ՚ունենան։ Չփորձել մաս դառնալ այդ երազներուն։ Ի վերջոյ հաշտուիլ ինքզինքին հետ, մինչեւ որ օր մը, այդքան տարիներու բացակայութենէն ետք, կրտսեր քոյրը յանկարծ դուռին առջեւ տնկուի։ Ոչ մինակը։
Երբոր առաջին անգամ տեսաւ Սուրէնը, հասկցաւ որ վերջին տարիները կեանքին մէջ կերպով մը հաստատուած խախուտ անդորրը վերջացած էր։
Միշտ անկարելի էր հաւատալ որ մեծ մայրիկը հանդուրժած էր ընդունելու տղայ մը ոչ իրենց դասակարգէն, ոչ նոյնիսկ իրենց ցեղէն։ Արեւելքցի տղայ մը որ նոյնիսկ ֆրանսերէն չէր խօսիր, խոշոր նշաձեւ աչքերով ու ներսդ ամէն բան տակն ի վրայ ընող ժպիտով, ապագայ կնոջմէն ալ երեք տարիով պզտիկ։
Այդ տարիներու լուսանկարները նայելով թերեւս կարելի է գուշակել ինչպէս Սուրէնը, որ քանի մը տարիէն հայրս պիտի ըլլայ, այդպէս կրցած էր խուժել միապետութենէն ու ֆրանսական զինուորական ազնուականութենէն մնացորդ քաղքենի այդ ընտանիքը, աստուած գիտէ ինչ պատճառներով աշխարհի այդ ֆլամանական կողմը հաստատուած։ Իմ գոյութեանս նախորդող տարիներէն եկող այդ լուսանկարները կը պատկերեն նրբակազմ ու միեւնոյն ատեն կերպով մը ամբողջապէս արու հոտող տղայ մը։ Սանկ bad guy մը, կ՚ըսես քանդակագործի մը կողմէ կազմուած կանոնաւոր դիմագիծով, հայելիին առջեւ ժամերով մասնաւոր խնամք ենթադրող մազի սանտրուածքի թուացեալ անփութութեամբ ու սեփական սեքսիութիւնը շատ լաւ հասկցող նայուածքով։
Հակա-պատերազմական կամ գուցէ բնապահպանական ցոյցի մը ատեն ծանօթացած ըլլալու են մայրիկին հետ, Նիւ Եորք, ուր երկուքն ալ ուսանող էին։ Հաւանաբար հայրիկը ժպտեր է իր այդ ժպիտով, ու մայրիկը չէ դիմացեր։ Յետոյ մեծ մայրիկը չէ դիմացեր։ Իսկ է՛ն վերջը մօրաքոյրը անձնատուր եղեր է։
Այդ իրիկուն, երբ մայրիկը իր փեսացուին հետ անանկնկալ այցի եկած է իրենց, մօրաքոյրը երկարօրէն նայեր է հայրիկի խառնակ մազերուն, ետքը իր ամուսինին յառաջացած ճաղատին, ու առաջին անգամն ըլլալով անդրադարձեր որ թերեւս բան մը սխալ ըրած էր կեանքին մէջ։ Թէեւ առաջին այդ օրը տակաւին չխոստովանեցաւ ինքզինքին մասնայատուկ կերպով Սուրէնին աւելի մօտ նստիլը, տղուն օծանելիքին բոյրը միտքին մէջ իր ամենէն նուրբ երանգներով դրոշմելը, յետոյ տարիներ յիշողութենէն չկարենալ հանելու համար։
Իսկ վեց ամիս ետք, մայրիկին ու հայրիկին ամուսնական առաջին գիշերը, պանդոկի իրենց սենեակին մէջ ինքնամոռաց խռկացող Ժիւպէրին քով պառկած, մօրաքոյրը երեսը բարձին մէջ թաղած դառնօրէն լացեր է, պատկերացնելով ինչպէս Սուրէնը իր քոյրիկը կը քունէ, քանի անկէ առաջ, չխենդենալու համար, կերպով մը ինքզինքին հաւատացուցած էր թէ միասին չէին պառկիր։
Հակառակ ասոր, երբոր ամառնային առտու մը մայրիկը հեռաձայնած էր իրեն ու իր յղի ըլլալուն աւետիսը յայտնած, մօրաքոյրը անակնկալի եկած էր։ Ի վերջոյ կրցած էր համակերպիլ գաղափարին թէ քոյրը այլեւս օրինաւոր ամուսին ունի, ան ալ Սուրէնի պէս ամուսին մը, բայց՝ երեւակայել որ քոյրը կրնար մա՞յր ըլլալ։ Ու երբոր քանի մը ամիս վերջ լուրը հասեր էր թէ մայրիկը վիժեց իր առաջին այդ երեխան, մօրաքոյրը յանկարծ անասելի թեթեւութիւն մը զգացեր էր։ Զգացեր ու յետոյ ամչցեր։ Այն աստիճան որ այդչափ տարիներ ետք համաձայներ էր կամովին Փարիզ գալ քրոջը տեսութեան։ Թէեւ ստիպուած էր նաեւ խոստովանելու ինքզինքին թէ գալուն պատճառը միայն մայրիկը չէր։
Այդ այցելութիւնը երկար չէր տեւած. իր այդ անձնազոհ քայլին համար շնորհակալ քրոջ փոխարէն մնայուն տէբրէսիոնի մէջ կեցած կին մը գտած էր հոն, իսկ Սուրէնը, թերեւս ձանձրացած տունէն ներս տիրող ճնշող մթնոլորտէն, միայն գիշերները կուգար պառկելու, եթէ կուգար անշուշտ։
Վերադառնալէն ետք միակ մխիթարանքն էր որ Սուրէնը ապահովաբար այլեւս կնոջը հետ չի պառկիր։ Երբեք միտքէն չանցուց թէ Սուրէն կրնար ուրի՛շ կիներու հետ պառկիլ։ Մօրաքրոջ ներքին աշխարհը միշտ մասնայատուկ ներքին կառուցուածք մը ունէր։ Բայց երբոր եւս եօթ ամիս անց առաւօտեան հեռաձայն մը լուրը բերաւ քրոջը երկրորդ յղութեան, ստիպուած էր ընդունելու որ անգամ մըն ալ սխալած էր։
Ու հիմա հոս էր, ինք իր վրայ ծռած անդադար տնքացող, ճչացող ու հայհոյող քրոջը քով, թաքսիին մէջ՝ ծննդատան ճամբուն, մարտի վերջաւորութեան այդ օրը երբ երկինքը յանկարծ որոշեր էր ձիւնել։
Ես հարցուցի լուսինին՝
Արդեօք տակաւին պէ՞տք էի քեզի…
Ու մօրաքոյրը կը խորհէր թէ որչափ անվերջանալի կրնար ըլլալ երգ մը, ծննդատուն տանող այս ճամբաներուն պէս։ Բայց ինչպէս սովորաբար կ՚ըլլար իր կեանքին մէջ, կը բաւէր որ բանի մը շուրջ վստահ կարծիք ձեւաւորէր, իսկոյն հակառակը պիտի փաստուէր։ Երգը վերջացաւ, ճամբուն հետ։
Ու վերջապէս հոն են, ճերմակ շաղախով պատուած այն շէնքին առջեւ, ուր քանի մը ժամ վերջ աղեկտուր ճիչ մը պիտի ծանուցանէր աշխարհ գալս։
Չի յիշեր ինչպէս վճարեց վարորդին։ Տարտամօրէն կը յիշէ թեթեւութեան զգացումը որ տղաբերքը թաքսիին մէջ չսկսաւ։ Ապագային երբեք պիտի չհարցնէ ինքզինքին թէ ինչու թաքսի կանչած էր հիւանդատար կառքին փոխարէն. նման մանրուքներ երբեք կարող պիտի չըլլան տեղ գրաւելու մօրաքրոջ պզտիկ աշխարհէն ներս։ Սակայն յստակօրէն կը յիշէ քրոջը վերջին պատգամը հիւանդանոցի նրբանցքին մէջ, երբ արդէն պատգարակին վրայ դէպի ծննդասենեակ կը տարուէր.
«Սուրէնին ձայնէ՛», հասեր էր ծղրտոցներուն ընդմէջէն։
Իսկ յետոյ բոյժ-քոյր մը իրեն մօտեցեր էր տխմար ժպիտով մը. «Պիտի ուզէի՞ք ներկայ ըլլալ, տիկին»։
Երբեք չէր հասկցած թէ ինչո՞ւ յանկարծ պիտի ուզէր ներկայ ըլլալ քրոջը ծննդաբերութեան, եւ առանց ոչինչ պատասխանելու ուղղուեր էր նրբանցքին անկիւնը միայնակ կեցած հեռաձայնի գործիքին։ Տեղւոյն վրայ միայն անդրադարձեր էր որ հայրիկի գործատեղիին թիւը չի գիտեր։ Նախանձելի հանդարտութեամբ մը դանդաղօրէն թերթեր էր հեռաձայնի գիրքը ու քառասուներեքերորդ էջին գտեր թիւը սրտաբանական հիւանդանոցին, ուր քանի մը տարիէն հայրիկը աւագ վիրաբոյժ ըլլալու էր։
«Խնդրեմ, բժիշկ Սուրէն… ը… ը…», այդ անիծեալ հայկական մականունը որ երբեք կարելի չէ մտաբերել։
«Հիմա, խնդրեմ սպասեցէք», հասեր էր լսափողէն։
Յետոյ՝ երկար զանգեր՝ մէկ, երկու, երեք… ութ, ինը…
Իսկ հայրիկը այդ երկվայրկեանին իր օգնականուհին կը քունէր, ու պատուհանէն անդին ձիւնը կ՚իջնէր ու կ՚իջնէր, ու ելեկտրական կիթառին միապաղաղ ծնգոցներուն ընդմէջէն ձայնասփիւռէն տակաւին կը հնչէր ու չէր վերջանար երգը, կ՚ըսես յարատեւ կրկնութեան հոլովոյթին մէջ անյուսօրէն բռնուած,
Եւ դուն եւ ես
Մենք այնչափ վստահ էինք
Ըսելով իրարու երբեմն
Թէ այս ամէնը արկած մըն էր միայն
Որ երկար պիտի չտեւէր…
Ու երգի ռիթմին համահունչ, Սուրէն աւելի ու աւելի կը խրէր Ժիւլիէթին կամ Անային մէջ, ու կը թուէր թէ այդ անվերջ խրումը տեղ մը սահման չունէր, ու Ժիւլիէթին կամ Անային տնքոցները կը բարձրանային, կը ցրուէին միջոցին ու եթերին մէջ, տեղ մը, տասնեակ մը քիլօմեթր անդին ծննդասենեակին մէջ երկունքի ցաւերուն մէջ ծղրտացող մայրիկի աղաղակներուն խառնուելով։
Ու հեռաձայնի չդադրող զանգերը քիչ քիչ կուգային խառնուիլ երգի ռիթմին, աստիճանաբար խաթարելով այն, ու Սուրէն վստահ գիտէր որ կինն էր ձայնողը, այդօր արդէն քառասուներորդ անգամ, պարապ պատճառով մը։ Ու անյարմար այդ պահուն յղի կնոջ մասին մտածումները պիտի գային թուլցնելու Սուրէնին պրկումը, ու անիմաստ էր այլեւս բարկանալը, քանի գիտէր՝ ուշ էր ալ։ Իսկ Ժիւլիէթ կամ Անա, տակաւին չանդրադարձած վրիպումին, պիտի շարունակէր տնքալ։ Ու Սուրէն վերջին ճիգով մը պիտի փորձէր փրկել կացութիւնը, պիտի ելլէր Ժիւլիէթէն կամ Անայէն -կամ երկուքն ալ հո՞ն էին-, ու ձեռքին մէջ առնէր առնանդամը, ուրկէ քանի մը ամիս առաջ ես ելած էի։
Իսկ պատուհանէն անդին մթննալու սկսած էր, ու փողոցին ելեկտրական լապտերները լուսարձակներու տակ կը բերէին երթալէն խոշորցող փաթիլները, ու ձիւնը վերջապէս պիտի յաղթէր գարնան ու բարակ ճերմակ շերտ մը կազմէր փողոցի սալարկին վրայ այդ օրը, մարտի վերջաւորութեան։
…տասնմէկ, տասներկու, տասներեք…
Ե՞րբ վերջապէս անդրադարձեր է որ Սուրէն պիտի չպատասխանէ ու հեռաձայնը տեղը կախեր է։ Չի յիշեր։ Յետոյ դարձեր ու կտրուկ կերպով քայլերը դէպի հիւանդանոցին պզտիկ սրճարանը ուղղեր է։
«Ի՞նչ տեսակ գինի ունիք»։
«Հոս ալքօլ չի վաճառուիր, տիկին…»։
Merde ! Անիծեալ քաղաքին անիծեալ հիւանդանոց։ Բարկացած դարձեր է փողոց ելլելու, քանի մը քայլ առեր է, յետոյ կեցեր սրահին մէջտեղը։ Մեղքի չես գիտեր ուրկէ յանկարծ մէջտեղ ելած զգացում մը եկեր ծուարեր է կուրծքին տակը։ Քոյրիկը, հիմա հոն միս մինակը, մինչ ինք գինի փնտռելո՞ւ պիտի ելլէ։
Նախ՝ մինակը չէ, շտկեր է իսկոյն ինքզինք, առնուազն բժիշկ մը ու հիւանդապահներ ըլլալու են քովը։ Յետոյ՝ ինք մինակ չէ՞ր եղած բոլոր երեք անգամները, երբ ցաւէն գալարելով կը պաղատէր բժիշկին ազատել զինք սա մղձաւանջէն, ամէ՛ն գնով, կ՚ուզեն նէ՝ կրնան երեխան իսկ մեռցնել, միայն թէ վերջանար այդ ցաւը…
Merde ! կրկներ է, քանի ազնուական իր դաստիարակութիւնը տեսակ-տեսակ հայհոյանքներ չէր ապահոված կեանքի տարբեր պարագաներու համար, կրուկներու վրայ դարձեր ու ետ ծննդասենեակներու կողմը ուղղուեր է։
«Հոս կարելի չէ, տիկին», աճապարեր է զինքը կեցնել առջեւը ելած բոյժ-քոյրը։
«Քոյրս հոն… միս մինակը…», ու լացեր է։
Տարիներ վերջ պիտի կանոնաւոր կերպով սրբագրէ յիշատակները ու զամբիւղը նետէ թուլութեան այդ պահը։ Բայց ճիշդ հոն, չես գիտեր ուրկէ յայտնուած արցունքներու այդ յանկարծական պահուն, շատոնց մոռցուած բան մը մէկէն յառներ է մոռացումի մութերէն, երկվայրկեան մը միայն, յայտնուեր ու եկածին պէս ալ հեռացեր։ Կենդանի ըլլալուն զգացումը։
Յիշողութեան մոնթաժը պահեր է երկու դրուագ միայն. մօրաքոյրը հեռաձայնի գործիքին առջեւ, ու յաջորդ ակնթարթին արդէն՝ ծննդասենեակին մէջ, անյուսօրէն գալարուող, կոկորդը արիւնելու չափ աղաղակող, քորսիքացի ձկնորսի պէս հայհոյող քոյրիկին քրտինքէն լպրծուն ձեռքը ամուր մը իր ափերուն մէջ սեղմած։
…inspirez et poussez Madame…
Շնչել ու հրել, պրկուիլ, հրել, շնչել, մէջէն դուրս նետել թրթռացող ու գալարուող միսի կտորը, շնչել, հրել…
…encore une fois…
Ու մօրաքոյրին կը թուէր թէ ինք էր հիմա հոն պառկողը, մկանները պրկողը, արիւնողը, աղեկտուր կանչողը։ Ու մայրիկի ամէն մէկ կծկումին հետ մօրաքոյր կ՚ապրէր նորէն իր երկունքները։ Ինչպէ՞ս կրցած էր այդպէս կամովին համաձայնիլ երեք անգամ նոյն դժոխքէն անցնիլ։ Արդեօ՞ք մարդկային բնաշրջումին հետեւանքով ձեւաւորուած մոռացումի արուեստն էր որ կը ստիպէր ամէն մէկ տղաբերքէն ետք մոռնալ ստորնացումը որուն մէջէն անցար ու քանի մը ամիս կամ տարի ետք խոնարհ ու յօժար՝ նոյն ջուրը մտնալ։ Ու ինչպէս բոլոր երեք անգամները, հիմա ալ մայրիկին ամէն մէկ ներշնչումին ու արտաշնչումին հետ մօրաքոյրը կ՚երդնուր. այլեւս երբեք, այլեւս երբեք, այլեւս երբեք…
…c’est ça, allez, poussez Madame…
Ու երբեք պիտի չուզէ յիշել միզապարկին դաւաճանութիւնը այդ պահուն, երբ մայրիկին հետ շնչելով ու պրկուելով յանկարծ անդրադարձեր էր իր ալ սրունքներուն թրջուելուն։
Ու մայրիկը կը գալարուէր, կը կծկուէր ու կը ճչար, ու մօրաքոյրը կը ճչար մայրիկին հետ միասին, ու երկու քոյրերուն ձայները արիւնի կապին անբացատրելի ներդաշնակութեամբ կը ձուլուէին ու աշխարհի երեսին կը նետէին ժամանակներու է՛ն սկիզբէն կուտակուած ցաւը։
…un, deux, trois, poussez…
Ու մօրաքոյրը դարերուն խորը պահուըտած, վաղնջական գիշերէն ի վեր ներկայ պառաւն է՝ ծննդկանի գլխուն կեցած։
…encore une fois…
Ու մօրաքոյրը ծննդատուն գացող մօրը ետեւէն լացող պզտիկ աղջիկն է, քանի գիտէ որ այլեւս երբեք տունի միակ երեխան պիտի չըլլայ։
…c’est ça… c’est ça…
Ու պատմութեան սկիզբէն ի վեր միլիառ անգամներ կրկնուած ճիչ մը վերջապէս ազդարարեր է որ՝ եկայ։
Իսկ տեղէ մը, նրբանցքէն, անհոգ հիւանդապահուհիի մը ձայնասփիւռի գործիքէն կամ մօրաքրոջ յիշատակներէն կը հասնէին տակաւին ելեկտրական կիթառին միապաղաղ ծնգոցները,
Մասնաւոր բան մը չունիմ քեզի ըսելիք
Մասնաւոր ոչինչ՝ քեզ խնդացնելիք,
Քանի միշտ յոռեգոյնը կ՚երեւակայեմ
Իսկ լաւագոյնը կը տառապեցնէ զիս…
«Ի՜նչ տափակութիւն», փնչացեր է մօրաքոյրը։
«Տիկի՞ն», դարձեր է դէպի ինքը հիւանդապահը։
«Ը… ներեցէք, բայց այս երգը անտանելի է այլեւս, հիւանդանոց է ի վերջոյ…»։
Հիւանդապահը բազմանշանակալից նայուածքը մօրաքրոջ փեշի թաց հետքին ուղղեր է.
«Գիտէ՞ք, թերեւս լաւ կ՚ըլլար տուն երթայիք հանգչէիք. երկար օր էր»։
Ակնթարթի մը մէջ մօրաքրոջ միտքին մէջ իր արժանապատուութիւնը պաշտպանող տասնեակ մը պատասխաններ շարուեր են, բայց մէկէն յիշեր է որ շատոնց հրաժարած էր վերացական գաղափարներու համար կռիւ տալէ, ու ոչինչ պատասխաներ է։ Նայուածք մը նետեր է ուժասպառ քնացող քրոջ խառնակ մազերուն, աչքերուն տակ կազմուած մութ շրջանակներուն, ճաքած շուրթերուն, փորձեր է վերագտնել քիչ առաջուան ջերմութիւնը, անդրադարձեր որ ոչինչ կը զգայ ու ամբողջ օրը կանգնած անցնելէն փայտացած ոտքերով ուղղուեր դէպի դուռը։
Ու հոն, դուռին մէջ, դէմ ու դէմ ելեր է բոյժ-քրոջ, ձեռքերուն մէջ ֆսֆսացող ու թնկթնկացող ծրար մը, մէջը՝ մայրիկին մտասեւեռումը երեսուն տարեկանէն վերջ զաւակ մը ունենալու, հայրիկին երազանքը՝ իր դարաւոր մականունը շարունակելու, միսի տձեւ կտոր մը որ կը նմանէր… որ կը նմանէր…
«Քաքի տոպրակ մը», ըսեր է շաբաթ մը վերջ Պոլիսէն հասած նէնէն։
Ու երբ մօրաքոյրը փողոց ելեր է, ձիւնը վերջապէս դադրած էր, ու քնանալու պատրաստուող քաղաքը ճերմակ շղարշով մը պատուած էր, ու հոգ չէ թէ անիծեալ սա քաղաքին մէջ ոչինչ տեւական է ու առտուն արդէն հետք իսկ կարելի պիտի չըլլայ գտնել երէկուան ձիւնէն, յիշողութիւնը պիտի պահէ որ ճեփ ճերմակ էր այդ օրը, մարտի վերջաւորութեան։
