Ռուզան Ազիզյան | Զուգահեռներ

-1-
ԶՈՒԳԱՀԵՌՆԵՐ
-1-
Այսօր գիշերը էլի վեր թռա քնից։ Այսպես հաճախ է պատահում։ Զգացողություն է, թե ընկնում եմ։ Ու տարօրինակ է, որ գահավիժելը պարզորոշ զգում եմ, չնայած պառկած եմ անկողնում։ Այսինքն՝ սիրտս ու թոքերս ճնշման տատանումից ճմլվում են։ Արթնանում եմ անկողնում, լրիվ քրտինքի մեջ կորած ու սկսում եմ բերանով օդ կուլ տալ, որովհետեւ խեղդվում եմ։ Խեղդվելու գրեթե նյութական զգացողություն է։ Շուրջս եմ նայում, կարծես կուրացած լինեմ։ Ինձ թվում է հայտնվել եմ ինչ-որ սեւ, անտակ խոռոչում, որտեղից այլեւս ելք չկա։ Ու օդը, որ կուլ եմ տալիս բերանով, թթվածին չէ, այլ ինչ-որ խիտ սուբստանց, որից թոքերս պայթում են։
Ես ուզում եմ հիշել, թե երբ է այս ամենն սկսվել ու չեմ կարողանում։ Համենայն դեպս՝ վաղուց, այնքան վաղուց, որ անգամ իմաստ չունի փորփրել։ Ինչքան ինձ հիշում եմ՝ պարբերաբար գահավիժում եմ։ Ամիսը գոնե մի քանի անգամ հայտնվում եմ սեւ խոռոչում, ու ընկնում, ընկնում եմ, այդպես էլ չհասնելով խոռոչի հատակին, քանի որ կասկածում եմ, որ այդ հատակը իրականում գոյություն չունի։ Բերանով օդ եմ կուլ տալիս, հետո, երբ թվում է, որ արդեն խեղդվեցի, վերադառնում եմ իրականություն։
Երեւակայությունս ինձ հետ խաղեր է խաղում։ Եվ ոչ միայն քնած ժամանակ։

-2-

– Կարելի՞ է,- աշխատասենյակիս դուռը դանդաղ, ճռռալով բացվում է, եւ նեղլիկ ճեղքից մի գլուխ է ներս խցկվում։
– Մտե՛ք,- ասում եմ ու բարձրացնում գլուխս։
Ու հասկանում եմ, որ երեւակայությունս միայն քնի մեջ չէ, որ հետս խաղեր է խաղում։
Ներս մտնողը ավելի շատ ուրվական էր հիշեցնում, քան կին։ Երկար, բաց մոխրագույն ուղիղ զգեստ, ծղոտագույն մազեր, որ հետ են սանրած ու հասնում են գոտկատեղին, թափանցիկ աչքեր ու խորամանկ ինչ-որ բան, որը ո՛չ այն է ժպիտ է, ո՛չ այն է՝ ափսոսանք։
Ձեռքի բաց կապտավուն թղթապանակը դնում է սեղանիս։ Թղթապանակի վրա բաց մանուշակագույն թանաքով գրված է հեղինակի անունը՝ Մանուշակ։
– Պատմվածք եմ բերել։ Կնայե՞ք։ Ճիշտն ասած՝ իմը չէ։ Մորաքրոջս աղջիկն է գրել մահից մեկ ամիս առաջ ու խնդրել, որ բերեմ ձեզ։
– Կնայեմ, իհարկե, համար թողեք, կզանգեմ, երբ որոշենք՝ տպագրելու ե՞նք, թե՞ ոչ։
– Ահա, – ասաց, ու սեղանիս փոքրիկ թղթի կտոր դրեց, վրան ինչ-որ թվեր եւ անուն։
Զգում եմ, որ ինչ-որ բան սկսում է ճնշել կոկորդս ու լարվում եմ։ Հետո հասկանում եմ՝ անունը։ Մանուշակ։ Ինչ-որ տհաճ, անհանգստացնող զգացում է առաջացնում մեջս, ասես երկու ձեռք ամուր սեղմել են թոքերս ու թույլ չեն տալիս շնչել։
– Անսովոր անուն ունի հեղինակը։ Հիմա այդ անունով գրեթե չեն կոչում երեխաներին։ Կյանքումս մեկ անգամ եմ նման անունով մարդու ճանաչել։ Մանկապարտեզում,- ասում եմ ու զգում, որ երկու ձեռքերը թուլացնում են թոքերս ու, երբ կրկին շնչելու հնարավորություն եմ ստանում, աչքերս, անկախ ինձանից, լցվում են։
Կինը խորամանկ պսպղացնում է աչքերը.
– Մորաքրոջս աղջկա անունն է Մանուշակ։ Չգիտեմ՝ ինչու են որոշել այդ անունով կոչել։ Չէ՛, տատիկի անունը չէ, – կանխում է հարցս, ժպտում մի տեսակ՝ ո՛չ այն է ժպիտով, ո՛չ այն է՝ ափսոսանքով եւ, պտտվելով կրունկների վրա, դուրս է գալիս։

-3-

Ամբողջ օրը գրական ամսագրի խմբագրի պարտականությունները ինձ շեղեցին որոշակի ուղղությամբ մտածելուց։ Բայց երեկոյան տուն գնալուց նորից հիշեցի Մանուշակին։
Մոխրագույն աչքերով, թափանցիկ մաշկով, վտիտ աղջիկ էր։ Միայն ինձ հետ էր ընկերություն անում, չնայած մենք ամբողջ խմբում իրարից ամենաշատն էինք տարբերվում։ Ես սեւ ու փայլուն աչքերով ու մազերով, ակտիվ, բոլորի հետ լեզու գտնող, կռվարար մեկը, իսկ ինքը՝ լուռ ու մունջ, թափանցիկ ու սառը։ Կարող էր ժամերով չխոսել, նստել ու նայել մի կետի, ու այդ ընթացքում աչքերը ոչ թե այդ կետին էին ուղղված, այլ ինքն իր ներսում ինչ-որ բան ուսումնասիրեր ասես։ Իհարկե, այդ ամենը ես այն ժամանակ չէի հասկանում, պարզապես երեխա էի, որ սարսափում էր, երբ տեսնում էր, թե ինչպես է վտիտ ընկերուհին նստում՝ ժամերով շուրջը ոչինչ չնկատելով, մինչ երեխաները իրար ձեռքից խաղալիք էին խլում ու իրար մազ քաշում։
Մանուշակը ճերմակ ու թափանցիկ ձեռքեր ուներ, որոնց վրա երկնագույն երակներից ցանցեր էին հյուսված։ Ինքը երբեմն մեկնում էր ձեռքը եւ ինձ թվում էր՝ տեսնում էի, թե ինչպես է այդ երակներով արյունը, ասես շփոթված, ետ ու առաջ անում։
Ցերեկը, երբ պառկում էինք քնելու, կամաց ձայնով պատմում էր, որ մայրը ստիպում է իրեն ձվի փշրած կճեպ ուտել, որ օրգանիզմը ամրանա, քանի որ ոսկորները շատ թույլ ու փխրուն են եւ ամեն ընկնելուց կարող են վնասվել։
Ես սիրում էի հպվել Մանուշակի ծղոտի գույնի մազերին։ Սիրում էի, երբ տարօրինակ պատմություններ էր պատմում մոր մասին, որը գիշերները, իրեն քնեցնելուց հետո, գնում էր հերթապահության։ Երկուսով էին ապրում՝ ինքն ու մայրը, որ գիշերային բուժքույր էր հիվանդանոցում։ Ուրիշ ոչ ոք չունեին հավանաբար, քանի որ նախանձ էի նկատում աչքերում, երբ պատմում էի, որ կիրակի օրը տատիկս հավի թարմ ածած ձվով ինձ համար գոգլի էր ծփել, կամ որ ուրբաթ օրը հայրիկս ինձ հետը տարել էր ձկնորսության։
Չէի սիրում Մանուշակին միայն այն պահերին, երբ որ լուռ նստում ու աչքերը հառում էր իր ներսը։ Այդ պահերին սարսափում էի նրանից, փորձում հեռու մնալ ու խաղալ մյուս, նորմալ, զրուցող ու իրար մազ քաշող երեխաների հետ։
Հետո մի օր Մանուշակը ուղղակի չեկավ մանկապարտեզ։ Ու այլեւս երբեք չեկավ։

-4-

Թղթապանակը մի քանի օր մնացել էր սեղանիս ընկած, ու ես մոռացել էի դրա մասին, մինչեւ այսօր գիշեր էլի քնիս մեջ գահավիժեցի։ Արթնացա ոսկորներիս մեջ ծանոթ ցավով, որ միշտ լինում էր այդ անկումից հետո, ու փորձեցի աչքերս սովորեցնել մթությանը։ Երկար փորձեցի, բայց չէր ստացվում։
Վեր կացա ու վառեցի լույսը։ Մենակ ապրելու առավելություններից մեկը հենց դա է։ Դու կարող ես չհանգցնել լույսը մինչեւ առավոտ, եւ ոչ ոք չի մրթմրթա վրադ, թե առավոտյան աշխատանքի եմ, իսկ դու չես թույլ տալիս քնել։ Կարող ես գիշերը ցանկացած պահին վեր կենալ ու վառել լույսը։ Կարող ես քնել՝ երբ ուզես, թեկուզ ցերեկը երեքին կամ առավոտյան մինչեւ մեկը։ Մենակ ապրելը շատ առավելություններ ունի, պարզապես կողքիդ չկա այն մեկը, որին պատմես, թե ինչքան շատ առավելություններ ունի մենակ ապրելը։ Այս միտքը երեւի մի օր մի տեղ կարդացել եմ, կամ գուցե ինքս եմ մտածել, չեմ հիշում արդեն, բայց այն ճշգրիտ արտացոլում է իրերի դրությունը։
Լույսը վառեցի ու միանգամից հիշեցի կապույտ թղթապանակը։ Հիշեցի կնոջը, որն այն բերել էր ինձ, հիշեցի ժպիտը, հիշեցի թափանցիկ մոխրագույն աչքերը, հիշեցի ծղոտի գույնի խշխշան մազերը։ Ամեն ինչ հիշեցի ու հասկացա, թե որտեղից հայտնվեց այդ թոքերը ճզմող ու տհաճություն պատճառող զգացողությունը։ Այդ կինն ինձ ծանոթ էր։ Ենթագիտակցությանս խորքերից դուրս լողաց ավելի փոքր աղջնակ, որ ճիշտ նույն կերպ էր ժպտում՝ ո՛չ այն է ժպիտով, ո՛չ այն է՝ ափսոսանքով։
Մանուշակը։
Ինձ կապույտ թղթապանակը բերած կինը Մանուշակն էր։ Ոչ թե՝ Մանուշակի մորաքրոջ աղջիկը այլ հենց Մանուշակը։ Այդ փոքրիկ կինը թափանցիկ մաշկով ու կապույտ երակներով Մանուշակն էր իմ մանկապարտեզից։ Որ քնում էր իմ մահճակալի կողքի մահճակալին եւ ծածկվում կարմիր խորանարդներով ծածկոցով, իսկ իմը նույնի կանաչ խորանարդներովն էր։
Նույն այն Մանուշակը՝ իմ մանկությունից։
Բայց դա ախր հնարավոր չէ։
Որովհետեւ Մանուշակը իմ մանկությունից մնացել է իմ մանկությունում։
Մանուշակը մեռել է։
Ու երեւակայությունը կարող է ինձ խաբել գիշերները, կարող է նետել անդունդը, կարող է թույլ չտալ շնչել, կարող է խեղդել խիտ ինչ-որ նյութով, որը թթվածին չէ, այլ սառն ու խոնավ ինչ-որ սուբստանց, բայց ցերեկով ես թույլ չեմ տա նրան ինձ մոլորեցնել։
Ես գիտեմ, ես հիշում եմ, որ Մանուշակը մեռել է։ Հենց այն օրը, երբ այլեւս մանկապարտեզ չեկավ։ Այդ նույն գիշերը։ Երբ մայրը գնացել է հիվանդանոց հերթապահության։ Ու մեռել է շատ տարօրինակ մահով։

-5-

Ես այդ մասին իմացա հենց վաղ առավոտյան, երբ մայրս ինձ հասցրեց մանկապարտեզ ու շտապում էր աշխատանքի, մինչդեռ տիկին Ազնիվը նրան կանգնեցրեց ու երկար ինչ-որ բան էր պատմում։ Մորս դեմքից սկզբում զգում էի, որ անհամբեր է, արագ ուզում է հեռանալ։ Հետո սակայն ինչ-որ բան փոխվեց, մորս դեմքը սառեց, էլ անհամբերության նշաններ ցույց չէր տալիս։ Ես մոտեցա, որ հասկանամ, թե ինչ է կատարվում ու լսեցի խոսակցության պատառիկներ։
– Ջրհորը․․․ դե, երբ որ մայրը տնից դուրս է եկել, ինքն էլ հետեւից երեւի․․․․, կարծում են, որ գուցե քնի մեջ․․․․ չեն իմանում՝ երբ է խեղդվել․․․ առավոտյան տեսել են անկողնում չի, ման են եկել ու ջրհորում գտել․․․ արդեն կապտած է եղել․․․․ թոքերը լրիվ ջրով լցված․․․խեղդվել է խեղճ երեխեն, ո՞վ կմտածեր․․․․ճակատագիր է, էլի, ինչ կարող ես անել․․․․
Ես գիտեի, թե ջրհորներ անցյալ կյանքում են եղել, կամ հեքիաթներում են լինում։ Գիտեի, թե այլեւս ջրհորներ չեն լինում։ Հատկապես՝ քաղաքներում։ Մինչդեռ, պարզվում է, մի սեւ ու սառը ջրհոր, բերանը բաց, հանգիստ սպասել է մինչեւ այն օրը, երբ մի երեխա՝ ծղոտագույն մազերով եւ կապույտ երակների ցանցով՝ ձեռքերի վրա, մի թափանցիկ ու փխրուն ոսկորներով երեխա կընկնի մեջը։ Մանուշակը։
Երբ մայրս շուռ եկավ, ես ուղղակի նստեցի կանգնածս տեղում, աչքերիս առաջ սկսեցին կրակի լեզուներ թռվռալ, հետո չեմ հիշում։ Մայրս ասում էր, որ մի քանի օր շատ բարձր ջերմություն եմ ունեցել։ Իսկ ես հիշում եմ, որ անընդհատ ընկնում էի ու շուրջս մութ էր ու թաց։ Երեւի հենց այդ օրվանից սկսվեցին գիշերային գահավիժումները։ Չգիտեի, թե ջրհորն ինչ է, կարգին չէի պատկերացնում, թե ինչ է լինում, երբ երեխայի թոքերը ջուր են լցվում։ Հինգ տարեկանի ներքին զգացողությամբ հասկանում էի, որ ամեն ինչ փոխվել է, ու ոչինչ այլեւս նույնը չի լինելու։
Ես գնալու եմ մանկապարտեզ, իսկ Մանուշակը այնտեղ չի լինելու, որ ժպտա խղճալի։ Ես պառկելու եմ ցերեկը քնելու, իսկ ինքը ինձ ոչինչ չի պատմելու իր մասին։ Այլեւս չեմ տեսնելու ձեռքերի կապույտ երակների ցանցը, չեմ լսելու հանդարտ, բարակ, դողդողացող ձայնը։ Էլ չեմ տեսնելու, ոնց է մի անկյունում նստած ինքն իր ներսը նայում։ Վերջ, ավարտվեց։ Էլ չի լինելու Մանուշակ։ Ոչ մի Մանուշակ։ Երբեք։
Իսկ հիմա Մանուշակը եկել է։ Ու ասում է, որ ինքը Մանուշակի մորաքրոջ աղջիկն է։ Շփեցի ճակատս։ Ինչ-որ բան այն չէ։ Այսպիսի խաղի ես իրոք պատրաստ չեմ։ Առավոտյան կհասկանամ, թե ինչ եմ անում։ Իսկ հիմա պետք է պառկել։

-6-

Առավոտյան առաջին բանը, որ արեցի, պայուսակումս փոքրիկ թղթի կտորը փնտրելն էր։ Թղթի, որի վրա մանուշակագույն թանաքով թվեր էին գրոտած ու անուն։ Թուղթը ճմրթվել էր շրթներկերի եւ բանալիների խրձի արանքում, թվերը դեռ կարդացվում էին, իսկ անունը՝ արդեն չէ։ Չգիտեի, թե ում պիտի խնդրեմ, երբ զանգին պատասխանեն, բայց հասկանում էի, որ դրան չենք հասնելու։
Հավաքեցի համարը։ Հավաքեցի առանց որեւէ հույսի, քանի որ գիտեի, թե ինչ է տեղի ունենալու հաջորդ վայրկյանին։ Հեռախոսավարուհու ձայնը ինձ տեղեկացրեց, որ համարը, որը ես հավաքում եմ, գոյություն չունի։
Իհարկե, գոյություն չունի։ Մանկությունից եկած համարները այլեւս գոյություն չունեն։ Քանի որ մանկությունը այլեւս գոյություն չունի։ Քաղաքը, որտեղ այդ ամենը տեղի է ունեցել, հիմա փոխվել է։ Վերջերս՝ մոտ կես տարի առաջ, անցնում էի այն հատվածով, որտեղ նախկինում իմ մանկապարտեզն էր։ Մանկապարտեզը այլեւս գոյություն չուներ։ Պահպանվել էր միայն բեռնատարի հսկա անիվը, որը տնկված էր հողի մեջ ու ներկած էր բազմագույն։
Այդ անիվը իմ ու Մանուշակի ամենասիրելի վայրն էր։ Դրա մեջ մենք մտնում ու դուրս էինք գալիս, ու երեւակայում էինք, որ դուրս ենք եկել ուրիշ աշխարհում, որտեղ մենք արդեն մեծ ենք ու մեր երեխաներին ենք բերել մանկապարտեզ։ Մանուշակն ու ես հաճախ էինք իրար հետեւից վազելով մտնում ու դուրս գալիս այդ անիվի միջից։ Ու անընդհատ հայտնվում էինք այս աշխարհում, հետո մեկ այլ, որտեղ մեկ մեծ էինք, մեկ փոքր, մեծ, փոքր, ես, դու, ես, դու, իրար հետեւից, ես, դու, ես, դու։ Ու խառնվում էր ամեն ինչ։
Անիվը կար, անիվի արանքներում հողից ինչ-որ բույսեր էին աճել՝ բաց մանուշակագույն ծաղիկներով։ Անիվը դեռ գոյություն ուներ, իսկ մանկությունը՝ արդեն ոչ։ Մանկապարտեզը՝ արդեն ոչ։ Քաղաքը, որտեղ այդ ամենը տեղի էր ունեցել՝ արդեն ոչ։ Եվ Մանուշակը՝ արդեն ոչ։ Համենայն դեպս, ես մինչ օրս այդպես էի կարծում։
Երկար ժամանակ փորձում էի պատասխանել մի հարցի, որ ծնվել էր մեջս՝ իսկ ե՞ս, ես կա՞մ։ Կա՞նք արդյոք մենք։ Ե՛ս։ Իսկ էլ ո՞վ կա։ Արդյո՞ք ես՝ ես եմ, թե՞ արդեն ես չեմ։ Այլ՝ ուրիշը։

-7-

Խմբագրություն գնում էի դանդաղ։ Գիշերը մի քանի անգամ էլի ներքեւ էի գլորվել, արթնանացել էի, նորից ներքեւ էի գլորվել։ Այդպես դեռեւս չէր եղել, որ նույն գիշերվա ընթացքում մի քանի անգամ գահավիժեմ։ Ու շուրջս էլի թաց էր ու մութ, եւ արթնանում էի ոսկորներիս անասելի ուժեղ ցավով։ Այնպես որ՝ ո՛չ ցանկություն ունեի արագ քայլելու, ո՛չ էլ հնարավորություն։ Մարմինս հոգնած էր, ասես ամբողջ գիշեր անտեսանելի մահակներ ծեծել էին ինձ։ Գիտեի, որ ինչքան էլ դանդաղ գնամ, միեւնույն է, պիտի հասնեմ գրասենյակ՝ մի ժամից, երկու, երեք, մի օրից, մի ամսից, մի կյանք հետո, ուրիշ կյանքում, բայց միեւնույն է, պիտի հասնեմ։ Ու պիտի բացեմ կապույտ թղթապանակը, որ մի քանի օր է արդեն գցած է սեղանիս, ու պիտի կարդամ այն, ինչ դրա մեջ գրված է։
Ի՞նչ է գրված դրա մեջ։ Գիտե՞մ։ Իհարկե՛ գիտեմ, իհարկե՛, դե իհարկե՛ գիտեմ։

-8-

Երբ հասա խմբագրություն, բոլորն արդեն աշխատում էին։ Առանց բարեւելու անցա սենյակս, ինչը որեւէ մեկին չզարմացրեց, քանի որ գիտեին, որ պարբերաբար բոլորին անտեսելու տրամադրություն եմ ունենում։
Սեղանից ինձ աչքով արեց կապույտ թղթապանակը։ Ես չուզենալով մոտեցա գրասեղանիս։ Բացեցի առաջին էջը եւ տեսա մանուշակագույն թանաքով դուրս բերված ոլորուն տառերը՝ «Զուգահեռներ»։
Առաջին մի քանի տողը կարդալուց հետո այլեւս չշարունակեցի․
«Աղջիկը, որի հետ ընկերություն էի անում, ուներ սեւ մազեր եւ սեւ փայլփլուն աչքեր։ Մենք քնում էինք հարեւան մահճակալներին։ Ինքը ծածկվում էր կանաչ խորանարդիկներով ծածկոցով, իսկ իմ ծածկոցը կարմիր խորանարդիկներով էր։ Նա սիրում էր շոյել իմ ծղոտի գույնի մազերը եւ ամեն օր, քնելուց առաջ, խնդրում էր, որ իրեն ցույց տամ կապույտ երակների ցանցը՝ ձեռքերիս։ Քնելուց առաջ ինձ խնդրում եմ տարբեր պատմություններ պատմել իմ ու մայրիկիս մասին։
Մենք հաճախ խաղում էինք մանկապարտեզի բակում հողի մեջ խրված բեռնատարի անիվը շուրջը եւ երեւակայում, որ դրա միջից դուրս ենք գալիս ուրիշ աշխարհում, ու ուրիշ՝ մենք։
Իսկ մի օր նա ուղղակի այլեւս չեկավ մանկապարտեզ։ Պարզվեց՝ այդ գիշեր աղջիկը խեղդվել էր ջրհորում, իսկ ես կարծում էի, թե ջրհորները միայն հեքիաթներում են լինում․․․»

նում․․․»