Սակի | Հեքիաթասացը

Շոգ կեսօր էր, հետևաբար գնացքի վագոնում էլ էր օդը հեղձուցիչ, իսկ մինչ հաջորդ կայարանը` Թեմպլեքոմը, դեռ մեկ ժամ կար: Վագոնը զբաղեցնում էին մի փոքրիկ աղջիկ, ավելի փոքրիկ աղջնակ և մի փոքրիկ տղա: Երեխաների մորաքույրը նստել էր վագոնի մի անկյունում, իսկ հակառակ կողմի մյուս տեղը զբաղեցրել էր մի անծանոթ ամուրի: Երեխաները վագոնն ամբողջությամբ իրանցով էին արել: Թե’ մորաքույրը և թե’ երեխաները խոսում էին նույն սահմանափակ և համառ ձևով` հիշեցնելով մի տնային ճանճի, ով փորձում էր ուշադրություն գրավել` հրաժարվելով տեղի տալ: Մորաքրոջ բոլոր նկատողությունները կարծես սկսվում էին «Չի կարելի»-ով, իսկ երեխաների բոլոր պատասխան հարցերը «ինչու՞» – ով: Ամուրին լռում էր: «Չի’ կարելի, Կիրիլլ, չի’ կարելի».-բացականչեց մորաքույրը, երբ փոքրիկ երեխան սկսեց փոշու ամպ բարձրացնել վագոնում` ամեն անգամ նստատեղի բարձերին հարվածելով:
– Արի’ պատուհանից դուրս նայենք, – ասաց մորաքույրը: Երեխան դժկամորեն շարժվեց դեպի պատուհանը:
– Ինչու՞ են ոչխարներին այդ դաշտից քշում, – հետաքրքրվեց տղան:
– Նրանց մի ուրիշ դաշտ են քշում, որտեղ ավելի շատ խոտ կա, – ուժասպառ ասաց մորաքույրը:
– Բայց այդ դաշտում էլ շատ խոտ կա, – հակաճառեց տղան, – խոտից բացի ուրիշ բան չկա էլ։ Մորաքու’յր, այդ դաշտում շա~տ-շա~տ խոտ կա:
– Գուցե մյուս դաշտի խոտն ավելի լավն է, – անտարբեր պատասխանեց մորաքույրը:
– Ինչու՞ է ավելի լավը, – հաջորդեց փոքրիկ տղայի արագ, անխուսափելի հարցը:
– Հապա նայի’ր այն կովերին, – բացականչեց մորաքույրը: Թեև տեսադաշտում գտնվող յուրաքանչյուր դաշտում կային կովեր և ցլեր, մորաքույրն այնպես բացականչեց,կարծես մի արտասովոր բան էր ցույց տալիս:
– Ինչո՞ւ է մյուս դաշտի խոտն ավելի լավը, – համառեց Կիրիլլը:
Ամուրու մռայլ դեմքը էլ ավելի խոժոռվեց: «Նա չոր, անսիրտ մարդ է», մտածեց մորաքույրը: Նա միանգամայն անընդունակ էր կողքի դաշտի խոտի մասին որևէ բան հորինել:
Փոքրիկ աղջիկը շեղեց բոլորի ուշադրությունը` սկսելով արտասանել «Մենդելեյի Ճանապարհին»: Իմանալով միայն առաջին տողը` նա ջանք չէր խնայում իր սահմանփակ գիտելիքները առավելագույնս ցուցադրել: Նա շարունակ կրկնում էր միևնույն տողը երազկոտ, բայց վճռական և շատ հնչեղ ձայնով,- և ամուրուն թվաց, որ աղջկա հետ ինչ-որ մեկը գրազ էր եկել, որ նա չէր կարողանա միևնույն տողը առանց դադարի երկու հազար անգամ կրկնել: Ով էլ լիներ գրազ եկողը, ամենայն հավանականությամբ տարվելու էր:
– Ե’կեք այս կողմ, մի պատմություն պատմեմ, – ասաց մորաքույրը, երբ ամուրին արդեն երկու անգամ նայել էր իրեն և մեկ անգամ էլ՝ գնացքի ձեռքի արգելակին: Երեխաները դժկամորեն գնացին մորաքրոջ մոտ: Ակնհայտորեն նրանք մորաքրոջ պատմություններ պատմելու ձիրքն այդքան էլ բարձր չէին գնահատում: Նա սկսեց կամաց, խորհրդավոր ձայնով մի անհեռանկար և անհուսալիորեն ձանձրալի պատմություն: Պատմությունը, որը պատմում էր մի փոքրիկ լավ աղջկա մասին, ով ընկերանում էր բոլորի հետ իր բարության շնորհիվ, և որին վերջում բազում ասպետներ, հիացած նրա բարոյական կերպարով, փրկում են կատաղի ցլից, անընդմեջ ընդհատվում էր ունկնդիրների նյարդայնացնող հարցերով:
– Նրան չէ՞ին փրկի, եթե լավը չլիներ, – հարցրեց փոքր աղջիկներից մեծը:
Ճիշտ այդ նույն հարցն էլ ամուրին էր ուզում տալ:
– Դե, այո’,- ընդունեց մորաքույրը ոչ համոզիչ ձայնով, – բայց չեմ կարծում՝ նրանք այդքան արագ կվազեին նրան օգնության, եթե այդքան շատ չսիրեին:
– Ավելի հիմար բան չէի լսել, – խորին համոզմունքով ասաց փոքր աղջիկներից մեծը:
– Այնքան հիմար պատմություն էր, որ մի քիչ հետո չէի էլ լսում, – ասաց Կիրիլը:
Ավելի փոքր աղջիկը մեկնաբանություններց զերծ մնաց, բայց վաղուց անցել էր քթի տակ իր սիրելի տողը կրկնելուն:
– Ինչպես տեսնում եմ` այդքան էլ լավ պատմություն պատմող չեք, – հանկարծ իր անկյունից խոսեց ամուրին:
Այս անակնկալ հարձակումից վիրավորված` մորաքույրը վրա տվեց.
– Շատ դժվար է պատմել պատմություններ, որ երեխաները թե’ գնահատեն, և թե’ հասկանան:
– Ես ձեզ հետ համամիտ չեմ, – ասաց ամուրին:
– Գուցե դուք պատմեք մի պատմություն, – հակադարձեց մորաքույրը:
– Մեզ մի պատմություն պատմեք, – պահանջեց փոքր աղջիկներից մեծը:
– Ժամանակին, – սկսեց ամուրին, – կար Բերթա անունով մի փոքրիկ աղջիկ, որը չափազանց լավն էր:
Երեխաների` ակնթարթորեն առաջացած հետաքրքրությունը սկսեց նույն արագությամբ էլ մարել. բոլոր պատմություններն էլ անտանելի նման էին թվում՝ անկախ պատմողից:
– Նա անում էր ամենն, ինչ իրեն ասում էին, սուտ երբեք չէր խոսում, իր հագուստը մաքուր էր պահում, ուտում էր կաթնային պուդինգներն այնպես, կարծես դրանք ջեմով թխվածքներ էին, հիանալի սովորում էր բոլոր դասերը և շատ քաղաքավարի էր:
– Իսկ նա գեղեցկադե՞մ էր, – հարցրեց փոքր աղջիկներից մեծը:
– Ձեզ չէր հասնի, – պատասխանեց ամուրին, – սակայն սարսափելի լավն էր:
Հանկարծ հետաքրքրության մի ալիք բարձրացավ. «սարսափելի» բառը «լավ» բառի հետ մի այնպիսի նոր համադրություն էր, որ ինքն իր գործն արեց: Այն կարծես ներկայացրեց մի ճշմարտություն, որը նախկինում գոյություն չէր ունցել մանկական կյանքի մասին մորաքրոջ պատմություններում:
– Նա այնքան լավն էր, – շարունակեց ամուրին, – որ մի շարք մեդալներով էր պարգևատրվել իր արժանիքների շնորհիվ, որոնք նա միշտ կրում էր զգեստին: Մեդալներից մեկը հեզության համար էր, երկրորդը` պարտաճանաչության և երրորդը` լավ վարքի: Դրանք մեծ մետաղյա մեդալներ էին, որոնք շխկշխկում էին, երբ նա քայլում էր: Այն քաղաքում, որտեղ նա էր ապրում, ոչ մի այլ երեխա երեք մեդալ չուներ․ այսպսիով բոլորը գիտեին, որ նա պետք է արտակարգ լավ երեխա լիներ:
– Սարսափելի լավը, – մեջբերեց Կիրիլը:
– Բոլորը խոսում էին, թե որքան լավն է նա, և երկրի արքայազնը, լսելով նրա մասին, ասաց, որ քանի որ նա այդքան լավն է, նրան կթույլատրվի շաբաթը մեկ անգամ զբոսնել իր պուրակում, որը քաղաքի հարևանությամբ էր: Այդ հիանալի պուրակ ոչ մի երեխայի երբևէ չէր թույլատրվել մտնել, և Բերթայի համար մեծ պատիվ էր այնտեղ գնալու թույլտվությունը:
– Պուրակում կայի՞ն ոչխարներ, – ճշտեց Կիրիլը:
– Ո’չ, – պատասխանեց ամուրին, – այնտեղ ոչխարներ չկային:
– Իսկ ինչու՞ չկային, – հաջորդեց անխուսափելի հարցը:
Մորաքույրը չկարողացավ զսպել ժպիտը, որը կարելի էր որակել նաև որպես քմծիծաղ:
– Պուրակում ոչխարներ չկային, – ասաց ամուրին, – քանի որ արքայազնի մայրը մեկ անգամ երազ էր տեսել, թե իր որդին սպանվելու էր կա’մ ոչխարի կողմից, կա’մ էլ գլխին ընկնող ժամացույցից: Այդ պատճառով էլ արքայազնը ո’չ ոչխար էր պահում իր պուրակում և ո’չ էլ ժամացույց իր պալատում:
Մորաքույրը հազիվ զսպեց հիացմունքի բացականչությունը:
– Իսկ արքայազնը ինչի՞ց սպանվեց. ոչխարի՞ց, թե՞ ժամացույցից, – հետաքրքրվեց Կիրիլը:
– Նա դեռ ողջ է, և դեռ պարզ չէ` երազը կիրականանա, թե՝ ոչ, – անտարբեր պատասխանեց ամուրին. – ինչևէ, պուրակում ոչխարներ չկային, փոխարենը կային այս ու այն կողմ վազվզող փոքրիկ խոզուկներ:
– Իսկ խոզուկներն ի՞նչ գույնի էին:
– Սև–սպիտակ մռութներով, սպիտակ՝ սև պուտերով, ամբողջովին սև, մոխրագույն՝ սպիտակ բծերով, մի քանիսն էլ ամբողջովին սպիտակ էին:
Հեքիաթասացը մի պահ դադար առավ, որպեսզի պուրակի հրաշալի պատկերը ներթափանցի երեխաների երևակայության մեջ, հետո շարունակեց:
– Բերթան իսկապես հիասթափվեց, երբ տեսավ, որ պուրակում ծաղիկներ չկան: Իհարկե կհիասթափվեր, չէ որ նա արցունքն աչքին խոսք էր տվել մորաքրոջը, որ ոչ մի ծաղիկ չէր քաղի բարի արքայազնի պուրակից և մտադրված էր խոստումը պահել․ այսպիսով պատկերացրե’ք նրա հիասթափության աստիճանը, երբ տեսավ, որ պուրակում ծաղիկներ չկան:
– Իսկ ինչո՞ւ ծաղիկներ չկային:
– Որովհետև խոզերը կերել էին բոլոր ծաղիկները, – անմիջապես ասաց ամուրին, – այգեպանները արքայազնին ասել էին, որ նա կա’մ խոզեր, կա’մ էլ ծաղիկներ պետք է պահի, ուստի նա որոշել էր ծաղիկների փոխարեն խոզեր պահել:
Երեխաների մեջ հավանության մի շշուկ անցավ արքայազնի խոհեմ որոշման վերաբերյալ. չէ որ մարդկանց մեծ մասը այլ որոշում կայացրած կլիներ:
– Պուրակում շատ այլ հիանալի բաներ կային` ոսկեգույն, կանաչ, կապույտ ձկնիկներով լճակներ, ծառեր, որոնց վրա կային գեղեցիկ թութակներ, որոնք խելացի բաներ էին ասում, երգեցիկ թռչուններ, որոնք երգում էին օրվա հայտնի մեղեդիները: Բերթան մեծ բավականություն էր ստանում պուրակում զբոսնելիս, երբ ինքն իրեն սկսեց մտմտալ. «Եթե ես այդքան առանձնահատուկ լավը չլինեի, ինձ թույլ չէին տա գալ և զբոսնել այս հիանալի պուրակում, վայելել այս ամենը»։ Իսկ նրա երեք մեդալները զնգացին քայլելու ընթացքում` ևս մեկ անգամ հիշեցնելով, թե որքան լավն էր նա: Հենց այդ ժամանակ մի այլանդակ գայլ սողոսկեց պուրակ` տեսնելու` կարո՞ղ է արդյոք ընթրիքի համար մի չաղլիկ, փոքրիկ խոզուկ բռնել:
– Ի՞նչ գույն էր գայլը, – արագ աճող հետաքրքրությամբ հարցրեցին երեխաները:
– Ամբողջովին ցեխագույն, սև լեզվով և խամրած մոխրագույն աչքերով, որոնք փայլում էին անասելի դաժանությամբ:
Բերթայի գոգնոցը այնքան սպիտակ էր և մաքուր, որ աչքի էր զարնում մեծ հեռավորությունից: Բերթան տեսավ գայլին, նաև տեսավ, որ նա գաղտագողի մոտենում էր իրեն և մտածեց` ինչ լավ կլիներ, որ իրեն երբևէ թույլ տրված չլինեև այդ պուրակ գալ: Նա ամբողջ ուժով վազեց, իսկ գայլը հետևեց նրան` հսկայական ցատկերով և ոստյուններով: Նա հազիվ հասավ մրտենու թփուտին և թաքնվեց ամենափարթամ թփի հետևում: Գայլը, սև լեզուն դուրս գցած և կատաղի, խամրած մոխրագույն աչքերը փայլեցնելով, ճյուղերը հոտոտելով մոտեցավ: Բերթան մահու չափ վախեցած էր և ինքն իրեն մտածեց . «Եթե ես այսքան արտակարգ լավը եղած չլինեի, հիմա քաղաքում ապահով կլինեի»: Ինչևէ, մրտենու բույրն այնքան ուժեղ էր, որ գայլը հոտոտելով չէր կարող գտնել Բերթայի թաքստոցը, իսկ թփերն էլ այնքան խիտ էին, որ գայլը, նույնիսկ շատ երկար փնտրելիս էլ, Բերթայի հետքն անգամ չէր տեսնի: Ուստի գայլը մտածեց, որ ավելի լավ է գնա և մի փոքրիկ խոզուկ բռնի աղջկա փոխարեն: Տեսնելով, որ գայլն իրեն այդքան մոտ էր սողոսկել և թփերն էր հոտոտում՝ Բերթան վախից այնքան ուժգին ցնցվեց, որ նրա հեզության մեդալը զնգալով կպավ լավ վարքի և ճշտապահության մեդալներին: Գայլը հեռանում էր, երբ լսեց զրնգացող մեդալների ձայնը և կանգ առավ` ականջները սրած: Մեդալները նորից զրնգացին մոտակայքում գտնվող թփից: Գայլը` հաղթանակած և դաժանությամբ փայլող աչքերով սլացավ դեպի թփուտը, դուրս քաշեց Բերթային և ագահաբար լափեց մինչև վերջին պատառը: Նրանից մնացին միայն կոշիկները, հագուստի կտորներ և նրա պատվո մեդալները:
– Փոքրիկ խոզուկներից որևէ մեկը սպանվե՞ց:
– Ո’չ, նրանք բոլորը փախան:
– Պատմությունը վատ սկսվեց, – ասաց փոքրիկ աղջիկներից փոքրը, – սակայն հիանալի ավարտ ունեցավ:
– Իմ երբևէ լսած ամենահիանալի պատմությունն էր, – վճռեց փոքր աղջիկներից մեծը:
– Սա իմ լսած միակ լավ պատմությունն է, – հաստատեց Կիրիլլը:
Այլախոհ կարծիք հնչեցրեց մորաքույրը.
– Ամենաանպատշաճ պատմությունն էր երեխաներին պատմելու համար: Դուք ջուրը լցրեցիք տարիների խիստ դաստիարակությունը:
– Ամեն դեպքում, – հավաքելով իր ունեցած չունեցածը ասաց ամուրին՝ պատրաստվելով դուրս գալ վագոնից, – ես կարողացա նրանց լուռ պահել տաը րոպե, ինչը դուք ի վիճակի չէիք անել:
«Խեղճ կին, – մտքում նկատեց տղամարդը` մինչ քայլում էր Թեմփլքոմ կայարանի կառամատույցով ներքև, –հաջորդ վեց կամ ավելի ամիսների ընթացքում այդ երեխաները հարձակվելու են նրա վրա մարդկանց ներկայությամբ` պահանջելով անպարկեշտ պատմություն»:

Թարգմանությունը`       Ուրսուլա Շիքսի