(Հատվածներ)
Ես հավատում եմ, որ իմ երկրի նախագահը պատերազմում պարտություն կրած երկրի նախագահ է: Որ նա երեսպաշտություն է անում պատերազմում հաղթանակած երկրի դեմ: Այո՛: Քանզի ուժը նշանակում է բարձրություն: Ուժն ամեն ինչ է: «Ուժեղի մոտ միշտ էլ թույլն է մեղավոր» ասացվածք կա: Այո՛: Քանզի այն, ինչ զիջեց զենքի առաջ, այժմ վերադարձնել է ջանում միայն երեսպաշտությամբ: Այո՛: Այդպես է: Ես հասկանում եմ: Բայց Էնվերն ու Վախոն չեն հասկանում: Էնվերն ինձ խնդրում է, որ իրեն տանեմ մորս մոտ, որովհետև կարոտ է մայրական ջերմության: Վախոն ասում է, որ անջատեմ հեռուստացուցը: Մինչ կանջատեմ հեռուստացույցը, ձեռքս պարզում եմ առաջ՝ նախագահին՝ բա՛րև, բատոնո՛ նախագահ, բա՛րև: Երկրիս նախագահը բարևում է ինձ: Բարձրաստիճան պաշտոնյա մարդիկ մի զարմանալի հատկություն ունեն՝ ողջունում, բարևում են քեզ, բռնում են ձեռքդ, աչքերիդ մեջ նայում, սակայն ինչ-որ մի անտեսանելի, բայց զգալի էկրան կա ձեր միջև: Այսպես, հեռուստացույցից են խոսում քեզ հետ: Բայց դե, ի՞նչ նշանակություն ունի՝ նախագահիդ ձեռքը կբռնե՞ս, թե՞ ոչ: Այստեղ կարևորն այլ բան է: Կյանքն ինձ նետել է չափազանց քաղաքականացված ժամանակի մեջ: Կատարվում են համաշխարհային մասշտաբի տեղաշարժեր: Ինձ՝ փոքր երկրիս խեղճուկրակ որդուս, հետաքրքիր է մի բան միայն՝ կփրկվի՞ արդյոք իմ երկիրն այս շրջապտույտից: Նա ինչ-որ հույս ներշնչում է, բայց հիմնականում ընդհանրական բաներ է ասում: Հենց այնպես, ինչպես պիտի խոսի պատերազմում պարտված երկրի նախագահը: Ո՛չ ավել: Ո՛չ պակաս: Ես մատս դնում եմ հեռուստացույցի կոճակին: Հեռուստացույցը մարում է՝ կետ դարձած արևի նման: Գնում ենք մորս մոտ: Երբ մայրս ակնոց է դնում, տատիկի է նմանվում: Բոլորի տատիկներին: Ընդհանրապես՝ տատիկի: Թեև որքան էլ տատիկի նմանվի, նա ինձ համար նախևառաջ մայր է: Ականջաբարձ: Ինչպե՞ս կսկսեի ականջաբարձի մասին վիպակս: Շատ պարզ՝ մայրս որդուս համար ականջաբարձ կարեց: Սովորական ականջաբարձ: Սպիտակ մթելով կարված հավի բմբուլներով լցված բարձիկ: Բարձի երեսին հնությունից դեղնած երկու կոճակ է կարված: Իսկ ինչո՞ւ երկու: Ուրեմն՝ ինչքա՞ն: Երեք: Ո՛չ: Երկու: Թեև մի կոճակ էլ որ լիներ, լավ կլիներ: Փոքր է, իսկապես ականջին մոտ դնելու հարմար: Երևի ահա այսպես կսկսեի: Գիր: Գրող: Գրողը պիտի գրի: Էներգիայի համակենտրոնացում: Կենտրոնացված խտացում: Չեմ կարողանում: Ցրվում է: Ասես ռմբակոծված կերակրաման լինի՝ «կատելոկ»: Մատներս քիչ են բոլոր ծակոտիները լցնելու համար: Չեն բավում: Հեռվում մնացած մենությունը, ուր ափեափ երջանիկ էի իմ զառանցանքներով: Ինչ-որ բան ասացի: Արտաբերեցի՞: Վերջակետ դրեցի: Որսորդի համառությամբ պահակեցի և, այնուամենայնիվ, հասա քեզ: Ինձ ուժ կտա: Հավատ կներշնչի: Հետո ինչ, որ պիտի տանջվեմ: Պիտի տանջվեմ, այո՛, որովհետև մարդը ստեղծված է տառապանքի համար: Ոմանք ընթանում են թեթև զեփյուռի հոսանքի հետ: Ամեն մարդ իր ճամփան ունի: Իր ճամփով է անցնում ամեն մարդ: Ե՛ս գիտեմ, թե ինչո՞ւ և ինչպե՞ս եմ տառապում: Մի ուրիշն էլ իրենը գիտի: Փնտրտուք: Փնտրտուք: Չես գտնում: Կամ էլ չի բավարարում այն, ինչ գտնում ես: Դու քո՛նն ես փնտրում: Քո՛ ռիթմը: Քո՛ ուզածը: Քե՛զ տրամադրվածը: Քո՛ ոգին: Քո՛ շունչը: Քո՜նը: Ուրիշինը թող ուրիշը փնտրի: Էներգիայի համակենտրոնացում: Դրանով ես ապրում: Եթե այդպես չապրես, երբեք ոչնչի չես հասնի: Բացառված է: Գալիս է հարայ-հրոցով: Եկա՜վ: Հասա՛ր: Քեզ թվում է, թե հոգուդ ամենամերձը հենց դա է, որ կա: Տեղաշարժվե՜ց: Գնա՜ց: Քնած էլ լինես, մեկ է՝ հանգիստ չի տա: Գալիս է: Մոտենում է: Խոսքով: Դեմքով: Տրամադրված: Որպես ռիթմ: Համանվագ որպես: Ուղեղն աշխատում է անկանգ: Քնի մեջ էլ այդ մասին ես մտածում՝ չմոռանա՛ս հանկարծ: Չմոռանա՛ս: Այնպես ես մղվում դեպի թուղթն ու գրիչը, ինչպես պապակ շուրթերով մարդը՝ դեպի ջրով լի շիշը: Գրառում եմ: Նշում եմ: Մտածում եմ՝ հիմա կքնեմ: Բայց՝ չէ: Գալիս է: Մոտենում է: Երբ գալիս է, մեծապես երջանիկ ես: Երբ վերջակետ ես դնում, այդժամ՝ ևս: Թեև շուտով օտարվում ես: Քեզ թվում է՝ խաբված ես: Չէ՛, այն չէր: Ինչ-որ բան թերի ես թողել՝ մտածում ես: Կամ՝ ինչ-որ բան այնպես չես արտահայտել: Հե՜չ բան էր: Երանի չգրեիր: Դիմանաս պիտի այս օտարումին: Հա՛: Դիմանաս պիտի: Դիմագրավես: Որպեսզի կրկին համարձակվես ու կրկին կպչես գործին: Եվ մի անգամ էլ ըմբոշխնես բարձրակետին հասած մարդու ցնծալի փրկությունը, և հոգուդ ցնցումը քեզ նորից հիշեցնի գոյությունը ոգու: Թեև սա էլ է շուտով օտարանում: Դժվար է, քանզի մինչև վերջ հետամուտ ես կասկածին: Վերջին հաշվով ստացվում է էներգիայի կոնցենտրացիա, քանզի համոզվում ես քո ոչնչության մեջ: Դրանով գերված: Ինքդ էլ դրան նպաստող: Պարադոքս: Այո՛՝ պարադոքս: Պարադոքսից մինչև աբսուրդ: Պիտի հեռանաս: Իսկ կյանքն ընթանում է իր ճամփով: Եթե չհեռանա, չես կարող զգալ: Սա էլ է պարադոքս: Պարադոքսից մինչև աբսուրդ: Ուժ պիտի հավաքես և գոնե միառժամանակ մի կողմի քաշվես: Որպեսզի ավելի լավ տեսնես: Քեզ պատիվ չի բերի, սակայն, մի կողմի քաշվելը: Դու վշագործ մեշոկն ես գցում ուսերիցդ: Մեշոկը:
***
Ո՞ւր գնանք՝ հարցրեցի Վախոյին: Ուր որ գնում էինք մանկության օրերին,– ասաց Վախոն,– արի քայլենք Ռուսթավելիի պողոտայով ու Լաղիձեի ջրերից խմենք: Անդրոն: «Ռուսթավելի» մետրոյի մոտ: Ճաղատ է արդեն: Մազերը՝ բլանժե: Դաստակից կախ՝ «պեդեռաստկա»: Ի՞նչ կապ ունի այստեղ «տկա»-ն: «Պե-դե-ռաստկա» – սա ճիշտ ձև չի: Վախոն է այդպես ասում: Ես չգիտեմ անգամ, թե այդ «պեդեռաստկան» ընդհանրապես ինչի՞ համար է: Հա՛: Երևի կամ փաստաթղթեր դնելու կամ բջջայինի: Չգիտեմ: Չի հետաքրքրում: Կաշվե գոտիով կախում են դաստակից: Քայլելիս՝ դրանք օրորվում են: Դրա համար էլ մի տեսակ տարօրինակ են քայլում: «Պեդեռաստկայի» ռիթմին հընթաց: Վախոն տանել չի կարողանում: Դրա համար էլ բարդ բառ էր դարձնում ու ավելացնում՝ «տկա»-ն: Անդրոն ու բլանժեն: Անդրոն ու իր դաստակից կախ «պեդեռաստկան»: Դեռևս սովետական իշխանության օրոք էր հասցրել Չեխիայից աղջիկ բերել: Դրանից հետո չեմ էլ տեսել: Այսինքն՝ ոչ էլ հետաքրքիր էր: Մի տեսակ անմարդամոտ տղա էր: Բայց դա չէր պատճառը, որ ընկերներ ունենալու ցանկություն չուներ: Ընդհակառակը: Այդ հարցին մոտենում էր բավականին գիտակ, կարդացած մարդու ըմբռնումով: Քաղաքագետի նման: Այո՛: Հենց այդպես: Քաղաքագետի նման: Եթե ընկերանամ սրա կամ նրա հետ, ինձ ավելի ապահով կզգամ: Մոտավորապես այսպես: Իրոք քաղաքագետի նման: Անդրոն ամեն կերպ ձգտում էր բարեկամություն անել Վախոյի հետ: Ինձ հետ էլ: Սակայն ինձ հետ այն պատճառով, որ ինձնից անցներ Վախոյին: Այո՛: Քաղաքական գործչի նման: Կեղծիք: Տհաճություն: Դյուրըմբռնելի: Համակերպվածություն կեղծիքի հետ: Ստիպված հետևում ես, թե ուր կհրավիրի քեզ: Ինքդ երեխա ես: Քեզ թվում է, թե դա հեշտ է: Բայց, այնուամենայնիվ, տհաճ զգացողությամբ ես համակվում: Գիտես, որ կեղծ է: Սարքովի է: Իհարկե: Ամեն ինչ հաշվարկված: Նախօրոք մշակված ծրագիր է ներկայացնում քեզ: Գնանք խինկալանոց, ես փող ունեմ: Կամ՝ կինո գնանք, ես փող ունեմ: Կամ՝ ո՞ւր գնանք: Ոչ էլ տեղ կար գնալու: Ասենք՝ ձիարշավարան: Թեև երբեք չի առաջարկել ձիարշավարան գնալ: Ոչ էլ թատրոն: Զարմանք: Ողջունում: Նորից զարմանք, որը կրկին զարմանք չէ: Ուսին ձեռք զարկելով ասվող բառեր՝ գնանք ռեստորան: Ասում է Անդրոն: Փող ունե՞ս՝ ծիծաղում է Վախոն: Անդրոն չի ծիծաղում: Անդրոն փոխվել է: Մի տեսակ ինքնավստահ: Հավասարակշռված: Հասունացած: Վախոյի ծիծաղն այլ կերպ է հնչում: Նվաստացուցիչ: Հենց իրեն՝ Վախոյին նվաստացնող: Ինձ էլ: Ես սա զգում եմ: Անդրոն էլ: Սակայն Անդրոն չի ծիծաղում: Անդրոն փոխվել է: Ես ու Վախոն վաղուց չենք եղել ռեստորանում: Մենք քաշվում ենք: Ի՜նչ վերևից է Անդրոն դիմում մատուցողին: Միաժամանակ՝ իբրև թե քաղաքավարի: Միաժամանակ՝ խստաբարո՝ ի՞նչ ունեք: Իսկ այսինչ բանը չունե՞ք: Ինչո՞ւ չունեք: Լա՛վ, թող լինի այն, ինչ կա: Ու շրջում է դժգոհ հայացքը: Ես զգում եմ, որ Վախոն ուզում է վարվել առաջվա Վախոյի նման: Չի կարողանում: Դրա համար էլ երևի հանդուրժում է շատ կոպիտ Վախոյին՝ էս ի՞նչ է, ա՛յ տղա, էս ինչո՞ւ ես էս բլանժեն թողել, կամ էլ՝ բա էդ «պեդեռաստկան» ինչո՞ւ ես ձեռքիցդ կախել: Վախոն «պեդեռաստկա» բառը շատ ընդգծված է ասում: Անդրոն աչքերով ժպտում է: Անդրոն հասկանում է, թե ի՞նչ է թաքնված այս կոպիտ վերաբերմունքի ետևում: Ես էլ եմ հասկանում: Վախոն էլ: Վախոյի կոպտությունը հնչում է որպես ծիծաղ: Անդրոն մեզ նկարներ է ցույց տալիս: Իր բնակարանը Պրահայում: Կնոջ հետ: Երկու դուստրերը: Վրացերեն չեն խոսում, բայց գիտեն, որ վրացի են: Հատկապես կրտսերը գիտի, որ վրացի է: Ի՞նչ է նշանակում՝ հատկապես կրտսերը գիտի: Չեմ հարցնում: Լռում եմ: Վախոն էլ է լռում: Հիմա մեծ մասամբ Անդրոն է խոսում: Լուսանկարչական ապարատների վաճառքով է զբաղվում: Լավ գործ է: Կայուն: Չեխիան շատ է առաջ գնացել: Ի՞նչ ասի, լեզվի պրոբլեմ էլ չունի, որովհետև չեխերենը բարդ լեզու չէ: Չեխիայում Արևմուտքը շատ ներդրումներ է արել: Որովհետև Չեխիան Եվրոպայի սիրտն է: Առանց ներդրումների երկրի տնտեսություն չի զարգանա: Նրան բացարձակապես չի հետաքրքրում, թե ով է Չեխիայի նախագահը: Վացլավ Հավելը չի՞: Ես էլ եմ միանում նրանց զրույցին: Ժպտում է: Այո՛, Վացլավ Հավելն է, բայց բանն այդ չէ: Բանն այն է, որ մարդիկ իրենց գործն անում են լուռ: Այդ թվում՝ նախագահը: Նա էլ նույնպիսի քաղաքացի է, ինչպես և ինքը՝ Անդրոն: Ահա՛ թե բանն ինչ է: Իսկ ընդհանրապես սկզբից դժվար է եղել, իսկ հետո գնալով առաջ է գնացել: Լավ ընտելացել է: Հիմա հիանալի աշխատանք ունի: Նորմալ վարձատրություն: Բնակարան: Մեքենա: Կինն էլ՝ իր մեքենան: Մեծ աղջկան էլ է խոստացել, ու հենց հասնի Չեխիա, նրա համար էլ անպայման կգնի: Փոքրի համար դեռ վաղ է, թե չէ դա էլ մի պրոբլեմ չէ: Խմում ենք: Խոսում է: Շատ է խոսում: Աչքին ինչ ընկնում, դրա մասին էլ կարող է խոսել: Խմե՞լ: Քիչ է խմում: Բայց, այդուամենայնիվ, հարբեց: Շատ ուտելուց խուսափում է, որովհետև հակված է գիրության: Մարդ պիտի միշտ «ֆորմայի» մեջ լինի: Եվրոպայում արտաքին տեսքին կարևորություն շատ են տալիս: Եթե «ֆորմայի» մեջ չես, վե՛րջ, հաշիվդ պարզ է: Բոլորովին այլ փոխհարաբերություններ են՝ գործնական, պրակտիկ: Բոլորովին այնպես չէ, ինչպես՝ Վրաստանում: Որտեղ միայն ուտելու մասին են մտածում: Չէ՛: Այնտեղ ուրիշ է: Իսկ ընդհանրապես, նրան այնտեղ էլ պետք եկավ վրացական «ժիլկան»՝ ջիղը: Շա՜տ պետք եկավ: Վրացին Վրաստանում բանի պետք չէ: Իսկ ահա արտասահմանում՝ ապրի՜ ու ապրի՜: Դե նրան էլ հարգում են: Վաստակել է այդ հարգանքը: Մի քանի անգամ վրացավարի է վարվել, հավանել են: Քեզ հատուկ դրսևորելու կարիք չկա, բայց ինքնատիպ կոլորիտ հանդես բերելն էլ չի խանգարի: Ինքնատիպ կոլորիտ: Միանշանակ: Տեսնես սա ի՞նչ է նշանակում: Չեմ հարցնում: Խոսում է: Հետո հայացքով փնտրում է մատուցողին: Մինչև հիմա որտե՞ղ է պատվիրած ուտելիքը: Սա ի՞նչ սպասարկում է: Ի վերջո, իրեն վիրավորված է զգում: Ոտքի է ելնում: Գնում է պարզաբանելու: «Պեդեռաստկան» թողնում է սեղանին: Հիմա սրա գլխին չտա՞մ՝ ասում է Վախոն ու նայում Անդրոյի ետևից: Անդրոն շուտով վերադառնում է: Դեմքից երևում է, որ դժգոհ չէ: Էլի խոսում է: Էս ի՞նչ կրակ ու պատիժ է. վերջն էս երկրում խելքի չեկա՞ն: Դեռ օդանավակայանում զգաց, թե ինչ քաքի մեջ ընկավ: Բա մաքսայիններն ինչի՞ նման են: Անընդհատ ինչ-որ պատճառ են փնտրում էդ մուրացկանները: Բայց լա՛վ դաս տվեց: Բա չէ՜, կուլ տար, համբերեր: Անձնագիրը ցույց տվե՞ց: Էն էլ ո՜նց ցույց տվեց: Չեխիայի՛ քաղաքացի է: Բա չէ՜: Լավ տեղը դրեց: Բա դեղատնե՞րը: Ինչի՞ նման են այստեղի դեղատները: Որ մեռնի, էդ կրպակներից դեղ չի գնի: Բա օ՜դը: Մի՞թե կարելի է շնչել այս թունավոր օդը: Ի տարբերություն Թբիլիսիի, Պրահայում 10-20 անգամ ավելի շատ մեքենա է երթևեկում, բայց օդն այսքան թունավորված չէ: Այնտեղ վաճառում են նորմալ բենզին: Ես դրանց ցա՜վը տանեմ: Ա՛յ, հենց մենակ դրա համար: Չէ՛: Լավ է՝ ժամանակին հասցրեց այստեղից հեռանալ: Կամ քաղաքն ինչի՞ նման է: Կամ մարդիկ ինչի՞ նման են դառել: Ինչո՞ւ չեն թափում սեփական տան մոտ կուտակված աղբը: Սրա մեջ ի՞նչ դժվար բան կա: Սա էլ հո մեծ բան չէ՞: Այնտեղ՝ Պրահայում փողոցներն օճառով են լվանում, իսկ այստե՞ղ… Բա էլ ո՞ւր էիր գալիս, բրշկվում էստեղ՝ ասում է Վախոն: Աչքերի խորոց խորքից, ինչ-որ տեղից մի նապաստակ նայեց թաքուն այդ պահին ու նորից կորավ: Անդրոն այլևս այն Անդրոն չէ, ուստի և իրեն նվաստացած է զգում: Ի՞նչ է նշանակում՝ բրշկվում… Դա ի՞նչ արտահայտություն է՝ բրշկվել… Ոչ թե բրշկվել է, այլ եկել է ծնողներին տեսության: Դու եկել ես ոչ թե ծնողներիդ տեսության, այլ նրա համար, որ քո նմանները քեզ լսեն, ու երբ դու վարկաբեկում ես այս երկիրը, բերանով ծը՜, ծը՜, ծը՜ անեն: Անդրոն ավելի է վիրավորվում: Անդրոն համարում է, որ իր հայրենիքը ոչ մեկից պակաս էլ չի սիրում: Դեռ ավելին, հնարավոր է, որ ուրիշներից էլ շատ է սիրում և հենց այն պատճառով է այսպես ճիշտն ասում, որ իր երկրի լավն է ուզում: Գիտե՞նք արդյոք ես ու Վախոն կամ մի ուրիշը, թե նա Պրահայում քանի՞ վրացու է օգնության ձեռք մեկնել: Չգիտենք: Սո՛ւս, տո՛ գանդո՜ն,– ասում է Վախոն,– դու իրավո՛ւնք չունես էս երկրի մասին էդպես խոսելու: Դու ոչ էլ էն մարդն ես, որ ինչ-որ մեկին օգնության ձեռք մեկնես: Անդրոն նորից է պատրաստվում ինչ-որ բան ասել: Վախոն ձեռքը տանում է դեպի Անդրոյի բլանժեն: Մի փոքր դեպի իրեն է քաշում: Ձենդ կտրի՛, քանի դեռ չեմ շռել էդ «պեդեռաստկիդ» մեջ,– ասում է Վախոն: Անդրոն լռում է: Հիմա արդեն Անդրոն նման է առաջվա Անդրոյին: Ինչո՞ւ: Որովհետև ծիծաղում է: Էս ո՜վ եք եղել, ա՛յ մարդ, էս ի՞նչ մարդիկ եք դուք… չէ՜, մենք փոխվող պտուղ չենք… անհնար է: Չէ մի չէ՜, քեզ նման փոխվեմ ու հըլը մի բան էլ բլանժե թողնեմ, ձեռքիցս էլ «պեդեռաստկա» կախեմ՝ ասում է Վախոն արդեն խաղաղ ձայնով, որովհետև իր դեմ տեսնում է առաջվա Անդրոյին: Հիմա արդեն նա կատակում է: Բայց էս ի՜նչ լավ կթու կով ե՜ս եղել դու, հա՜… Հա, բայց ես իմ հարազատ համադասարանցուն ո՞նց կթեմ: Ասում ու աչքերով ծիծաղում է: Անդրոն էլ է ծիծաղում ու նմանվում մանկութ օրերի Անդրոյին: Վախոն այնքան հաճախ է հիշատակում կթել բառը, որ հնարավոր է, որ այդպիսի բան մտքից անցնում էլ է… Անդրոն, այնուամենայնիվ, հին օրերի Անդրոն չէ: Բավակա՛ն է, յալլա՜, կորի գնա՛ այստեղից, ու էլի իր սրտով սիրած տեղում կլինի: Կեղծիք: Կեղծիք: Կեղծիքը հոգնեցնում է ինձ: Վախոյից էլ: Անդրոյից էլ: Վախոյից, որովհետև այս մասին հենց սկզբից էր մտածում: Անդրոյից, որովհետև նա ոտքից գլուխ է կեղծիք: Ճշմարտությունն ասաց: Կարծում եք՝ ճշմարտություն չէ՞ր ասածը, բայց մեկ է, կեղծ է: Զարմանալի բան է ստացվում: Անդրոն ճշմարտությունն ասաց, բայց Անդրոն ճիշտ չէ: Հա՛: Չէ՞: Մարդ արարածը սովորաբար այնպես վառված, այնպես զգացմունքով չի խոսում, երբ ինքն անձամբ չի տապակվել յուղում: Ասում են՝ յարեն տիրոջն է ցավ տալիս: Անդրոն ճշմարտությունը դարձրել է մատի փաթաթան, որպեսզի թոզ փչի մեր աչքերին: Իբրև թե մեզ ինչ-որ բան էր հասկացնում: Էլի ու էլի նույն սանձարձակ էմոցիայով: Իրավունք չուներ: Իրավունք: Իրավունքը մեծ բառ է: Ճշմարտությունն ասելու համար իրավունք պիտի ունենալ: Վախոն ուներ այդ իրավունքը:
Թարգմանությունը վրացերենից՝ Անահիտ Բոստանջյանի
