Սիրելի Լիլիթ,
Ես չհասցրի հասկանալ՝ ինչու ես բաժանվեցի, երբ նա որոշեց ինձ ուղարկել իր տարբերակը: Նամակի երկարությունից ուսերս կախ ընկան: Հասկացա, որ միայնակ չեմ կարող տակից դուրս գալ: Վերցրի մի թուղթ և որոշեցի ուսերս ծանրությունը թղթին հանձնել, որ բերի քեզ, կիսես: Կկիսե՞ս, չէ։
Նամակը սկսում է այսպես.
«Մարդիկ ինձ հարցնում են՝ ինչու ենք մենք բաժանվել: Ինձ մարդիկ չեն անհագստացնում, ես էլ իրենց եմ անհարմար հարցեր տալիս: Ինձ անհանգստացնում է, որ ես չեմ կարողանում ինքս ինձ պատասխանել: Ես ինձ անհանգստացնում եմ: Ուզում եմ այս մանակի վերջում ունենալ իմ պատասխանը՝ զտված ամբողջ զայրույթից, նեղվածությունից, կաղ ատելությունից, փոքրությունից, որ արթնացել են իմ մեջ՝ առաջնորդելով էս ոչ բիբլիական դողերը, որ ունեմ իմ վերջույթներում»։
Լիլիթ, ես բաժանվել եմ մեկից, ով կարողանում է իր վերջույթներում ոչ բիբլիական դողեր տանել: Չնայած, ուրիշ ի՞նչ կարող էր լինել։ Ի՞նչ կարող էի անել ես։
«Ձեռքերս ծերացան դեպի իմ ճակատ ճանապարհին: Ես չհասկացա մեր ճանապարհից ինչն էր ճիշտը, ինչը՝ կինո: Կամ էդ ո՞վ էր նկարել: Դու հասկացա՞ր: Եթե կինո էր, դու էիր նկարում: Ինձ թվում ա, հենց էդ կինոյից պիտի սկսես, ավարտի ներսիդ կինոն, ինչ-որ միայնակ հերոսի մասին կինոդ ավարտի: Ու հետո երևի կիմանաս էդ ինչ հերոս ա: Ինձ թվումա՝ դու չես որոշել ազգայի՞ն հերոս ես, թե մարվելի: Դրա համար ես չգիտեմ հիմա լացեմ, թե մի երկաթ էլ ես դառնամ: Տենց էլ չհասկացա՝ երբ էիր ինձ հիշում: Էդ ինչ դրվագային կարոտ էր, մի մի դուբլով ստացվում էր»։
Ես սովորական մի տղամարդ եմ, Լիլիթ։ Գրեցի ու հասկացա՝ ինչքան հիմար արդարացում է՝ ցույց չտալու համար, որ կարոտել ես կնոջդ։ Կարող էի լինել անսովոր մի տղամարդ, կանոններից դուրս մի տղամարդ, անհարմար մի տղամարդ, անհարմար մի որդի, անհարմար ընկեր, բայց ես դարձա հարմար, հերթական, կանոնավոր մեկը, ում կինը չի իմացել, որ իրեն միշտ կարոտել եմ, դրվագայինը կարոտը չէր, չգիտեմ ինչն էր, դրա լավը։
«Էս լայն աշխարհը թողած ինչի ես էդ սեղանից նայում աշխարհին։ Էդ փայտից սեղանի ճռռացող աղմուկի միջից, էդ հին փայտի խոնավության հոտի միջից, էդ քո կիսատ թողած ծխախոտների ծխի միջից. դրա համար ամռանը արևը չես տեսնում, աշնանը անձրևը, դրա համար ձմռանը սայթաքում ես, գարնանը՝ լող տալիս ձնհալի մեջ։ Գրում եմ ու գիտեմ, որ էս գրիչը չունի էդքան թանաք, որ պատմի՝ ինչքան եմ ես էդ սեղանն ատում, էս թղթի համար չեն մեռել էնքան ծառեր, որ պատմեն՝ ինչքան եմ ես ատում էդ սեղանը ու էդ քո հայացքը էդ նույն աթոռից, որ նայում էիր՝ ինչպես եմ օգնում մորդ ջրել ձեր տան ծաղիկները»։
Ծաղիկները ջրել պետք չէր, Լիլիթ։ Ես դրանք ամեն օր եմ ջրում։ Նայում էի՝ ինչպես են երկու կանայք, ում սիրում եմ այնպես, ինչպես կարող է սիրել մի սովորական տղամարդ, և որոնց հետ ամեն օր ատելության ու սիրո կռիվ ես տալիս, ջրում ծաղիկներդ, որոնք քեզ ամեն օր հետ են բերում կռվի դաշտից այնտեղ, որտեղ, ես կարծում եմ, մարդու ամենաճիշտ տեղն է։ Դրա իրավունքն էլ չունեմ։ Եվ ու՞ր հելնեմ, նստեմ, տեր։ Ու՞մ գլխին նստեմ։ Էս սեղանի ոտերի ճռռոցից հետո ես մորս ձայնն եմ լսում, որ կանչում էր իր ձեռքով կարված տաբատս հագնեմ, գնամ ֆուտբել խաղալու։ Նա չգիտի այդ մասին։ Ինչի՞ չեմ ասել։ էս ճռռոցի լավը։
«Ինձ թվում է (ու ամեն ինչ, որ ինձ թվում է, դա դեռ իմ ջանքն է քեզ չմեղադրել ու չմեղանչել էն ամենի առաջ, որ սիրել եմ քո մեջ ու քո վրա), որ վերցնում ես էդ փայտի հոտն ու ճռռոցը,
էդ քո ծխախոտի մնացուկները, էդ խզբզած թղթերդ ու խզբզած վերքերդ, ու խցկում քո ցինիկ հայացքի մեջ, որով տնից դուրս ես գալիս։ Ես քեզ չեմ ուզում խոցելի տեսնել, ես չեմ ուզում քեզ հոշոտեն գիշատիչները, բայց քո ցինիկությունը պատ է մեր մեջ, ես մագլցում եմ մեր խոսակցության վրայով, որ հասնեմ քո ասածին, քո չասածին, քո ուզածին, քո չհասածին, քո ձեռքերին, քո էդ մազերին, որ ձեռքերիս են մնում։ Ես ուզում էի հավատալ, որ ես կարողացել եմ քանդել էդ անտեր պատը, բայց էլ չեմ ուզում հավատալ ոչ մի բանի, էլ չեմ ուզում մագլցել քո ձգված երակների վրայով ու ձեռքերիս հայտնաբերել քո արյունը»։
Հիշու՞մ ես, Լիլիթ, մի օր ինձ ասացիր, որ չգիտես, թե ինչ էինք անելու, եթե չլինեինք այդքան ցինիկ։ Ախր ո՞վ ցինիկ չէ։ Ախր Մահարին կիսատ էր գրել շարքը։ Մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն ու ցինիկություն է իսկական շարքը։ Ես գիտեմ՝ ինչ էինք անելու։ Ես լինելու էի ալկոհոլիկ։ Մի հիանալի ալկոհոլիկ։ Ով խմում է բարձրաճաշակ գինի, ով խոսում է ամեն ինչից, ինչից չես կարող գաղափար ունենալ, ով քնում է մարդկանց հետ, ովքեր սիրում են գաղափար չունեցող ալկոհոլիկների։ Ես կլինեի մի հիանալի անտուն մուրացկան ու մարդկանցից կյանքի իմաստ կմուրայի՝ վերադարձնելով մանրը բոլոր առատաձեռն երեխաներին։ Եթե ես չլինեի ցինիկ ու չլիներ ցինիկ հայրս, երբ գալիս է երազում, ես կարթնանայի ուժեղ գլխացավով…ավելի ուժեղ գլխացավով ու ավելի շուտ, քան մայրս։
Թող քար քցի ինձ վրա նա, ով կարողանում է ապրել կյանքը այնպես, ինչպես կա։ Ուժեղ մարդկանց լավը։
«Ես բախտագուշակ չեմ, ես ձեռքեր չեմ կարդում, ես երազներ չեմ տեսնում, նույն միսուարյունից եմ, ինչ դու։ Ես էլ կառուցվել եմ ցավերից, կարոտներից, անկարողության հուսահատությունից։ Բայց, գրողը տանի, թող լինեի ինչ կուզես, թե կկարողանայի հասկանալ՝ ինչ էիր ուզում ինձնից։ Գրողը տանի քեզ ու քո կռնատ ցանկությունները։ Ես չեմ ուզում ինձ պատասխանես, բայց ուզում եմ մի օր իմանամ՝ ինչ պիտի անեի, որ մեր մեկը երկուս դառնար, որ հայելու մեջ իմ ու քո մեջ տարածք չլիներ, որ ամեն քեզ համբուրելուց առաջ վստահ լինեի, որ նույն ձև գրկելու ես ինձ, ինչպես առաջին անգամ։ Պիտի գնայի բախտագուշակի, խմեի մրուրված լիտրերով սուրճ երևի, որ մրուրի մեջ տեսնեի, որ կա մի մեկը, որ կանգնած է մոտ, բայց վախենում է դիպչել, որ ուզում է իմանալ, բայց վախենում է հարցնել, ուզում է գնալ, բայց վախենում է շարժվել, ու ուզում է անվերջ քնել։ Ջարդեի բաժակը նայողի գլխին, երևի»։
Ես սիրո լեզու չունեմ Լիլիթ։ Երբեք չեմ սովորել։ Չեմ գնացել դասերի։ Քնած եմ մնացել։ Ունե՞մ։ Ես սիրում եմ, մտածում եմ՝ պարզ է։ Ինձ պարզ էր, որ ինձ սիրում են կամ չեն սիրում։ Միշտ պարզ է եղել։ Այնքան վստահ էի հորս սիրո վրա, բայց հենց հորս սիրո, որ որևէ կերպ չէր երևալու։ Թափանցիկ սեր էր։ Առիթից առիթ սեր էր։ Նույնիսկ երբ մորս լքեց, դա էլ առիթ էր, ինձ համբուրեց, ասեց, որ ձիգ պահեմ ինձ։ Չեմ ուզում տենց սիրել մարդկանց, չեմ ուզում ինձնից մի բառ սպասեն և հավատան, որ այդտեղ սկեց ու ավարտվեց իմ սերը։ Այ տատս սիրում էր, սիրում էր բարձր, աղմկոտ, ձեռքերը լայն մեկնած աշխարհին, գոռում էր իր սիրո մասին։ Մայրս սիրում է իր որդուն։ Իր մտքում ծնված որդուն։ Ու որդու համեմատ բարկանում է ինձ վրա, որ որդու սերը չի գալիս նստում հագիս, ինչպես իր կարած տաբատը։ Մայրս էլ է գոռում, բայց սիրո մասին չէ, սիրո կարիքից է։ Իր սիրո, հորս սիրո, գուցե տատուս սիրո, պապուս սիրո։ Անսեր պատերի լավը։
«Գնա՛, խոսի՛ր էդ կնոջ հետ, ասա ամեն ինչ, որ ինձնից էիր սպասում, ես քո մայրը չեմ, ես քեզ չեմ խոստացել անհոգություն, ես քեզնից ոչինչ չէի սպասում բացի քեզնից, դու ինձ չես հիասթափեցնում, գրողը տանի։ Ինձ միտքն է հիասթափեցնում, որ մկաններդ մատնում են տարիքդ, իսկ բառերդ քեզ մատնում են։ Ու ինձ պիտի չասես, որ դու հայրդ չես, որ մազերդ չես փորձում փրկել, քանի որ հայրդ խիտ մազեր ուներ, ավելի կմնանվես իրեն։ Մորդ ասա։ Նա չգիտի, որ դու հայրդ չես։ Դու հորդ տարիքին ես, երբ մայրդ ամուսնացել է։ Դու հորդ ոգին ես մորդ աչքին։ Մայրդ քեզ տեսնում, հիշում է իր կյանքի սկիզբը, որն ինքն ամեն օր առավոտյան սուրճի հետ եփում, թափում է, խմում, թքում է։ Հուսահատ։
-Հայրն էլ էր ծխելիս դեմք ընդունում՝ ասես աշխարհի վերջն է, և իր վերջին ծխախոտը դրանից առաջ։
Ասաց մայրդ, ու ես և նա մի քանի վայկյան հայացքներս սառեցրինք քեզ վրա՝ սպասելով քո պատասխանին՝ մայրդ հուսահատ փնտրելով իր ամուսնուն, ես՝ անկարող քեզ պաշտպանել քո իսկ տանը։ Մեղկ էիր։ Ատում եմ էս բառը։ Կներես։ Մեղկ մի՛ եղիր։ Կռի՛վ արա։ Պայքարիր՛։ Գնա՛, մորդ ասա՛, որ դու ծխելիս ես եղել, երբ ես նկատել եմ քեզ, որ քո նիհար մատների մեջ ծխախոտը տեղավորվում է այնքան բանաստեղծական, որ անգիր եմ արել։ Մեղկ մի՛ եղիր։
Ես իմ տանը նստած նայում եմ քեզ, ու հստակ գիտեմ՝ ինչպես էիր նայելու ինձ, եթե նստած լինեիր դիմացս։ Քո աչքերը, որոնց վրա քո սիրո քողն էր իջել։ Չհամարձակվեցի հանել, ինչպես դու ձեռքդ քո գրպանից մեր առաջին հանդիպանը, երբ ես արդեն այնքան պատրաստ էի գրկել քեզ։
Չգիտեմ, Լիլիթ, դու տեսել ես իմ հորը։ Իրոք, ախր, շատ եմ նմանվում խիտ մազերով։ Երբ նայում եմ ինձ հայելու մեջ մազերս կտրելուց առաջ, ուզում եմ ինքս ինձ հարցնել, թե ինչու ես բավարար չէի, որ մնայի մորս հետ։ Ես մաքրեցի դեմքս դեռահասության նշաններից, և դեմքիս մնաց միայն հարցական այս հայացքը, որ ամեն օր քցում եմ կեղտոտ շորերի մեջ՝ հուսալով, որ մայրս կիմանա՝ ինչով լվանալ։ Չէ՞ որ նա ամեն ինչի մաքրելու ձևերը գիտի։ Միայն հորս չի կարողանում մաքրել իր հայացքից։ Վախենում է կուրանալ։ Հայրացած վախկոտների լավը։
«Եվ ամենավատը, որ ուզում եմ գոռալ ամենաբարձրը, որ ամենաշատը չեմ ներում էս ամեն ինչին, որ կյանք ենք կոչում, էս իմ մեջ չմեռնող սերն ա քո հանդեպ: Ես ուրիշ տեղ չունեմ դա ասելու, բայց ինչքա՞ն պիտի արյանս հետ հոսի մարմնովս: Ես ուզում ծակ տանիքի պես էդ սերը դուրս գա իմ միջից. միանգամից, մի անգամով, լրիվ: Հիմա միջիցս դուրս չի գալիս, հիմա ինձ միջից կրծումա: Ես ոտուձեռով եմ, ես տեսնում եմ իմ անկումը, ես լսում եմ իմ լացը, բայց ես անդամալույծ եմ. մարմինս կիսով չափ իմը չէ, քոնն է: Քեզ հերիք է մի մարմինը էդ անտեր աթոռին նստելու համար: Թող ինձ իմը: Խնդրում եմ, շատ եմ խնդրում, ինչպես մեկել խնդրում էի խոսել ինձ հետ, ինչպես խնդրում էիր քեզնից չպահանջել լինել աստված, քեզնից չպահանջել ոչինչ ավելի, քան կարող է տալ մի ցինիկ սովորական տղամարդ։
Ի՞նչ մնաց մեզ, Ստեփան։ Իմ ճակատին՝ կնճիռներ, մատներիս՝ արցունքները քո, որ կաթում էին քո շուրփերից և հուշեր այն մասին՝ ինչպես մազերդ ճերմակեցին իմ ձեռքերում։ Իմ գունավոր անցյալ։ Իմ վարակված արյուն։
Քեզ լա՛վ նայիր։ Ինձ էլ մի՛ նայիր։ Ես հոգնել եմ, սեր իմ։ Դու էլ հոգնեցիր։ Փակիր նամակս։ Վերցրու բաժակներդ, որ հավաքել ես սեղանիդ։ Լվա՛ բաժակներդ։ Փակի՛ր տան դուռը, մի եղի՛ր հորդ նման։ Փրկի՛ր մազերդ։ Եվ գլուխդ դի՛ր բարձին՝ «վերջապես» ասելով այնպես, ասես գլուխդ բարձին երբեք չէր եղել։ Իմ խիտ հոգնություն, պարտված իմ երազ։»
Ինձ կոչում է «իր խիտ հոգնություն»։ Այնքան համաձայն եմ ու այնքան հոգնած, Լիլիթ։ Գնում եմ քնելու, վերջապես։
-Գնա, Ստեփան, քնի՛ր։ Առավոտյան ես քեզ կհուշեմ, որ հայրերին երբեք նման չեն դառնում։ Դառնում են հայրեր չդառնալու ջանք, վախ ու հուսահատություն։ Դառնում են կուչ եկած. ինչպես հայրդ էր, ինչպես դու ես հիմա։ Իսկ մազերդ, գրողը տանի, դու մազե՞ր ունես։
