Արթուր Զի | Տեսանելիության սահմանները

Արթուր Զին (Arthur Sze) հեղինակել է պոեզիայի տասնմեկ ժողովածու` ներառյալ «The Glass Constellation: New and Collected Poems» («Ապակե համաստեղությունը. նոր և ընտիր բանաստեղծություններ», Copper Canyon Press, 2021), որն արժանացել է 2024 թ. Ազգային գրքի հիմնադրամի «Գիտություն+գրականություն» մրցանակին (2024 National Book Foundation Science + Literature Award), «Sight Lines» («Տեսանելիության սահմանները»), որն արժանացել է 2019 թ. Ազգային գրքի մրցանակին (National Book Award), «Compass Rose» («Կողմնացույցի վարդ»), որը հասել է Պուլիտցերյան մրցանակի եզրափակիչ փուլ, «The Gingko Light» («Գինկգոյի լույսը»), «Quipu» («Քիպու»), «The Redshifting Web: Poems 1970-1998» («Կարմիր շեղում ունեցող ոստայն. բանաստեղծություններ 1970-1998»): Զին արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների, որոնցից են 2022 թ. Ռութ Լիլիի պոեզիայի մրցանակը ստեղծագործական նվաճումների համար «Poetry» հիմնադրամից (2022 Ruth Lilly Poetry Prize for Lifetime Achievement from the Poetry Foundation), 2021 թ. Շելլիի հուշամրցանակը Ամերիկայի պոեզիայի ընկերակցությունից (2021 Shelley Memorial Award from the Poetry Society of America), Ջեքսոնի պոեզիայի մրցանակը (The Jackson Poetry Prize) և Գուգենհայմի կրթաթոշակը (Guggenheim Fellowship): Նա Ամերիկյան բանաստեղծների ակադեմիայի պատվավոր կանցլեր է և Արվեստի ու գիտության ամերիկյան ակադեմիայի անդամ, ինչպես նաև պատվավոր դասախոս Հնդկացիական արվեստի ինստիտուտում: Ապրում է Նյու Մեքսիկո նահանգի Սանտա Ֆե քաղաքում:

Ստորև ներկայացնում ենք հինգ բանաստեղծություն 2019 թ. Ազգային գրքի հեղինակավոր մրցանակին (National Book Award) արժանացած «Տեսանելիության սահմանները» ժողովածուից` հեղինակի ընտրությամբ ու Կարեն Ղարսլյանի թարգմանությամբ:

Տեսանելիության սահմանները

Քայլում եմ Ռիո Նամբեի տեսանելիության սահմաններում —

կարմրան է վեր հառնել ոռոգման ջրի խորքային հորում առաջացած տիղմի միջից —

Սանգրե-դե-Կրիստոյում ձնածածկույթն արդեն նվաղել է գարնանն ընդառաջ —

համենայնդեպս հրդեհ չի բռնկվում Լոս Ալամոսից վերև գտնվող փշատերև ծառերի շրջանում —

ստորգետնյա թաղման վայր է բերվել պլուտոնիումի թափոնը —

պլուտոնիումի ձգաններ պատրաստած մարդը հիմա ձիաբուծությամբ է զբաղվում —

ոչ ոք չէր կարող կանխատեսել մեզ Մոնտիչելլոյից բաժանող այս հեռավորությունը —

Ջեֆերսոնն ատում էր թերթերը, իսկ հիմա չկա այդպիսի մի բան, որ մենակով կարենար մարդուն հունից հանել —

մշակութային հեղափոխության ժամանակ տղան ականատես եղավ մոր գնդակահարությանը —

մի կին պայթում է, հենց սպամ SMS-ը գործարկում է նրա մարմնին ամրացված ռումբերը —

հենց մոտենում եմ ուղղաձիգ պողպատե կափարիչին, ոտքս հանում եմ խորքային հորի միջից —

ոտքս հանում եմ խորքային հորի միջից, բայց էլ ավելի խոր խրվում ինքս իմ մեջ —

հասնում եմ մի տարածք, որն աշնան կամ գարնան կարիք այլևս չունի —

ժենշեն գտնում եմ այնտեղ, որտեղ չկա ժենշեն` իմ ցանկության թալիսմանը —

չնայած Փարիզ ես գնացել ֆռֆռալու, այստեղ ես մնացել` մատներիս ծայրերին —

չնայած հետ եմ գնում դեպի խորքային հորը, չկա այս աշխարհի առեղծվածը ցրող և ոչ մի սպիտակեցնող ամպ [1] —

խորքային հորը Լուիզիանայի գնման տարուց առաջ էլ էր գործում —

ես քայլում եմ տիղմի միջով, աչքովս ձիեր են ընկնում հարթավայրում —

Հարթում ենք սպիտակ ավազը մեր մարմիններով —

թեև զուգահեռ գծերը հպվում են անսահմանության մեջ, անսահմանությունն այստեղ է —

Առաջին ձյունը

Մի նապաստակ կանգ է առել խճաքարային ճանապարհին.

կլանելով լռությունը`
նայում ես եղևնու ասեղներին.

տերև հավաքող-փչող սարքի ձայն չկա,
սև արջի հետք չկա,

մի քանի շաբաթ առաջ մի այծյամ իր եղջյուրն է քերել
կաղամախու բնով,
մի ատաղձագործ նշում է արել կոր քարե պատի երկայնքով տեղադրված
տախտակի վրա:

Միայն նապաստակի ականջներն ու պոչն ես նկատում.

հենց շարժվում է, տեղորոշում ես խայտաբղետ մանրախիճի ֆոնին,
հենց կանգ է առնում, նորից միաձուլվում է:

Կենաց աշխարհը նման է այս մանրախիճին.

Քեզ թվում է` մեքենա ունես, տուն-տեղ,
այս կապույտ զիգզագաձև վերնաշապիկը, բայց դու դրանք
պարզապես փոխառել ես:

Երեկ երազանքներիդ ջրատարը կառուցեցիր
ու կանգ առար Ջիբրալթարում,
բայց դու ոչինչ չունես:

Ձյունը հալչում է` դառնալով ջինջ ջրավազան;
և, այս լռության մեջ,

աստղային լույս` ցերեկվա լույսի հետևում, ուր էլ նայես:

Հեռավոր սրատերև թխկիները

Արծաթե բարդիները վեր են խոյանում ու բարակում մինչև վերջին ոստը
իսկ ի՞նչն է բարակում մատներիդ ծայրերին:

Մի րոպեի, մեկ օրվա, մեկ տարվա ձգտումնե՞րը։
Ջրում դեղին վիրաբուժաձկները փոխում են ընթացքը, հետո` ներկվելով

արևի լույսով` նորից են խուսանավում, անհետանում տեսադաշտից:
Կյանքի ծալքերում ճամփաբաժաններ կան,

որ խզում են սյուժեի գիծը. երեխան թուղթ է ծալում
ու ատամնափորիչներ սոսնձում, կառուցում է երկհարկանի

տուն` սպիտակ պատերով ու թեք տանիքով,
բայց հայրը խլում է մանրակերտը

ու այրում: Եթե ներշնչես ու բեղմնավորես այս
պահը, այն ուռուցք կառաջացնի մարմնումդ, բայց եթե արտաշնչես,

կտարրալուծես կեսգիշերն ու կեսօրը, արևի լույսը
թեքվում է` թերթելով հեռավոր սրատերև թխկիների ծայրերը:

Պատռելով գլոբուսի փաթեթավորումը

Նայում եմ Խաղաղ օվկիանոսին ու չեմ ակնկալում
Որ երբևէ կտեսնեմ Զատկի կղզու գլուխները,

բայց պատկերացնում եմ` ինչպես է արևի լույսը ծածանում
դեպի ափ թեքված դեղին խոտերը.

Երեկ մի եղնիկ այգում խոտ էր արածում.
ականջները տնկեց ու դադարեց ուտելուց,

երբ զգաց, որ նայում ենք ապակեպատ
միջանցքից — քնի մեջ մի վետերան

քրտնում է՝ ական վնասազերծելիս:
Գլոբուսի վրա ես նշում եմ

Կորալային ծովի ճակատամարտը. հիմա այն ոչ ոքի չի հուզում:
«Բանաստեղծությունը երբեք չափազանց մռայլ չի կարող լինել»,

գլխով եմ անում ու, Քենայ քաղաքին նայելով, լսում եմ,
թե ինչպես է սառույցը ջարդվում ծոցիկի մոտակայքում:

Երեկ մի կոյոտ վազեց
լուսարձակներիս դիմացով ու գլուխը շրջեց

բայց առանց դանդաղելու: Ահա թե ինչպես եմ
ուզում ապրել այս մոլորակի վրա.

զգոնացած` ապակե դռան հետևից նայող նապաստակի ներկայությունից,
և ծաղիկ այնտեղ, որտեղ ծաղիկ չկա:

Ադամանդակուռ

Եղջերուներն արևածագին արածում են խնձորի այգում,
իսկ գլեդիչիան իր տերևները թափրտել է արահետով մեկ:
Հարևանս կրակոցներ է լսում անտառուտում

ու փորձում կռահել, թե ով կլինի մոտ տարածությունից կրակողը,
արջի հետքեր եմ նկատում Պոխոակ գետի մոտ,
բայց լուրերում հայտնված պումայի ոչ մի նշան չեմ տեսնում:

Մինչ քլորոֆիլը սողոսկում է բամբակի արմատների մեջ
ու դեղին ոսկի են պայթում տերևները, ես փորձում եմ կռահել,
թե որտեղ է մեր մահացու փայլատակումը: Կարող ես ճանապարհորդել

այնտեղ, որտեղ Տիգրիսն ու Եփրատն են ուս-ուսի հոսում
և հիանալ լողացող եղեգնյա կղզիների վրա
ապրող մարդկանց գյուտերով: Կարող ես ճանապարհորդել

ինչ-որ արշիպելագի երկայնքով ու արշավի գնալ ջուր ու ծծմբաթթու
պարունակող գոլորշիապատ հրաբխային ավազանների շուրջ:
Բայց չես կարող փոխել վերջնական, ադամանդի պես կուռ մարմինը:

Թեև մահը կարող է վրա չհասնել կուրարեի մեջ
թաթախված ու փողով փչվող նետի պես, կամ կարող է չջնջխել
քեզ սև հրաբխային ժայռին բախվող ալիքի պես,

բայց գալու է — գալու է — և հենց դա է մեզ միավորում,
եղբայր, քույր, բռնցքամարտիկ, մանորդ — այս դաշինքի շրջանակներում,
մինչ դու ուղերձ ես գրի առնում դողացող ձեռքով:

[1] Հղում չինացի հնադարյան բանաստեղծ Հանշանին (Սառը Սար, 9-րդ դար), որը բուդդայականության ու դաոսականության հետևորդ էր: Հրաժարվելով արտաքին աշխարհի բարիքներից` տներից, ունեցվածքներից, սոցիալական կարգավիճակից, նա հեռանում է դեպի լեռներ ու վարում մենակյաց կյանք: Մի հայտնի բանաստեղծությունում Սառը Սարը գրում է. «Ո՞վ կարող է կտրել աշխարհի կապանքները (փող, սեփականություն, կարգավիճակ և այլն) և նստել ինձ հետ սպիտակ ամպերի շուրջ»: