Իմ քաղաքն է,
Որտեղ ոչ մի մահացու մեղք չեն գործել։
Արմեն Սարգսյան
Ես-ով սկսեմ՝ պրիմիտիվ է, դու-ով սկսեմ՝ գլխի կընկնես՝ քո մասին է։ Մենքը պաթետիկ է, դուք-ը՝ գեղեցիկ, նրանց հետ էլ ի՞նչ գործ ունեմ։
Քաղաքում քայլելու երկու վիճակ կա։ Երբ վագոնից դուրս գալուց հոլիվուդյան քայլվածքով, մեջքդ ուղիղ, կիսաժպիտով խառնվում ես մարդկանց ու սիրով հպվում նրանց ուսերին, ժպտում ես քեզ զիջողին, իբրև թե երբեք չես մոռանալու ասպետական վեհագույն դրսևորումն այդ։ Եվ այդ նույն վագոնից դու երբեմն դուրս ես գալիս դռների փակվելուն հավասար, այնքան հավասար, որ կարող էիր հանգիստ լխճվել արանքում, եթե միայն մետրոն անգիր արած չլինեիր արդեն։ Դռներից հետո դու պատրաստ ես սպասել, որ բոլոր շտապողները հասնեն իրենց սպասողներին, ամենավերջինն ես դնում ոտքդ էդ շարժվող սանդուղքին, միայն թե ոչ մեկի ուսի հետ փոխհարաբերություն չլինի, միայն թե ստացվի մենակիդ վերջին պահն էլ վայելել։ Քաղաքում քայլելու երկու վիճակ կա։ Երբ քեզ ականջակալներ պետք չեն, որովհետև սպիտակ զգեստով ես, մազերդ՝ հարդարված, երբ աչքերով ծանոթ մարդու ես փնտրում, որ կանգնեք ու երկար զրուցեք ոչնչի մասին, երբ իրոք հաճելի է հանդիպել նրան, ում չհանդիպելու համար վաղը փողոցն անցնելու ու դիմացի մայթով ես քայլելու։ Երբ քո ու ինչ-որ մեկի աչքերով խոսելը մի ամբողջ պատմություն է դառնում ուղեղումդ, արդեն պալատի կահավորումն ես որոշում, վարագույրներն ընտրում, երբ վստահ ես, որ նույն երգն եք երգում մտքում։ Եվ կա մյուս վիճակը, երբ մեծ, սև, հաստ բլուզով ես, ու ականջակալներդ իրենց կաշվից դուրս են գալիս հասկացնելու, որ ավելի բարձրի հնարավորություն չկա։ Երբ էն դիմացի մայթն ես ընտրում բոլոր տեսակի հանդիպումներից փախնելու համար, երբ նույնիսկ սուրճ առնելիս, թվում է, աշխատողը չափից դուրս շատ է խոսում։ Քաղաքում քայլելու երկու վիճակ կա։ Երբ պատրաստ ես նորովի ու ավելի փառահեղ մերժել երբևէ մերժածդ բոլոր սուրճ խմելու առաջարկները։ Երբ տուն գնալ չես շտապում, որովհետև այնքան ճիշտ ես քայլում, մեջքդ այնքան ուղիղ ես պահում, որովհետև սիրահարված չես, կամ ես՝ ինքդ քեզ, խորապես և հիմնավորապես, երբ ուզում ես ծաղիկներ նվիրել, առնել ծաղկավաճառից իր ամենասիրուն ծաղկեփունջն ու նվիրել իրեն, և արգելել վաճառել ու հավատալ դրան։ Ու կա քայլելու այն ձևը, երբ չես հասկանում՝ ինչի ես տնից դուրս եկել, երբ հանդիպման առաջին պահից մտածում ես տուն գնալու մասին, երբ պատրաստ ես ընդունել ու դիմավորել բոլոր չեկածներին։
Քաղաքի սրճարանների վրա է ամբողջ պատասխանատվությունը։ Սիրային հանդիպումներ, գործնական զրույցներ, մենակներ, դատարկ աթոռ և մի տխուր դեմք։ Էս բոլորի հետ մատուցողն ի՞նչ անի։ Մատուցողն ի՞նչ անի, որ դու ամբողջ հույսդ դրել ես սրճարանի վրա, թե աշխատանքդ էնտեղ լավ կանես, թե տրամադրությունդ էնտեղ կլավանա, մատուցողն ի՞նչ անի, որ դու մենակ ես եկել սրճարան, մատուցողն ի՞նչ անի, որ դու քո ուզած մարդկանց հետ չես եկել, որ քո ուզած տեղը չես եկել։ Մատուցողն ի՞նչ անի, որ սուրճդ սառեց, ի՞նչ անի քո էդ ողորմելի հույսով լցված հայացքի հետ, թե ուր որ է մի բան լինելու է․ հա, կլինի, եթե լավ սրճարան ես գնացել, քեզ հաշիվը տալուց այնպես կժպտան և այնպես լավ օր կմաղթեն, որ գրեթե կհավատաս, թե ուրախ էին քեզ տեսնել, իսկ, եթե բախտդ ամեն դեպքում էստեղ էլ չի բերել, քեզ աչքերով ուղղակի կպարտադրեն փակել հաշիվը և մեղմ ասած գնալ։ Քաղաքում մեր միայն աչքերով են խոսում և չափազանց շատ են ծխում, նույնիսկ անհասկանալի է, թե ինչ են անում Երևանում ծխել արգելող սրճարանները։
Այգինե՞ր։ Մի այգի կա, որտեղ չկան սրճարաններ, որտեղ ճիշտ էնպես է, ինչպես ֆիլմերում, որտեղ համարյա հավատում ես, թե ֆիլմերը ճիշտ են նկարել, որտեղ կանաչն ավելի շատ է, քան ասֆալտը, որտեղ ավելի շատ զբոսնում են, քան նկարվում, իսկ այդ այգին ունի մի թերություն․ այն չի գտնվում կենտրոնում։ Իսկ մարդիկ ժամադրվում են կենտրոնում։ Բայց երևի պետք էլ չի կենտրոնում ժամադրողին քո սիրած այգի տանել։ Եվ առհասարակ այգի միայն գիրքդ տար մեկ էլ՝ հեծանիվ, եթե քշել գիտես։
Մինչև մեկի ձեռքդ բռնելը, քաղաքն է ձեռքդ բռնել։ Հիմա ամենահարազատը էն այգին է, որտեղ հայրիկի ուսերին նստած ես քայլել։ Հայրիկի, քաղաքի ուսերին։ Մեր քաղաքը ավտոմեքենայով շրջելու քաղաք չի։ Ավտոմեքենա բառը մեր քաղաքից երկար է ստացվում կարծես։ Պիտի էնքան քայլես, որ ոսկորներդ հոգնեն, հետո պիտի սրճարան մտնես, պիտի չուզենաս դուրս գալ, պիտի չուզենաս տուն գնալ, կարծես տունդ ուրիշ քաղաքում է, կարծես տուն չի տան մեջ։ Կարծես դու տուն գնալու հեչ կարիք չունես։ Կարծես կարիք չունես հայրիկի ուսերին նստած լինելու։ Դու նոթբուքով, գործնական մեկն ես, զբաղված, լուրջ, անիմաստ զրույցների համար ժամանակ չունես։ Հայրիկը պիտի գա, քեզ առնի ուսերին ու տանի տուն։ Քաղաքից բոլորը պիտի տուն գնան։ Երևանին թող միայն մատուցողները մնան, որ նստեն կուշտ փորով պատմեն իրար չկայացած հանդիպումների, ծաղկամանների ու աղբամանների արանքում կորած քաղաք» լինելու, տխուր աղջիկների և հպարտ տղաների, պատահական չհանդիպելու, ամենի չափազանց իրական լինելու, շենքերի, գրախանութի ու հանրահավաքների մասին։ Շատ հանրահավաքների, այնքան շատ, որ գիրք գնելու համար դու ստիպված ես երկու հանրահավաք հաղթահարել, որ գրախանութ հասնես։ Հաղթանակը՝ վերջում անպայման տուն կհասնես։ Եթե նույնիսկ կորչես այդ հավաքների արանքում, կհանդիպես ծանոթ մեկի, որը հաստատ զբաղված կլինի, և դուք չեք կարողանա զբոսնել այդ բոլոր հավաքներից հեռու, դուք այդպես էլ չեք հասկանա խոսելիք ունե՞ք, դուք չեք հասկանա՝ ձեր զրույցը երաժշտության նմանվու՞մ է, թե՞ իրոք պետք էր այդքան զբաղված լինել։
Եվ երբ գալիս ես վերջապես տուն՝ հոգնած պատերազմից, հոգնած ցույցերից, հոգնած ֆեմինիզմից, հոգնած մոտիվացնող գրականությունից, հոգնած մոտիվացիա բառից, հոգնած մարքեթինգից և այդքան աղմուկից, անդադար աղմուկից, վերջ չունեցող աղմուկից, պիտի փակել դուռն այնքան ամուր, որ այդ բոլորը չկարողանան տուն ներխուժել, որ հեռուստացույցը չմիանա երբեք, որ տանը հատակին նստած լոտո խաղալ կամ բառեր գուշակել և ուրախանալ, որ մի տեղ բառին տիրություն անելդ «հաղթում է»: Էսքան բազմազան աշխարհում ինչո՞ւ միայն աղմուկը կարողացավ վերջ չունենալ։
Տունդ էլ դռները կփակի դեմքիդ, եթե հոգնես Երևանից։ Տունդ էստեղ, համալսարանդ էստեղ, ընկերներդ էստեղ, սովորածդ բոլոր դպրոցներն էստեղ, նստարաններն էստեղ, բոլոր պատահական հանդիպումներն էստեղ, երբեք պատահական չհանդիպողներն՝ էստեղ։ Հոգնելու տարբերակ չունես, չհոգնելու տարբերակ չունես։ Երևանին պիտի սիրես, թե չէ չի էլ նայի վրադ։ Ինքը չափից դուրս հպարտ է իրեն չսիրողներին տուն տալու համար։ Երևանը՝ կեղտոտ ու չքնաղ, Երևանը՝ ողնաշարը կոտրած ու բարձրահարկ, Երևանը՝ լուսավոր գիշերով ու մեռած ցերեկով, պիտի վրա՞դ նայի, պիտի խղճա՞, Երևանը սիրում է, որ իր հետ հանդիպելուց շտապում են, թրթռում են սրտով, մարմնով, շնչառությամբ։ Երևանը պահանջկոտ պատանի է, որ չի հանդուրժի, թե աջ ու ձախ նայես։ Երևանի հետ պիտի ժամադրվես, պիտի խնդրես, որ գա, պիտի թույլ տա, որ մխրճվես շենքերի մեջ, քարը դառնաս։ Պիտի ցավոտ տեղերը անգիր իմանաս, որ նրբանկատորեն շրջանցես ու աչքերով, լուռ ժպտաս, տե՛ս չցավեցնես, վերքերը բաց-բաց են՝ վրաները լիքը ճանճ։ Տե՛ս՝ ինչ հպարտ է, մենք էլ մեր քաղաքին արժենք, տե՛ս՝ ոնց է ձևացնում, թե լուսավոր է, հյուրընկալ։ Վաղը գուցե փշրվի, բայց էսօր շողում է։ Մե՞նք ենք էս քաղաքը։ Ֆորշը կիմանա։
Ես միշտ քեզ մեծ եմ ընկալում, Երևա՛ն։ Տատիկ-պապիկի տուն փախնելու փոխարեն, քո մոտ եմ գալիս, Երևա՛ն, դու ինձ պաշտպան, ես՝ նվնվան հերթական։ Ես վստահ եմ՝ քեզ բոլորն են սիրում, ես վստահ եմ, եթե Չարենցը սիրում է քեզ, նրանք քանի՞ գլխանի են՝ չսիրեն, բայց ինձ ասացին՝ Երևանը վտանգավոր քաղաք է, Երևանը սառը քաղաք է։ Ես թռնում եմ, բարձրանում, հասնում ականջներիդ, որ փակեմ, որ չլսես։ Ես առաջին անգամ քեզ պաշտպանելու պետք եմ զգում։ Ուզում եմ խոսել, պատմել, ձեռքներից բռնել, ման տալ, ցույց տալ։ Հետո տեսնում եմ մեջքիս հետևում, մե՛ծ Երևան, որ դու թքում ես քեզ չսիրողների վրա։ Եվ ես ժպտում եմ, որովհետև ինձ համար ավելի շատ ժամանակ ես ունենալու։ Այն, ինչ բացատրել չի լինի ու պետք էլ չի, ես դադարում եմ ցույց տալ ցանկանալ։ Եվ թող սա ընդհանուր լինի իմ և իմ քաղաքի համար, և թող ոչ ոք ոչինչ կորցրած չլինի, և թող ոչ ոք ոչինչ չունենա ապացուցելու, թող ուղղակի քայլենք ու խոսենք, քայլենք ու լսենք, քայլենք ու քայլենք։ Թող, հա՞։ Ես դադարեցի պատմել քո մասին։ Ինձ կներե՞ս, որ մենք երևանցիներով քեզ «Էրևան» ենք դարձրել, մեզ էլ՝ «էրևանցի», կոշտացրել ենք փափուկ ե-դ, քեզ զրկել ենք քնքուշ լինելուց, կներես, որ կեղտոտ Երևան ես, որ ջարդված Երևան ես, որ հոգնած Երևան ես, որ սիրուն չես, Երևա՜նս, կներես, որ մաքուր Երևան չես, որ երջանիկ Երևան չես, կներես որ ճաշակով Երևան չես։ Վատն էլ են է, որ կներես, որ ներել ես, որ սուս տանում ես, տանելու ես, մայրաքաղաք ես, ճարդ ինչ, պիտի ներես, մայրերն անուղելիորեն էդպես են լինում։
Քո մեծ ուսերին ենք դրել մեր բոլոր չկայացած հանդիպումները, որ զբաղված ենք շատ, որ հպարտ ենք շատ, որ մայթերիդ ավելի շատ ծխախոտ ու դիմակ է, քան ծաղիկ, իսկ դու այնքա՜ն ծաղկավաճառ ունես, Երևա՛ն։ Ինձ կներես, Երևան, որ չկարողացա բանաստեղծություն գրել քո մասին, որը բոլորը կսովորեին, իրար շարունակելով կասեին, թեև բանաստեղծուհի լինելը շատ է սիրուն, բայց ես հազիվ մի մայթիցդ մի մայթը փախնեմ ու երկարացնեմ ճափաս ՝ երիտասարդականի փոխարեն հրապարակից մետրո նստելով։ Ժպտամ ու բարձրանամ ճաքած ուսերիդ, որ տուն գնանք։ Որ քեզ մեր տուն տանեմ, Երևա՛ն, որ հանգստանաս մայր քաղաք լինելուց, որ կարողանաս հանգիստ տգեղ լինել, որ քնես, մի անգամ քնես, որ վրայիցդ հանես էդ ծանր զարդերը՝ երկնաքերերը, որ փլվես, որ հավաքեմ ձեռքերիս մեջ քեզ, Երևա՛ն, որ նստես հայրիկի ուսերին։
Դե գնա՛ Երևանից։ Դե հավաքի՛ր իրերդ ու գնա՛․ էս քաղաքում, էս երկրում ապահով չի։ Հեռվից սիրվելուց ճաքեց։ Ոչ մեկ հոգ չի տանում։ Բոլորը կարոտում են։ Ուզում եմ՝ քեզ էլ թողնեն փողոցում, հեռվից գրեն՝ կարոտել եմ։ Ուզում եմ՝ քեզ էլ պաշտպանեն, հեռվից։ Ուզում եմ քեզ էլ անսահման սիրեն՝ բառերով։ Կարո՞ղ ես լքել Երևանը։ Կարգին լքել։ Չորոշել մի օր ու կորել։ Կարգի՛ն, տղամարդու նման, նստել ու խոսել հետը, կարո՞ղ ես։ Ասա՛, նայիր դեմքին, ասա ՝ գնում եմ։ Ասա՝ մենք մի կյանք ենք ապրում, ասա՝ գիտե՞ս՝ Ամերիկան ինչ երկիր է։ Ասա՝ Կոնդդ նեղ է, ասա Մատենադարանդ ինձ մեկ է։ Ասա՝ ձանձրացել եմ Աբովյանիցդ, ասա՝ հոգնել եմ հանրահավաքներիցդ, բացատրի՛ր, որ քեզ հեշտ չի, խոստովանի՛ր, որ դու չէիր ուզում, ասա՛, որ դու սրան չէիր սպասում։ Նստի՛ր մետրո ու գնա՛։ Մեր քաղաքին կարգի՛ն լքիր․ գոնե մետրոյով գնա։ Ուշադրությու՜ն, դռները փակվում են։ Հաջորդ կայարանը՝ Մոսկվա։ Էս քաղաքում խաղալիքներ վաճառողը կես հայացքից հասկանում է վիզը ծուռ ծնողին ու սկսում անցնող երեխուն համոզել, որ էդ խաղալիքն իրեն պետք չի, որ հաջորդ տարի դպրոց է գնալու․ արդեն մեծ է։ Խաղալիքներ վաճառողը։ Քեզ համար էլ մի արդարացում կմտածի խաղալիքներ վաճառողը։ Գնա՛, մի՛ նստիր, մի՛ զրուցիր, մի՛ բացատրիր, դու կարգին լքել էլ չես սովորել, Երևանը չի սովորեցրել ճիշտ լքել։ Ինքը կճաքի յուրաքանչյուր գնացողիդ հետևից ու պատրաստ, սիրուն կդիմավորի, երբ որոշես ամռանը «գալ»։ Էդպե՞ս են գալիս, էդպե՞ս են գնում։
Կարծես Երևանում մահացու մեղք գործում են, կարծես եկեղեցիներում ապաշխարելն էլ չի փրկում, կարծես էլ ոչինչ չի փրկում։ Կարծես ճիշտ էին ասում մեծերը՝ ուղի՛ղ տուն։ Կարծես մնացել է միայն իրերը հավաքել և գնալ տուն, միայն տուն, ուղիղ տուն, անջատել հեռուստացույցը, նստել հատակին, բառեր գուշակել և ծիծաղել, որ հայրիկը գիտի ուսերին տանել քաղաքը, բայց այդպես էլ չի կարողանում սովորել բառերի այս խաղը․․․
