Աչքերդ սրբիր, քեզ հավաքիր, դու ուժեղ կին ես, Սոֆա: Աշխարհում էնքան վատ բաներ են կատարվում, որ մարդ լսում ու սահմռկում է, մարդ կարդում ու զարմանում է՝ մի՞թե ադամորդին ընդունակ է նման բանի: Բայց պարզվում է՝ ընդունակ է, պարզվում է՝ մարդուց սարսափելի գազան չկա աշխարհում: Աչքերդ սրբիր, քեզ հետ կատարվածը այս աշխարհի համար ոչ սարսափելի է, ոչ էլ տարօրինակ ու զարմանալի: Ազատի համա՞ր ես լալիս: Իզո՜ւր: Էլի պահարանից հանել ես իրեն շատ սազող վերնաշապիկն ու հիշե՞լ ես նրան: Հիշել ես ու լացդ գալի՞ս է: Խե՜ղճ աղջիկ: Արդեն երեք երեխայի մայր ես, մի քանի տարի հետո տղադ բանակ կգնա, աղջիկներդ կամուսնանան, իսկ դու էլի նույն միամիտն ես մնացել, նույն հավատարիմ դյուրահավատը: Ախր բոլորը կարծում են, թե դու խելք չունես ու քեզ թելադրում են, սովորեցնում՝ ինչպես ապրես: Ազատին կարոտում ես: Հիշո՞ւմ ես այն օրը, երբ առաջին անգամ տեսար նրան: Նիհար, դեղին մաշկով, լայն ճակատով, մազերի կեսը թափած: Մատները՝ բարակ ու դեղին, կյանքում որևէ գործ չարած մատները դողում էին հուզմունքից: Եվ վերնաշապիկի վերևի կոճակների արանքից դուրս պրծած կրծքի մազափունջն է աչքերիդ առաջ: Առաջին միտքդ եղավ բռնել ու մի լավ քաշել էդ մազափունջը: Ճիշտ է, հետո քեզ դուր գալու համար Ազատը սափրվելիս խնամքով ու հավասար կտրում էր կրծքի երկար մազերը՝ կոկորդի վրա հավասար մազագիծ սարքելով, բայց միևնույն է, դա քեզ նյարդայնացնում էր: Իսկ առաջին օրը, երբ խոսեցիր հետը, զարմացած ու նեղացած մորդ ասացիր. «Կակազ է»: «Ս-Սոֆա»,- ասել էր քեզ ու դու վիրավորվել էիր: «Կակազ է,- ծիծաղել էր մայրդ,- հո դասատու չէ՞, որ էրեխեքը վրան ծիծաղեն,- աշխատավոր տղա է, քաղաքի տղա: Թող անունդ կակազելով տա, դրա մեջ ի՞նչ կա: Եթե ինքը քեզ սիրի ու դու՝ իրեն, կակազությունը չես նկատի»:
Նրա ծնողներին քո տեղը առևտրական Անետն էր ասել, գովել էր քեզ, ձեր ընտանիքը ու նրանք վեր էին կացել, եկել ձեր տուն: Խոսել էին, պատմել իրենց մասին, չունեցածն ունեցածի տեղ էին ներկայացրել, մեկին տաս ավելացրել Ազատի շնորհները: Նրա նախնիները ձեր գյուղից էին եղել: Պապդ փորփրել էր հիշողությունը, հիշել նրա պապին. «Լավ ժողովուրդ են»,- ասել էր, ծխամորճի մրոտ անցքի մեջ նոր պապիրոս մտցնելով: «Մերը հասկացող կնիկ է երևում»,- ասել էր տատը և գլխաշորն ավելի պինդ էր կապել, որ գլխացավը մի քիչ թուլանա: «Սիրուն տղա է,- ասել էր մայրը,- ասա քո բախտը սիրուն լինի»:
Իսկ հայրը լռել էր: Թե ի՞նչ էր մտածել, ոչ ոք չէր իմացել: Նայել էր տխուր, մի բան կորցնողի հիասթափությամբ, ուզել էր գրկել, պաչել իր թշերը, բայց իրեն զսպել էր: Ինչքան չլինի՝ տղամարդ է: Համ էլ հոր ներկայությամբ ինքը ի՞նչ խոսի:
Նշանդրեք էին արել, հետո հարսանիք: Տարել էին քաղաք ու…
Հիշո՞ւմ ես, քո առաջին հիասթափությունը, Սոֆա աղջիկ, թե չես հիշում, հիշեցնեմ: Տարան հարսնաիքից հետո ու մտցրին տուն: Տուն, քո շինողի տունը շինվի, ի՞նչ տուն՝ մի սենյակ, առաջը՝ մի պստի պատշգամբ ու հողե հատակ: «Է՞ս է ձեր տունը»,- հարցրեցիր Ազատին ու Ազատը կակազեց. «Դ-դու տան հ-հե՞տ ես ամուսնանում, թ-թե՞ իմ»: «Քեզ հետ եմ ամուսնանում,- մտքումդ ասացիր դու,- բայց լավ կլիներ, որ գոնե մեր սենյակն ունենայինք, ինչքան չլինի՝ քսանմեկերորդ դարն է»: Մտածեցիր, բայց չխոսեցիր: Տան տեսարժան վայրը դռան դրանդին էր, որի վրա դանակով խազեր էին արած: «Ազատիս մանկությունն է,- ասաց Ժաննան,- նշել եմ, թե ոնց է մեծացել»: Հետո դրա կողքին նաև Նարեկի մեծանալու գծերը քաշվեցին, բայց էդ օրը մտքիդ մեջ ձեռ առար. «Բա Անտենա Մուշեղի մեկ ու կես մետրանոց բոյը ինչի՞ չեք նշել»: Կեսրարիդ մասին մտածեցիր ձեռ առնելով:
Սկզբում ամեն բան գեղեցիկ էր թվում քեզ: Գարնանը ծառի ճյուղին ճռվողող սարյակը, նոր-նոր ծաղիկը բացել փորձող ծիրանենին ու նրա բնի մոտ ժամանակից շուտ ծաղկած գնարբ ծաղիկը և կրծքիդ տակ իր խաղն սկսած առաջնեկդ: Այդ ժամանակ չէիր նկատում սկեսրոջդ թեք հայացքը և ֆշշոցը չէիր լսում. «Կորած-մոլորած գյուղից բերեցինք… Բայց քաղաքի բան չէ, ձեռից բան չի գալիս, հետն էլ՝ լեզվանի»:
Մի անգամ լսեցիր ու կիսաձայն հակադարձեցիր. «Գյուղից, կասես ձերը պալատ էր: Մեր տունը երկու հարկանի էր, ջեռուցումով ու պարկետով, գոնե կուշտ փորով հաց էինք ուտում ու չէինք հաշվում պատառները: Քաղաք, կասես ամեն օր օպերա եք գնում ու սիմֆոնիկ համերգ լսում»:
Ժաննան չխոսեց, բայց երբ Ազատը տուն եկավ, երկու ժամ փսփսաց ականջին: Ի՞նչ էր ասում, չգիտեմ: Ազատը լսեց, լսեց ու հետո հարձակվեց վրաս. «Ո-ո՜նց թե դու իմ մ-մորը պ-պատասխան տաս, ո-ո-ո-նց թե, դու ասես՝ ձեր հատակը հողե է, ո՜նց թե անուն դնես մեր ունեցածին»: «Ես անուն չեմ դնում, ասում եմ՝ ինչ կա»,- ասացի Ազատին ու նա սկսեց ծեծել ինձ: Ես հղի էի: Նա խփում էր, ես ամեն կերպ պահպանում էի ինձ, որ հարվածը փորիս չդիպչի: Հետո փոշմանել էի դրա համար: Պիտի թողնեի, որ փորիս խփեր ու…
Ախչի, պապանձվիր, ախր էդ ժամանաակ փորիդ մեջ Նարեկդ էր: Ճիշտ է, հիմի մենակ տատին է լսում, բայց ախր առանց նրա քո աշխարհն ինչի՞ նման կլիներ: Սև ու մութ կլիներ, ախր: Որ արևը դուրս է գալիս, մտքումդ ասում ես. «Քո առաջին շողերը Նարեկիս ու աղջիկներիս վրա թող ընկնեն»: Հա, ուրեմն ծեծեց ու նայեց մորը: Մայրը էդ ընթացքում մի բերան չասավ, թե՝ այ տղա, մի խփի, հղի կին ծեծելը տղամարդու համար քաջություն չէ: Չասաց, գլուխը կախ գործ էր անում իբր: Իբր՝ ես մարդու ու կնոջ հարաբերություններին չեմ խառնվում: Հո եղունգի ու մատի արանքը մտած փուշ չե՞մ:
Ես լացեցի ամբողջ գիշեր: Լացեցի, քանի որ խելք չունեի: Էնքան մարմինս չէր ցավում, ինչքան վիրավորված էի, էնքան Ազատի հարվածներից չէի նեղվել, ինչքան մորը դուր գալու նրա ձգտումից: Առավոտյան վեր կացա, գնացի գյուղ: Մերոնք տեսան, զարմացան՝ ինչի՞ եմ մենակ, ինչի՞ եմ եկել էս ժամանակ, ինչի՞… Պատմեցի լաց լինելով, սիրտս դատարկեցի: Պապս նոր ծխախոտ դրեց ծխամորճի մեջ ու ասաց. «Աշխարհով մեկ խայտառակ էղանք… Որ ճամփով եկել ես, էն ճամփով ետ գնա: Մեր տանը հաց կեր, ջուր խմիր, հանգստացիր ու գնա ձեր տուն»: «Վո՜ւյ քոռանամ,- ասաց տատս, ձգեց գլխաշորի ծայրերը, որ քունքերը ցավից չպայթեն,- մարդի ծեծ, վարդի ծեծ, բան չկա: Ցերեկը ծեծել է, գիշերը խաթրդ կառնի, բալա ջան»: «Աչքերս դուրս գան»,- տնքաց մայրս ու մտքինը մինչև վերջ չարտահայտեց:
Իսկ հայրս լուռ նայում էր ինձ, ուզում էր զսպել աչքերից ցայտող արցունքն ու չէր կարողանում: Երկար, ճաքճքած ցուցամատներով սրբում էր աչքերից ցայտող արցունքն ու չէր ուզում ցույց տալ, թե սիրտը թույլ ու փափուկ է ու ինձ հասցրած ամեն հարված իր սրտին է դիպել: Համ էլ հոր ու մոր ներկայությամբ ինքն ի՞նչ խոսեր:
Մնացի մի քանի ժամ ու գնացի: Մինչև ծեծելը Ազատին սիրում էի կարծես թե, բայց դրանից հետո իմ սիրո մեջ մի սառը երակ մտավ: Ամեն անգամ, երբ գրկում ու ականջիս շշնջում էր. «Ս-Ս- Սոֆա»,- առաջվա նման չէր փշաքաղվում մարմինս: Էդ ձգվող «Ս»-երը սիրտս սառեցնող քամու նման էին: Ինձ թվում էր, թե ամեն քայլափոխի Ժաննան իմ ու Ազատի մեջտեղում է: Միշտ կար, անկախ նրանից տանն էր, թե դրսում, անկախ նրանից, աշխատանքի էր գնացած լինում, թե չէ: Նույնիսկ գիշերները ինձ թվում էր, թե նա իմ ու Ազատի միջև է ու քանի գնում, ինքը մեծանում, շատանում ու տիրական էր դառնում:
Ազատը սուրճի բովման արտադրամասում էր աշխատում և վրայից սուրճի հոտ գալու փոխարեն աղանձած ցորենի հոտ էր գալիս: Ո՞վ գիտե, սուրճին բոված ցորեն էին խառնում ու էդ հոտը Ազատից անպակաս էր: Ցորենի հոտը վատ չէ, եթե ամեն օր չի գալիս… Ես փորձում էի ամեն կերպ կտրել, վերացնել այդ հոտը, բայց չէի կարողանում: Այդ հոտն այնքան ուժեղ ու տիրական էր, որ աշխարհի և ոչ մի օծանելիք չէր կարող չեզոքացնել այն: Երբ Ազատն ինքն իրեն լավ էր զգում ու մի քիչ՝ ավելի տղամարդ, ինձ լակոտ էր ասում: Իբր սիրում էր. «Լ-լագո՜դ»: Սկզբում վիրավորվում էի, հետո սկսեցի բանի տեղ չդնել: Հասկացա, որ ուզում է մորը դուր գալ՝ իբր ինձ երես չի տալիս, բայց մորից աննկատ այդ բառի մեջ սեր էր դնում նաև, որ ես լավ զգայի իբր: Հետո սկսեց մորն ու ինձ համոզել. «Գ-գնամ Ռուսաստան, շատ փ-փո՜ղ աշխատեմ ու բերեմ, տունը նորոգենք, նոր սենյակ ավելացնենք, բ-բաքսի դնենք»: Ես բան չասացի, քանի որ որոշողը ես չէի: Հայրը լռեց սովորականի նման, իսկ Ժանան ծնկները ծեծեց. «Քոռանամ ես, քոռանամ, կնիկդ ա՞ ականջդ լցրել»: Ես չխոսեցի, իսկ Ազատն էլի աքլորացավ ու մի քանի անհամ հայհոյանք նետեց իմ կողմը՝ իբր կինն ո՞վ է, որ ինձ բան ասի:
Գնաց ու ես երկրորդ անգամ հղի էի էլի: Ծննդաբերեցի առանց իր ներկայության: Ասենք ինքն ինչ կարևոր էր՝ Ժաննան կար, հերիք էր: «Գյուղից բերեցինք,- ծննդատան նախասրահում ասում էր բոլորին,- բայց թե կաթ չունի: Լեզվանի է, շատ լեզվանի: Հետո էլ ասում են՝ գյուղի աղջիկները…»: Ասում էր այնպես, ասես, գյուղից ոչ թե հարս էր բերել, այլ կաթնատու կով…. Սպասասրահում ոմանք չլսելու էին տալիս, մյուսները խորհուրդ էին տալիս, որ ծննդկան կնոջն էս ու էն կերակուրը տան կաթն ավելացնելու համար: Երեխային տուն բերեցինք, հետո մայրը զանգեց տղային ու հայտնեց, որ աղջիկ է ունեցել, իսկ Ազատը Ռուսաստանից խոսեց ու ասաց. «Լագոդ, բա ինձ նման տղին պալո՞ժ է, որ աղջիկ ես ունեցել»:
-Մի մտածի, բալա ջան,- մխիթարեց մայրը,- տղից տղա է ծնվում, լավ տղից՝ աղջիկ:
Ազատի գնալու առաջին տարիներին ես էլի կարոտում էի նրան: Մի վերնաշապիկ ուներ՝ կապույտ ջինսից էր, մոդայիկ ու սազում էր իրեն: Երբ հանկարծ տեղ էինք գնում, ստիպում, խնդրում էի որ էդ վերնաշապիկը հագնի: Երբ առաջին անգամ գնաց Ռուսաստան, շորերի հետ էդ վերնաշապիկը չդրեցի: Պահեցի: Ասեմ՝ չծիծաղեք: Երբ շատ էի կարոտում ու երբ բոլորը քնած էին լինում, երբ Ժաննան մշշացնում էր, իսկ Մուշեղը խռռացնում, ես վեր էի կենում տեղիցս, ծածկում էի երեխաներին ու թաքուն հանում էի վերնաշապիկը: Հոտ էի քաշում ու ասես լսում էի Ազատի կակազը. «Լ-լագո՜դ»:
Ազատը երբեք էլ կարգին փող չբերեց, բերածը ծախսում էր ու էլի գնում: Մի կերպ հատակը տախտակեցինք, տունը մի թեթև վերանորոգեցինք, բայց Ժաննան չթողեց, որ դռան դրանդին փոխենք. «Ազատիս ու Նարեկիս մանկությունն էս տնից չպիտի ջնջվի»,- ասաց:
Այդ տարի նոր տարվա շեմին եկավ: Եկավ գլխին մորթե գլխարկ, հագին նոփ-նոր կոստյում, որ մի քիչ ճմրթվել էր ինքնաթիռում ու սպասասրահներում: Եկավ, կարոտածի պես գրկեց ու կարոտի հետ ցավ տվեց: Ով գիտե, ի՞նչ փչացածի հետ էր եղել ու կպցրեց: Ու փոխանակ ներողություն խնդրեր, փոխանակ ամաչեր, մոր թելն էր թելում. «Իմ էրեխեն մաքուր է,- ասում էր սկեսուրը,- դու էդ ցավն աղջիկ ժամանակից ունեիր»: Գիտեր, որ սուտ է ասածը, բժշկության օրենքներին դեմ: Գիտեր, որ հարսի անվան հետ է խաղում, բայց ասում էր: Հետո Ազատը բժշկի գնաց: Բժիշկը նաև իրեն էր կանչել: Բուժվեցին… Չխոսեց, լռեց, շարունակեցին ապրել, բայց սրտի մեջ մի նոր խոց եղավ մնաց Ազատի էդ վարմունքը: Սխալվելը էլի ոչինչ: Տղամարդ է, ասենք չի դիմացել ու շնացել է, բա իր անունն ինչի՞ էր արատավորում: Ինչի՞ մորը մի բերան չէր ասում, թե. «Այ մեր, էս հարսի անվան հետ մի խաղա, մեղավորը ես եմ»:
Էդ օրերին առաջին անգամ մտքովն անցավ բաժանվել սկեսուրից ու սկեսրայրից, հեռանալ, գնալ առանձին ապրել: Թող իրենք իրենց համար լինեն ու ինքը՝ իր: Կապրի իր երեխաների հետ, Ազատը տարվա մեջ մի քանի օրով կամ մի ամսով կգա… Բայց Ազատը դեմ եղավ. «Ո՞նց թե, ես իմ ծնողներից բաժան ո՞նց ապրեմ»: Ասում էր այնպես, ասես ամեն օր ծնողնեի հետ էր ապրում, ասես նրանց հոգսը քաշողն ինքն էր: Նաև կեսրարը համոզեց: Կեսրարին Անտենա Մուշեղ էին ասում: Կարճ ու կլոր, չխոսկան: Հացը կուտեր՝ կպառկեր, առավոտյան վեր կկենար, իր գործին կգնար ու չէր խոսի. «Ժաննան գիտի, ես ի՞նչ ասեմ»: Իսկ էս անգամ համոզեց. «Ախչիկ ջան, լաց մի էղի, տուն է, տնութուն, ամեն բան էլ կպատահի: Մեզ ու քեզ խայտառակ մի անի»:
Հաջորդ տարի ծնվեց երկրորդ աղջիկս ու անունը Ժաննա դրեցին՝ սկեսրոջս պատվին: Մինչև հիմի ամեն անգամ Ժաննա անունը տալուց առաջ իմ փայփայած անունն եմ տալիս մտքումս. «Էլե՜ն»: Մի անգամ մոռացա ու բարձրաձայն Էլեն ասացի: «Էդ ո՞ւմ հետ ես, աղջի,- աչքերը բվի պես կյորացրեց սկեսուրս,- դու Ժաննա անունը տալ չես ուզում ու Էլեն ես ասո՞ւմ: Չեղանք-չեղանք քո կթվորուհի մոր չափ է՞լ չեղանք»: Ես լեզուս կծեցի: Ինչի՞ս էր պետք ախր:
Հիմի իմ կյանքում ամեն բան հեռակա է: Ես էդ հեռակա ասածը չեմ սիրում: Հեռակա սեր, հեռակա հայրենիք, հեռակա եսիմինչ գուցե և լինի, բայց հեռակա ընտանիք ու հեռակա կյանքի չի լինի:
Նոր տարին առաջ էլ էի սիրում, բայց Ազատի Ռուսաստան գնալու առաջին տարիներին ինձ համար ավելի սիրելի դարձավ: Ազատը գալիս էր, ցերեկները մոր ներկայությամբ կոպտում էր ինձ, իսկ գիշերները ականջիս շշնջում էր. «Ս-Սոֆա՜»: Ես սկզբում փշաքաղվում էի նրա շշունջից, բայց հետո տարիների հետ զգում էի, որ ինչ-որ սառնություն է մտել նրա շշունջի մեջ: Հա, սիրում էի նոր տարին և մտքիս մեջ ինձ ձեռ էի առնում, հիշելով առաջին դասարանի մեր դասատու ընկեր Մաթևոսյանին, որ մեզ նոր տարվա երգ էր սովորեցնում.
-Ուշ կուգաս, շուտ կերթաս,
Բարով ջան-ջան նոր տարի…
Ժաննային ամեն ինչ կներեի, բայց էս մեկը… Նարեկիս իմ դեմ հանեց, թե ինչ էր ասել գաղտնի, երեխան սկսեց սառչել ինձանից, սկսեց քթով խոսել հետս: Ախր չէի էլ աշխատում, տնից դուրս չէի գալիս, իմ մասին ի՞նչ կար ասելու: Էդ հետո, երբ էրեխեքը մեծացան ու նաև կարիքը մեծացավ, իսկ Ազատի ուղարկած փողը քչացավ, սկսեցի աշխատել: Էն էլ մեր տան մոտի կարի արտադրամասում: Ազատը փողն ուղարկում էր մոր անունով ու մայրը ծախսում էր ինչքան ուզեր և ինչպես ուզեր: Երբ սկսեցի աշխատել, ասես մի քիչ լույս եկավ աչքերիս: Առաջին մի քանի ամիսը փողը բերում, կեսրարիս էի տալիս: Գիտեի, նա պիտի կնոջը տար, բայց ձեռքս չէր գնում, որ Ժաննային փող տայի: Մուշեղն առնում, նայում էր փողին, հետո մեկնում էր Ժաննային. «Առ, պահի, ախչի»: «Քեզ են տվել, դու էլ պահի»,- փնչացնում էր Ժաննան:
Իսկ իմ սերը սառչում էր տարին տարվա վրա: Խանդը, վիրավորանքը ամեն ինչ իրար էր խառնվում սրտիս մեջ ու կամաց-կամց վերածվում անտարբերության: Իսկ կարի արտադրամասի Աբոն ամեն օր ծարավ հայացքով նայում է ինձ ու երբ մոտս մարդ չի լինում, շշնջում է. «Ախր շատ սիրուն ես, է՜, Սոֆա ջան, ափսոս չե՞ս: Ախր քո նման սիրունին փայփայել ու սիրել է պետք, ախր… Ափսոս ես, ինչի՞ անսեր թառամես»: «Կարող ա և ափսոս եմ,- ասում եմ ամեն անգամ,- բայց քեզ համար չեմ հաստատ: Ես ամուսին ունեմ»: Ի՞նչ անեմ, հո Աբոյի հետ անունս չեմ հանի:
Ազատի վրա հույս չունեմ, լավ գիտեմ, որ մեր մեջ էն գլխից ինչ-որ բան այն չի եղել, բայց ախր երեխայի տեր եմ: Նարեկի մասին չեմ մտածում, Նարեկը տղա է, բայց ախր աղջիկներն են մեղք: Մեծացել են, գեղեցկացել, շուտով հարսնացու կդառնան: Սիրուն են, երկուսն էլ շատ սիրուն: Բայց սիրունությունն ո՞ւմ է պետք, ասա մարդու բախտը սիրուն լինի, թե չէ, սիրունի երեսին փլավ չեն ուտում:
Մի հիասթավիր, Սոֆա, լաց մի լինի: Հետո ի՞նչ, որ Ազատը Ռուսաստանում ընտանիք ունի ու երկու երեխա: Դու հաստատ չգիտեիր, բայց ենթադրում էիր, չէ՞: Հո դու անգետ-անգիտակ չե՞ս: Դու այդքան տարվա կին ես ու տարբերում ես մի ամբողջ սեզոն անկին մնացած ամուսնու սերը ընտանիք ունեցող մարդու սիրուց: Ազատը սկզբում երբ գալիս էր, տարվա մեծ մասը անկին ապրած տղամարդու պես էր, իսկ հիմա՝ լիացած, հոգնած տղամարդու: Դու հասկանում էիր, բայց քեզ չհասկացողի տեղ էիր դնում: Անցած տարի նրա ընկեր Սերոբը բերանից թռցրեց: Պատահաբար, թե դիտմամբ, ի՞նչ կարևոր է. «Դու էստեղ քեզ կոտորում ես,- ասաց,- իսկ Ազատը քեֆ է քաշում Լյուբայի հետ: Էրկու երեխա ունեն արդեն»:
Այդ ժամանակ ճիշտ է, ձայն չհանեցիր, բայց սրտիդ մեջ կարծես ինչ-որ լար կտրվեց ու միանգամից ծերացար: Դու վաղուց գիտեիր, չէ՞, որ քո բախտն էդպես պիտի լինի: Դու սպասում էիր, որ ասպետը պիտի գա սպիտակ ձի հեծած, բայց քո բաժինը կակազ Ազատն էր ու որպես օժիտ՝ սկեսուրդ, իր խածակի բնավորությամբ:
Մի լա, Սոֆա աղջիկ, մի լա, քո սիրտը վաղուց է կոփվել, քո սիրտը վաղուց է մոխրացել ու հիմա մոխրի մեջ առկայծող կեծերն էլ են մարել: Գնա, ապահարզան տուր, թղթով բաժանվիր, թող Ազատ կոչեցյալը թեկուզ երկու-երեք տարի ալիմենտ վճարի: Լաց մի լինի, Սոֆա աղջիկ, լաց մի լինի: Գիտեմ, վերջին կայծը երեկ մարեց, երբ նորից հանեցիր Ազատի կապույտ վերնաշապիկը, գիշերով լաց եղար վրան, ինչպես մեռելի վրա լաց կլինեիր, հոտ քաշեցիր, բայց նավթալինի ու հնության հոտից բացի ուրիշ ոչինչ չզգացիր: Ձեռքերդ թուլացան, նայեցիր բացակա հայացքով, հետո հանդարտ ու անշտապ այն վառարանի մեջ գցեցիր:
Լաց մի լինի, Սոֆա աղջիկ, լաց մի լինի, մարդկանց աշխարհում ավելի սարսափելի բաներ են կատարվում:
