Ընեն իմ նախատատն է՝ պապիկիս մայրը: Ընեն կնճռոտված, սպիտակ մաշկ և դարչնագույն աչքեր ունի: Նա կարճահասակ կին է. եզդիական գունեղ տարազով և դարսավոր կիսաշրջազգեստներով նա ավելի կարճլիկ ու փոքրիկ է թվում:
Ընե բառը հատուկ անուն չէ. այն իգական սեռի գոյական է եզդիների լեզվում: Ընե նշանակում է նանի: Քանի որ պապիկս նրան ընե է ասում, մենք բոլորս էլ նրան ընե ենք ասում: Նրան ընե է ասում նաև պապիկիս եղբայրը, ով արդեն մի քանի օր է մեզ հյուր է եկել:
Ահա տեսնում եմ պապիկիս եղբորը, ով սև, երկար մազերով, բարձրահասակ տղամարդ է: Պապիկիս եղբայրը գծավոր գիշերազգեստ է հագել, հետ տարել մազերն ու բացել ճակատը: Նա դանդաղ, մի քիչ երերալով գալիս է դեպի լոգարանը, դուռը կիսաբաց թողնելով՝ անփույթ լվացվում է սառը ջրով և թրջում ողջ լվացարանն ու հատակը: Հետո կարծես ոչինչ չնկատելով՝ քստքստացնում է հողաթափերը և անցնում է խոհանոց. դանդաղ վառում է ծխախոտը, նայում պատուհանի ապակուց դուրս: Ընեն անընդհատ հետևում է նրան, առանց մոտենալու նայում է, թե ինչ է անում որդին: Ընեին երևի թվում է՝ տղան իրեն չի տեսնում, բայց տղան ամեն ինչ նկատում ու զգում է.
-Ձեր բակի ծառերն արդեն դեղնել են, հա՞, – առանց աչքը պատուհանից կտրելու և ընեին մեջքով կանգնած հարցնում է պապիկիս եղբայրը:
– Հա՛, դեղնել են – ասում է ընեն:
– Արդեն աշու՞ն է եկել, ի՞նչ է:
Ընեն հուսահատ շարժում է գլուխը, ձեռքը խփում ծնկանն ու քթի տակ խոսում. «Խեղճը խմելուց հետո կորցնում է ուղեղը. գարնանը սկսեց խմել, չի էլ նկատել, որ արդեն աշուն է»:
Տեսնես ինչու՞ է ընեին թվում, որ մենք չենք լսում նրա կիսաձայն ասված խոսքերը:
– Ընե՛, մեծ հոպարը ինչու՞ է խելքը կորցրել, – հարցնում եմ ես:
– Որովհետև կինը տանը օղի է պահում. հազար եմ ասում, այդ դառը ջուրը տանը մի՛ պահիր, գիտես, որ ամուսինդ իրեն զսպել չի կարող:
– Ընե՛, ծորակից ու մեր բակի ցայտաղբյուրից դառը ջուր չի գալիս, – ասում եմ ես՝ առանց հասկանալու ընեի խոսքերի իմաստը:
Ընեն կարծես ինձ չի լսում. նայում է իր որդու կողմն ու ասում.
-Տղա՛ս, ծխեցիր, վերջացրեցի՞ր: Դե գնա, մի բան կեր: Քեզ համար ուտելիք եմ տարել քո սենյակ:
Ես շատ բան չեմ հասկանում, սկսում եմ մտորել. տեսնես ինչու՞ է ընեն ասում «քո սենյակ»: Մեր տուն գալուց ի վեր պապիկիս եղբայրը քնում է ընեի սենյակում, իսկ ընեն արթուն նստում է մահճակալի կողքին: Երևի ընեն իր սենյակը նվիրել է պապիկիս եղբորը: Մեր ընտանիքի մյուս անդամները վերջերս չեն մտնում այդ սենյակ, երևի չեն ուզում խանգարել պապիկիս եղբորը: Տեսնես ինչու՞ է պապիկիս եղբայրը երկար պառկում ընեի մահճակալի վրա, հևում է, ժամերով առաստաղին նայում ու լռում: Երբ նա սկսում է դողալ ու ցնցվել, ընեն կամ պապիկս ուժեղ բռնում են նրա թևերն ու ոտքերը՝ թույլ չտալով վեր կենալ մահճակալի վրայից: Տեսնես ինչու՞ է ընեի քունը թռնում, երբ ամեն անգամ պապիկիս եղբայրն օրորվելով հայտնվում է մեր տան դռան մոտ: Տեսնես ինչու՞ է ընեն ժամանակ առ ժամանակ ցնցվում ու հարցնում. «Հո դուրս չգնաց, հո դուրս չգնաց». տեսնես ինչու՞ է ընեն գունատվում, երբ պապիկիս եղբայրը աչքից կորչում է կամ գնում է մյուս սենյակ: Տեսնես ինչու՞ է ընեն գիշերները տան դուռը փակելուց հետո բանալին պահում իր գոտկատեղում. նախկինում այդպես չէր անում (ընեն գրպաններ չունի, և շատ բաներ, այդ թվում փողի իր հնաոճ քսակը պահում է գոտկատեղում):
Տեսնես ինչու՞ է ընեն պապիկիս եղբորը պառկեցնում ու ստիպում նրան շատ ջուր, կաթ ու մածուն խմել: Երեկ առավոտյան ես ու ընեն գնացինք խանութ և մի քանի շիշ կաթ ու մածուն գնեցինք:
– Պալա ջա՛ն, քո ոտ պաչեմ, տխիս խմիչք մի ծախի, – ասաց ընեն խանութի վաճառողին:
Ընեն հայերեն լավ չի խոսում, բայց բոլորը հասկանում են, թե նա ինչ է ասում:
– Չէ՛, ընե՛ ջան, անհո՛գ եղիր, չեմ ծախի, – պատասխանեց վաճառողը:
Մեր թաղամասի հայ հարևաններն ու ծանոթները մեզնից սովորել են ընե բառը:
Ընեն հայերեն լավ չի խոսում, նա չի կարող արտասանել ղ տառը. «տղա» ասելու փոխարեն ասում է «տխա», իսկ որոշ բառերում չի կարող արտասանել բ տառը: Ընեն տանը միայն եզդիերեն է խոսում, հայերեն խոսում է տնից դուրս:
Ես ընեի հետ դուրս եկա խանութից, իսկ սպիտակ հագուստ հագած վաճառողը շարժեց գլուխը, նայեց մեր հետևից ու ինչ-որ բան ասաց մյուս բաժնում աշխատող իր գործընկերոջը:
Մի քանի օր առաջ պապիկիս եղբայրը նորից ուժեղ դողում էր. նա վազեց դեպի տան դուռն ու փորձեց բացել այն: Դռան վրա բանալի չգտնելով՝ նա սկսեց երկու բռունցքով հարվածել դռանը:
Ընեն վազեց նրա կողմն ու ասաց.
– Ու՞ր ես գնում, ու՞ր ես գնում…
– Հիմա կգամ, թո՛ղ գնամ մի քիչ բակում զբոսնեմ, հետ գամ:
– Չէ՛, մի՛ գնա… Մի՛ գնա, ախր ես գիտեմ, նորից գնալու ես ընկերներիդ հետ այդ դառը ջուրը խմես:
Ընեն իր փոքր մարմնով կանգնել էր դռան առաջ՝ փորձելով փակել դուռը: Ընեից երկու անգամ բարձր հասակ ունեցող որդին քաշում էր ընեի թևն ու փորձում գտնել դռան բանալին: Պապիկս խոհանոցում կիսատ թողեց ճաշն ու եկավ դռան մոտ, ընեին մի կողմ տարավ և սկսեց զրուցել իր եղբոր հետ: Պապիկս ընեի պահապանն ու պաշտպանն է:
Ամեն անգամ, երբ պապիկիս եղբայրը թուլացած հայտնվում է մեր տան շեմին, ընեն ասում է.
– Խոլորի մեկը, էլի չդիմացա՞ր, հա՞: Աննամու՛ս, աննամու՛ս խոլոր:
Ես չգիտեի ինչ է նշանակում «խոլոր» և կրտսեր հորեղբորս հետ խաղալու ժամանակ նրան ասացի խոլոր: Հորեղբայրս, ով մոտ տաս տարով էր մեծ ինձնից և իմ մանկության ընկերն էր, ամոթանք տվեց ինձ և ասաց, որ լավ չէ մարդկանց խոլոր անվանել. նա ասաց, որ խոլորը խոլերայով հիվանդն է: Առանց հասկանալու խոլերա բառի նշանակությունը՝ հորեղբորս ասացի, որ ընեն նույնպես խոլոր է ասում:
– Ընեն մեծ է, նա վշտանում է, դրա համար է այդպես ասում:
– Ես էլ եմ վշտանում:
– Դու ընդամենը հինգ տարեկան ես. փոքրերը չպետք է վշտանալիս նման բառեր ասեն, – ասաց հորեղբայրս:
Ընեն պապիկիս եղբորը ուտելիք է տալիս, ամեն առավոտ ստիպում է նրան խմել ջուր, որին մեղր է խառնել:
– Ընե՛, մեղրի հետ խառնած ջուրն արդեն դառը չէ, – ասում եմ ես ու ծափ տալիս, – ջուրը դառը չէ:
Պապիկս ներս է մտնում՝ ձեռքերին երկու տոպրակ: Տոպրակները գետնին դնելու ժամանակ զանգակների հնչյուններ հիշեցնող ծնգոցներ են գալիս: Պապիկս ինչ-որ շշեր է հանում, տալիս է ընեին և ասում.
– Չթողնե՛ս ոչ մի գրամ գարեջուր խմի: Հենց գարեջուր ուզի, նրան ջերմուկ և թարխունի լիմոնա՛դ տուր:
– Հա, որդի՛ս, կտամ, – ասում է ընեն և փորձում է բացել շշերից մեկը:
– Հարևաններն ասում էին, որ կինը նրան շաբաթներ շարունակ դռան հետևը՝ շքամուտքում է թողել, նա էլ գնացել ու ավելի շատ է խմել:
– Նրա ընկերոջ կինը նույնպես իր ամուսնու վրա դուռը չի բացում. տեսնու՞մ ես, մեր հարսը իր ընկերուհուց ինչ է սովորել: Նախկինում եղբայրդ ինչքան էլ խմեր, կինը նրան դրսում չէր թողնում: Գոնե մեզ իմաց էր տալիս կամ բժիշկ էր կանչում իր ամուսնու համար: Ի՞նչ կարող ենք անել, չեմ դատում այդ աղջկան. եղբարդ պետք է հրաժարվի այդ դառը ջրից, – ասում է ընեն:
Պապիկս ու ընեն բարձր են խոսում, ես լսում եմ նրանց ձայնը, իսկ պապիկիս եղբայրն անտարբեր խմում է ընեի քաղցրացրած ջուրն ու պապիկիս բերած կանաչ լիմոնադը. տեսնես նա չի՞ լսում նրանց խոսքերը:
– Պապի՛կ, ընեն ջուրը քաղցրացրել է, – ասում եմ ես:
Պապիկս ոչինչ չի ասում, ինձ գրկում և դուրս է գալիս ընեի սենյակից:
Հյուրասենյակում մենք դռան թակոց ենք լսում: Պապիկս ինձ ցած է իջեցնում, հանում է իր կաշվե գլխարկը, կախում միջանցքի մեխից ու բացում է տան դուռը:
Չորս-հինգ անծանոթ տղամարդ են կանգնած մեր տան շեմին:
– Եկել ենք մեր ընկերոջը տեսնելու, կարելի՞ է, – ասում են նրանք:
Այդ մարդիկ էլ պապիկիս եղբոր պես երկար մազեր ունեն և ճմրթված տաբատներ, նրանց աչքերն ուռած են, իսկ մատները կարծես հողի գույն ունենան:
– Ո՛չ, չի կարելի, ձեր ընկերը քնած է, – ասում է պապիկս:
Ես մոտենում եմ դռանն ու կանգնում եմ պապիկիս կողքին. այդ մարդկանց վրայից տարօրինակ հոտ է գալիս, կարծես նկուղում փտած խնձորների հոտը լինի: Նույն հոտը պապիկիս եղբոր վրայից էր գալիս, երբ նա նոր էր մեր տուն եկել: Փտած խնձորների հոտն անցավ, երբ պապիկս օգնեց նրան լողանալ, իսկ ընեն լվաց նրա շորերն ու ստիպեց գծավոր գիշերազգեստ հագնել:
Հանկարծ ընեն հայտնվում է մեր կողքին և որդու ընկերներին տեսնելով, մատը տնկում է նրանցից մեկի կողմն ու ասում.
– Տխա՛, տխա՛, ինչի ես իմ տխիս խմացնում, ինչի՞ ես էդ դառ ջուր տալում:
Ընեն հայերեն վատ է խոսում, բայց բոլորը հասկանում են նա ինչ է ասում:
Տղամարդիկ լռում են, բայց ընեն շարունակում է.
– Տխա՛, էրեկ քո կնիկ տեսա, իրան ասի «Քո մարդ իմ տխին խմիչք տա, խմել սովորացնի: Ես չթողեմ իմ հարս քո հետ խոսա, ես վախեմ դու իմ հարսին պոզություն սովորացնի»: Տխա՛, էդ դառ ջուր ինչի՞ խմես…
Ընեն հայերեն լավ չի խոսում, նա չի կարող արտասանել ղ տառը. «տղա» ասելու փոխարեն ասում է «տխա», իսկ որոշ բառերում չի կարող արտասանել բ տառը:
Պապիկս մի կողմ է քաշվում, շարժում է իր գլուխն ու կիսաձայն ասում.
– Դրա համար էր Շիրազի մայրն ասում. «Ով խմեցնի Շիրազին… »:
Ինձ թվում է պապիկս ուզում է լաց լինել, բայց նա միայն տրորում է իր քիթը, հետո գրկում է ընեի ուսերը, նրան հետ բերում դռան մոտից և հյուրերին ասում.
– Տղե՛րք, ձեր ընկերը վատ է, լավ կանեք չայցելեք նրան:
Օրերն անցնում են՝ գրկախառնված ընեի մեծ վախերի և փոքր ուրախությունների հետ:
Մի քանի շաբաթ է պապիկիս եղբայրը դառը ջուր չի խմում, միայն ընեի սարքած քաղցր ջուրն է խմում, օրերը անհոգ են դառնում ընեի համար:
Խաղաղ օրերին ընեն կանգնում է պատուհանի մոտ, նայում վերևից և պատասխանում մեր հարևանների բարևներին.
– Պարո՜վ, տխա՛ ջան, պարո՜վ, հազա՜ր պարով:
Ընեն հայերեն լավ չի խոսում, նա չի կարող արտասանել ղ տառը, որոշ բառերում էլ չի կարող արտասանել բ տառը:
