«Իր ձայնն արձակելիս նա երկինքը
լցնում է ջրերի առատությամբ»:
Երեմիայի մարգ., 10:13
Աչքերդ մոտեցնում ես ամպերին: Երկնքով չես գնում, ուղղակի գետնուղու ճերմակ պատերն են: Գետնուղուց դուրս և մտքում անձրև է: Եթե լաց լինես, ուրեմն կհասկանա՞ս… Այն արևը կնճիռները հարթեցնում էր…
Իսկ մինչ այդ ամեն ինչ այսպես եղավ:
Պատմություններ պատահեցին հին բաներից առաջ: Բոլոր շնորհների հետ Աստված երկու մխիթարություն էլ տվեց մարդկանց՝ գիշերն ու արցունքները: Գնալով օրերը բացվեցին ու շատացան, բայց ինչ-որ մեկը մենության գեղեցկության մասին երգեց: Արևին կարոտածների մենության, երբ հասուն ու լեցուն են դառնում պահերը, բայց ժամանակի վերածելու պահն է մնում կիսատ: Եվ երգում անհեթեթ հնչած պահերը չլրացան ու այդպես էլ կարմրած-կիտված մնացին: Բառեր էին, որ առանձնապես մեղավոր չէին, բայց պետք է կորչեին, ուրեմն կարելի էր արտասվել օրվա վերջում:
Արցունքները վերադառնալիս ամեն ինչի հետ կապվում էին:
Միայն բանուկ ճանապարհներ կային նորից՝ արևից դուրս, երբ չի հնչում այն, ինչ կարող էր հնչել և լավ կարող էր հնչել: Եվ որոնեցին ձայնը դեռ չհնչող հայտնություններում: Այսպես առանցքները մեկնարկներին հաջորդեցին: Սրտերը հնչեցին ականջների մեջ: Երկար իրար հետ խոսեցին: Շատերի ականջին կարող էր նման մի բան հասնել.
-Դուք Բանն անկրկնելի եք ստեղծում. արևոտ միջօրեին լայն դաշտում արտաբերված ձայն, որտեղ ընդհանուր տպավորությունը լռությունն է մնում: Արևոտ օրվա լայնություն՝ առանց ստորոգումների:
Ամեն ինչ այսպես հատվածաբար պատահում է ու լրվում հետևում, ձայն առ ձայն: Եվ մնում է վերամշակել չիրականացած երազանքները: Ամեն մեկն իր համար: Ահա իմը՝ արցունքից մինչև ջրերի գալու պատմություն:
Ժամանակը ջրի կաթիլից սկսեցի հաշվել, երբ հինգ տարեկան էի: Մայրս միշտ այն ժամանակ էր տուն գալիս, երբ տանիքի ջուրը դրսի գազատար խողովակին էր կաթում: Ես դա հասկացել էի ու քրոջս էի պատմել: Իսկ երբ մեծացա ու մորս պատմեցի, նա գրկեց ինձ, տրտմեց մայրաբար ու բացատրեց. կեսօրվա արևն է կաթեցրել ձյունը, իսկ կեսօրը միշտ նույն ժամին է եղել: Ժամանակ, որ միշտ հետո հասկանալու համար է: Հետո իմացա, որ սկզբում տարին Նեղոսի ջրերի առատանալուց է սկսվել: Եվ հետո առատացել է:
Եվ ինչքա՜ն օրեր են ավելացել… Օրվա կեսին հանդիպած օտարություններ… Հատվածաբար լինելու տարօրինակություն… Եվ անշտապ հետևանքներ բառերի… Այն, որ ես հիմա խաղում եմ բառերի հետ, ինձ կիսով չափ է հաճույք պատճառում:
Հիմա ես, թվում է, բոլոր պատմություններն ունեմ: Եվ ինչպե՞ս գրել, որ կեսից գեղեցիկ չդառնան, այլ միայն լինեն ըստ էության: Սեփական ժպիտի պատմությամբ, երբ պատերին պատումներ են ավելանում: Գրում եմ իմ նոր էսսեները, որ հին բանաստեղծություններիցս են սկսվում, վերևից ներքև բարակող բանաստեղծություններից: Պահ կա, երբ պատմություններն ազատվում են պատումներից. ինչքա՜ն հարկավոր է հոգնությունը…
Ավելացած ու պակասած օրեր կան: Ինչ-որ վերապահում կա սեփական հին օրերին վերադառնալիս, բայց հետն էլ ափսոսանք կա: Զգալու, տեսնելու, ունենալու, ունեցածների վրայով անցնելու ու ընթացքում մեղմ ցավելու արցունքներ են ուղղակի, որ ես հիմա ոճի մեջ եմ դնում, չնայած ո՛չ մեղմասել եմ ուզում, ո՛չ բարդացնել. հայտնի ճշմարտություններ ասողի նման:
Ջրերի մասին մի քանի հին, կիսատ օր էլ գտա հին թղթերիս մեջ, գտա ու զարմացա: Այս մեկն իմ նամակն էր.
«Քեզ էլի գրում եմ, անուշս:
Արցունքներս նամակ դառնալու ճանապարհին հորինվում են, բայց դե, գիտես, անդիմություն չենք կարող անել: Արցունքներն այն են, ինչ բացել ես ու կորցրել, այն են, ինչ ստացել ես: Դրանք նաև նրա համար են, ինչը կորչում է ոճ դառնալիս: Դա մոտավորապես այն է, ինչ գրել եմ բանաստեղծություններիցս մեկում.«Մարդիկ երկար սովորում են /առանց ձեռագրի տառերը գրելու համար»…
Լինելուց դուրս գալու համար:
Եվ իհարկե, չի լինում:
Կորչելու բոլոր ճանապարհներին…
Արցունքները նաև բացարձակ անաստառության անհնարինությունից են: Իսկ ես այնպե՜ս եմ ուզում ամեն ինչ պատմել:
Չլինելու բոլոր հավանականությունների համար` արցունքները…
Բայց ավելի անմիջական պատճառ էլ կա՝ փոքրիկ, պահերի երկայնքով բաշխված ատոմային սպասումների փշրումները, որոնցից պարպումներ են լինում… Ասենք` մի զանգի սպասում: Պատկերացնո՞ւմ ես` ինչքա՜ն թրթիռ կա դրա մեջ: Թեկուզ օճառի պղպջակների նման փխրուն, որոնց նույնքան փխրուն պայթյուններից առանձնապես ոչինչ չի փոխվում: Բայց եթե հետևում ես դրանց, ժպտում ես, չէ՞… Հենց այդ ինչ-որ մի բան լինելն է…
(Ես սկսել եմ հաճախ գոյականացնել սահմանական ներկաները. կանխում եմ ասելիք նախադասությունս, որն արդեն մոտավորապես մտքումս է…) Դա անընդհատ շարունակումների պատմություն է… Տեսնելու, հասկանալու ու ոչ մեկին չասելու նման… Ոնց որ թափ տաս ձեռքդ… Ժպտալով…
Նորից ստացվում է` բառեր ասելու լավագույն ձևը դրանք ուրիշ բառերով փոխարինելն է… Ես միայն այսպես եմ լավ խոսում, համենայն դեպս` ասում այն, ինչ ուզում եմ… Դրա համար էլ հեռախոսով խոսելիս չեմ կարող ասել, թե ինչու եմ լաց լինում:
Անջատել իրարից երևույթներն ու առարկաները, մաքուր վիճակում նայել նրանց: Հոդատել ամեն ինչ: Չի լինում, ուրեմն պիտի լա՞ց լինեմ: Ներդաշնակման, վերահոդավորման պահերը կա՛մ ծիծաղով են լինում, կա՛մ արցունքներով: Բայց ասել եմ քեզ` ես նաև հիացմունքից եմ լաց լինում: Ահա ես այնտեղ, որտեղ գիտության հետ ոչ մի կապ չունեմ կամ էլ… ի՞նչ իմանաս…
Ծաղիկները խմեցին խմածս ջրի ավելցուկը: Թեյի մեջ սուզվելիս վարդի մուրաբան մի վերջին անգամ վարդ դարձավ, երբ բացվել էին թերթերը ջրի հրմշտուքից և մուրաբայական քաղցր լղոզվածությունից ազատվել էին: Օրն անվերջ մնաց: Բոլոր փչացած ժամացույցները ճիշտ էին: Բազմոցային կյանքերի շարանի մեջ, ինչպես նախշերը: Եվ ես մտածում էի նորից, հիմա էլ՝ երբեմն ավելորդ բառերով: Չը-սը-րա-մը-տե-լով… Ամեն բան շարահյուսվում էր սիրո օրենքի մեջ: Եվ եթե դու սկսես վախենալ արցունքներից, կիսատ կդարձնես քեզ: Եվ եթե մենկնվես այդ ամենի վրա, պարել կսովորես…»: Երևի կարոտից զարմացա:
Ահա այսպես: Մեկ շարժում ամփոփեց ինձ և խաղաղությունը, երբ գրչի մեջ ամեն ինչ լույսով պտտվում էր: Կզակը ձեռքին հենելու շարժում՝ տեղում քարացածների դրությամբ: Մոտենում էի ձգտումի ու սահմանի համագոյումին, մառախուղների, անձրևների, բանաստեղծությունների, օրերի սահմանների… Ինչ-որ բան իմ կիսադեմն էր՝ իբրև ստվեր…
Այն եզրերին, ուր ջրերն առատ են…
