(Հավտած վեպից)
-Մինչև կոկորդս կուշտ եմ կրկնելուց, որ ամենակարևոր բանը չմոռանալն է, թե ում հետ գործ ունես:
Դոնյա Ռոսան պտտվում է սրճարանի աթոռ-սեղանների շուրջ` «սարսափելի» քամակը այցելուների առաջ տանել-բերելով: Դոնյա Ռոսան հաճախ ասում է. «Գրո՛ղի ծոցը գնա» և «Վատ չի, վատ չի»: Դոնյա Ռոսայի համար աշխարհը սկսվում և ավարտվում է իր սրճարանով, ամեն բան պտտվում է նրա շուրջ: Ասում են` դոնյա Ռոսայի աչուկները փայլում են, երբ գարնան գալու հետ աղջիկները սկսում են կարճաթև հագնել: Մտածում եմ` երևի բամբասանքներ են, որովհետև դոնյա Ռոսան մի կոպեկ էլ քամուն չի տա ինչ-որ աշխարհիկ հաճույքների նայելու համար. ո՛չ գարնանը, ո՛չ էլ մեկ այլ եղանակին: Միակ բանը, որ ամենաշատն է դուր գալիս դոնյա Ռոսային` առանց երկար-բարակ մտածելու հսկայական քամակը սեղանից սեղան քարշ տալն է: Երբ մենակ է մնում, ծխում է իննսունականների սիգար և առավոտից երեկո բաժակը բաժակի հետևից անիսոնի օղի խմում, հետո հազում է և ժպտում: Երբ լավ տրամադրություն ունի, նստում է խոհանոցում` ցածրիկ աթոռի վրա և վեպեր ու վիպակներ կարդում որքան արյունարբու` այնքան լավ, որովհետև դրանք ավելի հետաքրքրիր են: Այդ ժամանակ կատակում է մարդկանց հետ, պատմում Բորդադորես փողոցում կատարված սպանության մասին կամ Անդալուզիայի էքսպրես գնացքի մասին:
-Նավառետի հայրը, որը գեներալ դոն Միգել Պրիմո դե Ռիվերայի ընկերն էր, գնաց նրա մոտ, ծնկի եկավ և ասաց. «Մեծա՛րգո գեներալ, ի սեր աստծո, գթացե՛ք իմ որդուն», իսկ դոն Միգելը, չնայած ոսկի սիրտ ուներ, պատասխանեց. «Նավառե՛տե, ընկե՛րս, անհնար է, Ձեր որդին խեղդամահությամբ պիտի քավի իր մեղքը»:
«Ա՛յ քեզ տղամարդիկ»,- մտածում է դոնյա Ռոսան, – «ա՛յ քեզ տղամարդկություն»:
Դոնյա Ռոսայի ամբողջ դեմքը պատված է լաքաներով, կարծես մողես լինի, որ անընդհատ փոխում է կաշին: Երբ մտահոգ է, ցրված հայացքով պոկռտում է դեմքի մաշկը, երբեմն պլոկված մաշկը, օձի կաշվի պես երկար պոկվելով, թափվում է դեմքից: Հետո, երբ արդեն վերադառնում է իրականություն, նորից վեր ու վար է անում սեղանների արանքներով` ժպտալով այցելուներին, որոնց հոգու խորքում ատում է` ի ցույց դնելով սևացած կեղտոտ ատամները:
Դոն Լեոնարդո Մելենդեսը պարտքով վեց հազար դուրո է վերցրել Սեգունդո Սեգուրայից` կոշիկ մաքրողից, որը հիմարի մեկն է, ավելին` էշի մեկը. մա՞րդ էլ տարիներ շարունակ փող հավաքի և մինչև վերջին կոպեկը տա դոն Լեոնարդոյին: Տեղն է դրան: Դոն Լեոնարդոն շարքային ավազակ է, որն ապրում է ուրիշներից փող «գցելով»` պատճառաբանելով, թե իբր նոր գործ է սկսում, բայց որն այդպես էլ գլուխ չի գալիս: Այսինքն` ոչ թե գործը գլուխ չի գալիս, այլ պարզապես ո՛չ լավին է գնում, ո՛չ վատին: Դոն Լեոնարդոն գեղեցիկ փողկապներ է կրում, մեկ էլ` մազերի ուժեղ ֆիքսացիա, որի օծանելիքի բույրը դեռ հեռվից ես զգում: Բարձրաստիճան պարոնի և անսահման ինքնավստահ մարդու տեսք ունի. կյանք տեսած մարդու ինքնավստահություն: Չեմ կարծում` «լավ կյանք արած լինի», բայց և այնպես ճշմարիտ է նաև այն, որ շարժուձևից կմտածես, թե դրամապանակում հինգ դուրոյից պակաս փող չի լինի: Պարտապանների հետ խոսում է քացիների լեզվով և սրանք պատասխանում են ժպիտով և նայում գնահատանքով` գոնե արտաքուստ: Եղել են նաև մի քանիսը, որ ցանկացել են դատի տալ նրան, պատին դեմ տալ, բայց չգիտես ինչու մինչև հիմա ոչ ոք չի արել: Դոն Լեոնարդոյին ահավոր շատ դուր է գալիս երկու բան` օգտագործել ֆրանսերեն ծեծված բառեր, ինչպես օրինակ` «madame» , «rué» և «cravate», և «Մենք` Մելենդեսներս»: Դոն Լեոնարդոն կիրթ մարդ է, ամեն ինչից գաղափար ունի: Միշտ մի քանի պարտիա շաշկի է խաղում և խմում միայն կաթով սուրճ: Երբ տեսնում է, որ մոտակա սեղանների այցելուները ծխում են, նրբորեն ասում է. «Մի գլանակ էլ ինձ կտա՞ք: Ուզում էի թութունը փաթաթել մեկ էլ տեսնեմ` թուղթ չունեմ»: Այդ պահին մյուսը պատասխանում է. «Ո՛չ, թուղթ չունեմ, բայց եթե ուզում եք, կարող եմ պատրաստի գլանակ տալ…»: Դոն Լեոնարդոն երկիմաստ շարժում է անում և մի քանի վայրկյան հետո պատասխանում. «Դե՛ լավ, կարելի է զանազանության համար փորձել: Հավատացեք` պատրաստի գլանակ այնքան էլ չեմ չիրում»: Երբեմն սեղանակիցը կարող է պարզապես ասել. «Ո՛չ, շատ եմ ցավում, բայց թուղթ չունեմ» և այդ ժամանակ դոն Լեոնարդոն մնում է առանց ծխախոտի:
Արմունկները հենած հին և մաշված մարմարե սեղաններին` այցելուները գրեթե չեն նկատում անցուդարձ անող տիրուհուն` տարտամորեն մտածելով այս աշխարհի մասին, որն այնպիսին չէ, ինչպիսին կարող էր լինել, այս աշխարհի, որտեղ ամեն բան ժամանակի հետ անկում է ապրում, բայց ոչ ոք չի կարող բացատրել, թե ինչու կամ որևէ կերպ մեկնաբանել: Մարմարե սեղանիկներից շատերը նախկինում գերեզմանաքարեր են եղել, մի քանիսի վրա դեռևս պահպանվում են նախկին գրությունները, նույնիսկ կույրը, ներքևի մասը մատներով շոշափելով, կարող է կարդալ. «Այստեղ հանգչում են օրիորդ Էսպերանսա Ռեդոնդոյի մարմնի մասունքները», որը մեռավ ծաղիկ հասակում» կամ «Հանգչի՛ր խաղաղությամբ, մեծարգո՛ պարոն Ռամիրո Լոպես Պուենտե` էկոնոմիկայի նախարարի տեղակալ»:
Սրճարանի այցելուները մարդիկ են, որոնք կարծում են, թե ամեն բան ընթանում է իր բնականոն հունով և շտկման կարիք չունի: Դոնյա Ռոսայի սրճարանում բոլորը ծխում են և մենության մեջ մտորում ճղճիմ, հաճելի, խորքային բաների մասին, որոնք լցնում կամ դատարկում են նրանց կյանքը: Ոմանք երազկոտ դեմքով տրվում են լռությանն ու աղոտ հիշողություններին, մյուսները` ոչինչ չասող հայացքով և վիրավոր գազանի սիրատոչոր և աղերսող ժպիտը դեմքներին նկարելով` իրենք են հուշ դառնում. լուռ տխրությամբ, ձեռքները հենած ճակատներին, ինչպես անվրդով ծովը:
Լինում են երեկոներ, երբ սեղաններից լսվող զրույցները գնալով մարում են. զրույց` զուգավորված կատուների կամ դրանց պահելու կամ մեռած տղայի մասին, որին ինչ-որ մեկը չի կարողանում մտաբերել, այն տղայի, որը մահացավ. «չե՞ք հիշում», որը խարտյաշ մազեր ուներ, շատ «չամիչ-մամիչ», ավելի ճիշտ` նրբիկ տղա էր, որ միշտ բեժ գույնի սվիտեր էր հագնում, հազիվ հինգ տարեկան լիներ: Այդպիսի երեկոներին սրճարանի «սիրտը» համաչափ չի զարկում, ինչպես հիվանդինը, և օդը էլ ավելի է խտանում` դառնալով ավելի մոխրագույն, չնայած որ ժամանակ առ ժամանակ ներս ու դուրս է թափանցում, ինչպես կայծակը, գոլ քամին, որ չգիտես, թե որտեղից է գալիս, հույսի քամի, որ մի քանի վայրկյան հանգրվան է գտնում յուրաքանչյուրի հոգու մեջ:
Դոն Խայմե Արսեն, չնայած ծայրահեղ չքավորությանը, բավական հպարտ կեցվածք ունի: Դժվար է հավատալ, բայց սրճարանում նրան բոլորը գիտեն: Դոն Խայմեն բանկից վարկ էր վերցրել, տվել էին, իսկ դրա դիմաց որոշ փաստաթղթեր էր ստորագրել: Հետո եղել էր այն, ինչ եղել էր: Մտել էր ինչ-որ գործի մեջ, նրան խաբել էին` թողնելով առանց գրոշի, հետո բանկը հետ էր պահանջել գումարը, սակայն Դոն Խայմեն պատասխանել էր, որ չի կարող վճարել: Դոն Խայմե Արսեն ամենայն հավանականությամբ պատվարժան մարդ է, սակայն անհաջողակ` հատկապես փողի հարցում: Ճշմարիտն ասած, շատ աշխատասեր չէ, բայց և բախտը չի բերում: Մյուսները, որոնք պակաս ծույլ չեն, եթե չասենք ավելի, մի քանի հաջող գործարք կնքեցին և հազարավոր դուրոների տեր դարձան, փակեցին իրենց վարկերը և հիմա ամբողջ օրը թանկ սիգարներ ծխելով երթևեկում են տաքսիով: Դոն Խայմե Արսեին բախտը չժպտաց, ճիշտ հակառակը: Հիմա էլ փորձում է ելք գտնել, բայց չի գտնում: Գուցե և ցանկացած գործ կաներ, ինչ պատահեր, միայն թե ոչինչ չի ստացվում, ահա թե ինչու է ամբողջ օրը թրև գալիս սրճարանում` գլուխը հենած աթոռի թիկնակին, նայելով փայտե առաստաղի գերաններին: Երբեմն քթի տակ մռմռում է իսպանական ինչ-որ պարեղանակից մի կտոր և ռիթմին համապատասխան` ոտքով դոփում է գետնին: Դոն Խայմեն սովորություն չունի մտածելու իր անբախտության մասին, իրականում, ոչ մի բանի մասին չի մտածում: Նայում էր հայելու մեջ և ինքն իրեն ասում. «Տեսնես ո՞վ է հորինել հայելիները»: Հետո ակնդետ, գրեթե անամոթաբար նայում էր յուրաքանչյուրին. «Տեսնես այս կինը երեխաներ ունի՞: Դժվար, ամենայն հավանականությամբ, պառաված օրիորդ է: Տեսնես հիմա տուբերկուլոզով քա՞նի հիվանդ կա այս սրճարանում»: Դոն Խայմեն ընձյուղի պես բարալիկ գլանակ էր սարքում, հետո վառում. մատիտ սրող վարպետների պես, որոնք մատիտի ծայրը սրում են ասեղի բարակությամբ, բայց ոչ մի դեպքում չի կոտրվում: Երբ ոտքը թմրում էր, փոխում էր նստած դիրքը. «Սիրտը իսկական առեղծված է: Թը՛խկ, թը՛խկ, թը՛խկ, թը՛խկ և այդպես մի ամբողջ կյանք` օր ու գիշեր, ամառ ու ձմեռ»:
Լռակյաց մի կին, որը միշտ նստում է սրճարանի խորքում` աստիճանների մոտ և որը տանում է բիլիարդի սենյակ, մեկ ամիս առաջ կորցրեց իր որդուն: Տղայի անունը Պակո էր և պատրաստվում էր աշխատանքի անցնել փոստատանը: Սկզբում ասացին` կաթված է ստացել, հետո պարզվեց` մենինգիտ ուներ: Հիվանդությունը երկար չձգվեց. տղան լավ գիտեր Լեոնի, Կաստիլյա լա Վիեխայի, Կաստիլյա լա Նուեվայի և Վալենսիայի մի մասի բոլոր բնակեցված մասերը, (Կաստելյոնի կեսը և հատկապես Ալիկանտեի որոշ մասը). նրա մահը մեծ վիշտ էր: Պակոն միշտ հիվանդանում էր հատկապես այն ձմեռվանից հետո, երբ երեխա ժամանակ ոտքերը ցրտահարվեցին: Մայրը մնաց մենակ, քանզի մյուս ավագ որդին, արար աշխարհ ընկած, թափառում էր չգիտես` ուր: Ճաշից հետո մայրը գալիս է դոնյա Ռոսայի սրճարան, նստում աստիճանների մոտ և ժամերով մնում անշարժ նստած: Որդու մահվանից ի վեր` դոնյա Ռոսան չափազանց մեղմ է նրա նկատմամբ: Ոմանց հաճույք է պատճառում ուշադիր լինել սգավորների նկատմամբ. կարելի է խորհուրդներ տալ, օրինակ` պետք է համակերպվել պատահածի հետ, չկոտրվել. դա իսկական հաճույք է նրանց համար: Պակոյի մորը մխիթարելիս դոնյա Ռոսան սովորաբար ասում է, որ ավելի լավ է Աստծու մոտ գնալ, քան ամբողջ կյանքը գիժ մնալ: Կինը հնազանդ ժպիտով նայում է նրան և ասում, որ, իհարկե, եթե խորը մտածենք, ապա ճիշտ է ասում: Պակոյի մոր անունը Իզաբել է` դոնյա Իզաբել Մոնտես` Սանսի այրի: Նա դեռ չի կորցրել իր հմայքը և շրջում է քիչ մաշված անձրևանոցով. տեսքից «լավ» ընտանիքից է երևում: Սրճարանում նրա վշտին հարգանքով են վերաբերվում, միայն հազվադեպ դեպքերում ծանոթներից որևէ մեկը` որպես կանոն ինչ-որ կին, կարող է մոտենալ նրան և հարցնել. «Ի՞նչ կա: Արդեն կազդուրվու՞մ ես»: Դոնյա Իզաբելը ժպտում է, բայց գրեթե երբեք չի պատասխանում, իսկ եթե փոքր-ինչ ոգևորված է լինում, ապա գլուխը վեր է բարձրացնում, նայում հարցնողին և ասում. «Ընկերուհի՛ս, այսօր ի՜նչ լավիկն ես»: Սակայն առավել հաճախ ոչինչ չի ասում, պարզապես ձեռքի շարժումով հասկացնում է, որ հեռու մնա իրենից: Դոնյա Իզաբելը գիտի, որ ինքը ուրիշ դասի է պատկանում, մի տեսակ ուրիշ է, առնվազն տարբեր է բոլորից:
Գրեթե պառաված մի օրիորդ մոտենում է վաճառողին:
-Պարդի՛լյա:
-Գալիս եմ, օրիո՛րդ Էլվիրա:
-Մեկ հատ Տրիտոն:
Կինը շուռումուռ է տալիս պայուսակը, որը լի է սիրային հին և անառակ նամակներով և երեսունհինգ սենտավոն դնում է սեղանին:
-Շնորհակալություն:
-Ձեզ` նույնպես:
Հետո վառում է սիգարը և անորոշ հայացքով ծխի մի մեծ քուլա արձակում օդում: Քիչ հետո օրիորդը կրկին ձայն է տալիս:
-Պարդի՛լյա:
-Գալիս եմ, օրիո՛րդ Էլվիրա:
-Նամակը տվեցի՞ր էն «հոգավորին»:
-Այո՛, օրիո՛րդ:
-Ի՞նչ ասաց:
-Ոչի՛նչ, նա տանը չէր: Սպասուհին ասաց, որ չանհանգստանամ, նամակն անպայման կփոխանցի ընթրիքի ժամին:
Օրիորդ Էլվիրան լռում է և շարունակում է ծխել: Այսօր մի տեսակ կոտրված է, պարբերաբար դողում է, նկատում է, որ աչքերի առաջ պահի տակ մթնում է: Օրիորդ Էլվիրան շան կյանքով է ապրում, եթե խորը մտածենք, ապա նրա կյանքը իմաստ չունի: Ճիշտն ասած` ամբողջ օրը պարապ-սարափ վերընկած է, այն աստիճան պարապ, որ նույնիսկ հաց չի ուտում: Ինչ-որ վեպեր է կարդում, գալիս է սրճարան, ծխում է ինչ ձեռքն ընկնի և ապրում` ինչպես պատահի: Ամենավատն այն է, որ միշտ չէ, որ պատահում է, պատահածն էլ կա՛մ վատն է լինում կա՛մ դեն գցելու բան:
Դոն Խոսե Ռոդրիգես դե Մադրիդը շահում է վիճակահանության վերջին փուլում: Ընկերներն ասում են.
-Ա՛յ թե բախտդ բերեց:
Դոն Խոսեն միշտ նույն ձևով է պատասխանում, կարծես անգիր արած լինի:
-Պա՛հ: Եղած-չեղածը ութ դուրո է, գրոշ էլ չարժի:
-Դե՛ լավ, ա՛յ մարդ, բացատրելու կարիք չկա, մտադիր չենք որևէ բան խնդրել քեզնից:
Դոն Խոսեն դատարանի կատարածու է և, ըստ երևույթին, հավաքած փող ունի: Ասում են նաև, որ ժամանակին ամուսնացել է լա մանչեցի մի աղջկա հետ, որը շուտով մահացել է, և ամբողջ հարստությունը մնացել է դոն Խոսեին, որը հապճեպորեն վաճառել է խաղողի չորս և ձիթենու երկու այգիները` պատճառաբանելով, որ իբր դրանք բացասաբար են անդրադառնում իր շնչուղիների վրա, այն դեպքում, երբ իր համար առողջությունն առաջին տեղում է:
Դոնյա Ռոսայի սրճարանում դոն Խոսեն միշտ ալկոհոլ է պատվիրում, ինքը ձևամոլ կամ անկապ մեկը չէ, որ կաթով սուրճ խմի: Տիրուհին գրեթե համակրանքով է նայում նրան այն պարզ պատճառով, որ երկուսն էլ սեր ունեն անիսոնի օղու հանդեպ. «Աշխարհիս երեսին անիսոնի օղուց լավ բան չկա, և՛ ստամոքսի համար է լավ, և՛ մարսողության, նաև կազդուրիչ է, մաքրում է արյունդ, լավ է նաև իմպոտենցիայի համար»: Դոն Խոսեն միշտ կիրթ է խոսում: Մի անգամ` մի քանի տարի առաջ, քաղաքացիական պատերազմից քիչ հետո, վեճի էր բռնվել ինչ-որ ջութակահարի հետ: Մարդիկ` գրեթե բոլորը, վստահեցնում էին, որ ջութակահարն էր ճիշտ, միայն թե դոն Խոսեն կանչել էր սրճարանի տիրուհուն և ասել. «Կա՛մ Դուք քացիներով դուրս կշպրտեք այս անամոթ դեղնակտուցին կա՛մ ես այլևս ոտք չեմ դնի այս հաստատություն»: Այդ ժամանակ դոնյա Ռոսան դուրս էր շպրտել ջութակահարին և այդ օրից ի վեր նրան այլևս ոչ ոք չէր տեսել: Այցելուները, որոնք նախկինում վստահ էին ջութակահարի իրավացիության մեջ, ժամանակի հետ փոխեցին իրենց կարծիքը, վերջում նույնիսկ ասում էին, որ դոնյա Ռոսան շատ էլ լավ է արել, որ այդ պահին պետք էր ձեռքը ուժեղ հարվածել և մի լավ դաս տալ ոմն ջութակահարին: «Փորձիր երես տալ դրա պես անամոթներին և միայն Աստված գիտի` գլխիդ ինչ կբերեն»: Այդ խոսքերը լսելով` այցելուները լուրջ, նույնիսկ խիստ և դատապարտող դեմք էին ընդունում. «Երբ կարգապահություն չկա, անհնար է լավով խոսել, ոչ մի արժեք չի մնացել»,- լսվում էր տարբեր սեղաններից:
Տարիքով մի տղամարդ գոռգոռալով ինչ-որ անկեդոտ է պատմում կես դար ապրած ոմն մադամ Պիմենտոնի մասին:
-Կարծում էր` հախիցս գալու է… Հա՜, հա՜: Մի լավ պատրաստվել էր: Ես էլ հրավիրեցի մի բան խմելու, այնքան էր խմել, որ դուրս գալիս դեմքով զարկվեց դռանը: Հա՜, հա՜, հա՜: Դեմքից արյունը չռռում էր: Ասում էր. «օ – լյա՜- լյա՜, օ – լյա՜- լյա՜…», հետո փորից բռնած` վազեց տուն: Խեղճ թշվառականը միշտ հարբած էր: Ա՛յ թե պատմություն էր, ա՛յ թե վազում էր»:
Մոտակա սեղաններից մի քանի դեմքեր գրեթե նախանձով նայում են նրան: Դրանք այն մարդկանց դեմքերն են, որոնք խաղաղ և բարեկիրթ ժպտում են միայն այն ժամանակ, երբ իրենք էլ չգիտակցելով` ոչնչի մասին չեն մտածում: Հանուն քծնանքի մարդիկ պատրաստ են իրենց հիմարի տեղ դնել, երբեմն չնայած ժպտում են, հոգու խորքում անսահման զզվանք են զգում, զզվանք, որը հազիվ են թաքցնում: Շողքորթությունից կարելի է հասնել մինչիսկ սպանության. շողոքորթելը պակաս հանցագործություն չէ:
-Բոլոր այս թշվառականների հետ պետք է այս կերպ վարվել, մենք` կրթված մարդիկս, չպիտի թույլ տանք, որ դրանց նմանները գլխներիս նստեն: Հայրս դեռ այն ժամանակ էր ասում` խաղո՞ղ ես ուզում, բարի եղիր աշխատել խաղողի այգում: Հա՜, հա՜, հա՜: Ինչպես ասում են` ով աշխատի, նա` կուտի:
Սեղանների միջով վազում է մի թմբլիկ և լուսաշող, առողջ և «բարեկեցիկ» կյանքով ապրող, փքված և մեծամիտ մի կատու: Փաթաթվում է մի տիկնոջ ոտքերին, որը սարսափահար վեր է թռնում նստած տեղից:
-Գրո՛ղի տարած կատու: Դու՛րս այստեղից:
Զվարճալի պատմություն պատմողը քաղցր ժպտում է:
-Բայց, տի՛կին, խեղճ կատուն, ախր ի՞նչ վատություն էր արել Ձեզ:
Թավամազ մի պատանի այդ աղմուկի և ծիծաղի մեջ բանաստեղծություններ է գրում: Ներշնչանքի ազդեցության տակ ուրիշ ոչինչ չի նկատում. միայն այդպես կարելի է գեղեցիկ բանաստեղծություններ գրել: Եթե սկսես կողքերդ նայել, մուսան կանհետանա: Այո՛, մուսան նման է կույր և համր, բայց շատ լուսավոր թիթեռնիկի, այլ կերպ անհնար է բացատրել, թե ինչ է:
Պատանի բանաստեղծը գրում է մի երկար բանաստեղծություն, որը վերնագրում է` «Ճակատագիր»: Մինչև այդպես վերնագրելը դեռ կասկածում է` գուցե ճիշտ կլիներ վերնագրել` «Ճակատագիրը», սակայն վերջում, ինչպես նաև մի քանի կայացած բանաստեղծների հետ խորհրդակցելուց հետո, մտածում է վերնագրել ոչ թե «Ճակատագիրը», այլ պարզապես` «Ճակատագիր»: Այդպես ավելի պարզ էր, ավելի խորիմաստ, ավելի առեղծվածային: Բացի այդ, վերնագրելով «Ճակատագիր», բանաստեղծությունը ավելի խորհրդավոր է դառնում, ավելի… ինչպե՞ս ասել` ավելի անորոշ, ավելի բանաստեղծական: Այդպես ավելի դժվար է անմիջապես գլխի ընկնել, թե բանաստեղծը հատկապես ի՞նչ է ակնարկում` «Ճակատագիր» ասելով, այսինքն` «կոնկրետ ճակատագիր», թե «ինչ-որ ճակատագիր», թե «անորոշ ճակատագիր», «դժբախտ ճակատագիր», թե «երջանիկ ճակատագիր», թե «լավ ճակատագիր», թե «դաժան ճակատագիր»: Այո՛, «Ճակատագիրը» վերնագիրն ավելի շատ էր կաշկանդում, թույլ չէր տալիս երևակայությանը ազատ ճախրել, բայց պիտի ազատ ճախրի օդում` առանց կապանքների:
Պատանի բանաստեղծն ամիսներ ծախսեց` աշխատելով բանաստեղծության վրա: Արդեն թղթին էր հանձնել երեք հարյուրից ավել տող, խնամքով մշակել էր ապագա հրատարակության շապիկը, կազմել էր բանաստեղծությունն ընթերցողների ցանկը, որոնք պիտի պատրաստ լինեին վճարելու հրատարակության համար: Նաև ընտրել էր տպագրության շրիֆտը, որը հարմար էր հանգիստ ընթերցելու համար, նույնիսկ որոշել էր, թե ինչ տպաքանակով պիտի տպվեր: Այնուամենայնիվ, պատանի բանաստեղծը դեռ տանջվում էր երկու կասկածից. առաջին` արդյոք գրքի վրա արժե՞ր նշել իր կենսագրական տվյալները, երկրորդ` արդյոք անձա՞մբ պիտի գրեր այդ տվյալները, ինչպես սովորաբար նշում են գրքի գլխավոր շապիկին, թե՞ մեկ ուրիշը:
Ինչպես տեսնում եք, դժվար էր դոնյա Ռոսային զգայուն կին անվանել:
-Քանի՞ անգամ կարելի է նույն բանը ասել: Ինձ իմ պորտաբույծներն էլ են հերիք, պակաս տեղ չկա: Զզվելիի մեկը: Դուք դեռ խակ եք, հասկացա՞ք ինձ, ահավոր խակ: Չէ մի չէ: Ո՞վ է տեսել անկիրթ, անսկզբունքային մեկը թրև գա աչքիս առաջ, մի բան էլ հազա ու իրեն մեծ պարոնի տեղ դրած` ոտքը ուժեղ գետնին դոփի: Ես դոնյա Ռոսան չեմ լինի, եթե նորից նման բան թույլ տամ:
Դոնյա Ռոսայի բեխերն ու ճակատը պատվում էին քրտինքով:
-Իսկ դու՛, շշմածի մեկը, թռի՛ թերթի հետևից: Սա ի՞նչ բան է, ո՛չ հարգանք կա, ո՛չ շնորհք, ի՞նչ է կատարվում: Մի օր որ կատաղեցի չէ՞, վերջներդ տալու եմ: Ա՛յ կտեսնեք:
Դոնյա Ռոսան իր` առնետի աչքերը հառում է ծեր մատուցող Պեպեի վրա, որը քառասուն թե քառասունհինգ տարի առաջ եկել է Մոնտեվիդեոյից: Հաստ ապակիների հետևից դոնյա Ռոսայի աչուկները նման են չորացած թռչնի չռված աչքերի:
-Ի՞նչ ես աչքերդ չռել վրաս, հապա՞: Հիմարի՛ մեկը: Գալուդ օրը հիմար էիր, հիմար էլ մնացիր: Ձեր նմաններին գերեզմանն էլ չի փոխի: Դե՛, խելքդ գլու՛խդ հավաքի, այլևս ոչ մի կռիվ: Մի կաթիլ տղամարդկություն լիներ մեջդ, հիմա քացիներով քեզ փողոց կշպրտեի: Լավ հասկացա՞ր ինձ: Դե՛, դե՛, գլուխս մի՛ արդուկիր:
Դոնյա Ռոսան շոյում է փորը և նորից դուքով դիմում Պեպեին:
-Դե՛, դե՛, առա՛ջ անցեք, դե՛: Ամեն մեկս մեր գործին: Արդեն հասկացաք չէ՞, որ աչքիցս բան չի վրիպում, գրո՛ղը տանի, ո՛չ հարգանք կա, հասկացաք չէ՞, հարգանք էլ չկա:
Դոնյա Ռոսան գլուխը վեր բարձրացրեց և խորը շունչ քաշեց: Վերին շրթունքի աղվամազերը միանգամից հանդիսավոր ձևով վեր տնկվեցին, ինչպես սիրահարված և հպարտ խավարասերի սև բեղիկները:
Տխրությունը կարծես թռնում է օդում և բնավորվում սրտերում: Այդ տխրությունը չի տարրալուծվում, և սիրտը կարող է շարունակ տառապել` ամեն ժամ, մի ամբողջ կյանք, և մեզնից ոչ ոք երբևէ չի իմանա, թե ինչ է կատարվում մեզնից յուրաքանչյուրի սրտում:
Ճերմակ մորուսով մի ծերունի կաթի մեջ թաթախած բուլկու կտորներով կերակրում է իր ծնկներին նստած թխահեր մանչուկին: Պարոնի անունը Տրինիդադ Գարսիա Սոբրինո է, նա վարկատու է: Դոն Տրինիդադը բավական բուռն երիտասարդություն է ունեցել` լի դժվարություններով և վայրիվերումներով, իսկ երբ հայրը մահացավ, ինքն իրեն ասաց. «Այսուհետ պիտի զգույշ լինեմ, եթե չեմ ուզում ոտքով գլխով կորել» և նվիրվեց գործին, հաջողեց ու մի լավ հարստացավ: Դոն Տրինիդադի ամբողջ կյանքի երազանքը պատգամավոր դառնալն էր, մտածում էր` հինգ կամ քսանհինգ միլիոնի մեջ առանձնանալն ամենևին էլ վատ բան չէ: Տարիներ շարունակ «սեթևեթում» էր Խիլ Ռոբլեսի կուսակցությանից ոմանց հետ, որոնք կարող էին օգնել պատգամավոր դառնալ և կարևոր չէ` որ տարածքում, քանզի, որպես այդպիսին, նախընտրելի տարածք չուներ: Քիչ փողեր չծախսեց պաշտոնական ընթրիքների և քարոզչության վրա, նաև լավ խոսքեր լսեց իր հասցեին, միայն թե վերջում ոչ ոք չներկայացրեց նրա թեկնածությունը, նույնիսկ «շեֆի» հետ հանդիպելու հավաքատեղի չտարան: Դոն Տրինիդադը դժվար պահեր շատ էր ապրել, ծանր ճգնաժամային հոգեվիճակներ, որոնց պատճառով էլ անցավ հանրապետականների կողմը, գործերը բավական լավ էին մինչև վրա հասավ քաղաքացիական պատերազմը և վերջ դրեց նրա ոչ այնքան փայլուն և ոչ երկարամյա քաղաքական կարիերային: Այժմ դոն Տրինիդադն իրեն հեռու էր պահում հանրային կյանքից, ինչպես դոն Ալեխանդրոն ասաց այն հիշարժան օրը` ծերուկը գոհ է, որ իրեն այլևս չեն «կպնում», չեն հիշեցնում անցած ժամանակների մասին և որ կարող է հանգիստ զբաղվել իր սիրած գործով` վարկերից ստացված շահույթը հաշվարկելով:
Թարգմանությունը իսպաներենից՝ Ռուզաննա Պետրոսյանի
