Գյունթեր Գրաս | Նոբելյան բանախոսություն

Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…

Շվեդական ակադեմիայի հարգարժան անդամներ, տիկնայք եւ պարոնայք:
Այս հայտարարությամբ տասնիններորդ դարի արձակ ստեղծագործությունները ես տեղադրում եմ տարածության մեջ, ամսագրերի եւ շաբաթաթերթերի ընդգծված տողատակում: Շարունակվող վեպը ծաղկման մեջ է: Ելնելով շուտափույթ եզրակացությունից՝ նրանք գլուխ առ գլուխ տպագրվել էին սեւ ու սպիտակ, միայն պատմվածքի միջին հատվածը ի հայտ է եկել թղթի վրա ձեռագիր, իսկ ավարտական հատվածը դեռեւս չէր մտահղացվել: Չնայած չէին պահպանվում միայն տափակ, դիտարժան պատմությունները եւ ընթերցողների սրտառուչ հրապուրանքները: Դիկկենսի մի քանի վեպերից լույս են տեսել միայն մի քանի հատվածներ: Տոլստոյի «Աննա Կարենինան» շարունակական վեպ է: Բալզակի ժամանակը կարողանում էր նրան տեսնել որպես զանգվածային ապրանքների ջանասեր մատակարարար, որն, առանց անուն տալու, սովորեցնում էր բարձր լարվածության տեխնիկայով սյունը խորտակելուն: Եվ գրեթե բոլոր շատրվան-վեպերը սկզբում տպագրվում էին թերթերում եւ ամսագրերում, լինում էին շարունակական, օրինակ՝ «Սխալներ, խառնակչություններ», որից էլ «Vossischen Zeitung»-ի սեփականատերը ալեկոծված բացականչում էր. «Մենք չենք ցանկանում լսել այդ պոռնիկների պատմությունները»:
Մինչեւ իմ ճառի թելը հեռու տանելը պետք է հիշեցնեմ, որ մենք վերանայում ենք ու տեսնում, որ այս սրահը եւ հյուրընկալող շվեդական ակադեմիան օտար չեն: Իմ «Առնետուհին» վեպը, որը լույս է տեսել տասնչորս տարի առաջ եւ մեկ կամ մի քանի ընթերցողների կարողանում է հիշեցնել աղետալի ընթացքի մասին, Ստոկհոլմում խառնիճաղանջ հասարակության առջեւ ընդունում է գովասանքը, որի մասին, ինչպես ասում է լաբորանտը, իրազեկում է առնետը:
Նա ստացել է Նոբելյան մրցանակ: Վերջապես դա կարող ենք ասել: Արդեն երկար ժամանակ է, ինչ սեղանին են առաջարկված ցուցակները: Նա արժանի է բարեհաճության: Միլիոնավոր փնտրված կենդանիների համար՝ ծովախոզուկներից մինչեւ ռեզուս գործոն, սպիտակահեր, կարմրաչք լաբորանտներն էին վայելում հարգանք: Դա նշանակում է ամենից առաջ, որ նա իմ վեպի ընթերցողն էր, բժշկության բնագավառում ուներ բոլոր հետազոտություններն ու հայտնագործությունները, իսկ ինչ վերաբերում էր Նոբելյան մրցանակակիրներ Վաթսոնի եւ Գրիքի հրապարակայնությանը, ապա այն վերածվել էր ընկերության նենգափոխման անսահմանափակ փորձադաշտի: Սկսած դրանից՝ նրանք ավել կամ պակաս չափով կլոնավորված էին՝ եգիպտացորենը, բանջարեղենը, կենդանիները: Այդ իսկ պատճառով էլ այն դեմ էր վեպի վերջաբանին, ուրեմն հետմարդասիրական ժամանակներում գերիշխող էր «Վաթսոնգրիքս» հանդիպող առնետային մարդկանց ի հայտ գալը: Նրանց մեջ լավագույնս հյուսված էր երկակի կերպը: Շիկամուկը պտտվում էր մարդկանց շուրջը: Դրա մեղմացման էությունը երեւում է աշխարհն ապաքինելու ցանկության մեջ: Կար ժամանակ, որը մեծ աղմուկից հետո էր, երբ միայն առնետները, տարրականներն ու ճանճերն էին փորձում ձկան եւ գորտի մնացորդները, քաոսը կրկին կարգավորվում էր եւ Վաթսոնգրիքսի օգնությամբ հրաշալիորեն տարածվում:
Բայց ահա պատմության թելը գտնվում է «Շարունակությունը հետեւում է…» տեքստում, իսկ Նոբելյան ճառը, որպես վեպի ուրախ վերջաբան, ավարտում է լաբորանտը. ես կարող եմ պատմությունը հիմնավոր կերպով վերածել փորձարկման եւ արվեստի տեսակի:
Սկզբից ամեն ինչ պատմվում էր: Երկար ժամանակ մարդկային ցեղը վարժվել էր պաշտոնական գրությանը, յուրաքանչյուրը տառ առ տառ պատմում էր ինչ-որ բան, եւ ամեն ոք լսում էր ուրիշին: Վաղուց պարտադիր չէր ունենալ լավատեղյակ գրություններ, որոնք ամեն ինչ լավ էին պատմում կամ կարողանում էին ճշմարտանման կեղծել: Եվ նրանց մեջ գոյություն ունեին այնպիսիք, որոնք հմտորեն հաջողված կերպով իրենց պատմության գետը հանգիստ հունով էին պատնեշում, այնուհետեւ այդ պատնեշված նյութական զանգվածը թողնում էին ափին՝ նրան տալով ճյուղավորման ընթացք, որը երբեք չէր ներծծվում, այլ տարածվում էր հանկարծակի՝ գտնելով մի լայն հուն եւ իր հետ կրելով նրա գործունեության հետեւանքները: Եվ քանի որ վաղ շրջանի բոլոր պատմողները, որոնք օրվա ընթացքում կամ լամպի լույսի տակ ոչինչ չէին ապացուցում եւ միայն մթության մեջ էին կարողանում գաղտնի խոսել, այո՛, մթության կամ մթնշաղի մեջ գիտեին ստեղծել հավելյալ լարվածություն, ոչ մի երկարաձգվող ծարավից, ոչ մի որոտացող ջրվեժից չէին վախենում եւ բոլոր դեպքերում «Շարունակությունը հետեւում է…» խոստման հետ եկող հոգնածությունն ընդհատում էին գործունեության հոսքով: Նրանք չգիտեին ամեն ինչ այդպես սպառիչ պատմելու ձեւը:
Ի՞նչ էր պատմվում, երբ ոչ ոք չէր կարողանում գրել: Ի սկզբանե, սկսած Կայենից ու Աբելից, շատ են եղել խոսքի ոչնչացման ու սպանդի դեպքերը: Տեղը, հատկապես արյունոտ տեղը, առաջարկում էր սյուժե: Եվ արդեն վաղուց ժողովրդի սպանդն էր տեղի ունեցել: Հազիվ կարողանում էին հաղորդել միայն հեղեղումների ու երաշտների, երկար ու բարակ տարիների մասին: Ոչ ոք չէր վախենում մարդկանց եւ անասունների ունեցվածքի հաշվարկից: Ոչ մի պատմություն իրավունք չուներ, եթե ցանկանում էր հավաստի լինել, ինչ-որ մեկից առաջ կամ հետ ընկնելով, հրաժարվելու սերունդների ցուցակից: Նմանապես սերունդների իրազեկումը հիմնվում էր հերոսների պատմությունների վրա: Նույնիսկ մինչ այսօր ցանկալի էին եռանկյուն պատմությունները, բայց հրաշքները, որոնց դրսեւորմանը խանգարում էին մարդն ու կենդանին, տիրապետում էին լաբիրինթոսները կամ անհամբեր սպասում էին ափամերձ նավին՝ այս անգամ վերածվելով արդեն պատմվող զանգվածային ապրանքների: Աստվածային շրջանակը ամբողջովին լռելով աստվածային լեգենդների մասին, ինչպես լռում են արկածներով լի ճամփորդությունների մասին, աղճատում է հակասությունները եւ արտագրում Հոմերոսից կամ պատմիչների կոլեկտիվից այն ամենն, ինչը համապատասխանում է Աստվածաշնչին:
Չինաստանում, Պարսկաստանում, Հնդկաստանում, պերուական սարահարթում կամ այլ վայրերում, որտեղ ամենուրեք ծագել են տառերը, եղել է պատմիչ, որը միավորելով կոլեկտիվին, ստեղծել է գրական խորհուրդ՝ նրան տալով անուն կամ էլ թողնելով անանուն:
Պահպանելով մեզ համար գրականության ծագման մասին բանավոր պատմությունների հիշողությունը՝ մենք այն արձանագրում էինք գրավոր: Չնայած մենք պարտավոր ենք մոռանալ, որ բոլոր պատմությունները սկզբում ծնվում են բանավոր, կանգ չառնելով դժվարությունների առջեւ, կրկին շտապում են, ինչպես վախից ներս են քաշում, այնպես էլ շշնջում են, երբ գաղտնիքը հայտնում են շատ մասնակիցների, միայն բարձրաձայն, պատվի առնված կանչերի կամ հարցերի առջեւ, որոնք միշտ թեքված կնճիթով առաջին ու վերջին իրերն են հոտոտում. մենք ստիպված էինք մոռանալ բոլոր գրավոր հավաստիացումները, հետո մեր պատմությունները թղթին հանձնել եւ չընկրկել թաց շնչառության ընդառաջ:
Որքան լավ է, երբ մեր ձեռքի գրքերը բավարարում են ցածրաձայն կամ բարձրաձայն կարդալու, դրանց կառուցվածքին ծանոթանալու համար: Նրանք ինձ համար օրինակելի էին: Երբ ես երիտասարդ էի եւ լավ էի սերտել ամեն ինչ, Մելվիլի կամ Դյոբլինի նման վարպետները, ինչպես նաեւ՝ Լյութերի աստվածային գերմաներենը ինձ առաջ էին մղում խոսելով գրելու՝ թանաքը թուքիս խառնելով: Եվ, ընդ որում, այն այդպես էլ մնում էր: Մինչեւ հինգերորդ տասնամյակը ես ուրախությամբ կրելով իմ գրական կոռ ու բեգարը, շիլայի հետ հնազանդ ծամում էի բարդ ստորադասական նախադասությունները, ամենագեղեցիկ միայնության մեջ մնալով թղթի առջեւ, ինչի մասին խոսում էին փոփոխվող հնչյունները եւ ապացուցելով դրանց արձագանքով:
Այո՛, ես սիրում եմ իմ մասնագիտությունը: Նա ինձ համար ստեղծում է մի հասարակություն, որը ստեղծվում է շատ խաղաղ բառերից եւ հնարավորինս բառացի ցանկանում է արտահայտվել ձեռագրում: Ամենամեծ սիրով ես հանդիպում էի տարիներ առաջ ընթերցողից օտարված գրքերին, երբ ես ունկնդիրների առջեւ կարդում էի, թե հանգստությունից բխող ինչ են գրել եւ հրատարակել: Այնուհետեւ երիտասարդին վաղ տարիքից հետ սովորեցնելով լեզվին, բոլոր դեպքերում ոչ հրապարակայնորեն խոսեցնում էին գրված ու հրապարակված բառերով: Եվ կախարդությունը հաջողվում է մեկ առ մեկ: Այդպես գրողի մեջ շամանն է ծառայում իր հացին: Նա, ով գրում է ընդդեմ անցյալ ժամանակի, նա, ով չի կեղծում անխախտ ճշմարտությունը, նրան կարելի է հավատալ իր չհրապարակած խոստմամբ. շարունակությունը՝ հաջորդիվ…
Լինելով գրող, բանաստեղծ, գծագրող, եւ, միաժամանակ ամեն ինչ, ես սարսափում էի սպիտակ թղթի առջեւ: Ինչպե՞ս կարող էր մի երեխա այդքան էքսցենտրիկ եւ մեծամիտ լինել: Ես մոտ տասներկու տարեկան էի, երբ հասկացա, որ ցանկանում եմ դառնալ արվեստագետ: Դա այն ժամանակ էր, երբ սկսվել էր երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, եւ մեր տունն ամբողջովին մոտիկ էր Դանցիգ մեկնող արվարձանին: Բանաստեղծական ուղղությունն իմ մեջ զարգացավ միայն պատերազմին հաջորդող տարվա ընթացքում, երբ «Հիտլերյուգենդ» ամսագրում ինձ մի գրավիչ առաջարկ արեցին: Մի մրցութային պատմվածք գրել-ավարտել էի: Մրցանակները խոստացված էին: Եվ այժմ ես սկսել էի գրել իմ առաջին վեպը (im Diarium): Նա կրում էր «Կաշուբները» տիտղոսը՝ ազդվելով իմ մոր ընտանեկան ֆոնից, բայց չէր խաղում անհետացող փոքրիկ կաշուբի ժողովրդի դերը տառապյալ ներկայում, այլ՝ տասներեքերորդ հարյուրամյակում, առանց կայսրի, սարսափելի ժամանակներում, երբ փողոցներում եւ կամուրջներին իշխում էին ավազակներն ու ասպետները, եւ գյուղացիները սեփական իրավունքները սկսում էին գիտակցել դարերի ընթացքում:
Ես հիշում եմ, որ կաշուբների ֆոնին տնտեսական իրավիճակի կարճատեւ արտացոլումից հետո ավազակախումբը սկսեց նրանց հետ գործել քլունգով եւ կոտրիչով: Այդ կերպ նա պատրաստ էր ճնշել, սպանել, բարձրացնել եւ ասույթի միջոցով նորոգել կախաղանը կամ սուսերը, ինչը դեմ էր բոլոր գլխավոր պատկերների առաջին գլխի վերջաբանին: Նա հարեւան անձանց լավագույն մասին սպանում էր, թաղում կամ դրանք ագռավներին նետում որպես կուտ:
Քանի որ ես իմ զգացմունքները չեմ օգտագործում կուտակված դիակների հետ որպես ցնորք վարվելու եւ վեպը սարսափի մեջ ընթերցելու համար, իմ փորձն ամփոփվում է «Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…» վերջաբանում. այն ոչ բոլոր ժամանակների համար է, բայց սկսնակները ստանում են հստակ հորդորներ՝ ապագա պատմություններում զգույշ եւ տնտեսական տեսանկյունից շինծու անձնակազմի հետ շրջագայելու համար:
Ամենից առաջ ամեն ինչի մեջ ես խորամուխ էի լինում ընթերցելով: Ես կարդում էի առանձնահատուկ կերպով՝ ցուցամատերս ականջներիս մեջ խրած: Այդ իսկ պատճառով էլ ստիպված էի ասել, որ իմ երիտասարդ քույրն ու ես մեծացել էինք երկուսենյականոց բնակարանում, որն առանձնացված էր փոքրիկ միջնորմով, եւ որտեղ մեր հարաբերությունները ճնշված էին: Մենք չունեինք մեր սեփական սենյակները: Տեւական ժամանակ ինձ համար դա առավելություն էր, քանի որ ես այդպես շուտ սովորեցի կենտրոնանալ աղմկոտ միջավայրում, մարդկանց մեջ: Ինչպես պանրի անցքից են բարձրանում, այնպես էլ գիրքն ու նրա մասին պատմող աշխարհը ես կորցրեցի, քանի որ իմ մայրն ուներ կատակելու հակում եւ հարեւանուհու բացակայության ընթացքում էր որդուն համոզում մի բուտերբրոդ դնել գրքի կողքին եւ այն փչելով մաքրել: Հետո նրա դեմը դնում էր մի կտոր օճառ, այն փոխում Palmolive-ով, որից հետո ես, առանց գրքից հայացքս կտրելու, օճառը բռնելու, կտրելու եւ կրծելու կարիքն էի զգում, որպեսզի մի հարմար պահի հայացք նետեմ կատարված իրադարձությանը: Հարաբերություններում կենտրոնանալուն սովորելն ինձ համար դարձավ սովորական, չնայած ես երբեք չեմ եղել մոլեգին ընթերցող: Գրքերը գտնվում էին գրասեղանի կապույտ վարագույրների հետեւում տեղավորված գրադարակում: Մայրս գրքերի ակումբի անդամ էր: Դոստոեւսկու, Տոլստոյի վեպերը դրված էին Համսունի, Ռաբլեի եւ Վիկի Բաումի գրքերի կողքին: Աչքի էր ընկնում նաեւ Սելմա Լագերլյոֆի «Gösta Berling»-ը: Ավելի ուշ ինձ հագեցնում էր քաղաքային գրադարանը: Չնայած դրան՝ գրքերի գանձարանն իմ մոր համար դարձել էր խոչընդոտ: Նա, որպես խանութում ճշգրիտ հաշվարկով աշխատող կին, որի նպարեղենի խանութով իր ծառայության դիմաց զբաղվում էր անհուսալի պոմպի գնորդը, սիրում էր գեղեցկությունը, ունկնդրում էր ժողովրդական ռադիոյով օպերաներ եւ օպերետային մեղեդիներ, հաճույքով լսում էր իմ՝ բազմիցս պատմած պատմությունները, հաճախ այցելում էր քաղաքային թատրոն եւ ինձ էլ երբեմն տանում էր իր հետ: Բայց ջանասիրաբար պատմվող անեկդոտները, ապրելով քաղքենիական հարաբերությունների անձկությունը, որոնք ես համարում էի տասներորդական մեկ այլ աշխատանքում եւ կեղծ անձերին էի նկարագրել վիպականորեն, լավ էին նրանով, որ օգնում էին պատասխանել «Ինչու ես դարձա գրող» հարցին: Օրվա երազանքներն արգելակելու ունակությունը, կատակելու ձգտումը եւ բառախաղերը, ձգտումը միայն այդ պատճառով եւ առանց օգուտի ստում էին, քանի որ ճշմարտության նկարագրությունը դարձել էր ձանձրալի, կարճ, ինչը բավականին անորոշ տաղանդ էր կոչվում, իսկապես հաստատում էր, որ քաղաքականության անակնկալ փլուզումը վերածվել է ընտանեկան հովվերգության, որն էլ չափից դուրս աջակցում է թեթեւ լողացող տաղանդին, մշտական բեռին եւ եզակի նստվածքին:
Իմ մոր սիրելի զարմիկը, ինչպես կաշուբական ծագում ունեցող մեկը, Ազատ քաղաք Դանցիգում լեհական փոստատան պաշտոնյա էր: Նա գալիս-գնում էր մեզ մոտ, եւ նրա այցելությունները հաճելի էին: Երբ պատերազմի սկզբում «Հեվելիուս» հրապարակում ընդդեմ SS-ական ինքնապաշտպանական ջոկատների գրոհի տեւական ժամանակ պաշտպանվում էր փոստային շենքը, իմ հորեղբայրը կապիտուլյացիայի ենթարկվածներից լսել էր, որ բոլորը պետք է ռազմական դատարանի համաձայնագրով դատապարտվեն եւ գնդակահարվեն: Եվ հանկարծակի այդ հորեղբայրը բացակայում է: Հանկարծակի եւ արգելակվում է նրա հետ խոսելու հնարավորությունը: Նա մնաց լքված: Ամեն դեպքում նա հեռու էր: Նա ինձ համար նշանավորում էր անցնող տարին, որի ընթացքում ես ժամը տասնհինգին խցկվում էի համազգեստիս մեջ, ժամը տասնվեցին սովորում էի վախենալով, ժամը տասնյոթին փրկում էի ամերիկյան կալանավորներին, ժամը տասնութին ազատության մեջ գործում էի որպես սեւ ձեռքեր, վերջապես սովորում էի քարտաշի, փորագրիչի մասնագիտությունները, որոնց ես ծանոթացել էի Արվեստների ակադեմիայում, գրում էի եւ գծագրում, գծագրում էի եւ գրում քնքուշ չափածո տողեր եւ արտառոց մեկ գործողությամբ պիես: Այդպես շարունակվում էր այնքան ժամանակ, մինչեւ ինձ գեղագիտական բավականություն էր պատճառում նյութական զանգվածի արգելումը: Եվ այդ հղկված մանրաքարին պառկած էր իմ մայրիկի սիրելի զարմիկը, գնդակոծված լեհական փոստատան պաշտոնյան, որը մոռացության էր մատնվել, եւ որը, փորփրելով ուզում էր ինձ նորից գտնել եւ այլ անունների ու կերպարների միջոցով կրկին իր կյանքի պատմությունն էր արթնացնում: Եվ այդ ամենը նա անում էր մի վեպի միջոցով, որի գլխավոր եւ հարակից կերպարները վերապրել են կենսասեր եւ մաքուր շատ պահեր, ընդ որում՝ մեկը նույնիսկ մինչեւ վերջ բանտարկված էր եւ կարողացել էր ազատվել գրողի մշտական խոստովանությամբ. «Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…»: Եվ այսպես շարունակ, եւ այսպես շարունակ:
Իմ առաջին երկու վեպերի՝ «Թիթեղյա թմբուկի», «Հարյուր տարի», «Մուկն ու կատուն» նովելների հրատարակության հետ մեկտեղ ես ուսանում էի, քանի որ համեմատաբար երիտասարդ գրող էի, եւ գրքերն իմ մեջ արթնացնում էին մղում, կարողանում էին ազատել կատաղությունից, ատելությունից: Այդպես սերն էր սեփական երկրի նկատմամբ ներշնչում քաջություն, երբ կարդում էի աղտոտված ծայրագավառի մասին: Սկսած այդ պահից ես դառնում էի վիճելի: Ընդ որում, ես զգում էի, թե Սիբիրից հետո կամ մեկ այլ տեղ, լավ հասարակության մեջ, ինչպես են վերաբերվում նզովված գրողներին: Այդ իսկ պատճառով էլ մենք մեզ չպետք է խղճանք: Ավելի շուտ մենք ստիպված ենք պարբերաբար վիճելի իրավիճակից քաղել կենսական ինչ-որ բան եւ մեր մասնագիտական ընտրությունը չափել՝ ելնելով ռիսկից: Այժմ իրավիճակն այնպիսին էր, որ միայն պատահական բառերի հզորությունը, որը հաղթողի աթոռի փոխարեն իր տեղի իրավունքն էր հաստատում, հաճույքով եւ մտածված կարող էր թքել սուպի մեջ, որի պատճառով էլ գրականության պատմությունը հնարավոր էր դառնում համեմատել գրաքննության մեթոդների զարգացման եւ կատարելագործման հետ:
Դժբախտության տիրակալը հարկադրել էր Սոկրատին թույնի բաժակը մինչեւ թեքություն դատարկելու, Օվիդիոսը զբաղված էր առաքմամբ, Սենեկան հարկադրված էր իր զարկերակը բացելու: Ամենագեղեցիկ գրական պտուղները, որոնք հասել են արեւմտաեվրոպական երկրների մշակութային պարտեզներում, հավաքում էին հենց կաթոլիկ եկեղեցու գլխացանկում, հարյուրամյակներից սկսած մինչեւ մեր օրերը: Ինչ չափերով կփորձի եվրոպական լուսավորությունը գրաքննության մասշտաբների միջոցով դանդաղեցնել բացարձակ իշխող միապետը: Որքան շատ գերմանացի, իսպանացի, իտալացի եւ պորտուգալացի գրողներ են ֆաշիզմն անտեսել իրենց երկրներում եւ լեզվի սրահներում: Որքան շատ գրողներ են դարձել լենինյան-ստալինյան ահաբեկչության զոհերը: Եվ որքան բռնությունների են ենթարկվում այսօր գրողները Չինաստանում, Քենիայում կամ Խորվաթիայում:
Ես գալիս են գրքեր այրող երկրից: Մենք գիտենք, որ բավականություն է պատճառում ատելի գիրքը այս կամ այն ձեւով ոչնչացնելը, որը միշտ ու միշտ համապատասխանում է ժամանակակից ոգուն եւ պատահական հեռակա տպավորությամբ նշանակում է գտնել հանդիսատես: Ամեն դեպքում շատ վատ է, որ ամբողջ աշխարհում աճում է գրողների հետապնդումը մինչեւ լուսանցք քշելը կամ սպանությունը, եւ ամբողջ աշխարհում այդ ահաբեկչությունը շարունակում է դառնալ սովորական: Աշխարհի յուրաքանչյուր հատված, որն իրեն կոչում է ազատ, աղաղակում եւ ալեկոծվում է, երբ Նիգերիայում, ինչպես պատահեց 1995թ. իր հայրենիքով վարակված գրող Քեն Սարո-Վիվային վիճաբանողի հետ միասին դատապարտեցին մահվան, եւ այդ դատավճիռն ի կատար ածվեց՝ փոխելով օրվա կարգ ու կանոնը, քանի որ կարողանում էր փոխել գլոբալ շահերի տիրապետող նավթային գիգանտ Շելլի գործունեությունը բնապահպանական հիմնավոր բողոքով: Ի՞նչը կարող է այս դեպքում գրքերի եւ գրողների համար լինել ռիսկային, որպեսզի պետությունն ու եկեղեցին, մեդիակոնցեռնները եւ պոլիտբյուրոները ստիպված լինեն դիտել որպես հակամիջոց: Հազվադեպ է պատահում, որ հանգամանքների բերումով դա լինի ուղղակի զանցանք՝ ընդդեմ իշխող գաղափարախոսության, որին հետեւում է լռության արգելքն ու իրավիճակի վատթարացումը: Հաճախ գրական ապացույցը բացատրում է, որ ճշմարտությունը գոյություն ունի միայն հոգնակի, այսպես կոչված, կա ոչ միայն մեկ ճշմարտություն, այլ՝ ճշմարտությունների բազմություն, որոնցից մեկը պատմական իրավիճակը գնահատում է որպես վտանգ, երբ այն մահացու է միակ ճշմարտությունն ունեցող հսկիչի համար: Գրողը նույնպես, իր մասնագիտության բերումով, չի կարողանում հանգիստ թողնել անցյալը, արագ կտրել սպիացող վերքը, փակ նկուղում թաղել դիակը, մտնել արգելված սենյակ, ուտել սուրբ կովերի պես կամ վարվել Ջոնաթան Սվիֆթի նման, երբ իռլանդացի երեխաներին խորհուրդ են տալիս տարածված անգլիական խոհանոցի տապակած միսը կամ ընդհանրապես ոչինչ. նույնիսկ կապիտալիզմը սուրբ չէ, որ ամեն ինչ անում է խիստ արժանապատվորեն՝ օգտագործելով դրանք հիմար փառքի համար: Նրա վատագույն զանցանքն այդ դեպքում մնում է այն, որ նա իր գրքերում չէր ցանկանում պատմական անցյալով միավորել համապատասխան հաղթողներին, հակառակ այնտեղ բավականությամբ թափառողների, որտեղ տանուլ տվածը կանգնում է պատմական պրոցեսի վերջում, չնայած բազմաթիվ պատմություններին, թե որտեղից է ծագում բառը: Նա, ով ձայն է տալիս նրանց, հարցականի տակ է դնում հաղթանակը: Ով շրջապատում է իրեն տանուլ տվածներով, նա պատկանում է նրանց խմբին:
Հոյակապ է հագնել այս կամ այն ժամանակակից կոստյումը, ընդհանրապես դա դեմ չէ գրականությանը: Նրանք ցանկանում են նույնիսկ աջակցել մի սենյակ կահավորելուն: Իսկապես նրանք պետք է հետաքրքիր լինեն, հումորային մշակույթն օգտակար է, եւ ամեն ինչ բացասական լույսի ներքո չեն դիտում, ընդհակառակը՝ մարդիկ իրենց կարիքները քողարկում են հույսի լուսավորությամբ: Էությունը եղել է եւ մնում է այն, որ, ինչպես կոմունիզմի ժամանակ, չէր պահանջվում եւ ցանկալի չէր «դրական հերոսը»: Մեր օրերում ազատ շուկայական տնտեսության անսահմանափակ ջունգլին իր ճանապարհը դեպի հաջողություն սալարկում է դիակների վրա ծիծաղելով. մի թեթեւսոլիկ եղբայր, որը պատրաստ է կրակոցից կրակոցի արանքում արագ փախչելու, մի հաղթող, որը նստած է նրա հետեւում, մի հերոս, որը գլոբալացվող աշխարհում իր դրական շնչառությունն է տարածում: Կանգնած մարդկանց ցանկությունների այդ կերպ մարսումը համապատասխանում է որոշակի մեդիային. Ջեյմս Բոնդը շատ երեխաների է դուրս բերել: Իր տարազը կարող է հաղթել բարին ու չարին:
Ուրեմն հակապատկերը կամ հակառակորդը կարո՞ղ են լինել բացասական հերոս: Ոչ անպայման: Ես գալիս եմ այնպես, ինչպես Դուք եք կարդալով հեռացել խաբեբայապատում վեպի մավրիտանական-իսպանական դպրոցից: Հարյուրամյակների միջով անցնելով՝ ձեր պայքարը հողմաղացների դեմ մնացել է շարժական ձեւաչափով: Ուրեմն խաբեբան ապրում է կոմիզմի կործանման պատճառով: Նրա սրամտությունը գրվում է իշխանության սյունակներում, այդ մասին խոսվում է նրանց ախոռներում՝ միաժամանակ գիտակցելով, որ այն չի հանգեցնի ո՛չ տաճարի փլուզմանը, ո՛չ էլ գահի վերելքին: Միայն վեհանձնություն է թվում իմ խաբեբայի կողքով թափառելը, կարգին տրորվելը, որից աթոռը տատանվում է մի թեթեւ: Նրա հումորը փարատում էր հուսահատությունը: Այդ ընթացքում, տարածության մեջ, իր բարձրարժեք հրատարակությամբ հրապուրում էր «Չաստվածների մթնշաղը», եւ Բայրոյթում լսվում էր նրա ծիծաղը, քանի որ նրա թատրոնում ձեռքից ձեռք էին անցնում կատակերգությունն ու ողբերգությունը: Նա ծիծաղում էր ճակատագրի բերումով այնտեղ քայլող հաղթողի վրա եւ նրան հասցնում էր սայթաքման: Հենց իր ձախողումն է մեզ համար ծիծաղելի, չնայած այն բարձր որակի փրկագնով ազատված ծիծաղ է: Նա մնում է պարանոցից կախված, իր ընդգծված սրամիտ ցինիզմը ողբերգական ձեւ է ստանում: Սրանից զատ՝ նրա դեմքը ներկված էր ձեւապաշտի կարմիր կամ սեւ գույնով, որը սեթեւեթողի համար միայն բարիք էր: Նա վերցրել էր իր հեռադիտակը, որն աղավաղում էր տեսադաշտը: Ժամանակը սեթեւեթում էր նրա շուրջը մի առանձին կայարանում: Բոլոր տեղերում նա տեղակայել էր հայելի: Երբեք չէիր իմանա, թե ինչպիսի որովայնախոս է նա այժմ: Հրապուրիչ հեռանկար է բացում երբեմն նույնիսկ խաբեբայի ձեռնարկությունում թզուկներին եւ հսկաներին հասանելի լինելը: Այդպես է Ռաբլեն իր կյանքի ընթացքում փախուստ տալիս աշխարհիկ ոստիկանությունից եւ դառնում սուրբ ինկվիզիտոր, քանի որ իր մեծացրած պատանիներ Գարգանտյուան եւ Պանտագրյուելը իրենց սխոլաստիկ կրթությամբ գլուխ չէին հանում կարգավորված աշխարհում: Եվ ինչպիսի դժոխային քրքիջով էին երկուսն էլ ազատվել իրենց շղթաներից: Եվ Գարգանտյուան պատրաստակամ պպզել էր Նոտր-Դամի դարպասների մոտ, եւ այնտեղ, ներքեւից, տեսնելով ողջ Փարիզը, ջրի մեջ ընկղմված, պոռնկաբար ծիծաղում էր ժողովրդի վրա, որն այդպես էլ չէր խեղդվել: Երբ մի անգամ Սվիֆթն է կանչվում որպես վկա, նրա՝ խոհարարությամբ համեմված առաջարկը մեղմացնում է քաղցն Իռլանդիայում՝ կարողանալով այն մատուցել ժամանակին, որը համաշխարհային տնտեսության գագաթնակետն է, եւ որը ծածկում է պետական պաշտոնյաների սեղանը, ոչ թե իռլանդացի քաղցած երեխաների, այլ բրազիլացի փողոցի երեխաների կամ էլ Հարավային Սուդանի երեխաների, որոնք պատրաստ են հիանալի սպասքի: Սատիրան արվեստի այդ ձեւն է: Նա պետք է հայտնի լինի բոլորին, նույնիսկ սարսափի հետ միասին ծիծաղի նյարդի վրա կչկչացողին:
Երբ Հայնրիխ Բյոլը 1973թ. մայիսի 2-ին ստանում էր իր Նոբելյան մրցանակը, հակառակ բանականության եւ պոեզիայի հոյակապ դիրքորոշմանը, նա միշտ իր նեղ շրջանակներում հանգեցնում էր հակադրության եւ իր ճառի վերջին նախադասությունում գթություն էր հայցում ժամանակի պատճառով մի բացթողման համար. «Ես ստիպված եմ սրբագրել հումորը, որը չունի դասական որեւէ առավելություն եւ արհամարհված է պոեզիայում որպես դիմադրության ապաստան»: Այո՛, միայն Հայնրիխ Բյոլը գիտեր, թե ինչպես էր Ժան Պոլը հրապարակում կարդում գերմանացի հյուրերի համացուցարանում, ինչպես էր Թոմաս Մանը կարդում իր գրական ստեղծագործությունն այն ժամանակ, երբ նրա աջ ու ձախ դեմքերը հեգնանքով էին մտածում, եւ ես լրացնում էի՝ այսօր ես դեռ կանգնած եմ: Բյոլն, իհարկե, չէր կարծում, թե ճարճատող հումորը տողերի արանքում դառնում է անլսելի ծիծաղ, իր քրոնիկական մահվան դեպքերով, որն ամեն մի բանահավաքի հուսահատ կոմիզմը արխիվացնում է լռության մեջ: Մի անտեղի գործունեություն, որը հաճախ մասնագիտացված մեդիայի մտքում դառնում է հաղորդագրություն՝ «Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…», եւ որպես «Ձանձրալի ինքնավերահսկում», որն ազատ արեւմուտքի գրաքննության սիրուն դիմակավորումն է:
Հիսունական թվականների սկզբից, երբ ես սկսել էի գրել գիտակցաբար, Հայնրիխ Բյոլը հայտնի, բայց դեռեւս չճանաչված հեղինակ էր: Վոլֆգանգ Կոեպսեի, Գյունթեր Այխի եւ Առնո Շմիդտի հետ միասին նա կանգնած էր այն ժամանակ վերածնվող մշակութային շարժման կողքին: Տակավին երիտասարդ հետպատերազմյան գրականությունը, որը ծագել էր կոռումպացված նացիոնալ-սոցիալիզմից, դժվարությամբ էր ստեղծվում գերմաներենով: Սրանից զատ՝ կար Բյոլի սերունդը, բայց նրանք երիտասարդ հեղինակներ էին, որոնց մեջ ես հաշվում եմ ինձ: Կարող եմ արգելված սյունակում մեջբերում անել Թեոդոր Ադոռնոյից. «Աուշվիցից հետո բարբարոսություն է բանաստեղծություն գրելը, եւ իմացությունը կրծում է, թե ինչպես է անհնար այսօր բանաստեղծություն գրելը»:
Ուրեմն՝ ոչինչ ավելին, քան՝ «Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…»: Ահա այն ամենն, ինչ մենք գրել ենք: Իհարկե, միեւնույն ժամանակ մենք գրել ենք այնպես, ինչպես Ադոռնոն 1951թ. իր «Մինիմիա Մորալիա. Վնասված կյանքի անդրադարձները» գրքում: Քաղաքակրթության պատմության մեջ մենք Աուշվիցը ստիպված էինք ընկալել որպես դադար եւ անբուժելի ճեղքվածք: Բայց դա վերաբերում էր միայն արգելված սյունակին: Եվ այն Ադոռնոյից սկսած մինչ այսօր հրաշքով մնացել է նստած: Նրա մոտ իմ սերնդի հեղինակները համոզիչ հակահարված էին ստանում: Նրանք ցանկանում էին լռել, բայց չէին կարողանում: Խոսքն այն մասին է, որ գերմաներենը չափավոր քայլ է կատարում, նա խորամանկորեն դուրս է գալիս հովվերգությունից եւ կապտավուն ներքին սպառումից: Վերադառնալով մեզ՝ վառված երեխաներիս, այդ ամենից հետո մենք հրաժարվում ենք բացարձակ մեծությունների գաղափարախոսության սեւ ու սպիտակից: Կասկածը եւ թերահավատությունը վեր էին հառնում որպես կնքահայր, գորշ արժեքների բազմությունը նրանք մեզ մատուցում էին որպես նվեր: Ամեն դեպքում ես կուտակել եմ ասկետություն, մեղավոր խոսակցական լեզվի հարստությունը, նրա հրապուրիչ նրբությունը, խորաթափանցության մտախոհ վայրիվերումները, ճկուն կոպտությունը, բանավոր փայլը, պարզությունն ու հստակությունը, արտասովորությունը եւ այն պայմանական եղանակով փթթող գեղեցկությամբ ծածկելը: Այդ կրկին խաղարկվող ֆունտը գործնականում աճում է՝ չնայելով Ադոռնոյին կամ Ադոռնոյի դատավճռին: Միայն այդպես, որտեղ կա հիշողություն եւ անցյալը չի լքել վերջնական, կարելի է հետպատերազմյան գրականությունը, «Շարունակությունը՝ հաջորդիվ…», համաձայն գրական կանոնների, արդարացնել գրական սերունդների առջեւ: Եվ դա կհաջողվի այնժամ, երբ բացվեն վերքերը, եւ ցանկալին համառորեն «Դա եղել է մի անգամ…»-ի միջոցով վեր հառնի մոռացությունից: Որքան հաճախ են այս կամ այն հետաքրքրությունից ելնելով պահանջում արդյունք. պահանջվում է վերադարձ նորմային, եւ ամոթալի անցյալը, որպես պատմություն, պետք է մի կողմ դրվի, գրականությունը կրկնվի նույնքան հասկանալի, որքան անմիտ պահանջը կարող է լինել: Այնուհետեւ, յուրաքանչյուր անգամ, երբ Գերմանիայում հայտարարվում էր զրո ժամ, հայտարարվում էր հետպատերազմյան ժամանակի ավարտը: Վերջապես տասը տարի առաջ, երբ պատն ընկավ, եւ Գերմանիան թղթի վրա մնաց մենակ, անցյալը կրկին մեզ էր հետեւում:
Այդ ժամանակ, 1990թ. փետրվարին, ես Մայնի Ֆրանկֆուրտում ուսանողների համար դասախոսություն էի կարդում «Գրել Աուշվիցից հետո» թեմայով: Ես պահպանում էի բալանսը, գրքից գիրք ներկայացնում էի հաշվետվություն: Այդպես 1972թ. լույս տեսավ «Խխունջի օրագիրը», որում անցյալն ու ներկան խաչվում են, բայց նաեւ զուգահեռ ընթանում կողք-կողքի, եւ երբեմն նաեւ՝ բախվում միմյանց: Այդ գրքում մասնագիտության ընտրության մասին իմ որդիների հարցին ես տվել եմ հետեւյալ պատասխանը. «Գրողը մի երեխա է, որը գրում է անցնող ժամանակի դեմ»: Ես ասել եմ ուսանողներին. «Այդպիսի գրի պահպանումը ստեղծում է նախադրյալ, որպեսզի հեղինակը ոչ միայն չհեռանա եւ պատիճավորվի վաղաժամ, այլեւ՝ որպես ժամանակակից նայի, թե ինչպես է անցնող ժամանակը հրամայում փոփոխվող հանգամանքներին, միջամտում եւ բավարարում կուսակցությանը: Այդպիսի միջամտության եւ կուսակցական մասնակցության վտանգները հայտնի են: Գրողն ով էլ լինի՝ սպառնում է համապատասխան տարածությունից, նրա լեզուն փնտրված է երեւում, ապրում է ձեռքից բերան անցնելով: Անձկությունը, նայած հանգամանքների, ժամանակակից հարաբերություններում կարող է նրան եւ նրա ընթացքը նեղացնել մարզված երեւակայության ուժով. նա փախչում է վտանգից՝ ընկնելով հեւքի մեջ»: Այդ ժամանակ մոլորեցնող ռիսկը տասնամյակներ հետո էլ ինձ մնում է հավատարիմ: Չնայած՝ ինչ կլիներ գրողի մասնագիտությունն առանց ռիսկի: Լավ, նա կարող էր իրեն պաշտպանված զգալ գրական մի վարչությունում: Բայց ներկա ժամանակում, նա, որպես կալանավոր, կընդդիմանար իր մերձեցման վախից: Եվ վախից, որ կկորցնեն տարածությունը, նա վազում էր դեպի հեռուները, որտեղ միայն առասպելներն էին ճախրում եւ վեր խոյանալով հանգստանում: Ոչ, մշտապես ներկա դարձող անցյալը հետապնդում է նրան եւ հարցաքննում: Յուրաքանչյուր գրող ծնվում է իր ժամանակին. նա պատրաստ է վստահեցնել, որ եկել է շուտ կամ ուշ: Նա ինքը չէ ընտրել թեման, մեծ մասամբ այն հաստատվել է: Ամեն դեպքում ես չէի կարող ազատ որոշում կայացնել: Հետո ես միայնակ գնացել էի իմ խաղային զբաղմունքի հետքերով, ես փորձել էի մաքուր գեղագիտական օրենքները եւ այդպես ծանրաբեռնված գտել էի իմ դերը անվտանգ խեղաթյուրման մեջ: Բայց այն չանցավ: Կային հակասություններ: Գերմանական պատմության հղացքը նվաճվում էր բեկորների եւ դիակների լեռների վրա: Նյութական զանգվածը, որը ես սկսել էի կրել, մեծանում էր, չէր առկայծում: Ես սերում էի փախստականների ընտանիքից: Այդ իսկ պատճառով էլ գրքից գիրք առաջին հերթին ես կարողանում էի արթնացնել սովորական պատվախնդրությունը, փախուստը ձանձրույթից, եսակենտրոնությունը, հայրենիքի կորստի նկատմամբ վստահության անշրջելիությունը որպես ուժ: Ես ստիպված էի պատմել ավերված, կորսված Դանցիգ քաղաքի մասին: Այդ գրական նստաշրջանն ինձ գրգռում էր: Ես չէի ցանկանում ազատվել համառությունից, իմ եւ իմ ընթերցողի նկարը համադրել, որը ստիպված կլինի ոչ անհետեւանք անցյալում խորասուզել անօգուտ աշխատանքը, ավելի շուտ գրականության մեջ արվեստի միջոցով կարողանալ լրացնել կերպարը. այդ ամենն արտահայտում էր իր մեծությունն ու ողբալի փոքրությունը՝ իր եկեղեցիներով եւ գերեզմանատներով, նավաշինարանների աղմուկով եւ Բալթիկ ծովի տարածած մեղմ բույրով, տեւականորեն մեղմացող լեզվով, այդ պողպատակուռ կողակցով, մեղքերով, որոնք կարիք ունեն զղջման, իր համբերող եւ մեղավոր ճանաչված հանցանքներով, որոնք բացարձակ ցանկություն չունեն մասնակցելու որեւէ խոստովանության:
Այդ տեսակի կորստի մասին այլ գրողներ ջերմոցում շարունակում էին շարադրել պատմություններ: Ամեն դեպքում տարիներ առաջ Սալման Ռուշդին եւ ես խոսք ու զրույցում հանգում էինք այն մտքին, որ, ինչպես ինձ համար իմ կորցրած Դանցիգը, այնպես էլ իր կորցրած Բոմբեյի աղբյուրներն ու աղբահորերը իր համար առանցքն են եւ աշխարհի կենտրոնը: Այդ ամբարտավանությունը, այդ էքսցենտրիկությունը պատկանում են գրականությանը: Նա մնում է որպես պատմության նախադրյալ, որն անում է հնարավորը՝ բոլոր գրանցամատյանները ցույց տալու համար: Փորագրված արվեստը իր մաքուր հոգեբանությամբ եւ ռեալիզմով, որն անհասկանալի է, որպես բնությանը հավատարիմ պատճեն, չի կարող այդ կերպ մերձենալ հրեշավոր նյութական զանգվածին: Այդ կերպ մենք մաքուր ավանդույթը պարտավորեցնում ենք բանականությամբ, որը պատմության աբսուրդ ընթացքում կատակում է յուրաքանչյուր բանական բացատրության վրա:
Ինչպես Նոբելյան մրցանակը, մենք հազիվ համատեղում էինք բոլոր տոնակատարությունները, հիմնվելով պայթուցիկ նյութի հայտնագործման վրա, որը մարդկային մյուս բոլոր մտահղացումների պես, որոնցից էր, օրինակ, ատոմի ճեղքումը, հանճարի Նոբելյան հայտնագործումն էր: Ինչպես գրականությունն է ապացուցում իր պայթյունի ուժով՝ երջանկությունն ու տառապանքը կողք-կողքի են, չնայած նույն գրականությունը հապաղում է ազատվել պայթյունից՝ իր ժամանակի իրադարձությունները ցույց տալով խոշորացույցով եւ փոխելով աշխարհը: Ճիշտ այդպես մարդկային սերունդների կողմից որպես բարեգործություն եւ դիպված է դիտվում նրանց ճիչը: Որքան ժամանակ է անհրաժեշտ Մոնտենից մինչեւ Վոլտեր, Դիդրո, Կանտ, Լեսսինգ եւ Լիխտենբերգ եվրոպական լուսավորության պրոցեսին ծանոթանալու համար, որպեսզի սխոլաստիկ խավարի մութ անկյունում կրենք բանականության կայծերը: Բանականության հրավառությունը դանդաղեցնում է գրաքննության ընթացքը: Նա գործում էր լուսավորության մեջ, սառչելով ամփոփում էր տեխնիկական հնարավորությունը, պայծառ բանականությամբ տնտեսական եւ սոցիալական առաջընթացին տալիս էր բացատրություն եւ սկզբից եւեթ կապիտալիզմից եւ սոցիալիզմից ճնշվող երեխաներին բանական ժարգոնով ճիշտ ճանապարհ էր ցույց տալիս առաջընթացի համար՝ յուրաքանչյուրին հատկացնելով մրցանակ:
Մենք այսօր տեսնում ենք, թե ինչով են բացատրում հանճարեղ երեխաների՝ անհաջողակ լինելը: Մենք կարողանում ենք չափել, թե որքան վտանգավոր սխալ էր մեզ համար բառերի միջոցով ազատվելը եւ արդյունավետ պայթյուն հրահրելը: Իհարկե, մենք փորձում ենք կորուստները հեռացնել բացատրության միջոցով: Տեղաշարժվելով՝ մենք նկատում ենք, որ կապիտալիզմը, սկսած իր եղբորից, սոցիալիզմի մահը բացատրում էր վեհության մոլուցքի զգացողությամբ եւ սկսել էր ազատ հանգստանալ: Նա կրկնում էր իր եղբոր անկենդան խոսքերի սխալները, որոնցում նա ազատ շուկայական տնտեսությունը ներկայացնում էր որպես միակ ճշմարտություն եւ գինովցած նրա անասահմանափակ հնարավորություններից՝ խաղում էր խելագարի պես, որը կոչվում է զբաղված լինել միաձուլմամբ, ինչն էլ առավելագույն շահույթն է: Զարմանալի չէ, որ կապիտալիզմը, ինչպես ինքն իրեն խեղդող կոմունիզմը, անընդունակ է իրականացնելու ռեֆորմներ: Գլոբալացումը հաստատում է իր հարկադրանքը: Եվ կրկին անսխալականությունն ինքնահավանության հետ միասին հաստատում է, որ նրա համար չէր լինի այլընտրանք: Եվ այդ կերպ էլ պատմությունը մոտենում է իր ավարտին: Ոչ մի «Շարունակությունը հաջորդիվ…» իրավունք չուներ սպասելու լարվածությամբ: Կամ էլ՝ կա՞ հույս, որ արդեն ոչ թե քաղաքականությունը, որն ամեն ինչ վերապահում է տնտեսության որոշիչ ուժին, այլ՝ ծայրահեղ դեպքում՝ գրականությունն է փլուզելու եւ սասանելու նոր դոգմատիզմը:
Ինչպե՞ս կարող էր շրջադարձային մի պատմությունը պայթուցիկ նյութի պես գրական որակ ապահովել: Կա՞ր լրացուցիչ բավարար ժամանակ՝ սպասելու ուշ բոցավառման ազդեցությանը: Թող մի գիրք մտածի դեֆիցիտ ապրանքն ապագայի վազքին թողնելու մասին: Ավելի ժամանակակից չէ՞ ներշնչվել հին ժամանակների գրականությամբ եւ բոլոր դեպքերում երիտասարդ հեղինակներին հանձնել ինտերնետին որպես խաղադաշտ: Գործնականում լուռ վիճակ է, որը մթնոլորտ է նետում հաղորդակցության խաբուսիկ խոսքերը եւ տարածում դրանք: Մարդկային գործունեության յուրաքանչյուր պաշար նախատեսված է մինչեւ մարդկային հնարավորությունների անկումը: Մշակութային գործունեության ողբը տարածվում է արեւմտյան աշխարհում: Ի՞նչ անել:
Իմ անաստվածությունն ինձ համար ավելորդ է, յուրաքանչյուր սրբի առջեւ ծնկներով թեքվելը, մշտապես օգնության պատրաստ լինելը լրացնում է դերերի դժվար հատվածները:
Սուրբ գթասրտություն, Կամյուի Սիզիփոս, խնդրում եմ, հոգա այն մասին, որ քարը չմնա ձախ կողմում ընկած, որ մենք կարողանանք այն սահեցնել մի կողմ, որ մենք կարողանանք երջանիկ լինել մեր քարով, եւ մեր գոյության հոգսի մասին պատմվող պատմությունները չունենան վերջ: Լսվու՞մ է իմ աղոթքը: Թե՞ ստիպված էի նոր շշունջներից հետո հոգ տանելու ունակություն ունենալ միայն մարդուց անջատված եւ որպես հումանիտար պատմության շարունակության համար կլոնավորված ստեղծագործությանը: Այդ իսկ պատճառով ես նորից սկսում էի իմ ճառը եւ կրկին տարածում եմ իմ «Առնետուհին» վեպը, որի հինգերորդ գլխում նպատակահարմար է համարվում լաբորանտին Նոբելյան մրցանակով պարգեւատրելը, եւ որը փոխարինում է հետազոտվող գիտության մեջ փորձաճագարներին մատուցած ծառայության դիմաց վճարվող միլիոններին: Եվ այժմ ինձ հասկանալի է, թե մրցանակով պսակված ծառայությունները որքան քիչ են ծառայում որպես խարազան մարդկությանը՝ աշխարհում նվազեցնելու աղքատների թիվը: Ճիշտ այդպես յուրաքանչյուրը, ով կարողանում է հաշվել, պահպանում է իր նոր երիկամները: Սրտերը կարողանում են տեղափոխվել: Անթել հեռախոսով մենք զանգահարում ենք աշխարհի տարբեր անկյուններ, նստատեղերը եւ կայարանները շրջապատում են մեզ հոգատարությամբ: Կան զենքերի համակարգեր, որոնք մտածում եւ իրականացնում են հետազոտության արդյունքները գովաբանելու միջոցով, նրանց օգնությամբ կարելի է սեփական ունեցվածքը պաշտպանել մինչեւ մահ: Այն ամենին, ինչին մարդիկ գլխով համաձայնության նշան են ցույց տվել, զարմանալիորեն գտել են մթնոլորտային նստվածքի տեսքով: Միայն քաղցածը չի մոտենում դրան: Նույնիսկ նա չի վերցնում ոչինչ: Որտեղից սերում է աղքատությունը, այնտեղ էլ նա շուրջ բոլոր տարածում է այն: Աշխարհով մեկ, ճանապարհներին, նկատելի է փախստականների հոսքը, քաղցածներն ուղեկցում են նրանց: Եվ չկա քաղաքական կամք, որը միավորելով գիտական կարողությունները, որոշի վերջ տալ աճող դժբախտություններին:
1973թ., այն ժամանակ, երբ Չիլին աջակցում էր ԱՄՆ-ի ակտիվ բարեհաճությանը ահաբեկչությունն ավարտելուն, Գերմանիայի կանցլեր Վիլլի Բրանդտն իր առաջին ելույթն ունեցավ միացյալ ազգերի առջեւ: Նա եկել էր խոսելու համաշխարհային աղքատացման մասին: Նրա «Քաղցածները նույնպես պատերազմում են» բացականչությունն այնպիսի ազդեցություն գործեց, որ, առանց երկար մտածելու, նրան ծափահարեցին: Երբ այդ ճառը ընթերցում էր նա, ես նրա մոտ էի: Այդ ժամանակ ես գրում էի իմ «Տափակաձուկը» վեպը, որի հիմքում ընկած էր մարդկային գոյության հարցը, եւ թեման վերաբերում էր արատներին ու առատությանը, պատմում էր մեծ որկրամոլի եւ քաղցից անհաշիվ տառապողների, ուրախության քիմքի եւ իշխանության սեղանին նետած հացի կտորների մասին:
Այդ թեման մնում է: Կուտակված հարստությունը պատասխանում է աղքատության աճով: Հարուստ հյուսիսն ու արեւմուտքը կարող են այն զգուշությամբ էկրանավորել եւ ընդդեմ աղքատ հարավի՝ հաստատել որպես ամրություն: Փախստականների հոսքերը կհասնեն նրան՝ կանգնած նիգերով ճնշելով քաղցածներին:
Այդ մասին կպատմենք ապագայում: Վերջապես մեր բոլոր վեպերը պետք է ունենան շարունակություն: Եվ երբ մի օր չկարողանանք գրել եւ հրատարակել կամ չունենանք դրա իրավունքը, երբ գրքերն այլեւս չլինեն կենսական միջոց, կդառնանք պատմիչ, որը բերանից ականջին է շշնջում, որոնցում նա հին պատմությունները թելում է նոր թելերով, կամացուկ եւ դանդաղ, կշտամբելով եւ ձգելով, երբեմն՝ ծիծաղելով, երբեմն՝ մերձենալով գինուն: