Պարսկական «Ժամանակակից պոեզիայի» թերեւս ամենաինքնատիպ բանաստեղծներից է Սոհրաբ Սեփեհրին։ Վերջին հիսուն տարիների ընթացքում Իրանի գրականության ու արվեստի ամենաճանաչված դեմքերից մեկը, որի պոեզիան ու գեղանկարչությունը, հատկապես հեղինակի մահից հետո, դուրս եկան համաշխարհային արվեստի ասպարեզ։
Լինելով նաեւ տաղանդավոր գեղանկարիչ՝ Ս. Սեփեհրին փնտրում էր բնապաշտական ու սուֆիստական շքեղ երեւույթների ու վիճակների անզուգական տոնահանդեսը, որն իր լավագույն դրսեւորումն է գտել «Կանաչ ծավալ», «Մենք ոչինչ, մենք հայացք» ժողովածուներում եւ «Ջրի ոտնաձայնը», «Ճամփորդը» պոեմներում։
Ս. Սեփեհրին ծնվել է 1928թ. Իրանի Քաշան քաղաքում։
Ս. Սեփեհրիի կենդանության օորք թե` պարսկերեն եւ թե այլ լեզուներով հիսունից ավելի հոդվածներ գրվեցին պոեզիայի բնագավառում նրա անուրանալի ձեռքբերումների մասին։ «Ջրի ոտնաձայնը» գրքով կարելի է ասել, որ սկսվում է հեղինակի երկրորդ ստեղծագործական շրջանը։ Նրա լեզուն եւ մտորումները դառնում են առավել պայծառ եւ ինքնատիպ։ Համարյա հենց այս նույն շրջանում Ֆ. Ֆարրոխզադը հասավ իր՝ «Մի այլ ծնունդ»-ին (Ֆ. Ֆարրոխզադի 4-րդ ժողովածուն)։ Այն տարբերությամբ, որ Ֆորուղի նվաճումները ձեռք էին բերվում մեծ թռիչքներով, մեծ տագնապներով ու ջղաձգությամբ, իսկ Սեփեհրին իր գագաթին մոտենում էր բացարձակ մենության, խաղաղության եւ տեսանող ու քննախույզ հայացքով:
1977թ. «Ութ գիրք» վերտառությամբ լույս են տեսնում Սեփեհրիի ամբողջական ստեղծագործությունները։
«Ջրի ոտնաձանը» եւ «Ճամփորդը» կազմում են «Ութ գրքի» հինգերորդ եւ վեցերորդ գրքերը։
Ս. Սեփեհրիի բանաստեղծություններն ու պոեմները՝ կենդանության օրոք եւ հետո բազմիցս թարգմանվել են գերմաներեն, իսպաներեն, անգլերեն, իտալերեն, արաբերեն, ֆրանսերեն, լեհերեն, թուրքերեն…
Ս. Սեփեհրին կարճ ապրեց։ Ծանր հիվանդությունը նրան գամում է անկողնում. 1980թ. 52 տարեկան հասակում Իրանի «Փարս» հիվանդանոցում վախճանվում է պարսկական ժամանակակից պոեզիայի եւ արվեստի պայծառ դեմքերից մեկը…
ՄՇՏԱՊԵՍ
Երեկո,
Մի քանի սարյակ
Հեռացան եղեւնու հիշողության առանցքից,
Տեղում մնաց ծառի մարմնական բարությունը՝
Իմ ուսերին թափելով պարկեշտության արեւածագը։
Խոսիր, ով գիշերային ժամադրավայրերի կին,
Հենց այս բարեհաճ ճյուղերի տակ քամու
Իմ ձեռքին հանձնիր մանկությունը իմ։
Այս սեւ մշտապեսների կենտրոնում
Խոսի՛ր, ով գեղագույն կատարելության քույր,
Իմ արյունը լցրու մտքի մեղմությամբ,
Բացահայտիր զարկերակն իմ՝
Սիրո շնչի կոշտության վրա։
Բացարձակ, մաքուր հողերի վրա
Քայլիր մինչ
Առասպելների այգու պայծառությունը։
Ճաճանչափայլ խաղողի պահերի եզրին՝
Խոսի՛ր, բեդվինական խոսքի հուրի՛,
Իմ տրտմությունը մաքրիր
Բառ ու բանի հեռու գետաբերանին,
Եվ տկարության բոլոր աղի ավազներում
Տարածիր կոկորդը ջրի։
Հետո,
Երեկ գիշերվա քաղցր կոպը
Փռի՛ր
Չալեկոծված գազոնների ըմբռնման վրա:
Սիրո շնչի կոշտության վրա։
Բացարձակ, մաքուր հողերի վրա
Քայլիր մինչ
Առասպելների այգու պայծառությունը։
Ճաճանչափայլ խաղողի պահերի եզրին՝
Խոսի՛ր, բեդվինական խոսքի հուրի՛,
Իմ տրտմությունը մաքրիր
Բառ ու բանի հեռու գետաբերանին,
Եվ տկարության բոլոր աղի ավազներում
Տարածիր կոկորդը ջրի։
ՈԻՂԵԿԻՑՆԵՐԻ ԱՅԳՈՒՄ
Կանչիր ինձ,
Քո ձայնը լավն է։
Քո ձայնը այն տարօրինակ բույսի ավիշն է կանաչ,
Որ աճում է տրտմագին մտերմության ավարտին։
Այս լուռ իրիկվա տարածքներում
Ես ավելի միայնակ եմ,
Քան մի փողոցի ըմբռնումների տեքստում՝
Համը թեսնիֆի:
Արի, որ քեզ պատմեմ,
Թե որքան մեծ է իմ մենությունը
Եվ իմ մենությունը չէր գուշակում
Քո ծավալի
Գիշերային, անակնկալ հարձակումը,
Եվ սա է հատկությունը սիրո։
Չկա ոչ ոք,
Արի գողանանք կյանքը, իսկ հետո,
Երկու հանդիպման միջոցին բաժանենք այն,
Արի միասին ինչևոր բան ըմբռնենք քարի վիճակից,
Արի շուտափույթ տեսնենք ԲԱՆԵՐԸ։
Տես, շատրվանող սլաքները՝
Ժամացույցի ավազանի էջում
Ժամանակը վերածում են շրջանակի։
Արի, եւ բառի նման
Հալվիր իմ լռության տողում,
Արի, եւ ձուլիր իմ ափի մեջ
Լուսապայծառ սերուցքը սիրո։
Ինձ տաքացրու։
(Եվ մի անգամ Քաշանի դաշտում
Երկինքը ամպեց,
Եվ տեղաց հորդառատ անձրեւ,
Սառեցի,
Եվ մի ժայռի տակ
Ինձ տաքացրեց օջախը կակաչի)։
Այս մթամած փողոցներում
Ես վախենում են լուցկու
Եվ բազմապատկված կասկածանքի արդյունքից,
Ես վախենում եմ:
Կանչիր ինձ,
Եվ ես կարթնանամ քո մատների ետեւից՝
Հասմիկների արեւածագին,
Իսկ հետո
Պատմիր ինձ այն ռումբերից
Որ ընկան, երբ քնած էի,
Պատմիր այն այտերից,
Որ թացացան, երբ քնած էի,
Ասա, քանի՞ բադ թռավ ծովի վրայով,
Այն պահին, երբ զրահապատ հրասայլի անիվը
Անցնում էր մանկան երազի վրայով։
Սոխակը իր երգի դեղին թելը
Ի՞նչ անդորրության զգացումի ոտքին կապեց։
Ասա, նավամատույցներում
Ի՞նչ անմեղ ապրանքներ մուտք գործեցին,
Ի՞նչ գիտություն հայտնագործեց
Վառոդի դրական երաժշտությունը հոտի։
Ի՞նչ զգացողություն՝
Հացի անհայտ համից ծորաց ինքնության մեջ
հացի ճաշակի։
Իսկ հետո, ես
Հավատքի նման
Տաք ճառագումից հասարակածի,
Քեզ կնստեցնեմ նախաշեմին այգու
ՇՐՋԱՊՏՈՒՅՏԸ ՍՏՎԵՐՆԵՐԻ
Հին թզենին փռում է իր կյանքի ուղին,
Հողը ձայնում է անձրևին,
Ձկան շրջապտույտը ճեղքում է ջուրը,
Քամին անցնում է, ծիծեռնակը պտույտ է գործում,
Եվ կորում է հայացքն իմ:
Ձուկը շղթայվածմ է ջրի,
Ես` շղթայվածը տառապանքի,
Հայացքդ հող դարձող,ժպիտդ դալկացող է,
Ստվերը փռել եմ քո վրա, որ կուռքս դառնաս,
Գալիս եմ քեզ մոտ, զգում եմ բույրը դաշտի,
Հասնում եմ քեզ, դառնում միայնակ:
Քո կողքին միայնակ եմ ավելի,
Քեզանից մինչ բարձրունքը քո` իմ կյանքն է տարածված,
Ինձնից մինչև ես` դու ես տարածված:
Քեզ հանդիպեցի, պաշտամունքի առեղծվածին միացա,
Քեզանից ճամփա ընկա, հասա շքեղությանը տանջանքի,
Եվ այս ամբողջ պայծառությամբ,
Եվ այս ամբողջ հրաշագեղությամբ,
Ես չունեմ ոչ մի ուղի քեզանից դուրս:
Հողը ձայնում է անձրևին, ես` քեզ,
Մարմինդ շղթայվածը կդարձնեմ ձեռքերիս,
Որպեսզի ժամանակը բանտարկեմ:
Քամին վազում է տանելով մոխիրը մաքառումներիս,
Ծիծեռնակը պտույտ է գործում,
Ձկան շրջապտույտը ճեղքում է ջուրը,
Շատրվանը ցայտում է, լցվում է իմ պահը:
ՀԱՍՑԵ
«Որտե՞ղ է տունը ընկերոջ»։
Ցայգալույսին հարցրեց հեծյալը։
Երկինքը հապաղեց…
Անցորդը շուրթերից վերցրեց ճյուղը լույսի,
Ավազների մթությանը նվիրեց
Ու ցույց տվեց
Բարդին արծաթափայլ.
«Չհասած ծառին, այգին փողոց է՝
Աստծո քնից ավելի կանաչ,
Եվ այնտեղ ազնվության փետուրների չափ՝
Կապույտ է սերը։
Կգնաս մինչ խորքը փողոցի,
Որը հատվում է հասունության ետեւում.
Հետո կթեքվես դեպի ծաղիկը մենության,
Երկու քայլ մինչ ծաղկին հասնելը,
Կկանգնես հավերժական շատրվանի տակ՝
Հողի առասպելների,
Եվ քեզ կհամակի
Վախի պայծառ զգացում։
Հեղուկ մտերմության մթնոլորտում
Կլսես ինչևոր խշխշոց,
Կտեսնես մի մանկան
Բարձր եղեւնուց վեր է մագլցել,
Որ ճուտ վերցնի լույսի բնից։
Կհարցնես նրան.
Որտեղ է տունը ընկերոջ»։
ԽԼՐՏՈՑԸ ԱՊՐԵԼ ԲԱՌԻ
Եղեւնուտի ետեւում՝ ձյուն,
Ձյուն, ագռավների երամ,
Ճանապարհ, այսինքն օտարություն։
Քամի, երգ, ճամփորդ եւ քնելու մի փոքր ցանկություն։
Բաղեղի ճյուղ, եւ հասնել, եւ բակ։
Ես, եւ տրտում, եւ այս թաց ապակին։
Գրում եմ, եւ տարածություն։
Գրում եմ, եւ երկու պատ, եւ մի քանի ճնճղուկ։
Մեկը տրտում է,
Մեկը հյուսում է,
Մեկը հաշվում է,
Մեկը՝ երգում։
Կյանք, այսինքը մի սարյակ թռավ։
Ինչի՞ց ես տրտմել,
Քիչ չեն ուրախությունները, օրինակ այս արեւը,
Վաղը չէ մյուս օրվա մանուկը,
Այն շաբաթվա աղավնին։
Մեկը մահացավ երեկ գիշեր,
Եվ դեռ լավն է հացը ցորենի,
Եվ դեռ ջուրը հոսում է ներքեւ, ձիերը խմում են։
Կաթիլքը՝ ընթացքում,
Ձյունը՝ լռության ուսերին,
Եվ ժամանակը՝ յասամանի ողնաշարին։
ԼՈՒՅՍԸ, ԵՍ, ԾԱՂԻԿԸ, ՋՈՒՐԸ
Չկա ամպ,
Չկա քամի,
Նստում եմ ավազանի եզրին,
Ձկների խաղը, լույսը, ես, ծաղիկը, ջուրը,և
Ապրելու մաքուր ողկույզ։
Մայրս ռեհան է քաղում,
Հաց, ռեհան եւ պանիր,
Անամպ երկինք, թաց ծխածաղիկներ,
Մոտիկ փրկություն՝ բակի ծաղիկների արանքում։
Պղնձե ամանի մեջ
Լույսը ի՜նչ նազանքներ է թափում,
Ելարանը
Բարձր պատի վրայից
Իջեցնում է առավոտին։
Ամեն բանի թաքուն ժպիտի ետեւում
Մի ճեղք ունի ժամանակի պատը,
Որտեղից իմ դեմքն է երեւում։
Բաներ կան, որ չգիտեմ,
Գիտեմ,
Կմեռնեմ, թե որ քաղեմ կանաչ խոտ։
Բարձրանում եմ վեր, մինչ բարձունք։
Ես լի եմ փետուրներով ու թեւերով,
Խավարի մեջ ուղի եմ տեսնում,
Ես լի եմ լապտերներով,
Ես լի եմ ավազներով ու լույսերով,
Եվ լի եմ ծառ ու ծաղիկով,
Լի եմ ուղիներով, կամուրջներով,
Գետերով, ալիքներով,
Լի եմ ջրում ընկած
Ինչ-որ տերեւի ստվերով։
Ներսս ի՜նչ միայնակ է…
ՋՐԵՐԻՑ ՀԵՏՈ
Մի օր, երբ
Գիտությունը ապրում էր ջրի ափին,
Մարդը
Մարգագետնի քնքուշ ծուլության մեջ
Ուրախ էր լազուրի իմաստասիրությամբ,
Մտածում էր թռչնի ուղղությամբ։
Ծառի զարկերակի հետ, տրոփում էր զարկերակը նրա,
Կակաչի պայմանների պատրվածն էր։
Գետի խոշոր իմաստը
Ծփում էր նրա խոսքի ընդերքում։
Մարդը
Քնում էր տեքստում տարրերի
Եվ արթնանում վախածեգին մերձ,
Սակայն երբեմն
Հասունացման օտար երգը
Տարածվում էր հաճույքի դյուրաբեկ հոդում,
Եվ ծունկը համբարձման հողոտվում էր,
Իսկ հետո կազմավորման մատը
Տրտմության ճշգրիտ երկրաչափության մեջ
Մնում էր միայնակ:
ՄԻՆՉ ԾԱՂԻԿԸ ՈՉՆՉԻ
Գնում էինք
Եվ ծառերը՝ ինչ բարձր եւ շրջադիտումը՝ ինչ սեւ…
Ճանապարհ կար մեզնից՝ մինչ ծաղիկը ՈՉՆՉԻ,
Մահը՝ լեռնափեշին,
Ամպը՝ լեռնագագաթին,
Հավքը՝ կյանքի ափին,
Երգում էինք.
«Առանց քեզ դուռ էի՝ դեպի ներս,
Հայացք էի՝ դեպի եզր եւ ձայն՝ դեպի անապատ»։
Գնում էինք։ Հողը սարսափում էր մեզնից
Եվ ժամանակը հորդում էր մեր գլխին։
Ծիծաղեցինք։ Անդունդը վեր թռավ քնից
Եվ գաղտնիքները երգ ցանեցին…
Մենք՝ լուռ եւ անապատը մտահոգ
Եվ հորիզոնը՝ մի շղթա հայացք…
Նստեցինք։ Դու՝ աչքդ լի հեռուներով,
Ես՝ ձեռքս լի մենությամբ եւ հողերը լի քնով…
Քնեցինք։ Ասում են ինչ-որ ձեռք
ծաղիկ էր քաղում երազում։
ՕԱԶԻՍ ՊԱՀԻ ՄԵՋ
Իմ ետեւից եթե գաք՝
Ոչնչության ետեւում եմ։
Ոչնչության ետեւում ինչ-որ տեղ կա,
Ոչնչության ետեւում օդի երակները
Լի են խլածաղիկներով,
Որոնք ավետում են
Ամենահեռավոր հողաթմբին բացված
Ծաղկի մասին։
Իսկ ավազուտներում ձիերի պայտերի հետքն է՝
Նուրբ հեծյալների,
Որ ցայգալույսին վեր սլացան
Կակաչների համբարձման բլրի գագաթը։
Ոչնչության ետեւում
Բաց է հովանոցը խնդրանքի,
Եվ մինչ կսուզվի զեփյուռի ծարավը
Ինչ-որ տերեւի խորքում՝
Կհնչի զանգն անձրեւի։
Այստեղ մենակ է մարդը,
Եվ այս մենության մեջ
Մինչ հավերժություն ձգվում է
Ստվերը թեղիի։
Իմ ետեւից եթե գաք,
Եկեք հանդարտ ու կամաց,
Որ չճաքի հանկարծ
Նուրբ ճենապակին իմ մենության։
ՀԵ~Յ
Միայնակ ի՞նչ ես դիտարկում,
Վերևում` մեկ օրվա ծաղիկը լույսի,
Ներքևում` խավարը քամու:
Զուր մի հսկիր,
Գիշերը չի թափվի ճյուղից
Եվ լուսավոր չէ դռնակը Աստծո:
Երկնի սաղարթից կցնդի ցողը աստղերի
Դու կմնաս և տագնապը մեծ, հայացքի սյունը
և բաղեղը թախծի:
Զուր մի հսկիր,
Վեր, քանզի պատրանքը ինչ-որ ծաղկի
Գիշեր դարձրեց երկիրը:
Ուղևորվիր, քանզի անցումը ձկան
Ինչ-որ տրտմության հետագիծ թողեց:
Լսիր ծղրիդին,
Ի~նչ տխուր է աշխարհը
Եվ չկա ինչ-որ Աստված
Եվ կա ինչ-որ Աստված
Եվ ինչ-որ Աստված…
Տարաժամ է, հոտոտիր գնա
Եվ մի այլ երազում
Տես դեմքը գեղեցկության:
Թարգմանությունը պարսկերենից և առաջաբանը` Էդուարդ Հախվերդյանի
