Քրիսթոֆեր Մերիլ | Գնդակ խաղացող տղան

Ամերիկացի ժամանակակից բանաստեղծ, թարգմանիչ, լրագրող և էսսեիստ: Բանաստեղծությունների վեց գրքի հեղինակ է, որոնցից «Ազդանշանի խարույկ» («Watch Fire») ժողովածուի համար արժանացել է Ամերիկացի բանաստեղծների ակադեմիայի՝ (Academy of American Poets) Փիթեր Այ. Բի. Լավանի՝ երիտասարդ բանաստեղծների մրցանակին (the Peter I.B. Lavan Younger Poets Award): Թարգմանություններ է կատարել սլովեներենից, աշխատել է որպես լրագրող: Ֆրանսիայի կառավարության կողմից ստացել է արվեստի և գրականության ասպետի կոչում:
2000 թվականից Այովայի համալսարանի գրականության միջազգային ծրագրի (International Writing Program) ղեկավարն է: Ծրագրի շրջանակներում ԱՄՆ պետդեպարտամենտի՝ մշակութային դիվանագիտության առաքելությամբ այցելել է աշխարհի մի քանի տասնյակ երկրներ, 2014-ին՝ նաև Հայաստան: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ԱՄՆ ազգային կոմիտեի և ԱՄՆ հումանիտար գիտությունների ոլորտում ազգային խորհրդի անդամ է:
Մերիլի ստեղծագործությունները թարգմանվել են քսանհինգ լեզվի:

Աղբյուրները՝ Ք.Մերիլի պաշտոնական էջ

Գնդակ խաղացող տղան

փորձից հետո. աջ ոտքից՝
ձախ ոտքին, առաջ ու հետ քայլերով,
աջ ոտքին ու ձախ ոտքին,
և ձախ ոտքն՝ ազդրին հավասար, պահելով
գնդակն ազդրին՝
շրջանի շուրջը պտտվելով, մինչև, որ այն գլորվի
ցած՝ իր ոտքի ներսի կողմով,
քրտինքի պես խտղտալով, հիմա բռնելով
և իր ոտքի փափուկ կողմով
հոսելով, և խաղալով
մեկ, երկու, երեք անգամ,
մեկ ոտքի վրա ցատկոտելով՝ մարզադահլիճում
պարան թռնողի պես, հիմա մանևրելով
և գնդակն օդում կախված պահելով,
իր թույլ ձախ ոտքի
թմբի վրա հավասարակշռությունը պահելով, առաջ քայլ անելով
և առաջ և հետ, այնուհետև
բարձրացնելով այն գլխից վերև՝ մինչև որ այն մնա այնտեղ,
ու իրանը լարելով,
պահում է գնդակը վզով
օդում՝ ուղղորդելով
մի կողմից մյուսը, ավելի ու ավելի զգույշ,
վերջին հասնող կրկներգի նման,
մինչև գնդակը՝ հապաղելով, գտնում է
իր հավասարակշռությունը՝ նրա մազերին դիպչելով,
շոգ արևն ու քրտինքն՝ աչքերը լցվելով,
մինչ նա խաղում է մերթ այսպես
ու մերթ այնպես, հետո թեթև շարժումով
նուրբ կորացնելով ուսերը
և գլուխը բարձր՝ հետ պահելով, նա մանևրում է գնդակով,
վզով,
և, գոտկատեղը լարելով, տեսնում է իր ստվերը,
իր դուրս թափված շապիկը, ամառվա տապին
դեղնած խոտի ճկված սայրերը:

Եվ, հոգնած, թույլ տալիս գնդակին սահել
իր մեջքով վար… ոտքին չդիպչելով:
Նա պտտվում է, նա անցնում է
գնդակի, ասես՝ քարի, վրայով,
որին կպել էր ոտքը, և սեղմելով
գնդակն իր ձախ ոտքին, նա հրում է այն
իր աջ ոտքի ներսի կողմով
մինչև որ այն օդ է թռչում, պտույտ անում
իր գլխավերևում: Ծիածա՜նը:
և հանգրվանում պարզած ազդրին մինչև,
որ այն կգլորվի իր ծնկով վար՝
իր սրունքով, այնպես, որ կարողանա նորից փոխել
ձախ ոտքից՝ աջին,
և աջ ոտքից՝ ձախին ու՝ ազդրին,
թափառելով՝ ամառվա
վերջին օրը դատարկ դաշտի շուրջը:

Ցանկապատը

«Ժուկով-ժամանակով…»,-պատմում է լեռնաշղթան անկանոն, բայց և՝ հավասար գծերի բաժանող ցանկապատը:

Թատերախաղը պահանջում է հստակ սկիզբ, զարգացում և ավարտ: Արդյու՞նքը. մաքրող, զտող տանուտերերն՝ իրենց սարսափի, անկոչ հյուրերն՝ իրենց խղճի: «Ուշադրությու՜ն», գոչում է դրամատուրգը: «Կյանքը ցանկապա՜տ է»,-ասում են հանդիսականները:

Ցնորքի ու երևակայության հավերժ պայքարում ցանկապատը երկուսի կողմից է: Չի էլ տարբերում ձևը բովանդակությունից, պոեզիան՝ արձակից:

Սրանք են ցանկապատի չորս ուղենիշերը. վեր-վար, ճիշտ-սխալ, սև-սպիտակ, տղամարդ-կին: Բայց և այնպես, գիշերը ցանկապատը ցույց է տալիս միայն դեպի ապագան, ժամանակի իրական հյուսիսը:

Թենեսիում ինչ-որ մեկն ամայությունը լցնում է սափորի մեջ՝ դա ցանկապատ կառուցելու մի եղանակ է: Ահա մեկ ուրիշը. հասկանալ ծովափնյա քարի ծագումը ընդհուպ մինչև աշխարհի արարումը։

Լուսնածաղիկներով պարուրված և հրաշքի գաղտնիքը բացահայտած՝ ցանկապատը ձգվում է բլուրներն ի վեր, մեխերն անամոթաբար մերկացրած՝ արձակելով այն զրահի ճարմանդները, որ տղամարդիկ պահում էին ծերության օրերին ընդառաջ:

Տե՛ս՝ ցանկապատը ո՞նց է հոխորտում քամուց՝ մարմնավորելով արդարության մարող զգացումը, ո՞նց է ստվեր նետում ցեխի ճմրթված սավաններին՝ հանկարծահաս հեղեղումով մղված դեպի գետի չորացած հունը, ո՞նց է ի ցույց դնում կանխատեսելու մեր տկարամտությունը:

Որովհետև մենք բերել ենք մեր ցանկապատն ճիշտ այնպես, ինչպես մեր լեզուն ու մեր պարն՝ այս ընդարձակ աշխարհամասի անմշակ հող, ուր այն ապրեց ի հեճուկս մեր զրնգուն խոսքի և փոխարինեց մեզ մեր երկքայլ պարը:

Ա՛յ, թե որտեղ մենք երգեցինք, քանի դեռ մեր կոկորդները՝ մեր մտքերը չէին հասունացել: Ու, ա՛յ, թե ինչ է դուրս գալիս առասպելից, երբ այն իր տեղն է զիջում օրենքին ու պատմությանը: Ո՞վ կընդունի ցանկապատի առաջին և վերջին հրավերը մարտի:

Հետկյանքի քարտեզագրողներին թե լսես՝ երկիրն ինքնին մի ցանկապատ է աշխարհում, որ լի է ցանկապատերով՝ մի կարծիք, որը նրանցից հետո եկած ժողովրդագրողները հերքում են: Գետերի ու ժայռապատերի մեջ կորսված, ցանկապատը կոտրում է ու հերքում մի պարզ ճշմարտություն, որ այն օրվանից, երբ աշխարհը կործանվեց կրակից ու սառույցից՝ ցանկապատն ապրեց անհոգ ու երջանիկ:

Որովհետև
վարիացիա՝ Յաննիս Ռիցոսի թեմայով

Որովհետև Մեռյալ ծովը բաց թողեց իր պատանդներին՝ զգացումը աղի, ղեկի և առագաստի,
Որովհետև հռոմեացի ստրուկների մի խումբ, իրենց տիրոջ հագուստը հագած, փախան աշխարհամասի հակառակ կողմը,
Որովհետև մի ձեռագիր մատյան, բառերի մի մոմապատ կույտ, մի վանք այրեց ի սպառ,
Որովհետև արևը մերժեց Սև անտառը, և հողմաղացները գյուղացիներին փոշի դարձրին, օդին տվին, «Գա՜յլ» կանչող տղայի ձայնը դարձրին,
Որովհետև ամբոխը սուլեց, երբ բեմը դատարկ էր, իսկ հուշարարն արբած էր այնքան, որ քուն անցավ,
իսկ մեներգչուհին թաքնվեց նվագախմբի փոսում,
Որովհետև մենք թույլ տվինք, որ փշալարերը փոխարինեն մեր փայտե դեմքերն ու ցանկապատերը,
Որովհետև ճիչը հետք թողեց փշրված օդում,
Որովհետև ես գնացի այդ հետքով՝ դեպի անտառներ, ուր իմ ձեռքերը տարրալուծվեցին ծխի ու անձրևի մեջ,
Որովհետև ես դեգերեցի օրերով, շաբաթներով, մինչև գտա նրան՝ ինձ, քաղաքի պատերից դուրս, քաղաքի, որ լքել էի հարյուր տարի առաջ,
Որովհետև ես չէի կարող մագլցել պատերով և ոչ էլ գտնել հայրենիք վերադառնալու ճանապարհը, ես բնակվեցի անապատում՝ գետի ափին,
Որովհետև գետը փոխեց իր հունը, և դրա ափերը փխրվեցին ու չորացան, այնտեղ, ուր ես ծնկաչոք էի, անխոս ու վախվորած,
Որովհետև երբ ճամփա եմ բռնում դեպի անապատ, ես խոսում եմ, խոսում ու խոսում,
Որովհետև ես երբևէ չեմ եղել անապատում,
Որովհետև ես հրաժարվում եմ գնալ ճամփաներով, որոնց ուղենիշերը հստակ չեն դրված,
Որովհետև ես չեմ վստահում նշաններին, ուղեցույց սյուներին, ցամաքային ու ծովային նշաններին,
Որովհետև հինավուրց քաղաք կատարած իմ միակ այցելության ժամանակ ես պրպտեցի ավերակները՝ գտնելու կոտրված կահկարասու բեկորներ ու քարե գործիքներ և զգուշացվեցի, որ այլևս չվերադառնամ,
Որովհետև ես հաշվի եմ առնում բոլոր զգուշացումները, բոլոր ցուցումները՝ ամբոխի,
Որովհետև ես չեմ լսի ոչ ոքի, բացի ինքս ինձնից,
Որովհետև ես սիրում եմ «Գա՜յլ» գոռալ,
Որովհետև ամեն ինչ, որ կարդում եմ, ծխի հոտ ունի,
Որովհետև արթնանում եմ գիշերներով և տեսնում ձեռքերս աղով պատված, սավանս շուրջս ոլորված՝ առագաստի պես,
Որովհետև չեմ կարող ասել՝ անապատն է սա, թե՝ ծովը,
Որովհետև այդպես էլ աստղագուշակ չդարձա ու չգիտեմ, թե ուր ենք մենք գնում,
Որովհետև այս բոլոր ու էլի, շատ ու շատ պատճառներով, ես թաքցրի քո անունը հորում…. բայց՝ ահա, այն նորից լցնում է իմ բաժակը:

Թարգմանությունը կատարվել է Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի թարգմանչական ծրագրի և
Այովայի համալսարանի Գրողների միջազգային ծրագրի տարածաշրջանային այցելությունների շրջանակում

Անգլերենից թարգմանեց Ռուզան Ամիրաղյանը