Ռոբերտ Էյթքեն | Ձենի վարպետ ագռավը

Սկիզբն՝ Այստեղ

Իմաստուն թռչնի խոսքերն ու գործերը

Առանցք

Մի անգամ, ձաձենից հետո, Կոզնուհին հարցրեց. «Շրջադարձային պահերը մենք ուսումնասիրում ենք ինչպես մեր հմտությունները: Ո՞րն է այն առանցքը, որի շուրջ պտտվում է այդ հետազոտությունը»:
Ագռավն ասաց. «Հաստ աղիքը»:
Կոզնուհին հարցրեց. «Այդ դեպքում, ամեն ինչ ֆիզիկակա՞ն է»:
Ագռավն ասաց. «Ամենայն ֆիզիկական, ամենայն մտային, ամենայն բարոյական, ամենայն հոգևոր, ամենայն դատարկ, ամենայն նյութական»:
Կոզնուհին մտածեց այդ մասին և, ի վերջո, հարցրեց. «Ո՞րն է եզրակացությունը»:
Ագռավն ասաց. «Կարմրախայտը ավազանում է, շուշանները՝ ծանծաղուտում»:

Էգո

Բարձր Եղևնու մոտ վաղ հավաքներից մեկի ժամանակ Գորշուկը (Փորսուղը) հարցրեց Ագռավին. «Ինչպե՞ս ազատվեմ իմ ես-ից»:
Ագռավն ասաց. «Այն բավականին ուժեղ չէ»:
«Բայց ես ժլատ եմ», – ասաց Գորշուկը հաստատակամորեն: «Ես եսակենտրոն եմ և ես հակված եմ ճնշել շուրջբոլորը գտնվող ուրիշներին»:
Ագռավն ասաց. «Ինչպես ասացի»:

Ձեն պրակտիկայի ոգին

Ձաձենից հետո մյուսների հետ հանգստանալիս մի երեկո Բուն հարցրեց. «Ի՞նչ բան է Ձեն պրակտիկայի ոգին»:
Ագռավն ասաց. «Հարցաքննություն»:
Բուն գլուխը վեր տնկեց ու հարցրեց. «Ինչի՞ մասին եմ հարցաքննելու»:
Ագռավն ասաց. «Լավ մեկնարկ»:

Երկչոտ և ճշմարտացի

Ամառային մի շոգ երեկո Փայտփորիկը շրջանում հայտնվեց հյուրի հետ միասին: «Սա Խլուրդն է», – ասաց նա: «Կենսական հարցեր ունի, բայց շատ երկնչում է հավաքներին մասնակցելուց: Նա երաշխիքներ է ուզում, որ այստեղ ապահով կլինի», և նա հայացք նետեց Փորսուղի և Բվեճի կողմը:
Ռավենն ասաց. «Դե, ես ինքս էլ գիշատիչ եմ, լավ է որ այս հարցին վաղ առնչվեցինք»: Դիմելով Խլուրդին՝ ասաց. «Սա Բուդդհայի սրբազան տաճարն է, որտեղ նրա բոլոր աշակերտները, որ ծայրից էլ որ լինեն, կարող են միասին ապահով զգալ: Դու այստեղ ապահով ես: Ճի՞շտ է, Բվե՛ճ, այդպես չէ՞, Փորսո՛ւղ»:
«Այստեղ ապահով է», – արձագանքեցին նրանք:
Խլուրդը կարծես դողում էր, բայց նա խոսեց և ասաց. «Շնորհակալություն: Խոստովանում եմ՝ ես ինձ դեռ անհարմար եմ զգում, բայց իմ հարցերը ստիպում ենձ մնալ: Զվարճալի իրավիճակ է, չէ՞»:
Ագռավն ասաց. «Կա՞ մի բան, որ յուրահատուկ չէ»:
Ոչինչ չասաց Խլուրդը:
Ագռավն ասաց. «Ամեն դեպքում, ինչ-որ բա՞ն ես ուզում հարցնել»:
Խլուրդը կոկորդը հազալով մաքրեց և հարցրեց. «Արդյո՞ք ես միշտ ճշմարտությունը պետք է ասեմ: Երբեմն այն ավելի շատ վնաս, քան թե օգուտ է տալիս»:
Ագռավն ասաց. «Այդ դեպքում դա ճշմարտությունը չէ»:
Խլուրդը հոգոց հանեց և լռեց:
Խոսեց Բուն և հարցրեց. «Ուստի ես պետք է սո՞ւտ խոսեմ նման դեպքերում»:
Ագռավն ասաց. «Ասա՛ ճշմարտությունը»:

Հիմնական բնույթ

Մի վաղ առավոտ Փայտփորիկը թռավ-եկավ հատուկ Ագռավին հանդիպելու համար և հարցրեց. «Ես լսել եմ հիմնական բնույթի մասին, բայց վստահ չեմ, թե ինչ է դա: Դա մի բան է, որ կարելի է ոչնչացնե՞լ»:
Ագռավն ասաց. «Դա իրոք հանդուգն հարց է»:
Փայտփորիկը մի քիչ թափահարեց փետուրներն ու հարցրեց. «Դուք կարծում եք, որ ես չպե՞տք է հարցարկեմ թեման»:
Ագռավն ասաց. «Դու կարծում ես, որ այն գոյություն ունի»:

Հիմնաժայռ Բուդդհա

Մի անգամ Յոգ Ռնգեղջույրի աշակերտներից մեկը հաղորդագրություն ուղարկեց Ագռավին՝ ասելով. «Դուք ունեք միայն Բուդդհային ներկայացնող քարակույտ: Դուք պետք է գաք այստեղ և տեսնեք կենդանի Բուդդհայի»:
Ագռավը հիշեցրեց այս մասին հընթացս խոսակցության և ասաց. «Եթե այս երիտասարդը մնա Յոգ Ռնգեղջյուրի հետ, նա կկարողանա հասկանալ, որ կենդանի Բուդդհաներն ամենուր են, իսկ մեր քարակույտը միակն է մնում»:

Ներշնչանք

Ագռավը նստեց Ժողովի Կաղնու իր թառին և ասաց. «Ոմանք ասում են, որ ձեր ներշնչանքը պետք է գտնեք ձեր իսկ սրտում: Ինչ-որ իմաստով սա ճիշտ է. դուք պետք է գտնեք խաղաղության ու հանգստի տեղը և անցկացնեք ձեր կյանքն այդ հողի վրա: Ճիշտ է նաև, որ ներշնչանքը գալիս է ուրիշ մի տեղից: Բուդդհան Բոդհի ծառի տակից աչքերը վեր հառեց և տեսավ վաղորդայնի աստղը: Իր մեծ պայծառացումն ապրեց նա այդ պահին: Նա ի՞նչ հասկացավ: Դա այն է, ինչին մենք պետք է հասնենք: Բուդդհան պարզ ակնարկ արեց իր նոր հասկացման մասին, երբ ասաց. «Այժմ տեսնում եմ, որ բոլոր գոյավորները Բուդդհա են» [1]: Ամենայն գոյավոր, ամեն բան, որ գոյություն ունի, յուրաքանչյուրը և ամեն ինչ արժեքավոր են ինքնին և ասում են. «Ես այստե՛ղ եմ»»:
Մայրեհավն ինչ-որ բան փնթփնթաց, և Ագռավն ասաց. «Դու հա՞րց ունես,  Մայրեհա՛վ»:
Մայրեհավն ասաց. «Այստեղ եմ ես, բայց ես չեմ կարծում, թե այդքան արժեքավոր եմ»:
Ագռավն ասաց. «Կչկչա՛ մեզ համար, Մայրեհա՛վ»:
Մայրեհավը կչկչաց:
Ագռավը կռկռաց:

Կարմա

Մի երեկո Գորշ Գայլուհին հայտնվեց Բարձր Եղևնու խմբակում առաջին անգամ: Ներկայանալուց հետո նա ասաց. «Կարո՞ղ եմ հարց տալ»:
Ագռավն ասաց. «Այն էլ ինչպես»:
«Շնորհակալություն,- ասաց Գորշ Գայլուհին: – Հնարավոր է, որ սա մյուս բոլորի համար ակնհայտ է, բայց ես չեմ հասկանում Կարմայի գաղափարը: Դուք կարո՞ղ եք բացատրել այն ինձ»:
Ագռավն ասաց. «Սպանությունը ջրի երես դուրս կգա»:
Գորշ Գայլուհին ասաց. «Երբեմն հանցագործությունները երբեք էլ չեն բացահայտվում»:
Ագռավն ասաց. «Օգնե՛ք ինձ երկակի կյանք չապրել»:

Ազգակցություն

Կատվառյուծը նույնպես առաջին անգամ էր եկել այդ երեկո: Ագռավի՝ Գորշ Գայլուհուն վերջնական պատասխան տալուց հետո նա հարցրեց. «Այդ դեպքում կարման միայն պատճա՞ռ է և հետևա՞նք»:
Ագռավն ասաց. «Ազգակցությունը մերձեցնում է» [2]:
Կատվառյուծը եռանդոտ թափահարեց գլուխն ու ասաց. «Երբեմն դա ինձ զայրացնում է»:
Ագռավն ասաց. «Ձեր հնարավորությունը»:

Ձեն հմտության նպատակը

Փորսուղը տնային պարտականությունների պատճառով անկանոն էր հաճախում խմբակ:
Մի օր երեկոյան նա կարողացավ գալ ձաձենի և հարցեր տալու: Նա հարցրեց. «Ի վերջո ո՞րն է Ձեն հմտության նպատակը»:
Ագռավը պատասխանեց. «Ինչ-որ կռահումներ ունե՞ս»:
Փորսուղը վարանեց: «Վստահ չեմ», – ասաց նա:
Ագռավն ասաց. «Կասկածանքները փխրեցնում են Կապույտ Մոլորակը»:

Բուդդհայական եզրույթներ

Ձաձենից հետո մի երեկո Փայտփորիկը հարցրեց. «Ես ուզում եմ հասկանալ բուդդհայական հիմնարար եզրույթները, բայց վստահ չեմ, որ դա կօգնի ինձ գործնականում: Իսկ ի՞նչ ես մտածում դու»:
Ագռավն ասաց. «Դրանք օգնում են մեզ գլուխ հանել մեր խոստումներից»:
Փայտփորիկը հացրեց. «Ուրեմն ինչ-որ հարմար միջոցնե՞ր են դրանք» [3]:
Ագռավն ասաց. «Ինչպես անձրևը»:

Գորշ Արջի նպատակը

Նույն այդ երեկոյան Կոզնուհին հարցրեց. «Ի՞նչ կար Գորշ Արջի մտքին, երբ ստանձնեց ուսուցչի դերը» [4]:
Ագռավն ասաց. «Մղել փոքրիկ աղջիկներին հարցեր տալու»:
Կոզնուհին ասաց. «Վերից մի՛ նայիր ինձ, Վարպե՛տ [5]: Հարցս սա է. «Ի՞նչ կար Գորշ Արջի մտքին, երբ ստանձնեց ուսուցչի դերը»»:
Ագռավը թափահարեց գլուխը. «Հոյակա՛պ է: Հոյակա՛պ է»:
«Դա պատասխան չէ», – ոտքերը գետնին խփեց Կոզնուհին:
Ագռավն ասաց. «Նրա մտքում պատասխաններ չկային»:

ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

© Թարգմանությունն անգլերենից և ծանոթագրությունները՝ ԹՈՆԴՐԱԿԻ և ՄԱՐԻԱՄ Կարապետյանի

(Ծանոթագրությունները տրվում են նաև ըստ Zen Master Raven: Sayings and Doings of a Wise Bird (Compiled and Annotated by Robert Aitken; illustrations by Jennifer Rain Crosby, Honolulu Diamond Sangha, 2002) գրքի):

[1] Հղում է արվում Բուդդհա գիտակցման մասին Մահայաննայի հաղորդմանը, որը երկու տարբերակ ունի: Համաձայն առաջին տարբերակի՝ Բուդդհան բացականչում է. «Այժմ ես տեսնում եմ, որ բոլոր էակները Թաթհագաթա են: Միայն նրանց պատրանքներն ու հոգսերն են խանգարում նրանց գիտակցել դա»: Այս տարբերակը վերցված է Hua-yen ching-ից: Տե՛ս Thomas Cleary, The Flower Ornament Scripture, 3 vols. (Boulder: Shambhala, 1984-1987), II: 314-315: Մյուս տարբերակը վերցված է Դոգեն Կիգենի Hotsumujdshin-ից (Developing the Supreme Mind), որտեղ Բուդդհան բացականչում է. «Հենց այս պահին ես և բոլոր էակները հասել ենք Ուղուն»: — Տե՛ս Kosen Nishiyama and John Stevens, trans., Shobogenzo: The Eye Treasury of the True Law, 4 vols. (Tokyo: Nakayama Shobo, 1977), II: 122:
[2] «Ազգակցությունը մերձեցնում է» – Արտահայտությունն ուշագրավ նմանություն ունի 1960-ական թվականներին տարածում գտած և ԱՄՆ-ի դիվանագետ Ջորջ Բոլլին (George Ball, 1909-1994) վերագրվող հետևյալ արտահայտությանը. «Ոչինչ չի մերձեցնում այնքան, որքան ազգակցությունը» (Nothing propinks like propinquity):
[3] Եզրաբանության վերաբերյալ իր հարցադրմամբ Փայտփորիկն արդեն կիրառում է «հարմար միջոցներ» արտահայտությունը («ուպայա» (սանսկրիտ.՝ उपाय, ճարտար միջոցներ, փորձված միջոցներ) բառ-հասկացության)՝ հղում անելով ուսուցման այնպիսի եղանակին, որի դեպքում մեղեդին, ժամանակն ու տեղը պետք է համապատասխանեն ներգրավված անձի ինքնությանը:
[4] Կոզնուհու հարցը հիշեցնում է ձեն-բուդդհայական գրականության սովորական հարցը. «Ինչո՞ւ Բոդհիդհարման (Bodhidharma) եկավ Արևմուտքից»: Տե՛ս D. Т. Suzuki, Essays in Zen Buddhism: Second Series, New York: Samuel Weiser, 1976, p. 225-253.
[5] Վարպետ – Rōshi (老師) (ճապոներենում՝ «փորձառու ուսուցիչ», «փորձառու վարպետ». չինական պինյինով (pinyin)` Lǎoshī) – ձեն բուդդհայականության (Zen Buddhism) ավագ ուսուցչի պատվատիտղոս: Հայերեն նախընտրեցինք թարգմանել վարպետ: