Լեոպոլդ Սեդար Սենգոր (Ծնվել է 1906 թվականի հոկտեմբերի 9-ին Ժոալում (Սենեգալ), մահացել 2001 թվականի դեկտեմբերի 20 Նորմանդիայում (Ֆրանսիա): Սենեգալցի պոետ, փիլիսոփա, քաղաքական գործիչ, Սենգալի առաջին նախագահ 1960-1980: 20-րդ դարի աֆրիկյան առաջատար մտավորականներից մեկն է, պանաֆրիկանիզմի և սոցիալ-դեմոկրատական աջակողմյա հայացքների հարող հասարակական գործիչ: Մարտինիկացի բանաստեղծ և քաղաքական գործիչ Էմե Սեզարի հետ համատեղ համարվում է նեգրիտյուդայի (նեգրականության, աֆրիկյան ոգի) մշակութա-փիլիսոփայական դոկտրին մշակողներից մեկը, որի հիմնական նպատակը աֆրիկայն ազգերի ճակատագրերի պատմական բացառիկության ապացուցումն է:
Մեկնում
Ես մեկնեցի
Ցողով եզրագծված ճանապարհներով,
Որտեղ դայլայլում էր արևը։
Ես մեկնեցի
Հեռու խղճուկ օրերից
Եվ բեռներից`
Փսխելով գարշելիությունից
Լիքը բերանով։
Ես մեկնեցի
Տարօրինակ ճանապարհորդության`
Թեթև և մերկ,
Առանց ցուպի, առանց պարկի,
Առանց նպատակի։
Ես մեկնեցի ընդմիշտ`
Առանց վերադարձի մասին մտածելու,
Վաճառեք իմ ամբողջ նախիրը
Բայց ոչ հովիվների հետ։
Ես մեկնեցի
Դեպի երկրները կապույտ,
Դեպի երկրները մեծ,
Դեպի երկրները չարչարանքի`
Հալածված մրրիկներից,
Դեպի երկրները յուղալի և հյութեղ։
Ես մեկնեցի ընդմիշտ`
Առանց վերադարձի մասին մտածելու։
Վաճառեք իմ բոլոր զարդերը։
Մինչ գիշերը
Մինչ գիշերը, խոհը քեզնից քո մասին,
Մինչ ես միայն ընկնում եմ
Սպիտակ թելի վրա տագնապների,
Եվ զբոսանքը սահմաններին երազի ցանկության
Մինչ մթնշաղը ավազի գազելների միջև`
Վերակենդանացնելու բանաստեղծությունը
Մանկության թագավորության:
Նրանք ձեզ անշարժացնում են զարմացած,
Ինչպես երիտասարդ աղջիկը Ֆեռլոյի, դու հիշում ես
Կիսանդրին ֆուլբեի կողքի,
Բլուրները ավելի բարեհունչ, քան բրոնզյան Սաիսները,
Եվ նրա մազերը հյուսված, ռիթմերը երբ նա պարում է,
Բայց նրա աչքերը անսահման դաշնակցությամբ,
Որ լուսավորում են իմ գիշերը:
Լույսը կրկին այնպես թե՞թև է քո երկրում վճիտ,
Եվ կանայք անյպես գեղեցի՞կ, ինչպես ասվում է նկարներում,
Եթե ես նորից տեսնեի երիտասարդ աղջկան, կնոջը,
Դու ես սեպտեմբերի արևում,
Մաշկը ոսկե, քայլքը մեղեդային,
Եվ աչքերը նրա լայն՝ ամրոցներ մահվան դիմաց:
Ֆեռլո-Անապատ Սենեգալում
Սաիսներ-Արքայատոհմ Եգիպտոսում
Ֆուլբե-Ցեղ Աֆրիկայում
Ես մենակ եմ
Ես մենակ եմ դաշտում
Եվ գիշերում՝
Ցրտից կծկված ծառերի հետ,
Որոնք մարմնով սեղմվում են մեկը մյուսին
Կողք կողքի։
Ես մենակ եմ դաշտում
Եվ գիշերում
Ծառերի ժեստերով
Սրտաճմլիկ հուսահատության,
Ես մենակ եմ,
Որ նրանց տերևները հեռացան
Դեպի ընտրության կղզիները։
Ես մենակ եմ դաշտում,
Եվ գիշերում,
Ես միայնությունն եմ հեռագրասյուների,
Ես երկարությունն եմ ճամփաների
Ամայի։1
Ձյունը Փարիզի վրա
Սենյոր [1], Դուք այցելեցիք Փարիզը Ձեր ծննդյան օրով,
Քանի որ այն վատն էր ու ողորմելի,
Դուք այն մաքրել եք ազնվաբարո, անկաշառ սառնությամբ,
Սպիտակ մահով :
Այս առավոտ՝ մինչ ծխնելույզները գործարանների,
Որ երգում են համախմբված՝
Բարձրացնելով սպիտակ դրոշներ :
«Խաղաղություն հաճույքի մարդկանց»,
Սենյոր, Դուք առաջարկեցիք
Ձեր խաղաղության ձյունը մասնատված աշխարհին,
Պառակտված Եվրոպային,
Ծվատված Իսպանիային, և հրեական ու կաթոլիկ ըմբոստությունը
Կրակեց իր 1400 հրանոթները
Ընդդեմ Ձեր խաղաղության սարերի:
Սենյոր, ես ընդունեցի Ձեր սպիտակ ցուրտը,
Որ այրում է աղից առավել,
Ահա իմ սիրտը հալչում է ինչպես ձյունը արևի տակ:
Ես մոռանում եմ
Այն ձեռքերը սպիտակ,
Որ բաց են թողնում հրացանի հարվածներ,
Որ կործանել են կայսրություններ:
Այն ձեռքերը, որ մտրակել են ստրուկներին,
Որ մտրակել են ձեզ,
Ձեռքերը՝ սպիտակ, փոշոտ, որ Ձեզ ապտակել են,
Ձեռքերը նկարված փոշոտ, որ ինձ ապտակեցին,
Ձեռքերը կտրուկ, որ ինձ մատնեցին
Միայնության, ատելության,
Ձեռքերը սպիտակ, որ տապալել են անտառը արմավենիների,
Անտառը, որ իշխում էր Աֆրիկան, Աֆրիկայի կենտրոնում,
Որ տապալել են օրենքներն ու քաջերին, Սարակինոսներին գեղեցիկ
Ինչպես առաջին մարդիկ, որ պոկվեցին
Ձեր դարչնագույն ձեռքերից:
Նրանք տապալեցին մռայլ անտառը
Երկաթգծի ճանապարհ սարքելու համար,
Նրանք տապալեցին անտառները Աֆրիկայի՝
Քաղաքակրթությունը փրկելու համար,
Որովհետև պակասում էր նյութը առաջին մարդու:
Սենյոր, Ես գիտեմ ՝
Ես չեմ հանի իմ ատելության պահոցը
Դիվանագետների համար,
Որ ցույց են տալիս իրենց երկար ժանիքները,
Եվ որոնք վաղը կփոխեն իրենց սև կաշին։
Իմ սիրտը, սենյոր, հալվեց, ինչպես ձյունը Փարիզի տանիքիներին
Ձեր քնքշության արևի ներքո
Այն մեղմ է իմ թշնամիների հանդեպ,
Իմ եղբայրների հանդեպ, ում ձեռքերը սպիտակ են առանց ձյան,
Այն մեղմ է շաղոտ ձեռքերի պատճառով,
Երեկոյան իմ այրող այտերի երկայնքով…
[1] Աստված, տեր
Դու խոսում ես
Դու խոսում ես քո տարիքից, սպիտակ մետաքսե գործվածքից,
Նայիր քո ձեռքերին՝ ծաղկաթերթեր են դափնեվարդի,
Պարանոցդ միակ կնճիռն է ներման,
Ես սիրում եմ մոխրագույն փոշին քո թարթիչների, քո կոպերի վրա
Եվ քո աչքերը՝ անփայլ ոսկի, և քո աչքերը,
Արևը կանաչ ոսկով ցողի վրա սիզամարգում առավոտի
Որպես կանաչ արև ոսկու ցողի վրա,
Քո աչքերը նոյեմբերին ինչպես արշալույսի ծով Գորե ամրոցի շուրջ,
Ինչպիսի զորքեր իրենց խորքում, հարստությունը կարավելաների՝
Շպրտված Էբենոսի Աստծուն:
Ես սիրում եմ քո ջահել կնճիռները, նրանց ստվերները,
Որ ներկված են մի ծեր վարդով,
Քո ժպիտը սեպտեմբերի, այն ծաղիկները
Անյուններում քո աչքերի և քո բերանի։
Քո աչքերը և քո ժպիտը, խեժը քո ձեռքերի,
Թավիշը, մորթին քո մարմնի,
Նրանք այնպե՜ս ինձ դյութում են վաղուց Դրախտի պարտեզում,
Երկիմաստ կին, ամբողջդ զայրույթ, ամբողջդ քնքշություն:
Բայց ցուրտ եղանակի սրտով,
Երբ քո հայացքի ավելի անմեղ կորագծերը կցցվեն,
Քո այտերը ավելի սնամեջ, քո հայացքը ավելի հեռավոր կլինի, իմ տիկին,
Երբ ակոսները կլինեն ակոսված, ինչպես դաշտերը, ձմեռը,
Քո մաշկը, քո պարանոցը, քո մարմինը հոգնության տակ,
Քո ձեռքերը նիհար, շղարշե…
Ես կսպասեմ իմ փնտրած գանձին
Եվ արևին՝ թախծի երկար գիշերվա ետևում,
Ջրվեժին և նույն երգեցողությանը՝ շառաչյունը հոգուդ աղբյուրների։
Արի, գիշերը ծորում է սպիտակ տաղավարների վրա, և դու կգաս,
Լուսինը փայփայում է ծովը իր լույսով թափանցիկ փոշու,
Հեռվում հանգստանում են աստղեր ծովային գիշերվա ավարտին,
Կղզին ձգվում է ինչպես Հարդագողի ճանապարհը,
Բայց լսիր, լսու՞մ ես Երգչախմբերը վայրահաչոցի,
Որ բարձրանում են հրվանդանը Մանուելի,
Եվ բարձրանում են ռեստորանից ծովապատնեշի և բռնակի,
Ինչպիսի անօրինակ երաժշտություն, քնքուշ ինչպես երազանքը
Սիրելիս…
Քո նամակը մահուդի վրա
Քո նամակը մահուդի վրա՝ լամպիս տակ հոտավետ,
Կապույտ ինչպես շապիկը նոր,
Որ փայլեցնում է մի ջահել՝
Քթի տակ երգելով, ինչպես երկինքը և ծովը և իմ երազանքը,
Այնպես էլ նամակդ: Եվ ծովը իր աղով, և օդը, կաթը, հացը, բրինձը,
Ես ասում եմ նրա աղը,
Կյանքն ունի իր կենսահյութը,
Եվ հողը՝ իր իմաստը,
Իմաստը՝ Աստծու և իր ընթացքը.
Քո նամակը, առանց որի կյանքը չի լինի կյանք,
Քո շրթունքները, իմ աղը, իմ արևը, իմ թարմ օդը և իմ ձյունը:
ԻՆՉՈ՞Ւ
Ինչի համար կռվել ջազ երևակայության կոչերի դեմ,
Բամբուլայի,
Բառերի
Իմ երիտասարդության պարզության…
Վերադարձնենք ազդրերի ներդաշնակությունը աղմկոտ,
Մոլուցքը կրծքերի թռչկոտող և ճչացող,
Բուրող անտառներում
Վերադարձնենք երկար օրերը սայթաքող, գինովցած։
Խեղճ դարձի եկող,
Հանենք շորերը բռնության,
Միայն մի փոքր օդ՝ կանաչ և կենսալի,
Եվ թեթև ինչպես շղարշը մեր շուրջ,
Այնպես չէ՞,
Եվ հանգիստը խաղաղ,
Անդորր՝
Տաք արևի տակ քրոջ քնքշությամբ:
Ափսոսանքներ
«Սուկինայի հիշատակին»
Գազելի նրբագեղությունը
Մեռնող մթնշաղին
Ահետացավ հովտում։
Կայծակը սաթե նետի
Անշարժ խոցվեց իմ սրտում՝
Արնոտելով սիրտս անհագ ափսոսանքից։
Քանի որ բույրն անօրինակ երազիս՝
Որպես արևադարձային երկնի շքեղություն,
Ինձ անչափ հրապուրեց
Գալիք ժամանակների համար։
Ընկերուհիս, ի՞նչ տառապանքներ դու հանգցրիր այսպես,
Ասա ինձ, հոշոտող կրակի ինչ հրդեհներ
Դու սուզեցիր սառը գետում։
Դառնությունի՞ց
Քեզ համար ես այնքան կտայի,
Քեզ համար, որ ավելի գեղեցիկ ես քան մթնշաղը:
Ես պատկերացնում եմ
Ես պատկերացնում եմ, որ դու այնտեղ ես,
Կա արևը
Եվ այդ թռչունը՝ կորած
Մի այնպիսի տարօրինակ երգում:
Ասում են, թե ամառային մի ցերեկ
Պարզորեն,
Ես դառնում եմ հիմար,
Չափազանց հիմար։
Ես ունեմ մեծ ցանկություն՝ պառկել խոտի դեզերի մեջ,
Արևի շողերը մերկ մաշկիս վրա,
Թիթեռների թևերը ծաղկաթերթերին,
Եվ ամեն տեսակի փոքրիկ արարածներ լինեն
Իմ շուրջ:
Մշուշ
Ինձ վախեցնում է մշուշը,
Եվ այս լուսարձակները՝
Ինչպես հրեշների հաչան աչքեր,
Որ սահում են լռության մեջ:
Այս ստվերները որ քսվում են պատերին
Եվ անցնում, արդյո՞ք իմ այն հուշերներն են
Որոնց երկար շարքը գնում է ուխտի։
Քաղաքի գարշելի մշուշ,
Իր սառը մրից
Նա կեղտոտում է թոքերս, որոնց թուլացրել է ձմեռը,
Եվ ոհմակը իմ սովյալ աղիքների կհաչի
Իմ մեջ,
Մինչդեռ ի պատասխան նրանց ձայներին՝
Կլսվի տկար տրտունջն իմ մահամերձ երազների:
Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Արման Թովմասյանի
Խմբագիր՝ Գայանե Բաբայան
