Ֆելիքս Դավիդովիչ Կրիվին | Համաշխարհային պատմություն անեկդոտներով

Հերոդոտոսը պատմության հայրն է, իսկ պատմության որդին՝ անեկդոտը: Իզուր չեն ասում, որ երեխաները մեր միակ ուրախությունն են:

Երկրորդ բաժին.

ԱՆԵԿԴՈՏԱՅԻՆ ՀԻՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՄԱԿԵԴՈՆԱՑԻՆ ԸՆԴԴԵՄ ԱՐՏՈՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՊԱՅՔԱՐՈՒՄ

1
Պարսիկների դեմ արշավանքի պատրաստվելիս Ալեքսանդրը բաժանեց այն ամենն, ինչ ուներ, իսկ իրեն, իր իսկ խոստովանությամբ, թողեց միայն հույսը:
Արդ, ինչո՞ւ են մեր իշխանավորներն անում հակառակը. նրանք ամեն ինչ վերցնում են իրենց, իսկ մեզ թողնում միայն հույսը:

Անջուր անապատում, երբ զորաբանակը մեռնում էր ծարավից, Ալեքսանդրին մի լիքը սաղավարտ ջուր բերեցին: Բայց արքան հրաժարվեց: Արքան ասաց.
— Եթե միայնակ խմեմ, ռազմիկներիս ոգին կկոտրվի:
Այդպես Ալեքսանդրը բացեց գաղտնիքը, թե ինչ պետք է անի կառավարիչը, որ նրա ժողովրդի ոգին չկոտրվի դժվար ժամանակներում:
Բայց մեր ժամանակներում դա կրկին գաղտնիացված է:

Մի անգամ Ալեքսանդրը խոստովանեց, որ եթե ինքը չլիներ Ալեքսանդրը, ապա կուզենար լինել Դիոգենեսը: Այն է՝ ամենևին ոչինչ չունենալ:
Նա փորձում էր ոչինչ չունենալ: Բայց այս արտոնությունն արքաների համար չէ, արքաներն այլ արտոնություններ ունեն:

ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԻ ՄԱՍԻՆ

Երբ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հրեաներին ազատեց պարսկական տիրապետությունից, նրանց մոտ հաստատեց մեղմ, գրեթե ոչ զավթողական վարչակարգ, էլ ավելի մեղմ, քան էր պարսիկների ժամանակ:
Հրեաները երախտապարտ էին նրան և Ալեքսանդր անվանեցին բոլոր տղաներին, որոնք ծնվեցին այդ տարի:
Քսան տարի անց, երբ տղաները մեծացան, բոլոր քսանամյա տղամարդիկ Հուդայում Ալեքսանդր էին, այնպես որ նրանց անհնար էր մեկզմյուսից զանազանել: Ուստի նրանք սկսեցին միմյանց կոչել հայրանուններով, այն է՝ ավելի հարգանքով, քան նախկինում:
Իսկ էլի քսան տարի անց Հուդայում բոլոր հրեաները դարձան Ալեսանդրի որդիներ, ուստի հայրանունով դիմելն այլևս անհրաժեշտ չէր, և նրանք կրկին սկսեցին մեկզմյուսին կոչել անունով:
Հարգանքը պակասեց, բայց հավելվեց սրտակցությունը, և բոլոր հրեաները մեկ ընտանիքի պես դարձան: Արդյունքում դա զգացվում էր յուրաքանչյուր զավթողական վարչակարգում:

ԱՐԻՍՏՈՏԵԼԻ ԿԵՆԴԱՆԱԿԵՐՊԸ

Ապրելով ոչ այնքան երկար՝ նա կյանքում շատ ջանք է թափել: Կապիկի տարում նա ծնվել է, Ձիու տարում լքել աշխարհը:
Եվ այս ուղին, այսքան ծանոթ, իհարկե, քարքարոտ և զառիվեր է, բայց հաստատում է այն աքսիոմը, որ մարդուն ստեղծել է աշխատանքը:

ՍՊԻՏԱԿ ԱՊԵՐԱԽՏՈՒԹՅՈՒՆ

Երբ Սուլլան գրավեց պաշարված Հռոմը, Սուլպիցիա Ռուփուսի ստրուկն իր տիրոջը նրան մատնեց: Սուլլան շնորհակալություն հայտնեց ստրուկին և հրամայեց նրան ցած նետել ժայռից:
Երբ Ցիննան նվաճում էր Հռոմը, իր կողմը գրավեց պաշարված քաղաքի ստրուկներին՝ խոստանալով նրանց ազատություն օգնության դիմաց:
Բայց գիշերը Ցիննայի մարդիկ կոտորեցին դաշնակից ստրուկներին:
Երբ հաճկատար մարդասպանները Կեսարին բերեցին նրա թշնամի Պոմպեուսի գլուխը, Կեսարն արտասվեց, հրամայեց սպանել մարդասպաններին, իսկ Պոմպեուսի համար հուշարձան կանգնեցնել:
Պատժել դաշնակցին օգնության համար. սա կարելի է համարել սև ապերախտություն: Բայց այն սև չէ, բոլորովին էլ ոչ սև: Այս ապերախտությունը ծառայում է արդարությանը, ապերախտություն, որը հաղթանակում է, որ արդարությունը կարողանա հաղթանակել:

ՏՐԻԲՈՒՆ, ՏՐԻԲՈՒՆԱ, ՏՐԻԲՈՒՆԱԼ [1]

Մարկուս Կատոն Կրտսերն արհեստավարժ հռետոր էր, և նա սիրում էր իր մասնագիտությունը: Այն է՝ սիրում էր խոսել:
Երբ այս ժողովրդական տրիբունը ամբիոն (տրիբունա) էր բարձրանում, ապա նրան այնտեղից հեռացնելու ոչ մի հնարավորություն չկար:
Բայց Կեսարն ինքն էլ էր սիրում խոսել, ուստի նա չէր կարող թույլ տալ, որ Կատոնն այդքան երկար զբաղեցներ ամբիոնը: Եվ մի անգամ, երբ Կատոնին կանգնեցնելու բոլոր միջոցները սպառվել էին, Կեսարը հրամայեց ձերբակալել հռետորին և ուղղակի ամբիոնից ուղարկել բանտ:
Ժամանակի ընթացքում սա դարձավ ավանդույթ՝ ճաղերի հետևն ուղարկել նրանց, ովքեր չափազանց շատ են խոսում:

[1] Տրիբուն – Հին Հռոմում պետական և հասարակական տարբեր պաշտոնատար անձանց անվանումը, ինչպես նաև՝ սոցիալական որևէ խմբի իրավունքներն ու շահերը հրապարակայնորեն պաշտպանող հասարակական-քաղաքական գործիչ, հռետոր, Տրիբունա – հռետորի՝ ճառասացի ամբիոնը, Տրիբունալ – զինվորական և խիստ ծանր քաղաքացիական հանցագործություններին վերաբերող գործերը վարող դատական մարմին:

ՈՉ ԱՄԵՆԱՅՆ ՈՔ Է ԴԱՇՏՈՒՄ ՌԱԶՄԻԿ

Կեսարը երկյուղում էր, որ միայն մի կինը գլուխ չի հանի իրեն ժառանգ ծնելու խնդրից: Ուստի նա մշակեց հատուկ օրինագիծ, որը թույլ էր տալիս նրան չսահմանափակել իրեն կանանց թվի հարցում:
Մեր Սուվորովը նրան կասեր՝ մարտնչում են ոչ թե քանակով, այլ հմտությամբ: Գործողության դաշտն անսահմանափակ էր, բայց ժառանգ ծնել չստացվեց, և գահը բաժին հասավ Կեսարի քրոջ թոռանը:

ՄԱՐԴԱՍՊԱՆԻ ՍՏՈՒԳԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Չէի ուզենա որևէ մեկին վիրավորել, բայց Բրուտուս-ը լատիներենով նշանակում է հիմար [1]: Ուստի մեռնելուց առաջ Կեսարի «Եվ դո՛ւ, Բրուտո՛ւս» բացականչությունն ըստ էության նշանակում էր. «Եվ դո՛ւ, հիմա՛ր»: Կամ՝ «Աստված իմ, իսկ ես քեզ խելացի մարդ էի համարում»:
Իսկ հնարավոր է՝ և որոշ ընդհանրացմամբ. «Մի՞թե հնարավոր է լինել Կեսար՝ ապրելով այսպիսի հիմարների մեջ»:

[1] Հեղինակն այստեղ խաղարկել է բառի երկիմաստությունը. առաջին դեպքում այն հասարակ անուն է՝ «brutus», որը նշանակում է «բութ, հիմար, անխելք, անիմաստ» (ինչպես նաև՝ «brutum» – «անխելք կենդանի»), մյուս դեպքում՝ «Brutus»՝ ուղղակի անձնանուն:

ԱՐՇԱՎԱՆՔ ԴԵՊԻ ԲՐԻՏԱՆԻԱ

Բրիտանիան այդ ժամանակ բոլորովին այնպիսին չէր, ինչպես այժմ: Լոնդոնի տեղը Լոնդինիումն էր, իսկ Բրիտանիայի երկաթյա լեդիին չգիտես ինչու կոչում էին Քարտիմանդուա [1]: Զարմանալի չէ, որ հռոմեական կայսր Կալիգուլան [2] որոշեց արշավել դեպի Բրիտանիա: Առավել ևս, որ ինչ-որ հյուրընկալ բրիտանացի օտարերկրյա բանակ էր հրավիրել իր երկիր:
Արշավանքի ելան ամբողջ մի նավով՝ հագեցած ամենով, ինչն անհրաժեշտ է արշավանքի համար: Հնարավորինս շատ ծածկոց հավաքեցին՝ հաշվի առնելով ոչ թե հյուսիսային կլիման, այլ ուրիշ՝ ռազմավարական նկատառումներ: Եվ այդ նկատառումներից ելնելով՝ կայսրը պառկեց ծածկոցների վրա, այլ ոչ թե ծածկոցների տակ: Նրա նախորդ Տիբերիուսը [3] նախընտրում էր ծածկոցի տակ մտնել, և սրանում նույնպես ոչ պակաս ռազմավարական իմաստ կար: Տիբերիուսը բոլորին ամեն ինչում կասկածում էր, և բոլորը նրա մոտ մատնիչներ էին: Մատնիչները մատնում էին մատնիչներին, և Տիբերիուսը մտնում էր ծածկոցի տակ, որպեսզի աննկատ հետևի՝ ճիշտ են արդյոք մատնություններն իրագործվում: Բայց մի անգամ, երբ նա հիվանդացել էր և պառկած էր սովորական ծածկոցի տակ, հռոմեացիները մտածեցին, որ նա մեռել է, և հռչակեցին նոր կայսր: Իսկ Տիբերիուսը հանկարծ դուրս թռավ և փախավ: Եվ այդժամ Կալիգուլան, որին արդեն կայսր էին հռչակել, խեղդեց Տիբերիուսին նրա իսկ սեփական ծածկոցով՝ ծածկոցը հետևելու միջոցից վերածելով հարձակման միջոցի:
Ահա թե ինչու, դեպի Բրիտանիա արշավի ելնելով, Կալիգուլան պառկեց ծածկոցների վրա:
Մինչ այդ նավը, ափից հեռանալով, ուղղություն վերցրեց դեպի բաց ծով: Եվ բաց ծովին մոտենալուն զուգահեռ կայսրի հոգում սողոսկում էր կասկածանքը. արդյոք ճի՞շտ է վարվել՝ վճռելով գրավել Բրիտանիան ծովի կողմից: Հնարավոր է՝ այն ցամաքի՞ց վերցնելն է ավելի լավ: Առավել ևս, որ քամի է բարձրանում, նավը սկսում է ճոճվել, և այդ ամենը կարող է նրանց համար վատ վերջանալ:
Նա հրամայեց անշարժ դիրք տալ նավին՝ հանգիստ պառկելու և ռազմական խորհրդի հետ խորհրդակցելու համար: Ուղղություն վերցնե՞լ դեպի Բրիտանիա, թե՞ ոչ: Գուցե գրողի ծո՞ցն ուղարկել այդ երկաթե լեդի Քարտիմանդուային:
Մինչ խորհրդակցում էին, հայրենիքի կարոտը սկսեց հաղթել բոլորին: Հայրենիքի կարոտն ամենաուժեղ կարոտն է, հատկապես երբ հայրենիքը՝ ահա այն, ձեռքով կդիպչես, իսկ դու, չգիտես ինչու, թրև ես գալիս ծովում:
Եվ այդժամ նրանք որոշեցին. թերևս Քարտիմանդուան իրենցից չի նեղանա, իսկ հաղթանակի կարելի է և այստեղ հասնել, համենայնդեպս, լավ տոնել: Եվ անգամ մեծ էնտուզիազմով, քանի որ էնտուզիազմի պաշարներն արշավանքի վրա չեն վատնվի:
Ընկան թիերի վրա, ուղղություն վերցրին դեպի ափ: Այստեղ արդեն գործն ավելի ուրախ գնաց, քանի որ արշավանքից վերադառնալը միշտ էլ ավելի ուրախալի է, քան աշխարհի ծայրին ինչ-որ տեղ քաշ գալը:
Հեռվից արշավանքին հետևող հռոմեացիները թափվեցին ափ՝ հաղթողներին դիմավորելու: Ինչ-որ նորածին իր մոր ձեռքերին ձեռքով էր անում կայսրին և ասում. «Տո՛ւր, տո՛ւր»:
Տոնը վերածվեց իսկական հաղթահանդեսի: Այդ օրը կայսրն իրեն հռչակեց Նեպտուն՝ Հռոմից մինչը Բրիտանիա ընկած բոլոր ծովերի աստված, և եռաժանին ձեռքին նստեց՝ շնորհակալական ճառերին ու կենացներին ականջալուր: Մեկուսի նստած էր կայսեր իսպառ հարբած Կլավդիուս հորեղբայրը [4], իսկ նրա կինը՝ մորաքույր Մեսալինան [5], ինչ-որ բան էր փսփսում նրա ականջին՝ խոստանալով հավատարիմ լինել պայքարում կայսերական բարձրագույն կոչումի: Կլավդիուսը խոնարհաբար գլխով էր անում՝ մեխանիկորեն հեռացնելով նրա ծնկներից կողմնակի տղամարդկանց մեկ այս, մեկ այն ձեռքը, և քրթմնջում, որ երբ ինքը դառնա կայսր, այդ ժամանակ ցո՛ւյց կտա այդ բրիտանացիներին:
Իսկ երեխան շարունակ մեկնում էր թաթիկը և շարունակ ասում. «Տո՛ւր, տո՛ւր»:
Ներոն էր երեխայի անունը [6], և նա խնդրում էր, որ իրեն տային կայսրությունը:

[1] Քարտիմանդուա (Cartimandua կամ Cartismandua, 43-69 թթ.) – Բրիտանիայի տարածքում բրիգանտների կելտական ցեղի թագուհին: Իշխանության է եկել ճիշտ հռոմեացիների կողմից Բրիտանիան նվաճելու ժամանակ: Ստեղծել է ցեղային մի մեծ խմբավորում, որը դաշնակցում է Հռոմեական կայսրությանը:
[2] Կալիգուլա (Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus) – Հռոմեական կայսր Գայուս Հուլիուս Կեսար Ավգուստուս Գերմանիկուս։(37-41 թթ.): Կալիգուլա անունը ստացել է երկու-երեք տարեկան հասակում հոր զինվորների կողմից Գերմանական արշավանքի ժամանակ, որը նշանակում է նշանակում է փոքր կալիգա՝ (լատ.՝ caliga) զինվորական կոշիկ: Իսկ բրիտանական արշավանքը ծաղրել են անտիկ պատմիչները, նշելով որ Կալիգուլան գալերին հագցրել էր գերմանացիների նման և ներկայացրել էր իր տրիումֆի ժամանակ, իսկ զորքերին հրամայել է խեցիներ հավաքել ծովափին [Suetonius, De vita Caesarum, Caligula:45–47] [3] Տիբերիուս (Tiberius Caesar Augustus) – Հռոմեական երկրորդ կայսրը (14 – 37 թթ.), Հուլիուս-Կլավդիուսների դինաստիայից (14-68 թթ.): Անուղղակի տվյալներով հենց նրա ժամանակ է խաչվել Հիսուս Քրիստոսը:
[4] Կլավդիուս (Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus) – Հռոմեական չորրորդ կայսրը (41-54 թթ.), Հուլիուս-Կլավդիուսների դինաստիայից (14-68 թթ.), ծնունդով՝ Տիբերիուս Կլավդիուս Դրուզուս (Tiberius Claudius Drusus): Տիբերիուս(Tiberius Claudius Drusus): Տիբերիուս կայսեր զարմիկը և Կալիգուլայի հորեղբայրը
[5] Վալերիա Մեսալինա (Valeria Messalina), – Հռոմեական կայսր Կլավդիուսի երրորդ կինը: Աչքի էր ընկնում էր իր անառակ բարքով։ Կլավդիոսը մահապատժի ենթարկեց նրան (48 թ.)։
[6] Ներոն (Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus) – Հուլիուս-Կլավդիուսների դինաստիայի վերջինկայսրը (54-68 թթ.): Ծնունդով՝ Լուկիուս Դոմիցիուս Ահենոբարբուս (Lucius Domitius Ahenobarbus):

ՆՈՄԵՆԿԼԱՏՈՒՐԱ

Հռոմեական բարձր պաշտոնյաներին ժողովուրդն էր ընրում, ուստի նրանց համար միևնույն չէր ժողովրդի սերը: Բայց ժողովուրդը սիրում է նրանց, որոնք իրեն դեմքով գիտեն և անգամ կարող են անունով կոչել: Իսկ ժողովրդի դեմքե՛րը, իսկ անուննե՛րը: Պետական և ոչ մի գործիչ դրանք չի հիշի:
Բարձր պաշտոնների թեկնածուները ստիպված էինլինում դիմել ստրուկների օգնությանը, որոնք ավելի լավ գիտեին ժողովրդին և կարող էին հուշել, թե ինչ տեսք ունի այն և ինչպես է կոչվում: Այդ ստրուկները կոչվում էին նոմենկլատորներ, այն է՝ անուններ տվողներ: Թեկնածուները շրջում էին քաղաքում նոմենկլատորների ուղեկցությամբ, և նոմենկլատորը նախապես զգուշացնում էր թեկնածուին.
— Ահա գալիս է Վանյան:
Այստեղ թեկնածուն լայն բացում էր գիրկը և բղավում.
— Վա՛նյա, սիրելի՛ Վանյա: Վերջապես հանդիպեցի՛նք: — Նա անծանոթ Վանյային սեղմում էր կրծքին, սիրալիր թփթփացնում մեջքին և քաղցր ձայնով ասում. — Իսկ ես արդեն մտածում էի՝ այս ո՞ւր է իմ Վանյան անհետացել: Ի դեպ, արի ընտրություններին, այնտեղ ինձ են ձայն տալու:
Եվ երջանիկ Վանյան պատասխանում էր, որ, իհարկե, ինքն անպայման կգա և իր ձայնը կտա ընկեր-թեկնածուին:
Իսկ թեկնածուն արդեն քայլելիս էր լինում, և ամենագետ ստրուկը ասում էր նրան.
— Ահա գալիս է Վասյան:
— Օ՜, Վա՛սյա, — բղավում էր թեկնածուն և սլանում դեպի Վասյան նույն այդ սրտակցությամբ:
Հին Հռոմում ստրուկ-նոմենկլատորների պարտականությունները սրանով էլ սահմանափակվում էին, բայց ժամանակի ընթացքում նրանց իրազեկվածությունը սկսեցին օգտագործել կառավարության և ժողովրդի միջև մշտական կապ պահելու համար:
Այդպես ի հայտ եկավ նոմենկլատուրան, որը, պահպանելով իր ստրկական բնույթը, այնպիսի իշխանություն ձեռք բերեց, որ նրա առջև անզոր են թե՛ իշխանությունը, թե՛ ժողովուրդը, իսկ ամենազոր է միայն նա՝ նոմենկլատուրան:

ԻՆՉՊԵՍ ԿՈՐԾԱՆԵՑԻՆ ԿԱՐԹԱԳԵՆԸ

Կատոն Ավագի այն բառերը, որ Կարթագենը պետք է կործանվի, աջակցություն գտան և բուն Կարթագենում, ուր ստրուկների կուսակցությունը մշտապես հակված էր սեփական կառավարության պարտության քաղաքականությանը: Եվ ի պատասխան Կատոնի բառերի, այն առաջադրեց հակառակ կարգախոսը` Կարթագենը պետք է կործանվի, իսկ նրա տեղում պետք է կառուցվի Կորնթոսը:
Ինչո՞ւ Կորնթոսը: Չէ՞ որ Կորնթոսը Հունաստանում է:
Բանը Հունաստանը չէ: Ի՞նչ կապ ունի այստեղ Հունաստանը: Կորնթոսում բոլորովին այլ կյանք է, այնտեղ բոլոր ստրուկները վաղուց արդեն ստրկատերեր են: Եվ այդ ստրուկների բոլոր ստրուկները դարձել էին ստրկատերեր: Ամբողջ Կորնթոսում չէր մնացել ոչ մի ստրուկ, և նրա ողջ բնակչությունը` համատարած ստրկատերեր էին: Այդպիսին էին լուրերը կարթագենյան ստրուկների շրջանում, ովքեր, ինչպես բոլոր ստրուկները, երազում էին միայն մի բան` դառնալ ստրկատերեր:
Կանանց շարժման ներկայացուցիչները համաձայն չէին դրան: Կարթագենն, հարկավ, պետք է կործավի, բայց ինչո՞ւ նրա տեղում կառուցել Կորնթոսը: Կանայք պայքարում էին հանուն էմանսիպացիայի, հանուն ստրկուհիների իրավունքները ստրուկների իրավունքներին հավասարեցնելու, ուստի Կարթագենի տեղում նրանք առաջարկում էին կառուցել Կորֆու կղզին: Որովհետև Կորֆու կղզում այնտեղի շուկայական գներով մեկ կինն արժեր չորս տղամարդ: Ա´յ հաղթանակ հանուն էմանսիպացիայի:
Ընդ որում, Կորֆու կղզին նույնպես գտնվում էր Հունաստանում: Նրանց տրվե´ց այդ Հունաստանը: Բայց բանն անգամ այդ չէր, այլ այն, որ Կորֆուն կղզի էր, իսկ ինչպե՞ս կարելի էր կղզին կառուցել մայրցամաքում: Չէ՞ որ կղզին բոլոր կողմերից պետք է ջրով պատված լիներ, իսկ որտեղի՞ց այդքան ջուր ճարել: Եվ գործնականում ինչպե՞ս դա անել:
Կանացի տրամաբանություն: Ընդ որում, տրամաբանությունը կնոջ մոտ գլխավոր առաջնությունն է: Չկա կանացի ֆիզիկա, չկա կանացի մաթեմատիկա, կա միայն կանացի տրամաբանություն, որն է մայրցամաքում Կորֆու կղզի կառուցելը:
Այդուամենայնիվ ընդհանուր ջանքերով Կարթագենը կործանվեց մինչ հիմնադրումը, իսկ այնուհետև նրա ավերակների մեջ ոմանք սկսեցին կառուցել Կորնթոս քաղաքը, ոմանք էլ, բնականաբար, Կորֆու կղզին: Նրանք կառուցում էին այնպիսի վայր, որտեղ ոչ մի ստրուկ չէր լինի և շուկայական գներով մի կնոջ դիմաց կտյին չորս տղամարդ. ահա այդպիսին կլիներ այնտեղ համընդհանուր էմանսիպացիան:
Բայց ավերակները հին էին և այդ հնությունից ոչ մի նոր բան հնարավոր չեղավ կառուցել: Յուրաքանչյուր քարաբեկոր, յուրաքանչյուր աղյուսի կտոր պահպանում էր հին Կարթագեն քաղաքի մասին հիշողությունը, և երբ նրանք սկսեցին դասավորվել, ստացվեց հին Կարթագեն քաղաքը:
Սակայն վիթխարի կառույցի փոշու մեջ ոչ ոք դա չէր նկատում: Յուրաքանչյուր շինարար-ստրուկ արդեն իրեն տեսնում էր իբրև ստրկատեր, իսկ կանայք ուրախանում էին. շուտով իրենց հանելու են վաճառքի, և այդժամ նրանք ցույց կտան այդ տղամարդկանց, թե ի´նչ արժե կինը:

ԱՏԵԼՈՒԹՅԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հռոմեական կայսրերը չէին երկնչում իրենց ժողովրդի ատելությունից:
– Թո´ղ ատեն, միայն թե հպատակվեն, – ասում էր Տիբերիուս կայսրը:
– Թո´ղ ատեն, միայն թե վախենան, – նրան երկրորդում էր կայսր Կալիգուլան:
Բայց ամեն դեպքում երկուսն էլ պատրաստ էին պահում նավատորմը, որպեսզի ինչ որ բան լինելու դեպքում փախնեն ժողովրդական ատելության պայթյունից:
Իսկ ահա երկնային զայրույթի նկատմամբ նրանք տարբեր վերաբերմունք ունեին: Լսելով ամպրոպի որոտմունքը` Կալիգուլան երեսսրբիչով փաթաթում էր գլուխը և մտնում մահճակալի տակ, իսկ Տիբերիուսը գլխին դափնեպսակ էր դնում, որպեսզի երկինքը տեսնի, թե ում հետ գործ ունի:

ՅՈՒՎԵՆԱԼԻՍՅԱՆ ԽԱՐԱԶԱՆ

Քանի դեռ կենդանի էր կայսր Դոմիցիանուսը, երգիծաբան Յուվենալիսը նրա մասին չգրեց և ոչ մի երգիծական ստեղծագորություն: Փոխարենը Դոմիցիանուսի մահից հետո չկարողացավ զսպել և այնպես նրան նախշեց, որ դարձավ մեծ երգիծաբան:
Նրան անգամ Պուշկինն էր նախանձում՝ եգիծանքի կրակոտ մուսայից խնդրելով Յուվենալիսի խարազանը:
Իսկ թե չմեռներ կայսր Դոմիցիանո՞ւսը: Ո՞ւր կլիներ Յուվենալիսն իր խարազանով, պատմական հիշողության ո՞ր հետնաբակերում:
Բայց Դոմիցիանուսը չէր կարող չմեռնել. այդ մասին հոգ տարավ նրա կին Դոմիցիան՝ երգիծական գրականության մեծ սիրահարը:

ՀՆՈՒԹՅԱՆ ՏԱՌԱՊԱՆՔՆԵՐԸ

Հին դարաշրջանի վախճանին սկսեց ցրտել: Այնպիսի մթնոլորտ էր, որ ավելի վատը չի լինում: Ուղղակի սարսափելի օրինակներ, դժվար է հավատալ. նոր դարաշրջանի նախօրեին, և այդպիսի սոդոմ:
Քանիցս էին պնդում Կեսարը, Ալեքսանդրն ու Կյուրոսը, որ աշխարհին բառի բուն իմատով մահու չափ անհրաժեշտ է խաղաղություն: Բայց առաջվա պես բոլոր տեղերից հաղորդագրություն էր գալիս, որ, իբր, աշխարհում խաղաղություն չկա, կա միայն մահ:
Միհրդատը Միհրդատի հետևից. բոլորին չես հաշվի: Հին Հռոմը՝ մեծ հերկողը, զորք է հավաքում: Եվ մարտական վեճերում հին Ղրիմից ու Հռոմից անցած Կարթագենը՝ մեծն քաղաքը, սպասում է իր ավերակներին:
Իսկ որոնք ավելի վատ են, նրանք ծածուկ «Հանիբալը», ինչպես «գալոշը» (կրկնակոշիկ), գրում են «կ»-ով՝ հետաքրքրությամբ հետևելով, թե այնտեղ ով ում կուտի [1]:
Չկա մահու չափ, կա միայն մահ:
Բայց դրա հետ մեկտեղ յուրաքանչյուրը հավատում է ինչ-որ տեղ խորքում. կապրենք մինչև մեր թվարկություն, և վերջ պատերազմին: Մենք կմաքրենք մթնոլորտը, կավարտենք մշտական պատերազմը: Միհրդատներին չենք տանի մեզ հետ մեր դարաշրջան:
Իսկ առայժմ ակամա հաճոյանում ենք չարիքին և պանիկական (խուճապային) պատերազմները գրում ենք «ու»-ով [2]: Կրծքով մեկը մյուսի վրա է բարձրանում հռոմեացին և պարսիկը:
Չկա մահու չափ, կա միայն մահ:

[1] Բառախաղ – հեղինակն այստեղ խաղարկել է «Ганнибал» (Հանիբալ) և «каннибал» (մարդակեր) բառերը՝ իմաստային ծավալումներով:
[2] Բառախաղ – այստեղ հեղինակն այս անգամ խաղարկել է «панические» (խուճապային) և «пунические» (Պունիկյան – մ.թ.ա. 264-146 թթ. Արևմտյան Միջերկրածովքում Հռոմի և Կարթագենի միջև տեղի ունեցած (Առաջին, Երկրորդ և Երրորդ Պունիկյան) պատերազմների անվանումը):

ԳՐԱՌՈՒՄՆԵՐ ՀԻՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԷՋԵՐԻՆ

***
Օլիմպոս բարձրացած յուրաքանչյուր ոք իր ոտքերի տակ տեսնում է իր Պառնասի բարձունքը:

***
Բաբելոնացիները պեղում էին շումերների մշակույթը, հընթացս թաղելով իրենցը:

***
Սոկրատեսն ինչ-որ տեղ անտեղի բերանից թռցրեց, որ գիտի միայն այն, որ ոչինչ չգիտի: Այդ ժամանակից ի վեր ամեն մի թերուս և հիմար իրեն գրեթե Սոկրատես է երևակայում:

***
Երբ Կալիգուլան սենատ մտցրեց իր ձիուն, Հռոմի բոլոր ձիերը ոգի առան:

***
«Լավագույնը չափն է», – ասաց փիլիսոփան:
«Բարձրագույն չափը», – ճշգրտեց քաղաքագետը:

***
Եվ մինչև կյանքի վերջ Հոմերոսը կուրորեն հավատում էր, որ ժամանակակիցների աչքերը կբացվեն:

***
Բազմաթիվ հաղթանակներ տարավ մեծն Պյուռոսը, բայց պատմության մեջ մտավ միայն պյուռոսյան հաղթանակը: