Լուսանկարը՝ Անդին պարբերականի
Իռլանդացի պոետ Շեյմաս Հինին հիշում է ժամանակին Բրոդսկու հետ ունեցած իր մի խոսակցությունը։ Խոսք է գնում այն մասին, թե ինչու՞ է Բրոդսկին առանձնահատուկ կապվածություն զգում Իռլանդիայի հանդեպ, և ցնցող պատասխան է ստանում Բրոդսկուց – Բրոդսկին ասում է՝ որովհետև Իռլանդիայի օդը ․․․ հոգևոր է։
Մեծ պոետներն այսրոպեական չեն, ճեպանկարիչներ չեն, նրանք դուրս են ժամանակից կամ միայն ․․․ ձախ ոտքով են այնտեղ, նրանց աչքերը ցավում են Հավերժության խորխորատները զննելուց։ Ջանում են արծվենի մի հայացքով իմի բերել Ամբողջը, եթե խոսքը վերաբերվում է մշակույթին, իսկ առավել զորեղները, ինչպես ասենք Գյոթեն, այդպես են վարվում մարդկային քաղաքակրթության բոլոր ոլորտների հետ։ Մեծ պոետները Հինն են հածում, Անցյալի հետ են հաշվի նստում, զի ապագան չգիտենք ինչ է, ապագան կեղծ կատեգորիա է, այն չգոյ է, այն տրամաբանական ֆիկցիա է։
Վերը հիշատակված Բրոդսկին միայն Իռլանդիայով չէր տարված, նրան շատ էր գրավում Հին Հռոմը, իրեն տեսնում էր Օվիդիուս Նազոնի կենսագրականի զուգահեռականներում, գուցե նաև Նույնի Վերամարմնավորման մտատանջությո՞ւնն էր ունեցել ․․․
Մի այլ մեծ հրեա պոետ՝ Օսիպ Մանդելշտամը, հին հունականով էր տարված, հունական առասպելներով (թեև «շեղվեց» նաև դեպի Դանտեն)։ Ոչ միայն։ Նա տարված էր նաև Հայաստանով։ Հայաստանի օդն է՛լ է հոգևոր։ Նա եկել էր Հայաստան հոգևոր անմարդկային մղձավանջից (ստալինյան «կայսերականից») փրկվելու համար։ Եթե եկած լիներ հենց այնպես՝ որպես, ասենք, տաք, վտանգներից հեռու մի երկիր, չէր գրի բանաստեղծությունների հայկական շարքը, հայկական թեմաներով արձակը, «Ֆայտոնչին» հանրահայտ բանաստեղծությունը։ Նա ինչ-որ առումով այստեղ փնտրում էր․․․ Հին Երուսաղեմը, թեև «ափաշկարա» հանգամանքներում կապ չէր տեսնում իր և հուդայականության, առհասարակ հրեականության միջև։
Թմրած մշակույթները միշտ օրիենտալիզմի պես մի բան են փնտրում։ Մշակութային տկարացող Օսիրիսի հարությունը միշտ համամարդկային Հավերժականի օրոցքում է կայանում, որը՝ կրկնում եմ, Հնի մեջ է երևակված, քանզի ապագան ավելորդ խոսակցություն է, իսկ նրան միտված ամեն բան՝ ֆուտուրիզմ լինի, թե ․․․ կոմունիզմ ՝ ծաղրուծանակ ․․․
Ավանդույթից՝ Հնից կտրված ամեն պոեզիա, մասնավորապես, դադաիզմի տարատեսակ է, անկապ ձայնարկությունների շքահանդես, ինչպիսիք ինձ ծանոթ են ․․․ իմ վաղ մանկության հուշերում, մառախուղի միջից՝ ասես անդրջրհեղեղյան հեռուներից լսվող հովվականչերի տեսքով ․․․ Էլիոթն է ասել՝ մոտավորապես այսպես՝ լավ բանաստեղծը ոչ թե ինչ-որ նոր բան է գրում (որն իբր թե իրենն է ), այլ նրա միջոցով շարունակվում է գրվել արդեն առկա պոեզիան։
Մշակույթը հոլովվում է, մշտանորոգվում է շպենգլերյան մի պարբերականությամբ, այն նիցշեական հավերժական վերադարձի մեջ գտնվող Միևնույնն է, մի տեսակ հոգևոր Յանուս է, որ իր Նույն դեմքն է ցուցանում տարբեր ռակուրսներով։ Նույն Աստծուն՝ Լույսը, ազգերը տեսնում են հոգևոր փորձով հղկված նույն ադամանդի միջով, որը բազմանիստ է, իմա՝ բազմակրոն։
Հենրիկ էդոյանի «Շարժում դեպի հավասարակշռություն» աշխատության մեջ (մի ձեռքբերում-գրվածք, որ վերջերս չինացիք թարգմանեցին իրենց համար) նույնպես բերվում է մշակութային-հոգևորի որոշակի պարբերականացում․
1․ Սկիզբ, երբ աստվածները մարդկանց հետ էին ապրում, կար նաև «միջանկյալը»՝ կիսաստվածների «կաստան»։ Այս փուլում մշակույթը ծաղկում էր, ստեղծվեցին առասպելները;
2․ Մի փուլ, երբ Աստված բացարձակ էր, մարդը՝ զուտ արարչական երկրորդական, ենթակա, «անլույս» մի արբանյակ, մի ածանցյալ։ Սա հոգևոր բռնության մի ժամանակ էր և՝ մշակույթի համար ոչ այնքան նպաստավոր։
3․ Եվս մի միջանկյալ փուլ՝ Վերածննդի ժամանակը, երբ մարդն ասաց Աստծուն․ «Դու ես, այո, բայց ես էլ կամ»։ Աստծուն ասաց՝ Դու նաև ինձանո՛վ կաս, իսկ երանելի Անգելուս Սիլեզիուսը նույնիսկ համարձակվեց «նետել» Նրա երեսին ՝ եթե ես չլինեմ, Դու է՛լ չես լինի։ Դա քրիստոնեական մշակույթի ծաղկման նոր շրջանն էր, հոգևոր ինկվիզիցիայից փրկված Ոգու նոր խաղարկությունը (զի ամեն ինչ Մեծ Խաղի մի մասն է)։ Աստված արդեն ոչ թե բռնակալ էր, այլ Հայր, ավելին՝ Եղբայր՝ ի դեմս Հիսուս Քրիստոսի։
4․ Եվ վերջապես, ներկա փուլն՝ ըստ Հ․ Էդոյանի, երբ մարդ ինքն է աստվածանում ՝ դեպի հավասարակշռություն մի շարժմամբ՝ հակընթաց Աստծու մարդեղինացման սրբազան ակտին, հակընթաց՝ վեկտորի իմաստով, բայց ոչ բովանդակային հակադրությամբ ։ Սա վիճելի է թվում, դրա նշանները առերևույթ չենք տեսնում, ընդհակառակը՝ մարդու հոգևոր սնանկացումը, այսպես կոչված՝ կիբօրգացումն ենք տեսնում ՝ իր բոլոր ածանցյալ աղետներով ու սահմռկեցուցիչ արատներով։ Բայց պիտի՛ որ այդպես լինի, որովհետև ․․․ ուրիշ ելք չկա։ Ավետարանը նախատեսում է Պատմության Ավարտը, Ահեղ Դատաստանը, բայց Մարդն այն երևույթը չէ, որ մի որկրամոլ դինոզավրի պես հենց այնպես անհետանա երկրի երեսից։ Սեն-Ժոն Պերսն իր նոբելյան ճառի մեջ ասում է․ «Դարի իսկական դրաման այն ճեղքվածքի մեջ է, որ թույլ ենք տալիս մեծանալու ժամանակավոր մարդու և ժամանակից դուրս գտնվող մարդու միջև։ Մի զառիվայրի վրա լուսավորված մարդը մի՞թե կգնա խավարապատվելու մեկ ուրիշ զառիվայրի վրա, և իր համադրված հասունությունը՝ մի անհաղորդ համայնքում, մի՞թե չի լինի կեղծ հասունություն ․․. »։
Ժամանակից դուրս գտնվող մարդը, այսինքն Հավերժի մարդը, հավերժական արժեքներով ապրող մարդը, այո՛, աստվածանալիք մարդը։
