Զոֆիա Բաուդիգա | Հայկական ծոց

Lուսանկարը` Յան Մ. Հելլերի

Զոֆիա Բաուդիգան (1987) չեխիաբնակ լեհ բանաստեղծ է, թարգմանիչ եւ սոցիալական աշխատող, Վարշավայի համալսարանի Արևմտյան և հարավային սլավոնագիտության բաժնի շրջանավարտ։

Ստեղծագործում է լեհերեն և չեխերեն, հեղինակել է հինգ բանաստեղծական ժողովածու, թարգմանում է ժամանակակից չեխական և սլովակյան պոեզիա։ Կանանց պոեզիայի՝ «Sąsiadki. 10 poetek czeskich» («Հարևանուհիներ. 10 չեխ բանաստեղծուհի», 2020) և «Sąsiadki. 10 poetek słowackich» («Հարևանուհիներ. 10 սլովակ բանաստեղծուհի», 2022) անթոլոգիաների հեղինակն է։ Թարգմանչական գործունեության համար 2021 թվականին արժանացել է «Literatura na Świecie» («Գրականությունը աշխարհում») մրցանակին։

Զոֆիա Բաուդիգան 2013-2017 թվականներին ապրել է Երևանում։ «Klimat kontynentalny» («Մայրցամաքային կլիմա», 2021) ժողովածուն, որից ընտրված են ստորև թարգմանված բանաստեղծությունները, պատմում է հեղինակի միգրացիոն փորձառության, հայաստանյան իրականության հետ առերեսման և Կենտրոնական Եվրոպա վերադարձի մասին։

ԽՄԲԱՅԻՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ

Լեռը քար է ծնում։ Քարից ծվում ենք մենք։

Պոկոտում ենք մեր ներքին օրգանները, դրանց կանոնավոր ձև տալիս
ու ցամաք գետերի ավազաններում վայրի դրախտ ենք ցանում անհաստատ։

Ձուկ ու հաց ենք հավաքում, ճաքերը սպիանում են առանց խնամքի։
Կատարելագործում ենք կրկնությունները. արձագանքը պատասխան է տալիս,
մեր ուսին է դնում իր ձեռքը։

Կանոններում իմաստ կա, իմաստում՝ պարզ գեղեցկություն։
Կրկնելով ձևը՝ վերադառնում ենք սկզբին։
Մենք ծնունդ ենք տալիս քարին, իսկ քարը՝ լեռանը։

***

Գողանում եմ պատմություններ՝ գրված աչքին հաճո լեզուներով։
Ավելի լավ ես նայվում, քան հնչում ես, նույնիսկ ռիթմը քեզ չի օգնում։

Գողանում եմ այնքան հին բառեր, որ արտասանելիս
տեղաբնակներն անգամ ձգում են վերջավորությունը բերանում,
և մտածում եմ սերունդների մասին, որ տառերի արձաններ են կանգնեցրել
անհյուրընկալ հողին։

Տեքստ ցանողը երգ է հնձում։

***

Էշն ի՞նչ գիտի նուշն ինչ է, սիրելիս։
Չէ՞ որ զուտ վարժանք են այբուբենները, մարզում հիշողության,
երկնքի կտորտանք՝ վերափոխված պայմանական նշանների։

Պատկերացրու կախարդանք, որ ստիպում է քաղցածին մտածել ջրի,
իսկ ծարավին՝ հացի մասին։ Բույրը դառնում է խրթխրթան համ,
իսկ բացվող տեսարանն ընկնում է անդունդը։ Օտար լեզուները
թեթևորեն, երբեմն այնքան նրբագեղ են կաղում…

Աբե՜ս-աբե՜ս… Իրար ձեռք բռնած գնում են սեփական թաղմանը։
Ահա, կողքին, խնձորենու տվերին։

ՄՐՑԱԽԱՂԵՐ

N3 միջազգային ճանապարհը դարձավ անվափոս։
Քշեցինք այդ խեղճուկրակ անկախությունը՝
չորս կողպեքով փակված սահմանը։
Լեզուներն ու ճանապարհային նշանները մաշվեցին առաջին իսկ գարնանը։
Քիչ ուշ համրացան քարտեզները։ Ռադիո Երևանն է խոսում։

Խաղում են պատերազմն ու խաղաղությունը։ Հարցեր չկան,
կան պատասխաններ, որ ամոթ է տալ։
Երկրի վրա մեր դրախտը որդեգրման կարիք ունի։

ՄԵԿԸ ԲՈԼՈՐԻ ԴԵՄ

Թեքված լամպը լույց է գցում թղթե ծովին։
Հիշողությունը մաշկի ավելին է, քան հաճույքի հուշը։

Հանգցրո՛ւ կիրքը
մինչ ոտքներիս տակ հողն իրար կգա,
մինչ տարերքները զբոսանքի կելնեն։
Գիտե՞ս, որ լեզուն էլ տարերք է։

ՌԱԴԻՈ ԵՐԵՎԱՆ

Մեծերի նկատմամբ հարգանքից ելնելով
ես թույլ եմ տալիս իմ քաղաքին
լինել սև-սպիտակ։

Այն ժամանակ դու դեռ ծնված չէիր։
Այն ժամանակ, երբ քաղաքն ընկավ իր փորած փոսը։
Այն ժամանակ, երբ կերավ սեփական պոչը։
Երբ պաշտպանությունը հարձակում դարձավ։

Ժառանգված գույների խաղը
ավարտվում է միշտ գլխացավանքով։

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԾՈՑ

Մոլորված մարդկանց գրասենյակի ճամփին
ամուսնական մատանին եմ պտտում բերանումս։
Էստրոգենի ու պարտականության համն ունի։ Թռչնի թռիչքից
պարտականությունը փափուկ է, երկրաչափական նախշերով։

Դեպի դաշտերն ենք իջնում, ուր շնչում ես ողջ մարմնով,
ուր շվշվում է միտքդ։ Ներդաշնակություն առանց ջանքի,
գուցե այլ չափման մեջ ձգվի շնչառությունը։

Կեղտոտ ապակու հետևից ձայնում են լեռները։ Գնում ենք ծով,
որ մերը չէ, դաշտերն ենք գնում՝
շնչելու ողջ մարմնով։
Գնում ենք ցնծալու, ցատկոտելու, ալիքվելու ենք գնում։

***

Փակիր աչքերդ, գետ։
Պատմիր ինձ մարմնիդ սպիերի մասին,
քո հերոսների վերքերը պատմիր։
Ու ինչքան քիչ՝ այնքան լավ։

Հաղթած մարտերն այստեղ հաշիվ չեն,
հոգսով է սնվում չորահողը։
Ինքդ քեզ ականջ դիր, գետ, լվա պատմությունը
ու պահ տուր ծովում մինչև
գա ժամը ու խժռի մեզ, մեզ ու ձայները մեր։

ՉՃԱՆԱՉՎԱԾ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱԿԻՐՃ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Կառուցում ենք ապաստարան, որում չենք տեղավորվում։ Ամենավերջում հալչում է գետը։
Պոկում է փթթուն, մեղրածոր ծաղիկներն ու աշխարհի հետ մյուս կապերը։

(Այլևս չեն զգա մեր ապրած ցավը)։

ՄԵԶ ՀԱՄԱՐ

Զգույշ քնիր, հետո վերադարձիր ինձ մոտ։
Մեզ համար աշխարհ եմ գրել, որում
ձևաբանությունն ավելի ուժեղ է, քան
ձգողականությունն ու աշխարհագրությունը սահմանների։
Մեզ համար։ Համար հողի մարդկանց ու մարդկանց քարտեզի։

ՄԵՆՔ ՈՒ ՏԱՐԵՐՔՆԵՐԸ

Գիշերը ծակվել է խողովակն ու ջրի տակ առել գագաթները։
Ոչ մի տապան չի կայանի կոտրված եղունգի եզրին,
որով սեղմում ես՝ փակելու հոսքը։
Փնտրում ես, իսկ այստեղ գտնելու բան չկա։
Ամեն ինչ հոսում է, անցնում սահմանը,
ջահել տղաներն էլ հետը՝ հին,
սովետական մեքենաներով։

Մենք, տարերքներն ու փոշոտ լոլիկները,
որ հարևանն է վաճառում բակում։
Մյուսի ձեռքին նապաստակներ են՝ մեկ,
երկու, երեք, այսօր սեղանին ի՞նչ պիտի դնեք։ Կեսժպիտ։
Այն, ինչ լավն է ու լեցուն, հոսում է սահմանից այն կողմ,
իսկ հետո՞, գուշակիր. ծանրության տակ պայթում է,
կամ պայթում առատությունից։ Հոսում է։ Անցնում։
Բախում տարերքների։ Հազար եմ ասել՝
բենզալցակայանում մի՛ ծխիր։

Երևան, 2014

Բանաստեղծությունները՝ «Մայրցամաքային կլիմա» (2021) ժողովածուից

Թարգմանությունը լեհերենից՝ Տաթև Չախեանի