Գևորգ Սահակյան | Հետ տալով կուտակածը կամ тебе хана

Աննա Դավթյանի Խաննա վեպի պատումը սկսում է գրքի շապիկից, որն անզուսպ ուշագրավ լինելով՝ կամ բավական չսիրվելու կամ բավական սիրվելու երկընտրանք է առաջարկում։ Պատկերում գլխավոր կերպարը առատորեն փսխում է, իսկ ահա բովանդակությունը վերհանում է նշյալ հակազդեցության պատճառները՝ իրականության և անձի համակեցության խնդիրների կազմաքանդմամբ։ Խաննան փսխում կամ ավելի ճիշտ հետ է տալիս այն, ինչն իրեն պարտադրված լինելով՝ խոչընդոտում է ինքնաիրացմանը, օրինակ՝ Մասնիկ գյուղի մասնիկ լինելը, որտեղ տոհմերի ազգանունը միշտ դրվում է ապուպապի անունով (գրքի 195-րդ էջ), մասնակի դեպքում՝ ձիու, բայց ոչ երբեք կնոջ անունով։ Պատրիարխալ մշակույթի տարածվածությունը՝ որպես դեպքերի զարգացման հիմնական թատերաբեմ, ընթերցողի ուշադրությունը, ի թիվս այլ ուղղությունների, սևեռում է Խաննային շրջապատող տղամարդկանց անվանման սկզբնատառերի վրա։ Բոլոր կերպարների անունները սկսվում են այբուբենի առաջին, այս դեպքում՝ առաջնային տառով՝ Աբգար, Աքսել, Ատոմ (անգամ ամուսինը, որի անունը չի հիշատակվում), ինչը բավական խորհրդանշական է և կարող է հիշեցնել Ջեյմս Բրաունի հայտնի երգի բառերը։ Իսկ ահա գրքի հերոսուհին, ի տարբերություն հեղինակի, Աննան չէ (ոչ էլ Հաննան), այլ՝ Խաննան, որն ասես պատկերազարդ գլուխկոտրուկի (puzzle) ավելորդ մասնիկը լինի (նաև համանուն գյուղի), որի անվանումն անգամ ամենամտերիմ կերպարի կողմից է սխալ գրվում (Xanna այլ ոչ՝ Khanna, էջ 180)։ Խաննային խանգորում է խ-ն։ Ավելի կոնկրետ՝ անվան մեջ խ-ի ավելցուկը, իսկ կյանքում՝ խ-ի պակասը… ո՞ր խ-ի (եթե վերհիշեցիք ռուսական հայտնի խոսքը ամենագետ խ-ի մասին, չեմ ասի, թե ասոցիացիան տեղին չէ)։
Վեպում պատրիարխալ համակարգին վերաբերելի տարրերը չափազանց շատ են, որպեսզի բովանդակությանը չմոտենամ սեռային խնդիրների դիտանկյունից։ Ամեն դեպքում՝ օգնության կգա ընթերցողի արձագանքի տեսությունը (reader response theory), համաձայն որի՝ գրքի ինտերպրիտացիան հենց կարդացողի ընկալումն է, ուստի թող ների ինձ հեղինակը, եթե ես իմ պատկերացումն եմ պարտադրում (այդպես էլ կարող է լինել)։
Ինչպե՞ս կարող է Խաննան ձերբազատվել տառ-խարանից և հայտնվել առաջնային կամ ինքնաիրացման մեկնարկային դիրքերում։ Էմանսիպացիայի միջոցո՞վ։ Միգուցե։ Արդյո՞ք դա է կարևոր։ Վեպն այլ իմաստային ասելիք ունի, որում նկարագրված էմանսիպացիան վերարտադրում է պատրիարխալ համակարգը, ինչը փակ շրջան է ստեղծում, և Խաննան կրկին իր ուզած ձևով իրեն չի կարողանալու իրեն գտնել։ Սեռական հարաբերության առաջին դրվագը հավանաբար սպասարկում է էմանսիպացված լինելու փաստի հաստատմանը, բայց այդ դրվագը շատ ավելի կարևոր է, քան միայն կնոջ ազատագրության խորհրդի ամփոփումը։ Այն զուտ սեռական հարաբերություն չէ, որտեղ կիրքն ու սերը հավասարապես են կիսվում, այլ սեռական հարաբերության տեսակ, որի դիրքը միայն ենթադրում է տղամարդու գերակայությունը կնոջ նկատմամբ։ Հնչեցված փաստարկն առավել հիմնավոր դարձնելու համար տեղայնացնեմ Քաթարին ՄաքՔինոնի (1989) պնդումը, որ պատրիարխալ համակարգում ընդհանուր չափանիշները տղամարդակենտրոն և տղամարդկանց տեսնկյունից են, հետևապես՝ կանանց իրավունքների իրացումը, ըստ հեղինակի, կարող է ենթադրել միայն երկու ճանապարհ. նմանվել տղամարդկանց՝ կրկնելով նրանց ճանապարհը կամ տարբերվել վերջիններից։ Երկու դեպքում էլ էմանսիպացված կանայք խաղում են արդեն իսկ սահմանված խաղի կանոններով, ավելի կոնկրետ՝ տղամարդկանց համար կամ տղամարդկանց կողմից սահմանված կանոններով։
Գրքում հիշատակված տեսարաններից մեկում, որտեղ Խաննան սեռական հարաբերություն է ունենում Ատոմի հետ, նա մասնիկն է կազմում արդեն իսկ հաստատված իրականության՝ վերարտադրելով այն։ Այդ իրականության մեջ զույգերի սեռական հարաբերությունները ևս տղամարդակենտրոն են, որտեղ տղամարդու գերակայությունից զատ առկա է հենց տղամարդու սեռային հաճույքի բավարարման կարևորումը։ Այս համատեքստում հատկանշական են պոռնոգրաֆիկ տեսանյութերի կոնտենտային վերլուծության արդյունքում վերհանված տվյալները։ Մասնավորապես՝ ուսումնասիրությունները վկայում են, որ 4,000 հետերոսեքսուալ տեսանյութերում 97% դեպքերում կանայք ենթարկվում են սեռական (մերկապարուհի Գոհարի կապտուկները վկա, էջ 294) բռնության (Fritz et al. 2020)։ Նմանօրինակ տեսանյութերում տղամարդկանց 77, իսկ կանանց միայն 18%-ն է հեշտանք ունենում (Klaassen and Peter 2015)։ Մեկ այլ հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ ուսումնասիրված 3,000-ից ավելի տեսանյութերում, որտեղ առկա է օրալ սեքսի տեսարան, զուգընկերոջը բավարարողի դերում կանայք գրեթե 3 անգամ գերազանցում են տղամարդկանց (Zhou and Paul 2016): Վկայաբերելով ՄաքՔինոնի պնդումը՝ կարելի է ասել, որ պատրիարխալ հասարակության մեջ վեպի գլխավոր հերոսուհին կա՛մ պետք է կրկնօրինակի տղամարդկանց կամ տարբերվի նրանցից, կա՛մ պետք է սեռական հարաբերություն ունենա արդեն իսկ գործող կանոններով կամ փորձի տարբերվել Ատոմից/Աբգարից, չխաղալ հաստատված օրենքներով, լինել ու մնալ Խաննա, տարբերվել Խ տառով, լինել puzzle-ի ավելորդ մասնիկը՝ չվերարտադրելով պատրիարխալ համակարգն իր ամենակուլ դրսևորումներով։
Ի՞նչ էր փսխում Խաննան բացի կերած սնկերից, որի համար նաև ծեծ էր կերել հորից… Խաննան հետ էր տալիս իրականությունը, որի մասնիկն էր նա, փսխում էր չնորացող իրականության հին տարրերը, Մասնիկից, Արթիկից, Հայաստանից անբաժանելի տարրերը՝ ատոմները, Ատոմից մնացած տարրերը։ Փսխում է համոզմունքը, որ այդ իրականությունը երբեք չի փոխվի։ Ինչպես մի առիթով ասել է ռուս գրականագետ Դմիտրի Բիկովը՝ Մարկեսի Մակոնդոն չի կարող փոխվել, այն կարող է միայն վերանալ։ Չնորացող ու չվերացող իրականությունից Խաննայի (գուցե նաև Աննայի) սիրտը հավանաբար խխխառնում է, եթե այդպես չլիներ, կպահեր իր մեջ, ինչպես տատից մնացած հուշերը։

Օգտագործված գրականության ցանկ

Դավթյան, Աննա. (2020), Խաննա, Մետրո հրատարակչություն:

Fritz, N., Malic, V., Paul, B., Zhou, Y. (2020). A descriptive analysis of the types, targets, and relative frequency of aggression in Mainstream pornography. Archives of Sexual Behavior, 49(8), 3041–3053.

MacKinnon, C. (1989). Toward a feminist theory of the state. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Klaassen, M. J., Peter, J. (2015). Gender (in) equality in Internet pornography: A content analysis of popular pornographic Internet videos. Journal of Sex Research, 52(7), 721–735.

Zhou, Y., Paul, B. (2016). Lotus blossom or dragon lady: A content analysis of “Asian women” online pornography. Sexuality & Culture, 20(4), 1083–1100.