Հովիկ Մխիթարյան | Հայրը

-Ողջույն, – ասում էր ամեն անգամ տղային՝ մտնելով սենյակ։
Նրան պատասխանում էր սենյակի լռությունը, բազմոցին՝ ժանտաքիսի՝ դեմքի խիստ տարօրինակ արտահայտությամբ փափուկ խաղալիքը, փափուկ արջուկները՝ մեծ և փոքր։ Այդպես եղել էր և այդպես կմնար այն օրից, երբ Արմենակին ճանապարհեցին բանակ։ Աշխատում էին ոչ մի բանի ձեռք չտալ, ինչքան հնարավոր էր։ Սենյակի դասավորությունը չէր փոխելու իրականությունը, այլ վերադարձնելու էր անցյալի իրական գեղեցկությունը։
Մայրը զգուշորեն հավաքել էր տղայի հագուստները և խնամքով դասավորել պահարանի մի հատվածում։ Երբեմն բացում էր դուռը, հոտոտում, զգում անցյալի բույրը և նորից խնամքով ծալում, դնում տեղը։ Չէր լվացել, որ ավելի երկար պահպանվի հոտը։
Հայրը մտնում էր սենյակ։ Կանգնում մի պահ, նայում պատի նկարներին, խոր հոգոց հանում։ Նույն սենյակն էր․սեղան-աթոռներ, պահարան, գրքերը՝ կանոնավոր շարված դարակներում, հեռուստացույց, համակարգիչ։ Ամեն ինչ տեղում էր, միայն տղան չկար։
Հետո հին պահարանից, որի վրայի փոշին երբեմն ստվար պատմություն էր կերտում, հանում էր լուսանկարների ալբոմը, նայում տղայի նկարները, հերթականությամբ՝ մանկությունից մինչև վերջ։ Ապա տնքում էր, ծխախոտ վառում, թեպետ կինն ասել էր՝ սենյակում մի ծխի, բայց վաղուց արդեն դա էլ չէր ասում՝ ինչ նշանակություն ունի թե քանի ավել տարի դեռ կապրես, եթե տարիները չեն խոսում հոգու հետ։
Փայլուն նկարներն ավելի հետաքրքիր էին, քան հեռախոսի մեջ գտնվողները։ Կարող էր շոշափել, նկարի ետևում կարդալ և հիշել նկարելու ժամանակը, ապա խնամքով դնել տեղը։ Ինքը միշտ նկարի ետևում անմիջապես գրում էր ժամանակագրությունը, որպեսզի արագ կառուցի հիշողությունների շղթան։ Հիմա, երբ ամեն օր կատարում էր այդ ծիսակարգը, անսովոր բավականություն էր զգում և կապ անհետացած իրականության հետ։
Մի պահից սկսած զրուցում էր ինքն իրեն, տրվում հիշողություններին։ Այդ պահերին թվում էր, թե տղան կենդանի կանգնած է իր կողքին։ Զրուցում էր, հիշում հետաքրքիր դրվագներ մանկությունից, չարաճիճի արարքները, ապա հասնում էր պատանեկություն։ Այդ ժամանակներում շփումները քիչ էին, մայրն էր հիմնականում զբաղվում տղայով, իսկ ինքը աշխատում էր։ Ափսո՜ս, – նորից էր տնքում ․․․սպանեցինք ժամանակը։
Երիտասարդությունն ավելի արագ եկավ․չհասկացան, երբ թռավ ժամանակը։ Նախկին թշնամի ժամանակը հիմա բարի է, մոտեցնում է վախճանին, քանի դեռ չես կարող չապրել։
•
Կյանքը կանգնեց այն ժամանակ, երբ զինվորական մասից ուղեգիր հանձնեցին։ Սկսեց աշխատել մի այլ ժամանակ՝ բանակից վերադառնալու օրերի նվազման ժամանակը։ Տղան կարգին երիտասարդ էլ չէր, պատանեկությունից մի փոքր էր առաջ հրվել։ Զենք էր վերցնելու այն տղան, որ ծնվել էր, բարուրել էին, գնացել էր մանկապարտեզ, դպրոց, հիմա բանակ։ Հիմա էլ շրջապատում համարյա ոչինչ չէր փոխվել, նույն շենքերն ու մարդիկ էին, սովորական մի աշխատանք, քամին փչում էր, օրորվում էին բակի հսկա ծառերը և ուրիշ ոչինչ։ Մարդիկ էլ չէին փոխվում, մի քանի ճերմակ մազ ավել կամ պակաս․կամ միգուցե փոխվում էին, ինքը չէ՞ր գիտակցում։
-Տղա՜ է, – բացականչեցին ծննդատան պատուհանից, – մաղարի՜չ․․․
Չհամբերեց ու սլացավ վերև, հաղթահարելով սպիտակ խալաթավորների ամուր պատնեշը և գտնելով բժշկին․
-Մաղարիչը մեզ վրա, բժիշկ, – ասաց սրտաբուխ։ Բժշկին կոնյակ, տուփով կոնֆետներ նվիրեցին և մի 20 000 դրամ, որից նա դժգոհ չմնաց։ Հստակ, կարծես երեկ լիներ, հիշում էր հիվանդասենյակների միանման գույները, ուրախ աղմուկը, նորաթուխ մայրերի բացականչությունները կամ թույլ նվաղած ձայներն ու տնքոցներըը։ Տարօրինակ էր ծննդատուն կոչվածը՝ կյանքի էին կոչում մայրական ընդերքում թաքնվածներին։ Ասում էին, որ ծննդկանները երբեմն այնքան ուժգին են գոռում ցավից, որ քրտնում են ու նվաղում․․․ ահա թե ինչպե՜ս են ծնվում մարդիկ․․․
Տղային գրկեց և բավականությունից փայլող դեմքով, բուժքույրերի զարմացական հայացքների ներքո իջան ներքև, նստեցին մեքենան ու ուղիղ դեպի տուն։ Ինչպե՞ս կարող էր մխրճվել ժամանակի մեջ ու իմանար, թե մի 20 տարի հետո ինչ է տեղի ունենալու։ Բարեբախտություն է, որ չգիտես ապագան։ Եթե իմանաս, հենց այդ պահին կյանքը կկորցնի իմաստը և չապրած՝ կմահանաս։
•
-Հայրիկ, ես լավ եմ, չմտածեք, ասում էր ամեն անգամ, բանակից զանգելիս։ Տղերքի հետ եմ, լավն են բոլորն էլ, սիրում ենք իրար։ Այստեղ հներ, նորեր չկան, մի բռունցք ենք տղերքով, մի քանիսին չհաշված։
-Տղա՛ս, քեզ լավ պահիր, – սպասում ենք, գաս, քեֆ ենք անելու։
Պատկերացնում էր հարազատ-բարեկամներով ուրախությունը բնության գրկում, կենացները, հարբածների կարմրած, ուրախ դեմքերը։ Ինքը չէր խմելու, որպեսզի իր ձեռքով տղային տուն հասցնի։ Աշտարակի ձորում, փայտե ինքնաշեն նստարանների վրա գրկախառնված կնստեին, հայացքները անտառին, մեղմ սվսվացող ծառերին, դանդաղասահ, բայց անկանգ ամպերին։
Դանդաղ էին անցնում տղայի ծառայության օրերը։ Աշխատանքային դժվարությունները մի կողմ էին դրվել, չէր էլ հիշում, կարևոր չէին, աշխատանք էր, որ անում էր մեխանիկորեն։ Գործից հետո սիրում էր գնալ այգի, քայլել այն ծառուղիով, որով քայլում էր տղայի հետ միասին։ Հետո հանդիպում էր ընկերներին, խոսում տարբեր բաներից, երբեմն՝ մեկ բաժակ գարեջուր «Հայի մոտ»։ Ծառուղին հաճելի, թախծոտ հիշողություններ էր արթնացնում։
Տղայի հետ շատ էին միասին քայլում։ Անցնում էին ծանոթ փողոցով, հասնում քոլեջների շենքերին, կինոթատրոններին, ընթացքում կյանքի խորհուրդներ էր տալիս, ապա ետ էին դառնում։ Արդեն չորրորդ դասարանից մտածում էր, ինչպես է բանակ ճանապարհելու։ Ազգերի թշնամության վտանգավոր ժամանակում չէր պատկերացնում ինչպես է անցնելու ժամանակը՝ 2 տարի, 730 օր, ահռելի մի թիվ, կյանք առանց տղայի։
•
2020-ի ամառային այդ օրը զինվորական հավաքակայանն այնքան էլ բազմամարդ չէր։ Հերթով անցնում էին երիտասարդների կյանքի ու մահվան ավտոբուսները․․․փոքր տղայի հետ գաղտնիք հորինեցին։ Միասին խանութ էին գնում, իսկ վերադառնալիս գետնից տերևներ էին հավաքում ու մտնելով տուն՝ վրան գրում՝ «Սպասումներ»։ Փոքր տղան ծիծաղում էր հոր վրա, հետո միասին էին ծիծաղում։ Վերջում տերևները դնում էին տարբեր գրքերի էջերի արանքներում, որպեսզի չորանա․․․ամեն անգամ կարդալիս՝ կհիշի այդ օրերը, տղան էլ, բանակից կվերադառնա, կտեսնի ու կհասկանա։ Հիմա երբեմն բացում է այդ գրքերը, մի փոքր ուղղում չորացած տերևները․․․ սպասումներ․․․հավերժության սպասումներ։
-Մի մտածի, ժամանակն անցնելու հատկություն ունի, – ասում էր կինը։ Եվ դա գեղեցիկ ճշմարտություն էր։
Կնոջ հետ միասին գնում էին փոքրիկ այգին։ Այգին աստիճանաբար վերակառուցեցին ու դարձավ քաղաքի գողտրիկ անկյուններից մեկը։ Սուրճ էին խմում, ապա հյութ, ադի-բուդի էր հյուրասիրում այգու փոքրիկներին, միասին նայում էին վազզող մանուկներին, միայնակ ու ոչ միայնակ մայրերին։ Կարճում էին ժամանակը․․․
-Մեր տղա՜ն, – մտածում էին, – հետաքրքիր է կյանքը, – չհասկացան երբ մեծացավ, զինվորական համազգեստ հագավ։ – Եվ նա մեր տղա՜ն է։ Երբ հպարտությունը ալիքվում էր, բողոքի աննկատելի մի ձայն թույլ չէր տալիս համաձայնվել, որ տղաները պետք է զենք վերցնեն և գնան ռազմի դաշտ։
•
-Մի մտածի, հայրիկ, – բնականոն ուտելիք են տալիս, ուտում ենք։ Լավ եմ, ամեն ինչ կարգին է։ Չմտածեք, դեռ արձակուրդ էլ կգամ։
Ինչ տարօրինակ բան է ժամանակն իսկապես, նա հոսում է, բայց թե ո՞ւր․․․ Համակարգիչի դեմ նստած էր, ծրագրերն էր կազմում, ընթացքում նայում լուրերը․․․
Թշնամին հսկայական ուժերով հարձակվել է, ուժեղ ռմբակոծության են ենթարկվում Մարտակերտը, Ջրականը․․․Ջրականում իր տղան էր։ Անմիջապես զանգեց, ևս մի քանի անգամ, բայց մինչև երեկո պատասխան չկար, չպատասխանեց նաև ծանոթ սպան, որին տղան շատ էր սիրում։ Երեկոյան զանգ եկավ՝ տղայի համարի՜ց էր։
-Հայրիկ, մի մտածի, թեթև ռմբակոծություն է, լուրջ բան չկա։ Մեզ հնարավոր է տանեն ռմբապաստարան։ Մենք նորեր ենք։
-Տղա՜ս, – բացականչեց արցունքախառն, – ամեն ինչ իսկապե՞ս բնականոն է․․․հույզերը խեղդում էին, չէր հասկանում ինչ է ցանկանում ասել։
-Այո, թեթև միջադեպեր միշտ լինում են, բայց մենք լավ զինված ենք։
Զգում էր, որ տղան ինչ-որ բան թաքցնում է։ Ձայնն էլ այն չէր։ Հետո հասկացան, որ տղան պարզապես խաբել է իրենց, թեթև միջադեպեր չէին, այլ մեծ հարձակում Պաշտպանության բանակի դեմ։ Իր տղա՜ն․նա այնտեղ էր, մարտի դաշում։ Ռումբեր էին պայթում, փամփուշտներ, հողը ցաքուցրիվ էր լինում։
Դժվարությամբ էր գնում աշխատանքի։ Բոլորը լարված, զգուշավոր իրեն էին նայում․
-Ի՞նչ կա տղայից, – հարցնում էին։
-Դե, պատերազմ է, – պատասխանում էր առաջին մի քանի օրը – մերոնք ուժեղ են։ Դա հո՞ւյս էր, թե՞ պարզապես իրեն էր խաբում։
Նորությունների լուրերով ասում էին, որ մերոնք հաղթում են։ Բայց ինքը հասկանում էր, որ հաղթողներն էլ են զոհեր տալիս։ Իսկ լավն այն էր, ինչպես ինքն էր հասկանում, որ հարձակվողներն ավելի շատ են զոհեր տալիս։ Սակայն դա էլ չէր մխիթարում․պատերազմ էր, որտեղ կենդանի մնալ-չմնալը ոչ մի տրամաբանական բացատրություն չէր ենթարկվում։ Անհայտ է, թե ինչպես կավարտվի այս խառնաշփոթությունը։
Տղայի զանգերը սկսեցին ուշանալ։ Ծնողներով կապի մեջ էին և իրար նորություններ էին փխանցում, սակայն տղայի ընկերներն էլ չէին զանգահարում տուն, ծանոթ սպայի հետ կապ չկար։ Մտահոգիչ լուրեր էին ստանում, որ այդ կողմերում թշնամական ուժերի լայնածավալ գրոհներ էին, մեծաքանակ տեխնիկա ու զորքի կուտակումներ։ Անհանգտությունն աճում էր։ Անհամբեր զանգի էին սպասում։ Իրեն մխիթարելու ու ելք գտնելու համար համար սկսեց քաղաքականություն ուսումնասիրել, հասկանալու համար, թե ինչ է պատերազմը, ով է սկսում, ինչու է շարունակվում և ինչու չեն կանգնեցնում այն։ Բայց շատ արագ հասկացավ, որ դա մտքի սարդոստայն է ու նման է կոյուղաջրերի մեջ ադամանդ որոնելուն։
•
-Հայրիկ, վիրավոր եմ, – ասաց անմիջապես, հոկտեմբերի երեքի երեկոյան զանգելուց հետո։ – Բայց լուրջ բան չէ։
-Տղա՛ս, տղա՜ս, ի՞նչ է պատահել, – բղավեց հեռախոսի մեջ։
-Ձեռքս է, թեթև վիրավորում է։
-Իսկ բուժման, տուն կուղարկե՞ն։
-Չէ, կտանեն թիկունք, կբուժեն։
Հանգստացան։ Դե, իրենց համար ավարտվեց պատերազմը։ Կտանեն բուժման, եթե վերքը ծանր է, միգուցե տուն ուղարկեն։ Մինչ այդ կավարտվի պատերազմը, ինքը կծառայի մնացած ժամկետը, կավարտի ու տուն կվերադառնա։ Ներքին ուրախություն էր զգում, որ տղան այնուամենայնիվ, թեկուզ վիրավոր, սակայն կվերադառնա։
Դրանից հետո տղան այլևս չզանգեց։ Սրտատրոփ սպասում էին զանգին։ Հեռախոսը նվիրական կուռք էր դարձել, նրան էին հառված հոր ու մոր հայացքները։ Փոքր տղան շատ բան չէր հասկանում, բայց վստահում էր ծնողներին։ Օրերը դանդաղ էին անցնում։ Սիրտը սկսեց վատ բան գուշակել։ Ե՞րբ է ավարտվելու այս մղձավանջը։
․․․․․․․
-Արմենակը չկա, – միայն ասացին իրեն։
Եթե նույնիսկ չասեին, հնարավոր չէր չհասկանալ։ Աշխատանքից տուն էր վերադառնում, երբ շքամուտքում հավաքված մարդիկ տեսավ․․․ինչո՞ւ են խղճահարությամբ նայում իրեն ու փախցնում հայացքները։ Արագ անցավ նրանց մոտով։ Աստվա՜ծ իմ, Դու որտե՞ղ ես, չի կարող պատահել, իմ տղա՞ն․․․Նա թալկացած, արճճե ոտքերով բարձրացավ մի քանի հարկ, ձայները վերևում էին․․․ սկսեց բռնվել աստիճանների կողքերի երկաթյա ձողերից։ Իր տղա՞ն․․․ Աստվա՜ծ իմ․․․
Լացի աղմուկն իրենց տնից էր գալիս։ Կինն էր, շենքի հարևանները․․․
Անմարդկային մի ոռնոց բարձրացավ կոկորդն ի վեր։ Շնչառությունը չէր բավականացնում, օդ չկար, նա թուլացած ուզում էր նստել գետնին, երբ մի քանի ուժեղ ձեռքեր բռնեցին ու դեպի բազմոցը տարան։ Կիսագիտակից լսում էր միայն կնոջ աղեկտուր ողբը։
-Տղա՜ս, – գոռաց նա, – տղա՜ս։ Օգնեք ինձ, սխալ բա՞ն է կատարվել։
-Ախպեր ջան, – ասացին այս ու այն կողմից, ախպեր ջան, – ովքե՞ր էին, չէր գիտակցում, հա՛, մեծ եղբայրն է, մյուսը՝ կողքի հարևանը․․․չէր էլ հասկանում, ովքե՞ր էին սենյակում, ու մի՞թե դա կարևոր էր։ Մարդիկ էին, որ իր կողքին էին, գրկել էին իրեն, խոսում, ինչ-որ բան էին ասում։ Բառերը կարևոր չէին, բառերը երբեք կարևոր չեն․․․ տղան չկա՜ր․․․
-Ի՞նչ է պատահել,- իր ձա՞յնն էր, թե՞ մեկ ուրիշն էր հարցնում։
-Եկել են վիրավորներին տանելու, մեքենայում այնքան տեղ չի եղել, որ բոլորին տանեն, զիջել է իր տեղն ավելի ծանր վիրավորներին․․․
Ա՜խ, իր տղա՜ն, իր տղա՜ն, զիջել է, ինքն է այդպես սովորեցրել։ Ինքն էլ այդպես կվարվեր, կզիջեր թույլին, տկարին ու կարիքավորին․․․բայց ո՞վ գիտի, մեր աշխարհում ո՞վ ավելի շատ կարիք ունի օգնության։ Իր տղա՜ն, ու նա չկա․․․անհնար է, սխալ է տեղի ունեցել։
•
Կյանքը կանգ առավ, ոչ առաջ, ոչ ետ։ Առջևում դատարկություն էր։ Ետ նայելիս նյարդային ցնցում էր ապրում
Շրջադարձն անսպասելի էր։ Փորձեց տրամաբանությամբ հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունեցել և ինչպես, չկարողացավ։ Կյանքն այն է, ինչ կա։ Հիշում էր տղայի կյանքի յուրաքանչյուր մանրուքը․․․դանդաղեցրած կադրերով աչքի առաջ էին գալիս յուրաքանչյուր մանրուք, մի ողջ կյանք։
-Հայրի՜կ, – ուրախ դեպի իրեն էր վազում Արմենակը։
-Տղա՜ս, – գրկում էր, գուրգուրում, սիրում․․․
Երբ անցավ առաջին շփոթությունը, փորձեցին ճշտել լուրը, իսկ միգուցե սխա՞լ է տեղի ունեցել։ Սխալ չէր լուրը, զոհվել էր մի քանի ընկերների հետ միասին, երբ մնացել էին խրամատներում և սպասել հաջորդ մեքենային, որ այդպես էլ չէր եկել։ Հերթական ռմբակոծություններից մեկի և հարձակման ժամանակ զոհվել էին բոլորը, ովքեր մնացել էին խրամատում։ Չկարողացավ մի գաղտնիք պարզել՝ կարո՞ղ էին փախչել, հեռանալ, միգուցե հնարավոր չէր, միգուցե թույլ չէին տվել, ով գիտի ինչ էր կատարվել այդ խառնակ օրերին։ Պատերազմ էր, բարոյականությունն ու անբարոյականությունը միախառնվել էին։
•
-Ողջո՜ւյն, տղաս, ասում էր ամեն անգամ, մտնելով տուն։
Լռությունն անտանելի էր դառնում։ Կինն ու փոքր տղան անշշուկ էին քայլում, որ չխանգարեն մտքերին և տղայի հետ զրույցին։
Երեկոյան ջահից լույսն ընկնում էր տղայի զինվորական հագուստով նկարի վրա՝ երդմնակալության օրն էին նկարվել։ Հասուն պատանի՝ գերազանց կրթական հնարավորություններով, խելացի, խոհուն աչքեր․․․ իր տղան․․․ ու պատերազմը․․․ երբեք չի դադարի փղկձալ, հիշելով ամենասովորական զրուցներն անգամ, երբ երեխա էր ու դպրոց էր տանում, բռնած ձեռքն ու ծանր պայուսակը։ Դպրոցից կինն էր տուն բերում-այդպես էին պայմանավորվել։ Հաճելի էր քայլել շենքերի ու բակերի արանքներով, հասնել դպրոցի աղմկոտ բակը, տղային մոտեցնել դպրոցի դռանը, գրկել և հեռանալ։ Երբեմն ետ էր նայում և տեսնում, որ տղան էլ է շրջել գլուխը և իրեն է նայում։
Հիմա էլ է երբեմն շրջվում ու ետ նայում՝ միգուցե հրա՞շք կատարվի ու տեսնի տղայի՝ դեպի իրեն շրջված գլուխը։
Ի՞նչ է պատերազմը, – մտածում է, – ինչի՞ համար է պատերազմը, ինչո՞ւ են երիտասարդ և ոչ երիտասարդ տղաները ոչնչացնում իրար, ո՞վ է թույլ տվել ու ինչո՞ւ չի պատժվում թույլ տվողը։ Ինչ-որ բան այն չէ աշխարհում․․․իսկ իմ տղայի մտքով անցե՞լ է թողնել ու փախչել մարտի դաշտից, չզիջել մեքենայի այն միակ տեղը, որ փրկության ուղին էր։ Նա վիրավոր էր ու զիջել էր ուրիշ մեկին, որ ավելի վիրավոր էր․․․ նրա ուղեղի ծալքերում ընկերոջ հոր սահմռկեցուցիչ ճի՞չն է հնչել, երբ չէր նստում մեքենան, այլ մնում էր ճակատագրի երախում։ Նա հավատո՞ւմ էր բարության փոխհատուցման օրենքին, որ իրենից էր սովորել․․․ ներիր, տղաս, խնդրո՜ւմ եմ։
Աշխատանքը նյարդայնացնող բեռ դարձավ, գումար վաստակելու միջոց էր։ Շտապում էր րոպե առաջ տուն հասնել, կլանել նկարները նորից ու նորից։ Աշխատանքի գնում էր այն բանի համար, որ փողոցում դեմքերի ծովի մեջ մի պահ մոռանա իրականությունը։ Գիտեր, որ քաղաքում իր նման մի քանի հազարավոր ծնողներ կան․․․ շատերն էլ այլ բաներից էին մահանում՝ վթարներ, հիվանդություններ, բռնություններ։ Նրանք բոլորը նմա՞ն են իրեն՝ մռայլ դեմքով ու մեռած աչքերով, չծալվող ոտքերով ու կարծրացած հոգով։ Որոնում էր նրանց, բայց ոչ մեկն իր նման չէր։ Իրենն ուրի՜շ էր։
Կյանքի իմա՞ստը․․․Աստվա՜ծ իմ։ Խոսիր ինձ հետ, խնդրում եմ, մենք չենք հասկանում այս կյանքը հանրագիտարանի վրայով սողացող մրջյունների նման, որ զգում են կազմի կորություններն ու անհարթությունները միայն․․․ բացատրիր, ինչ կա կյանքի այդ հսկայական գրքերի ներսում։ Իսկ միգուցե այնտեղ ոչինչ էլ չկա՞
Աստվա՛ծ իմ, ես չեմ ուզում մարտի բռնվել Քեզ հետ, ես շատ քիչ բան գիտեմ, ասա ինձ, ո՞րն է կյանքի ոչ թե իմաստը, այլ խորհուրդը, գաղտնիքը, որ փակել ես մեր թշվառ հայացքից ու տվել միայն հոգու մի փոքրիկ կայծ ու բռնկում։ Ասա՛ ինձ, մի լռիր, խնդրում եմ, ինչո՞ւ են մեծանում փոքրիկ երեխաները․թող նրանք չծնվեին ու մենք չճանաչեինք նրանց, որ չդառնային տղաներ ու գնային բանակ, այնտեղ չհագնեն միանման խակե համազգեստ ու ոչնչացնեն իրար։ Ո՞վ է տվել սպանելու հրամանը, ապրելու և մահանալու հրամանը։
•
-Ողջու՛յն, տղաս, ասում էր ամեն անգամ, մտնելով տուն ու տեսնելով բազմոցին անշարժ նստած փափուկ, թավշյա կենդանիներին, որ կյանքի ծաղրանկարն էին։ Փափուկ, անկենդան, անշարժ ու անխոս, ներկա իր ամեն քայլին։
–Ողջու՛յն, տղաս, – շարունակում էր զրույցը, մի օր մենք կհանդիպենք։ Ժամանակը կանգ չունի և անցնո՜ւմ է։ Հիմա կանգնած է քո, այլ ոչ ինձ համար և միգուցե դա՞ է կյանքի անհասկանալի խորհուրդը՝ սիրո խորհրդավոր, անհետացող ցոլքերը․․․
Փոքրիկ, գողտրիկ այգին ավելի է գեղեցկացել, նույն երեխաներն են, որ ավելի են մեծացել, հայտնվել են նորերը, հայրերի ու մայրերի հետ։ Նորացվել են ճոճանակները։ Իրականությունը զվարթ ծիծաղն էր, ճիչ ու աղմուկ, հյութի մի կողմ նետված բաժակներն ու գետնին սփռված արևածաղկի կեղևները։
•
Մխիթարությո՜ւնը, տղաս, որտե՞ղ որոնենք այն։ Հոգու ծփացող խորխորատների ո՞ր անկյունում, անապատի, օվկիանների անեզր, անսահմանության ո՞ր ալիքների մեջ․․․ ծառերի խոնարհած գագաթների՞, ծաղիկների՝ երկնքին հառված պսակների՞ մեջ։ Կհասկանա՞նք հերոսական արարքների տրամաբանությունն ու անհեթեթությունը, մահկանացուի՝ կյանքի ու մահվան ծաղրը, սիրո բռնկումների ու անհետացման գաղտնիքը․․․
Հովիկ Մխիթարյան