Ներսես Աթաբեկյանը հայ ժամանակակից պոեզիայի տաղանդավոր ներկայացուցիչներից է: Վառ, գունեղ, առինքնող պատկերամտածողություն, գեղեցկություն և հույս, մաքառման բերկրանք և ընդվզում, երբեմն ցավ, որը ոչ թե ընկճում է անհատին և մղում հուսահատության, այլ ապրեցնում և հզորացնում: Բառաշերտերի անվրեպ ու տպավորիչ համադրություններ, լավին ու բարձրին ձգտելու անբեկելի տենչ, լավատեսությամբ ողողված սթափ հայացք. ահա թե ինչով է առանձնանում Ներսես Աթաբեկյանի պոեզիան: Եվ արդիականության տիրույթներում ծավալվում, զուգորդվում են տարածությունն ու ժամանակը: Եվ բանաստեղծի խոսքը հնչում է խոստովանանքի ու երդման պես.
Ամեն օր նախ հաց, նոր միայն` ոգի:
Ամեն օր քրտինք ու բեռնաթամբից վար ընկած կռնակ:
Այսքանն ու վերջին առաքյալները
Ավետյաց կյանքից`
Երազը անթև ու հույսը կռնատ:
Հավատավոր է ու գեղեցիկ, անակնկալ է Ներսես Աթաբեկյանի պոեզիան: Նորարարության ձգտող բանաստեղծը չի կորցնում դասական բանաստեղծությանը բնորոշ խոսքի կառուցիկությունը, ձևի և անելիքի ներդաշնակությունը, և վանկաշեշտական կատարյալ համակարգը զարմացնում է: Թարմ ու արդիական աշխարհընկալում, ապրումի և այրումի անակնկալ նրբերանգներ, հոգեպես մաքրվելու և մարդեղանալու ճանապարհի լուսավոր հեռանկարներ: Բանաստեղծն անսովոր դիտանկյուններից է արծարծում նաև սիրո թեման: Առասպելի և իրականության, հեքիաթի և իրողության երկխոսություն: Խզում, բաժանում, հրաժեշտ ու կորուստ, բայց կան նաև վերադարձի խոհն ու խորհուրդը: Դրվագներ կան, որոնք բացառիկ արտահայտչականությամբ ու խորությամբ հիշեցնում են Ֆ. Ֆելլինիի ֆիլմերը: Ներսես Աթաբեկյանը կարողացել է գեղեցկությանը ուժ ներարկել, և այդ ուժեղ գեղեցկությունը երկար ճանապարհ է կտրելու.
Դու գեղեցիկ ես: Մտնենք այգի,
Հագիր աշունը դեղնակակաչ:
Ընկնում է ժամը աղերսագիր,
Ու մենք աշուն ենք
կամաց-կամաց…
Ժամանակը սուրում է ավերիչ արագությամբ, և մարդ էակին կանգուն են պահում լավի ու բարու հույսը, սերը, գթասրտությունն ու հավատարմությունը: Զարմացնում է նաև բանաստեղծի` մարդկային ներաշխարհի գաղտնիքները բացելու անվրեպ ճիգը: Մարդու և մարդու միջև ծավալվում է անվերջանալի մի երկխոսություն` տաք ու մտերմիկ: Ոչինչ այնպես չի վհատեցնում մարդուն, որքան ճանապարհի բացակայությունը, իսկ Ներսես Աթաբեկյանի բանաստեղծական աշխարհում դեպի վեր տանող ճանապարհները քարտեզագրված են հստակ ու պարզորոշ, և ոչ մի փակ հորիզոն, ոչ մի փակուղի: Կան բանաստեղծություններ, որոնք տոգորված են գորշությանն ու միապաղաղությանը դիմակայելու շնչով ու վճռականությամբ: Քո տունը, քո փողոցը, քո այգին, քո թախիծն ու տագնապը, քո հույսն ու սպասումը, և այդ ամենը կարծես երևակվում է իրիկնային թախծոտ լույսի տակ: Բանաստեղծն ընթերցողին ուղեկցում է իր պատանության փողոցներով, որտեղ ամեն ինչ, յուրաքանչյուր թուփ ու քար եզերված են անափ քնքշությամբ, սիրով ու նվիրումով: Այդպես ամայի տարածությունն է նվաճվում, այդպես խնամում են արտ ու այգի:
Ներկա շոուբիզնեսային ամենակուլ մթնոլորտում անտեսվում, անշուքանում են բարձր գեղեցկությունն ու գեղարվեստական բարձրագույն արժեքները: Այդ բարձր գեղեցկությունն ու արժեքները փնտրենք բանաստեղծի, այս դեպքում` Ներսես Աթաբեկյանի բանաստեղծական աշխարհում: Փնտրենք և հաստատապես կգտնենք:
— Պարոն Աթաբեկյան, որո՞նք են Ձեր գրական սերնդի մուտքը նշանավորած առանձնահատկությունները:
— Առանձնահատկություններ չկային, բնականոն մուտք էր: Կար տպվելու հնարավորություն, կային նաև դժվարություններ: Սկսնակ գրողների համար դժվար էր «Գրական» թերթում կամ «Գարունում» տպվելը, ինչը ես դրական երևույթ եմ համարում: Պոեզիայի նշաձողը շատ բարձր էր, գրական վարպետության առումով մենք պիտի հասնեինք որոշակի աստիճանի, որպեսզի մեր գործերը տպագրեին: Սակայն այն լեգենդը, թե բոլոր դռները փակ էին, հիմա բաց են` էդպես չէ: Իմ առաջին բանաստեղծությունը տպվել է «Երևանի համալսարան» շաբաթաթերթում: «Գրական համալսարան» ալմանախներ էին տպագրվում: 1985 թ. «Գարունի» համարներից մեկում տպագրեցին իմ շարքերը` Արմեն Մարտիրոսյանի ողջերթի խոսքով: 1986 թ. տպագրվեց առաջին գիրքս: Ըստ էության բոլորս էլ այդ ճանապարհով ենք անցել: Մուտքը սովորական, սովետական մուտք էր: Առանձնահատկությունը ոչ թե գրական մուտքի մեջ էր, այլ գրական ընթացքի: Մենք գրականություն էինք մտել որպես սովետական գրողներ և էդպես էլ պիտի շարունակեինք, սակայն Սովետական Միությունը փլուզվեց, փոխվեց գրական մթնոլորտը, նախանշված գրական գործընթացը կարծես թե ընդհատվեց: Հայտնվեցինք այլ իրավիճակում: Պատերազմ, կենցաղային դժվարություններ… Համարյա տասը տարի փակուղու առջև էինք: 80-ականներին գիրքը շատ կարևոր գործոն էր, 90-ականներին չափանիշները փոխվեցին, և գիրքը կորցրեց առաջնային նշանակությունը: Այնուամենայնիվ գրողը մենության մեջ գրելուց, ստեղծագործելուց հետո ակնկալում է ընթերցողի դրական կամ բացասական վերաբերմունքը: Բանաստեղծությունը գրվում է իբրև մենախոսություն… բայց պիտի դառնա երկխոսություն, այդ երկու փուլն է մեր սերնդի առանձնահատկությունը: Ըստ էության մեր ստեղծագործական շրջանի այդ 10 տարին խլված է, շատ բան ենք կորցրել, հիմա շատ աշխատելով՝ փորձում ենք կորսվածը հետ բերել: Դա մեր սերնդին բնորոշ դրամատիկ առանձնահատկություններից է:
— Այսօրվա գերքաղաքականացված կյանքում պոեզիան ի՞նչ կշիռ ունի:
— Պոեզիան միշտ կշիռ է ունեցել սակավաթիվ մարդկանց համար: Քաղաքականացված լինելը կապ չունի պոեզիա չկարդալու հետ: Գրականությունը միշտ էլ քչերի տունն է եղել: Կային ժամանակներ, երբ տպաքանակը ոչ թե 100500-ի սահմաններում էր, այլ 10000-50000-ի: Բայց խնդիրն այլ է: Գիրք առնողներն ու գիրք կարդացողները բացարձակապես տարբեր հասկացություններ էին: Այն ժամանակ 50 հազար տպաքանակով Սևակ էր տպվում և սպառվում էր, սակայն չեմ կարծում, թե 50 հազար մարդ Սևակ էր կարդում ու հասկանում: Եվ այն, որ հիմա գիրք չեն կարդում, սարքովի տագնապ է: Իսկ այն, որ քաղաքականացված ենք, այնքան էլ այդպես չէ. քաղաքականացված լինել նշանակում է հասկանալ, վերլուծել քաղաքականությունը, ոչ թե չարախոսել:
— Ձեր ձեռքբերումները որոշակի են նաև գեղարվեստական թարգմանության ոլորտում. բուն ստեղծագործական վիճակն ինչպե՞ս եք զուգորդում թարգմանական գործին:
— Ես թարգմանությամբ զբաղվում եմ, երբ ինքս չեմ գրում: Գրական գործընթացը պիտի անընդմեջ լինի` բանաստեղծութան, արձակի, թե թարգմանության ձևով: Գրողը մարզիկի նման միշտ պետք է լավ մարզավիճակում լինի, ոչ թե սպասի ներշնչանքի բարեհաճությանը: Իսկ թարգմանությունը շատ եմ կարևորում ոչ միայն գրականության, այլև հասարակական մտածողության և փորձառության առումով: Ի վերջո առաջին հայերեն գիրքը թարգմանական է: Չի կարելի ներփակ ապրել: Մշակույթում մշտապես պիտի տուրևառություն լինի` մշակույթների և գրողգրող մակարդակով: Այդպես է, որ օվկիանոսները ճահիճ չեն դառնում: Գրողի համար թարգմանությունը յուրահատուկ լաբորատորիա է` աշխարհզգացողությունը ճշտելու առումով: Թարգմանությունը, հատկապես հիմա մեզ օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ է: Որպեսզի աշխարհից հետ չմնանք ու համաքայլ ընթանանք համաշխարհային գրականության հետ` մենք պետք է երկկողմանի թարգմանություններ անենք, այլապես մեր գրականությունը կվերածվի ազգագրության ու բանահյուսության: Ի վերջո մեր գրականությունը միշտ էլ համաշխարհային մակարդակի է ձգտել: Ինձ համար մեծ գրողների ստեղծագործությունները թարգմանելը, նրանց հետ առնչվելը շատ կարևոր է: Դու դառնում ես իրենց ժամանակակիցը, սերնդակիցը, ընկերը: Ի. Բրոդսկի, Մ. Բուլգակով, Մ. Շագալ, Մ. Ցվետաևա, հիմա էլ Սոլժենիցին եմ թարգմանում, և ինձ համար դա միշտ հայտնագործությունների և գյուտերի շրջան է:
— Ձեր ստեղծագործություններին բնորոշ է դասականի և արդիականի զուգորդումը: Այդ առումով բանաստեղծական խոսքն ի՞նչ ճանապարհ ունի անցնելու:
— Իմ կարծիքով հենց այդ ճանապարհն էլ պիտի ունենա պոեզիան, առհասարակ գրականությունը: Արվեստագետն անընդհատ փորձում է հին գրական փորձը բերելով` հարստացնել իր փորձը: Նարեկացու «Մատյանը», Խորենացու «Ողբը» կարդում ենք որպես ժամանակակից գործ, Քուչակ ենք ասում` ապշում ենք: Բանաստեղծությունը խոստովանանք է, որը որպես բաց տեքստ դնում ես հազարավոր մարդկանց առջև: Ինչպես Չարենցն է իր «Անվերնագրում» երազում ապագայի այն աղջկա մասին, ով իրեն հասկանալու է, այնպես էլ մենք ենք միշտ սպասում մեր ընթերցողին: Ուիթմենն ասում է. «Դու ամեն տեղ կարող ես կեղծել ու ձևացնել` բացի բանաստեղծությունից»: Բանաստեղծությունը Աստծո պես է: Աստծո համար իմ կարծիքով դժվար է եղել ոչ թե ինչոր բան ստեղծելը, այլ անուն տալը, տեսակները տարբերակելը: Իմ կարծիքով բանաստեղծները բոլոր ժամանակներում եղել են հոգևոր վիճակներին անուն տվողները: Դրա համար էլ բանաստեղծությունը միշտ և բոլոր ժամանակներում նույն բանի մասին է, բայց միևնույն ժամանակ նոր է:
— Կա՞ն թեմաներ, որոնք Ներսես Աթաբեկյանի ստեղծագործություններում երբեք չեն արծարծվելու:
— Այդպիսի թեմաներ չկան, ամեն ինչ բանաստեղծություն է: Հակառակ դեպքում ասածս անկեղծությունը պարզապես գոյություն չի ունենա: Այլ բան է, որ կան զգացումներ, կան ընկալումներ, որոնց դեռ չեմ անդրադարձել, չեմ դարձրել բանաստեղծություն, բայց արգելված թեմաներ չկան: Իհարկե, բանաստեղծությունն անպայման պիտի լավը լինի: Գռեհիկ, անորակ բանաստեղծությունների ոչ թե թեմայի ընտրությունն է սխալ, այլ մոտեցումն ու արտահայտման ձևերը: Չկան անմաքուր ոլորտներ, կան այդ ոլորտները հունցող անմաքուր ձեռքեր:
— Իոսիֆ Բրոդսկու աշխարհին առնչվելը պատահականությո՞ւն եք համարում:
— Իհարկե պատահականություն չէ: Նախ` ռուս պոեզիան միշտ իմ մեծ սերն է եղել: Ինքս ինձ համար թարգմանում էի Պաստեռնակ, Մայակովսկի, Եսենին, որպես թարգմանիչ՝ աստիճանաբար մոտենում էի Բրոդսկուն: Որպես գրող` Բրոդսկին ինձ համար հարազատ է իր գեղագիտական սկզբունքներով, բոլոր ժամանակների մեջ լինելու իր ցանկությամբ ու վճռականությամբ: Գրողը միաժամանակ պիտի լինի բոլոր ժամանակներում և բոլոր տարածություններում: Բրոդսկին ամեն անգամ որևէ տեղ է` հունական անտիկ շրջանում, Հռոմում, նա Ցվետաևան է, Ախմատովայի հետ է զրուցում…
— Դուք լավատե՞ս մարդ եք:
— Տեսակով շատ լավատես եմ: Առհասարակ` գրողը պետք է լավատես լինի ու լուսավոր հայացքով նայի գալիքին: Ես կարծում եմ` դժվարությունների և կորուստների հիմնական բեռը մնացել է թիկունքում… Մեր ժողովուրդն այսօր պետք ունի ոգևորության, եռանդի, լավատեսության, այդ առումով գրողը նույնպես պետք է հանձնառու և պատասխանատու լինի…
Հեղինակ` Շուշանիկ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
Գրողը մարզիկի նման միշտ պետք է լավ մարզավիճակում լինի, ոչ թե սպասի ներշնչանքի բարեհաճությանը:
Միշտ սիրով եմ կարդում նախընտրածս հեղինակների հարցազրույցները. ամեն անգամ նոր լիցք են փոխանցում, յուրատիպ մտածողության նոր դրսևորումեր վե հանում: