Ջուլիան Բարնս | Կարկասոն[1]

1839 թվականի ամառն է, մի տղամարդ աչքին է դնում դիտափողը և սկսում է ուսումնասիրել բրազիլական առափնյա քաղաք Լագունան։ Նա օտարերկրյա ապստամբների առաջնորդն է, որոնց վերջին հաջողությունը հանգեցրել էր կայսերական նավատորմի ջախջախմանը։ Ազատարարը զավթված նախարարական նավի՝ յոթ թնդանոթ ունեցող երկկայմ «Իտապարիկա» առագաստանավի վրա է, որն այժմ խարիսխ ձգած՝ կանգնել է ծովածոցում, որից էլ քաղաքը ստացել է իր անունը։ Դիտահորից բացվում է Բարրայի բլրաշատ գավառի տեսարանը, որը մի քանի հասարակ, բայց գեղատեսիլ, կառույցներ ունի։ Դրանցից մեկի առաջ մի կին է նստած։ Նրան տեսնելուն պես տղամարդը, ինչպես ավելի ուշ ինքն էր ասում, անմիջապես հրամայեց իջեցնել մակույկը, քանի որ ուզում էր ցամաք դուրս գալ։

Անիտա Ռիբերասը տասնութ տարեկան էր, պորտուգալական և հնդկական խառը ծագում, թուխ մազեր, փարթամ կուրծք, առնական կեցվածք և դեմքի համարձակ արտահայտություն ուներ: Բայց ազատարարի՝ և՛ կնոջը, և՛ նրա տունը գտնելու փորձերն ապարդյուն էին, մինչև որ պատահաբար չհանդիպեց ծանոթ խանութպանին, որը նրան մի բաժակ սուրճի հրավիրեց։ Եվ այնտեղ էր կինը, ասես նրան էր սպասում։ «Մենք երկուսս լուռ և հիացած նայում էինք միմյանց, ինչպես մարդիկ, որոնք առաջին անգամ չեն տեսնվում և միմյանց հայացքներում այնպիսի մի բան փնտրում, որ կօգնի հեշտությամբ վերհիշել մոռացված անցյալը»։ Ահա թե ինչպես էր այդ տղամարդը տարիներ անց արտահայտվել իր ինքնակենսագրության մեջ, որտեղ նրանց զմայլված լռության ևս մի պատճառ է հիշատակվում․ տղամարդը պորտուգալերեն էր վատ խոսում, իսկ աղջիկը՝ իտալերեն։ Վերջիվերջո ողջույնի խոսքերն իր մայրենի լեզվով արտասանեց․ «Tu devi esser mia․ Դու իմը պետք է լինես»։ Նրա խոսքերը հաղթահարեցին անմիջական ըմբռնման արգելքը։ «Ես հանգույց կապեցի, հրաման արձակեցի, որը միայն մահը կարող էր չեղարկել»։

Կա՞ ավելի ռոմանտիկական հանդիպում, քան սա է։ Ու քանի որ Գարիբալդին եվրոպական պատմության ռոմանտիկական վերջին հերոսներից մեկն է, եկեք չկառչենք կողմնակի մանրամասնություններից։ Օրինակ՝ Գարիբալդին հավանաբար տանելի էր խոսում պորտուգալերեն, որովհետև երկար տարիներ պատերազմել էր Բրազիլիայում․ կամ օրինակ՝ չնայած տարիքին՝ Անիտան ամաչկոտ աղջնակ չէր, այլ տեղի կոշկակարի հետ արդեն մի քանի տարի ամուսնացած կին էր։ Եկեք մոռանանք նաև ամուսնու սրտի և ընտանիքի պատվի մասին, այն մասին, թե արդյոք եղել էր բռնություն կամ գումարի փոխանակություն, երբ մի քանի գիշեր անց Գարիբալդին ցամաք էր դուրս եկել և տարել Անիտային։ Փոխարենը եկեք ուղղակի համաձայնենք, որ դա այն էր, ինչ երկու կողմերն էլ խորապես և անհապաղ տենչում էին, և որ այն ժամանակներում և այնտեղ, ուր արդարադատությունը հարաբերական է, սայլից ընկածը կորած է:

Երեք տարի անց նրանք ամուսնացան Մոնտեվիդեոյում[2]՝ լսելով, թե իբր կոշկակարը մահացել էր։ Ըստ պատմաբան Գ.Մ. Թրեվելյանի՝ «նրանք իրենց մեղրամիսն անցկացրին ծովածոցում և դրա ափի երկայնքով ընթացող դեսանտային պատերազմների մեջ՝ երես առ երես մարտնչելով հակառակորդի խիզախ ուժերի դեմ»։ Անիտան այնքան լավ էր ձի թամբում և այնքան խիզախ էր, որքան Գարիբալդին, և տասը տարի վերջինիս զինակիցն ու կողակիցն էր․ Գարիբալդիի զորքերի համար նա թալիսման, խանդավառող ուժ և բուժքույր էր։ Չորս երեխաների ծնունդը չխանգարեց նրա հավատարմությանը հանրապետական գործին սկզբում Բրազիլիայում, այնուհետև Ուրուգվայում, և վերջապես Եվրոպայում։ Նա Գարիբալդիի կողքին էր թե՛ Հռոմեական Հանրապետության պաշտպանության, թե դրա պարտությունից հետո Պապական մարզերով դեպի Ադրիատիկ ծովի ափեր նահանջելու ժամանակ։ Փախուստի ժամանակ Անիտան մահացու հիվանդացավ։ Գարիբալդին, թեև նրան համոզում էին միայնակ փախչել, իր կնոջ հետ մնաց․ Ռավեննայի[3] շրջակայքում գտնվող ճահիճներում, միասին փրկվեցին ավստրիական սահմանապահ ջոկատներից։ Կյանքի վերջին տարիներին Անիտան վճռականորեն հավատարիմ էր մնում «իր ամուսնու ոչ դոգմատիկ կրոնին»․ փաստ, որին Թրեվելյանը վիթխարի ռոմանտիկական երանգավորում է հաղորդում․ «Հոգին ավանդելով Գարիբալդիի գրկում՝ քահանայի կարիք չէր զգում»։

Գլազգոյում մի քանի տարի առաջ՝ գրավաճառների կոնֆերանսի ժամանակ, խոսակցությամբ տարվեցի երկու ավստրալուհու հետ՝ վիպագրի և խոհարարի։ Կամ ավելի շուտ լսում էի, որովհետև նրանք քննարկում էին տարբեր մթերքների ազդեցությունը տղամարդկային սերմնահեղուկի վրա։

-Դարչին, – գործիմացությամբ ասաց վիպագիրը։

-Ո՛չ, ոչ միայն դա,- պատասխանեց խոհարարը։- Իսկ ելակ, մոշ և դարչին համադրությունն ամենալավն է։- Նա հավելեց, որ միշտ կարող է տարբերակել մսակերին․- Հավատացե՛ք, ես գիտեմ։ Մի անգամ կույր համտես եմ ունեցել։

Երկմտելով որևէ բան ավելացնել՝ ծնեբեկի[4] մասին հիշեցրի։

-Այո՛,- պատասխանեց խոհարարը։- Այն ոչ միայն մեզում է արտահայտվում, այլև սերմնահեղուկում։

Եթե անմիջապես գրի առած չլինեի, կկարծեի, թե զառանցանքի մեջ էր երազիս եկել այդ ամենը։

Հոգեբույժ ընկերս պնդում է, որ ուղիղ հարաբերակցություն գոյություն ունի սեռական հարաբերությունների և ուտելիքի հանդեպ հետաքրքրվածությունների միջև։ «Ցանկասեր համադամասերը[5]» համարյա կլիշե է, մինչդեռ ուտելիքի հանդեպ հակակրանքը հաճախ տարփալից անտարբերությամբ է ուղեկցվում։ Ինչ վերաբերում է նորմալ, միջին սպեկտրին, կարող եմ պատկերացնել մարդկանց, որոնք որոշակի միջավայրում գտնվելով՝ չափազանցնում են ուտելիքի նկատմամբ իրենց հետաքրքրվածությունը․ հաճախ դրանք հենց այն մարդիկ են, որոնք (կրկին շրջապատի ճնշման տակ) կարող են սեռական հարաբերությունների նկատմամբ ավելի մեծ հետաքրքրվածության մասին հայտարարել, քան իրականում զգում են։ Հակադիր օրինակներ են գալիս մտքիդ․ զույգեր, որոնց ուտելու, պատրաստելու և դրսում ճաշելու ախորժակը փոխարինել է սեռական հարաբերությունների ախորժակին, և որոնց համար սնվելուց հետո անկողինը հանգստի տեղ է, այլ ոչ թե գործունեության։ Բայց ընդհանուր առմամբ՝ կասեի, որ ամեն դեպքում մի բան կա այս տեսության մեջ։

Նոր զգացմունքների սպասումը ձևավորում և խեղաթյուրում է ինքնին զգացմունքները։ Ենթադրենք, ես սերմնահեղուկի համտեսի փորձ չունեմ, բայց ես գինու համտեսի փորձ ունեմ։ Եթե ինչ-որ մեկը դիմացդ գինու գավաթ է դնում, անհնար է առանց նախատրամադրվածության մոտենալ դրան։ Նախ և առաջ հնարավոր է դու ընդհանրապես չես խմում։ Բայց եթե փորձես, ապա ենթագիտակցական շատ գործոններ երևան կգան, մինչև կհասցնես մի կում անել։ Գինու գույնը, հոտը, գավաթի ձևը, արժեքը, ով է հյուրասիրում, որտեղ եք և ինչ տրամադրությունն ունեք, նախկինում փորձել եք այդ գինին, թե ոչ։ Անհնար է բացառել այս նախնական գիտելիքները։ Դրանից խուսափելու միայն մի ծայրահեղ եղանակ կա։ Եթե ձեր աչքերը կապեն, քթին լվացքասեղմակ ամրացնեն և գինու գավաթ տան ձեզ, նույնիսկ եթե դուք աշխարհի ամենահմուտ փորձագետն եք, չեք կարողանա նույնիսկ ամենատարրական բաները պատմել դրա մասին։ Նույնիսկ չեք կարողանա տարբերակել այն սպիտակ է, թե կարմիր։

Մեր բոլոր զգայություններից այն ամենալայն կիրառումն ունի՝ լեզվի վրայի ակնթարթային զգացումից մինչև սերտած հակազդումները գեղանկարչական ստեղծագործություններին։ Այն նաև այն մեկն է, որն ամենից շատն է մեզ բնութագրում։ Մենք կարող ենք ամենալավը կամ ամենավատը լինել, երջանիկը կամ տխուրը, հաջողակը կամ ձախորդը, բայց այն, թե ինչպիսին ենք այս լայն կատեգորիաներից յուրաքանչյուրում, թե ինչպես ենք ինքներս մեզ բնութագրում՝ ի տարբերություն նրա, թե ինչպես ենք գենետիկորեն ստեղծված, մենք անվանում ենք «ճաշակ»։ Իհարկե, այս բառը, որը բավականին լայն ընդգրկում ունի, հեշտությամբ ապակողմնորոշում է։ «Ճաշակը» կարող է ենթադրել անշտապ կշռադատում, մինչդեռ դրա ածանցյալները՝ ճաշակով, անճաշակ, նրբաճաշակություն, անճաշակություն, աննշան տարբերությունների, սնոբիզմի հասարակական արժեքների և փափուկ կահավորանքի աշխարհ են տանում մեզ։ Ճշմարիտ, բնածին ճաշակը շատ ավելի բնազդային և անխոհեմ է։ Այն ասում է․ «Ես, այստեղ, հիմա, սա, դու»։ Այն հրամայում է․ «Իջեցրո՛ւ նավակը և թիավարի՛ր դեպի ցամաք»։ Դոուելը՝ Ֆորդ Մեդոքս Ֆորդի[6]՝ «Ազնիվ զինվորը» վեպի պատմիչը, ասում է Նենսի Ռաֆֆորդին․ «Ես ուղղակի ուզում էի ամուսնանալ նրա հետ, ինչպես որոշ մարդիկ ուզում են Կարկասոն գնալ»։ Սիրահարությունը ճաշակի՝ մեզ հայտնի ամենադաժան դրսևորումն է։

Այնուամենայնիվ՝ մեր լեզուն, ըստ երևույթին, այնքան էլ լավ չի պատկերում այդ պահը։ Մենք չունենք «coup de foudre»՝ «սիրո շանթ ու կայծակ», արտահայտության համարժեքը։ Մենք ասում ենք, որ զույգի միջև «կայծ» կա, բայց դա կենցաղային, այլ ոչ թե տիեզերական պատկեր է, ասես նրանք պետք է գործնական լինեն և ռետինե ներբաններով կոշիկ կրեն։ Մենք ասում ենք «սեր առաջին հայացքից», և այն իրոք լինում է՝ նույնիսկ Անգլիայում, բայց այդ արտահայտությունն ավելի շատ որպես քաղաքավարի գործարք է հնչում։ Մենք ասում ենք, որ լեփ-լեցուն սենյակում նրանց հայացքները հանդիպեցին։ Եվ դարձյալ որքա՜ն հասարակական է հնչում։ Լեփ-լեցուն սենյակում։ Լեփ-լեցուն նավահանգստում։

Իրականում Անիտա Ռիբերասը «Գարիբալդիի գրկում» չէր մահացել, այլ ավելի երկրային և պակաս վիմագրական պայմաններում։ Անիտան մահացել էր, երբ նրա ներքնակի չորս անկյուններից բռնած՝ ազատարարն ու նրա երեք հետևորդները սայլի վրայից ագարակ էին տեղափոխում նրան։ Այնուամենայնիվ՝ մեզ համար ավելի կարևոր են դիտափոխի միջադեպն ու դրա հետևանքները։ Որովհետև ամեն ինչից առավել այդ բռնկվող ճաշակի ակնթարթն է մեզ հետաքրքրում։ Մեզնից քչերը ձեռքի տակ դիտափող և նավահանգիստ ունեն, և հետ նայելով՝ կարող ենք տեսնել, որ նույնիսկ ամենախորը և ամենատևական սիրային հարաբերությունները հազվադեպ են լիակատար խոստովանությունից, օտար լեզվով արտասանված «դու պետք է իմը լինես» արտահայտությունից սկսվում։ Ակնթարթն ինքնին կարող է քողարկված լինել ուրիշ բանի տակ՝ հիացմունքի, կարեկցանքի, գրասենյակային մտերմության, համատեղ վտանգի, արդարության ընդհանուր զգացման։ Հավանաբար դա չափից ավելի տագնապալի ակնթարթ էր՝ ժամանակին դրա հետ առերեսվելու համար․ և դրա համար գուցե անգլերենը ճիշտ է, որ խուսափում է գալլերենի պերճությունից։ Մի անգամ մի տղամարդու, որը երկար տարիներ երջանիկ ամուսնացած էր, հարցրի, թե որտեղ էր հանդիպել իր կնոջը։

-Գրասենյակում խնջույքի ժամանակ, – ասաց նա։

-Եվ ո՞րն էր առաջին տպավորութունը։

-Մտածեցի, որ նա շատ գրավիչ էր, – պատասխանեց տղամարդը։

Այդ դեպքում ինչպե՞ս իմանանք, որ արժի վստահել այդ բռնկվող ճաշակի ակնթարթին, եթե նույնիսկ այն քողարկված լինի։ Չպետք է, չնայած որ զգում ենք, թե պետք է։ Կին ընկերներիցս մեկը մի անգամ ասաց ինձ․ «Եթե լեփ-լեցուն սենյակ տանեիր ինձ, և այնտեղ տղամարդ լիներ, որի ճակատին «խելացնոր» դաջված լիներ, միանգամից նրան կմոտենայի»։ Ընկերներիցս մեկ ուրիշը, որն արդեն երկու անգամ ամուսնացած էր եղել, խոստովանեց․ «Մտածում էի հրաժեշտ տալ ամուսնությանս, բայց այնքան վատ եմ ընտրության հարցում, որ համոզված չեմ, թե հաջորդ անգամ ավելի լավ ընտրություն կկատարեմ»: Ո՞վ կամ ի՞նչը կօգնի մեզ այն պահերին, երբ խելքներս թռցնում ենք։ Ինչի՞ն ենք հավատում․ զբոսանքի կոշիկներ հագած կանացի ոտքերի՞ն, օտարոտի արտասանությա՞նը, մատների ծայրերի սակավարունությա՞նը, որին հաջորդում է ցասումնալից ինքնաքննադատությունը։ Մի անգամ նորապսակների է հյուր գնացել, որոնց տանը զարմանալիորեն քիչ կահույք կար։ «Խնդիրն այն է,- բացատրեց կինը,- որ նա ընդհանրապես ճաշակ չունի, իսկ ես ունեմ, միայն թե այն վատն է»։ Ինձ թվում է, որ վատ ճաշակ ունենալու ինքնամեղադրանքը ինչ-որ լավ ճաշակի գաղտնի առկայություն է ենթադրում։ Սակայն սիրային ընտրություն կատարելիս մեզնից քչերը գիտեն արդյոք վերջիվերջո կհայտնվե՞ն առանց կահավորանքի այդպիսի տանը, թե՞ ոչ։

Երբ ես առաջին անգամ սիրային զույգի մաս դարձա, ավելի շատ սեփական հետաքրքրվածությունից ելնելով՝ սկսեցի ուսումնասիրել ուրիշ զույգերի առաջընթացն ու ճակատագիրը։ Այդ ժամանակ մի փոքր երեսունն անց էի, և տարեկիցներիցս որոշները, որոնք տասնամյակ առաջ էին հանդիպել իրենց երկրորդ կեսերին, արդեն սկսում էին բաժանվել։ Հասկացա, որ միայն երկու զույգ կար, որոնց հարաբերություններն ասես դիմակայել էին ժամանակի փորձությանը, և զուգընկերների միմյանց նկատմամբ բուռն հետաքրքրությունը չէր պակասել, այդ երկուսն էլ (բոլոր չորսը) վաթսունին մոտ նույնասեռականներ էին։ Հնարավոր է դա ընդամենը վիճակագրական տարօրինակություն էր, բայց նախկինում էլ ինքս ինձ հարցնում էի, թե արդյոք ի՞նչն էր դրա պատճառը։ Արդյոք պատճառն այն էր, որ նրանք չգիտեի՞ն, թե ինչ բան էին ծնողական չարչարանքները, որոնք հաճախ ոչնչացնում են տարասեռական հարաբերությունները։ Հնարավոր է։ Թե՞ բանը նրանց նույնասեռականության մեջ է։ Դժվար թե, եթե դատենք՝ ըստ իմ ժամանակների նույնասեռական զույգերի։ Այս երկու զույգը ուրիշ զույգերից տարբերվում էր նրանով, որ երկար տարիներ շատ երկրներում նրանց հարաբերությունները հակաօրինական էին։ Նման հանգամանքներում կնքված կապերն ավելի ամուր են․ այսինքն՝ համատեղ կյանքի ամեն օր ապահովությունս քեզ եմ վստահում։ Հավանաբար գրականագիտական համեմատություններ էլ կան․ գրքերը, որոնք ռեպրեսիվ ռեժիմի ժամանակ են գրվել, հաճախ շատ ավելի բարձր են գնահատվում, քան գրքերը, որոնք գրվել են հասարակության մեջ, որտեղ ամեն բան թույլատրված է։ Բայց դա չի նշանակում, որ գրողը պետք է կեղեքում աղերսի, իսկ սիրահարված մարդը՝ հակաօրինակություն։

«Ես ուղղակի ուզում էի ամուսնանալ նրա հետ, ինչպես որոշ մարդիկ ուզում են Կարկասոն գնալ»։ Առաջին զույգը՝ Տ-ն և Հ-ն, ծանոթացել էին 1930-ականներին։ Տ-ն ծագումով անգլիական միջին դասի վերնախավից էր, վայելչակազմ, տաղանդավոր և համեստ։ Հ-ն ծագումով Վիեննայի հրեա ընտանիքից էր, որն այնքան վատ պայմաններում էր ապրում, որ երբ վերջինս փոքրիկ տղա էր (իսկ հայրն Առաջին համաշխարհային պատերազմի մասնակից էր), մայրը նրան մի քանի տարով անկելանոց[7] էր հանձնել։ Ավելի ուշ, երբ երիտասարդ տղամարդ էր, ծանոթացել էր անգլիացի մանածագործական մագնատի դստեր հետ, որն օգնել էր նրան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ դուրս պրծնել Ավստրիայից։

Անգլիայում Հ-ն նշանադրվել էր մագնատի դստեր հետ և աշխատում էր ընտանեկան ձեռնարկությունում։ Այնուհետև հանտիպել էր Տ-ին այնպիսի հանգամանքներում, որոնք Տ-ն բավականին ամոթխած չուզեց մանրամասնել, բայց որոնք ամենասկզբից էլ բեկումնային դարձան։ «Բնականաբար,- խոստովանեց Տ-ն Հ-ի մահից հետո,- այդ ամենն ինձ համար բոլորովին նոր էր, ես երբեք ոչ ոքի հետ չէի քնել»։

Կհարցնեք, թե ինչ եղավ Հ-ի լքյալ հարսնացուի հետ։ Բայց դա ուրախ պատմություն է․ Տ-ն ասաց ինձ, որ նա «լավ զարգացած հոտառություն ուներ» ու հետագայում ուրիշին սիրահարվեց, և նրանք չորսով ընկերություն էին անում ողջ կյանքի ընթացքում։ Հ-ն հագուստի հաջողակ դիզայներ էր դարձել խոշոր, բարգավաճոխ խանութների ցանցում, իսկ նրա մահից հետո (հաշվի առնելով գործատուի ազատամտական խառնվածքը) Տ-ին, որը մի շարք հակաօրինական բաներ էր արել իր «ավստրիացի ընկերոջ» հետ, այրիի թոշակ նշանակվեց։ Երբ մինչև իր մահը Տ-ն պատմում էր ինձ այդ ամենի մասին, երկու բան ինձ ապշեցրեց։ Առաջինն այն էր, թե ինչպիսի սառնասրտությամբ էր պատմում իր սեփական պատմությունը․ ամենաուժեղ հույզերն արթնանում էին այն դժբախտությունների և անարդարությունների մասին խոսելիս, որոնց միջով անցել էր Հ-ն մինչև նրան հանդիպելը։ Երկրորդն այն արտահայտությունն էր, որ նա օգտագործեց Հ-ի՝ նրա կյանք մուտք գործելու մասին խոսելիս։ Տ-ն ասաց, որ շատ շփոթված էր։ «Բայց համոզված էի մի բանում․ վճռել էի ամուսնանալ Հ-ի հետ»։

Մյուս զույգը՝ Դ-ն և Դ-ն, Հարավային Ամերիկայից էր։ Դ1-ը բարձրամիտ էր, համեստ և բարձրակիրթ, Դ2-ն ավելի կայտառ ու խանդավառ էր, ծաղրանքներով և երկիմաստություններով լի։ Նրանք ապրում էին Քեյփթաունում, տուն ունեին Սանտորինիում և շատ էին ճանապարհորդում։ Նրանք մտածել էին, թե ինչպես էին ապրելու՝ ընդհուպ մինչև ամենամանր դետալներ․ հիշում եմ՝ ինչպես էին Փարիզում բացատրում, թե ինչպես էին ամեն անգամ Եվրոպա ժամանելուն պես իտալական «պաննետոնե» մեծ կեքս գնում, որպեսզի նախաճաշեին հյուրանոցի համարում։ (Միշտ կարծել եմ, որ զույգի առաջնահերթ խնդիրը նախաճաշի հարցը լուծելն է․ և եթե հաջողվում է փոխադարձ համաձայնությամբ լուծել այդ խնդիրը, ապա մնացյալ խնդիրների մեծամասնությունը նույնպես հեշտ լուծում է գտնում)։ Մի անգամ Դ2-ը մենակ էր եկել Լոնդոն։ Ուշ երեկոյան, երբ խմեցինք և սկսեցինք գավառական Ֆրանսիայի մասին խոսել, հանկարծ նա խոստովանեց․ «Կյանքիս լավագույն «շախկ-թուխկ»-ը Կարկասոնում եմ ունեցել»։ Դրանք այն խոսքերը չէին, որոնք կարելի էր հեշտությամբ մոռանալ, մանավանդ որ նա նկարագրեց, թե ինչպես էր ահագնանում փոթորիկը, և թե ինչպես էին գլխի վերևում հզորագույն ամպրոպի որոտմունքներ դղրդացել այն պահին, որը ֆրանսիացիները «le moment suprême[8]» են կոչում․ իսկապես «coup de foudre[9]» էր։

Նա չասաց, որ Դ1-ի հետ էր եղել այդ ժամանակ, և քանի որ չասաց, ենթադրեցի, որ նրա հետ չէր եղել։ Դ2-ի մահից հետո, նրա խոսքերը ներառեցի վեպերիցս մեկում՝ տարերքի ծավալման մտավախությամբ, որը բարձրացրել էր գրականագիտական մշտական խնդիրը «vrai versus the vraisemblable[10]»։ Կյանքի հանկարծակիությունները հաճախ գրականագիտական կլիշեներ են։ Մի քանի տարի անց, հեռախոսով զրուցում էի Դ1-ի հետ, երբ այդ խոսքերի մասին հիշատակեց և հարցրեց, թե որտեղից էի դրանք գտել։ Վախենալով, որ կարող էին ինձ դավաճանության մեջ մեղադրել, խոստովանեցի, որ իմ աղբյուրը Դ2-ն էր։ «Ա՜խ, – անսպասելի ջերմությամբ ասաց Դ1-ը,- ի՜նչ հրաշալի ժամանակ էինք անցկացրել Կարկասոնում»։ Թեթևություն զգացի և որոշակի հիասթափություն այն առիթով, որ նրանք միասին էին այնտեղ եղել։

Այնտեղ՝ ծովածոցում, ոմանց մոտ դիտափողի ակնապակու մեջ արևի շող է ընկնում, ոմանց մոտ՝ ոչ։ Մենք ընտրում ենք, մեզ ընտրում են, մեզ չեն ընտրում։ Կին ընկերոջս, որը միշտ խելացնորներին էր ընտրում, ասացի, որ գուցե ճիշտ կլիներ լավ խելացնոր գտնել։ Նա պատասխանեց․ «Բայց ո՞նց իմանամ»։ Մարդկանց մեծամասնության նման նա հավատում էր այն ամենին, ինչ ասում էին սիրեկանները, մինչև որ չհավատալու ծանրակշիռ պատճառ չէր լինում։ Մի քանի տարի նա մի խելացնորի հետ էր հանդիպում, որն ամեն առավոտ արագ գրասենյակ էր վազում, և միայն հարաբերությունների ավարտին իմացավ, որ այդ խելացնորն ամեն օր առաջին հերթին միշտ իր հոգեբույժի հետ էր հանդիպում։

-Ուղղակի բախտդ չի բերել, – ասացի ես։

-Չեմ ուզում, որ դա բախտի բան լինի, – պատասխանեց նա։ – Չէ՞ որ ճակատագիրդ չես ընտրում։

Մարդիկ ասում են, որ վերջիվերջո ստանում ես այն, ինչին արժանի ես, բայց այս արտահայտությունը երկիմաստ է։ Մարդիկ ասում են, որ ժամանակակից քաղաքները լի են բազմաթիվ հիանալի կանանցով և բազմաթիվ զարհուրելի տղամարդկանցով։ Կարկասոն քաղաքը պատկառելի և անսասան տեսք ունի, բայց այն, ինչով հիանում ենք, հիմնականում 19-րդ դարի վերակառուցումն է։ Խոսքն այն մասին չէ, թե «ինչը որքան կտևի», և ոչ էլ այն մասին, թե ամեն դեպքում ինչ է հարատևությունը․ առաքինությո՞ւն, պա՞րգև, ընտելացո՞ւմ, թե՞ ուրիշ տեսակ բախտավորություն։ Որքանո՞վ ենք մենք ներգործում, և որքանո՞վ են մեզ վրա ներգործում այդ բռնկվող ճաշակի պահին։

Եվ չպետք է մոռանանք, որ Գարիբալդին երկրորդ կին է ունեցել (ինչպես նաև երրորդ կին, թեև կարելի է նրան անտեսել)։ Անիտա Ռիբերասի հետ տասը տարվա ամուսնական կյանքին հաջորդեցին այրիության տասը տարիները։ Այնուհետև՝ 1859 թվականի ամռանը՝ ալպիական արշավանքի ընթացքում նա մարտնչում էր Վարեզեի[11] մոտակայքում, երբ տասնյոթամյա աղջիկը, երկանիվ սայլով միայնակ անցնելով ավստրիական ռազմաճակատով, հաղորդագրություն բերեց Գարիբալդիին։ Աղջիկը Ջուզեպինա Ռայմոնդին էր՝ կոմս Ռայմոնդիի ապօրինածին դուստրը։ Գարիբալդին միանգամից շանթահարվեց, կրքոտ նամակ գրեց նրան՝ ծունկը խոնարհած՝ սեր խոստովանելով։ Գարիբալդին հաշիվ էր տալիս իրեն, որ նրանց ցանկացած միություն դժվարություններ էր կրելու․ նա համարյա երեք անգամ մեծ էր աղջկանից, երեխա ուներ գյուղացի կնոջից և վախենում էր, որ Ջուզեպինայի ազնվական ծագումը կարող էր բացասական ազդեցություն ունենալ նրա քաղաքական կերպարի վրա։ Բայց նա տարհամոզեց և՛ իրեն, և՛ նրան, և 1859 թվականի դեկտեմբերի 3-ին, ինչպես ավելի ուշ նշել էր պատմաբան Թրեվելյանը, «Ջուզեպինան դեն նետեց բոլոր կասկածներն ու մտավ Գարիբալդիի սենյակ․ կատարվե՜ց»։ Ըստ երևույթին, նա Անիտայի նման աշխույժ և խիզախ էր։ 1860 թվականի հունվարի 24-ին նրանք ամուսնացան՝ այս անգամ կաթոլիկ եկեղեցու բոլոր դոգմաների համաձայն։

Չորս տարի անց Ուայթ կղզում[12] Թեննիսոնը[13] հանդիպեց Գարիբալդիին։ Բանաստեղծը հիանում էր ազատարարով, ինչպես նաև նշում, որ նա «հերոսի աստվածային հիմարություն» ուներ։ Այդ երկրորդ ամուսնությունը (կամ ավելի ճիշտ Գարիբալդիի պատրանքը դրա մասին) տևեց (կախված նրանից, թե որ աղբյուրին եք վստահում) կա՛մ մի քանի ժամ, կա՛մ մի քանի ամիս․ այդքան ժամանակ պահանջվեց, մինչև որ փեսացուն նամակ ստացավ՝ իր նոր կնոջ անցյալի մանրամասն նկարագրությամբ։ Պարզվեց, որ Ջուզեպինան տասնմեկ տարեկանից սիրեկաններ էր պահում և հոր պահանջով էր Գարիբալդիի հետ ամուսնացել։ Մինչև հարսանիքը գիշեր էր անցկացրել իր վերջին սիրեկանի հետ, որից հղիացել էր, և դրա համար էլ արագացրել էր ապագա ամուսնու հետ ֆիզիկական մերձեցումը, որպեսզի հունվարի մեկին վերջինիս գրեր, թե նրա երեխային էր կրում իր կրծքի տակ։

Գարիբալդին անմիջապես պսակադրության չեղարկում պահանջեց։ Ռոմանտիկական հերոսի ոչ ռոմանտիկական դատողությունները տանում էին դեպի այն, որ քանի որ Ջուզեպինայի հետ միայն մինչև պսակադրությունն էր քնել, այլ ոչ թե հետո, տեխնիկապես ամուսնությունն ուժի մեջ չէր մտել։ Դատական օրգանները տպավորված չէին նման սոփեստականությամբ, և Գարիբալդիի դիմումները բարձրագույն ատյաններին՝ ներառյալ թագավորին, անհաջողություն կրեցին։ Հետագա 20 տարիների ընթացքում ազատարարը շղթայված էր լինելու Ջուզեպինային։

Վերջիվերջո օրենքը կարող են միայն օրինագետները հաղթահարել․ ռոմանտիկական դիտափողը փոխարինվում է իրավաբանական մանրադիտակով։ Ազատման փաստարկը, որը վերջիվերջո գտնվեց, այսպես էր հնչում․ քանի որ Գարիբալդիի ամուսնությունն օրինականացվել էր անվանապես ավստրիական տիրապետության տակ գտնվող վայրում, գործը պետք է Ավստրիական քաղաքացիական օրենսգրքի տեսակետից քննվեր, որը չէր բացառում (ըստ երևույթին, երբեք էլ չէր բացառել) ամուսնության անվավերությունը։ Այդպիսով՝ հերոս-սիրեկանին փրկեց այն ազգը, որի իշխանության դեմ այն ժամանակ պայքարում էր։ Այդ սրամիտ լուծումն առաջարկած նշանավոր իրավաբանը, որը դեռևս 1860 թվականին Իտալիայի օրենսդրական միավորման բանաձևն էր պատրաստել, այժմ հասել էր ազգության միավորիչի ամուսնական միասնության խախտմանը։ Եկեք փառաբանե՛նք Պասկուալե Ստանիսլաո Մանչինիին[14]։

Թարգմանությունը անգլերենից՝ Էլիզա Ստեփանյանի

[1] Քաղաք Ֆրանսիայի Օկսիտանիա մարզի Օդ գավառում։

[2] Ուրուգվայի մայրաքաղաք։

[3] Ադրիատիկ ծովից 10 կմ հեռավորության վրա գտնվող քաղաք իտալական Էմիլիա-Ռոմանյա նահանգում։

[4] Շուշանազգիների ընտանիքին պատկանող բազմամյա բույս, որի դալար ցողունը գործածվում Է իբրև բանջար:

[5] Գուրման։

[6] Անգլիացի գրող, բանաստեղծ, գրականագետ և ամսագրերի խմբագիր։

[7] Հիմնարկություն, որտեղ պատսպարվում և խնամվում են ծերունիները, վատուժները, աշխատանքի անընդունակ տնանկները:

[8] (ֆրանսերեն) Գերագույն պահ։

[9] (ֆրանսերեն) Ապշեցուցիչ կամ հանկարծակի գործողություն կամ իրադարձություն։

[10] (ֆրանսերեն) Իրականն ընդդեմ հավանականի։

[11] Գավառ Իտալիայում։