Լյուդմիլա Ուլիցկայա | Լինել ոչ ոք

       Նորածին, մանկական, պատանեկական աչքն ագահությամբ և հիացմունքով է ընկալում շրջակա աշխարհը. մի բան, որ խորթ է չափահաս տարիքին։ Գույնի պայծառությունն ու թարմությունը, հարթության վրա ցանկացած ճեղքվածք, մակերևույթի վրա թերություն կամ գործվածքի վրայի ծակ հաստատուն կերպով դրոշմվում են մանկական գիտակցության մեջ։ Վաղ մանկությունում իրերն անհամեմատ ավելի շատ էին, քան մարդիկ։ Իրերը պատկանելության դրոշմի կրողներն էին․ տատիկի՝ շղարշիկով գլխարկը, մայրիկի զոլավոր զգեստի մակաշերտավոր կոճակները, հայրիկի՝ էմալապատ սպիտակականաչ կտուցով ճարմանդները, պապիկի՝ ձիու գլխով բաժակակալը․․․Դրանք բոլորը ստացականներ էին, ինչպես դերանունները, բոլորը սպասարկու, ստորադաս դեր էին կատարում, ասես ինքնուրույն կյանք չունեին, բայց տիրոջ անձի դրոշմի կրողներն էին։ Թե՞ ուղղակի այդպես էր թվում։

       Շատ տարիներ կանցնեն, մինչև որ կհասկանամ, որ առարկաների կյանքն ավելի կայուն և հուսալի է, քան մարդու գոյությունը։ Մարդիկ վաղուց մահացել են, իսկ նրանց իրերը դեռ ողջ են, և երբ «ստացականությունը» լքի նրանց, միայնակ և անապաստան կդառնան, դրանց նկատմամբ անտարբեր մարդկանց հարևանությամբ և պատկանելություն ունեցող օտար իրերի միջավայրում՝ վտարանդի։

       Աչք շոյող սովորական իրերը խիստ մեղմացնում են մանկական միայնությունը․ այդ մասին գիտեն անկողնային արջուկները, կապիկները և նապաստակները, որոնք քնում են մանկական բարձերի վրա։ Իմ «լենդ-լիզյան»[1] շունիկը հսկում էր քունս, հետո ծառայում էր կրտսեր եղբորս, այնուհետև որդիներիս, իսկ այժմ՝ քիմմաքրումից հետո, կորցնելով իր առանց այդ էլ համեստ գեղեցկությունը, թոռնուհուս տիրապետության տակ է անցել։

       XX դարի վերջին միստիկներից մեկը՝ Վլադիմիրի կենտրոնական բանտի[2] խցում նստած Դանիիլ Անդրեևը[3], վերազանցական տեսունակությունների մեջ խորասուզվելով, իր էզոթերիստական[4] փորձից դուրս բերեց այն հարցի պատասխանը, որը տանջում էր միջնադարյան աստվածաբաններին․ աշխարհում գոյություն ունեցող հոգիներն աշխարհի արարման հետ միաժամանա՞կ են ստեղծվել, թե՞ Աստծո արհեստանոցներում են ծնունդ առնում՝ ըստ անհրաժեշտության։ Դանիիլ Անդրեևի պատասխանը խորապես հուզեց ինձ․ հոգիների մեծամասնությունը միաժամանակ է արարվել, բայց կա նոր արարվածների շատ բարակ առվակ, որը համալրում է համաշխարհային պաշարները։ Երբ երեխան իր սերը տալիս է անշունչ խաղալիքին, այդ սերը չի անհետանում տարածության մեջ, մոնադի[5] է վերածվում, իսկ երբ խաղալիքը մաշվի, ֆիզիկապես ոչնչանա, մանկական սիրո թանձրուկը նոր հոգու է վերածվելու․․․ Այդպիսի վեհ և ազնիվ միտք աշխարհը չի տեսել։ Մի խոսքով՝ շունիկիս գրեթե բան չի մնացել, որ մինչև վերջին թելը մաշվի և նոր, անմեղ ու դյուրահավատ հոգու վերափոխվի։

       Այսպիսով՝ իրերի հետ ամեն բան ավարտեցինք։ Թավշե շունիկների հետ նույնպես։ Անցնենք մարդուն, որն արդեն դուրս է եկել այն տարիքից, երբ սիրելի խաղալիքը մխիթարում ու պաշտպանում էր նրան, և այն տարիք է թևակոխում, երբ բացահայտում է, որ ինքը սարսափելի, անսահման և անհուսալիորեն միայնակ է։

       Ես մարդամոտ և սնափառ երեխա եմ եղել․ դեմ չէի լապտա[6] և շրջանաձև վոլեյբոլ խաղալուն, ուշադրություն գրավելուն, մանկական ցանկացած ընկերախմբում հրամանատարություն անելուն, ինչ-որ խաղ, տնային ներկայացում կամ մասսայական չարաճճիություններ կազմակերպելուն։ Բայց րոպեներով լի կյանքում ընկնում էի փոքրիկ փոսերի մեջ, որոնք լի էին խորը, գաղտնի միայնությամբ։ Այդ միայնությունը մինչև վերջ չէին կարողանում վերացնել ո՛չ բակային, ո՛չ դպրոցական, ո՛չ արտադպրոցական ընկերուհիները, և ո՛չ էլ ծնողներիս ընկերների երեխաները, որոնք նրանցից իբրև ժառանգություն էին բաժին հասել ինձ։ Ո՞վ կարող էր ենթադրել, որ ես տառապում էի միայնությունից։ Միայնությունն այնքան խորն էր թաղված անձի բազմաթիվ շերտերում, որ երբեմն ես ինքս լրիվ մոռանում էի դրա մասին։ Բայց ոչ ընդմիշտ։ Այն թաքնված փշի նման ապրում էր իմ մեջ, պետք է թաքցվեր, ինչպես անբուժելի հիվանդությունը։ Այդ թաքցված միայնությունը ծարավ էր փարատության։

       Ռուսերենում իմաստային առումով անգլերեն «belongings» բառին հավասար բառ դեռևս չի հասունացել։ Ունեցած ընկերական խմբակները՝ բակային, խաղային, դպրոցական, ձեռք ձեռքի տված շագանակագույն համազգեստով աղջիկները, չէին հագեցնում ծարավը։ Այնուամենայնիվ ես նախապատվությունը տալիս էի ընթերցանությանը, այլ ոչ թե լապտային, իսկ դպրոցի բակում զույգերով զբոսանքը ձանձրացնում էր ինձ։ Երևան եկավ առաջին ընդհարումը․ ընդհանրության ծարավը և կարգապահության հանդեպ զզվանքը։ Հոգին մերձավորություն էր փնտրում, իսկ մարմնին կարգադրված էր համաքայլել։ Անլուծելիություն․ աստիճանաբար գիտակցվող միայնությունն ու միասնական գործողության անպատշաճությունը։ Իսկ դպրոցում՝ շագանակագույն զուգությունը, կարմիր դրոշը, մշտական անհարմարության զգացումը ստի և պաթոսի պատճառով․ հենց որ կապես փողկապը, պահպանի՛ր այն, Մայակովսկին սանդուղքով ու պիոներական երգով, աշխո՛ւյժ, աշխո՛ւյժ։ Առա՛ջ, առա՛ջ։

       Կոմունիզմից սիրտս խառնում էր։ Փրկում էր ձգտումը դեպի գիտելիքը։ Հինգերորդ դասարանում՝ Անաքսագորասի[7] փիլիսոփայական համառոտ բառարանը և այլն։ Արևմտաեվրոպական փիլիսոփայության պատմությունը։ Երկարացնում եմ։ Դժվար է։ Բացարձակ անհասկանալի։ Փոխարենը երբ տասնամյակներ անց վերադառնում եմ դրան, «մտաբերման» երևույթն է ծագում։ Այո՛, դեռ կարելի է շարունակել․ մանկապատանեկան մարզադպրոցը, այնտեղ իմաստն ակնհայտ է․ վայրկյաններ, սանտիմետրեր․․․ Եվ ամեն ինչ ազնիվ է։ Այնքան ազնիվ է, որ ես այնտեղ անելիք չունեմ․ հաղթում է ուժեղագույնը։ Ափսո՜ս․ երաժշտական դպրոցից ինձ փրկեց տուբերկուլոզը, նկարչությունը չէր հետաքրքրում ինձ։ Դեռ չգիտեի, որ ցանկացած արվեստ փախուստ է ստրկությունից։ Բայց դա միայն տաղանդը կարող է իմանալ, իսկ տաղանդ բոլորովին չկա։

       Իմաստները. իմաստները սկսեցին հետաքրքրել։ Սկսվում է կարևոր ընթերցանությունը։ Կյանքի մասին։ Որտեղից է ստեղծվել։ Ջրափոսի՜ց։ Էլեկտրական պարպումի՜ց։ Հեղափոխությո՜ւն։ Էվոլյո՜ւցիա։ Դա՜րվին։ Գենե՜տիկա։ Գիտության կախարդանք։ Ամեն ինչ հրաշալի է դասավորվում։ Ավելի լավ չի կարող լինել։ Տաղտկության մասին ժամանակավորապես մոռացա․ կենսաբանության ֆակուլտետ։ Դե՜, խորհրդային քառակուսի, որը, ըստ էության, եռանկյունի է, կյանքի պայմանականություններ․ կուսակցական կոմիտե, վարչական կոմիտե, վարչություն, արհմիութենական ժողով, շաբաթօրյակ, «կարտոֆիլի» աշնանային պարհակ[8]։ Խուսափում եմ, անտեսում եմ, արհամարհում եմ։ Խաղ՝ հարթության վրա։ Գնդլիկ բոքոնիկը գլորվում է, չի բռնվում, հրեշը հետապնդում է նրան․ չի հասնի։ Բայց երբեմն հասնում է։ Բռնում է, զնդանն է գցում։ Բայց կա ամենակարևորը․ հրեշը դեռ մի բան էլ գարշահոտություն է տարածում, թունավորում է կյանքը, աղավաղում է այն։ Օդը չի հերիքում։ Առաստաղը ցածր է։ Սեղմում է գանգակամարը։ Սկսում եմ մի փոքր խեղդվել։

       Ո՞ւր է երկնային օդը։ Մի՞թե փիլիսոփայության դասագրքերում։

       Հրեականությունն անցավ կողքովս:  Կյանքի վերջին տարիներին Աստվածաշնչի մեկնություն գրող հավատացյալ պապիկս գրում մի լեզվով, որն այդպես էլ ինձ համար օտար մնաց, չկարողացավ, ավելի շուտ չհասցրեց, իր հետաքրքրությունների շրջանակի մեջ ներքաշել ինձ։ Այո՛, շատ փոքր էի։ Սակայն առաջին աստվածաշնչյան նյութերը նրանից եմ իմացել։ Նրա մոտ էին գալ իր հին ընկերներ-թալմուդագետները, և դժվար թե ես նրանցից այնպիսի նախադասություն լսեի, որը կգրավեր ինձ․ նրանց՝ ծերունական թեփով պատված հնամաշ պիջակները, անտիկվարային կոշիկները, անշնորհք ռուսերենը, առանձնակեցությունը, կտրվածությունը ժամանակակից կյանքից ավելի շատ վանում էին։ Նրանց հոգևոր և մտավոր գանձերի միայն մի որոշակի մաս հասանելի դարձավ ինձ, երբ ավելի հասուն տարիքում էի։ Թարգմանություններում։ Այդ զառամյալ իմաստուններին լրիվ «բաց էի թողել ձեռքիցս»։ Մեր միջև անհաղթահարելի մշակութային պատնեշ կար․ ինչպե՞ս շփվել մարդկանց հետ, որոնք ո՛չ Պուշկին, ո՛չ Տոլստոյ, ո՛չ էլ Դոստոևսկի են կարդացել։

       Առաջին ձեռք մեկնողը դոկտոր Շտայներն[9] էր։ Տարիներ անց կարող եմ վկայակոչել․ ուղղահայացը վերակառուցվում է ցանկացած կետից։ Դոկտոր Շտայները ինչ-որ կերպ ծանոթացրեց պրոբլեմատիկային, հողը փխրեցվեց։ Մոսկվացի գրավիչ անթրոպոսոֆները, որոնք արդեն ուշքի էին եկել 30-ականների ճնշամիջոցներից հետո, վերատպում էին դոկտորի կցկտուր թարգմանությունները, նորերն էին անում, որոնք քիչ էին տարբերվում նախորդներից։ Հետաքրքրությամբ ծամծմում էի հինդուիզմից, քրիստոնեությունից և Մադամ Բլավատսկայայի[10] հայացքներից բաղկացած կոմպոզիցիան, մինչև որ հանդիպեցի Գյոթեանումի[11] մասին մեծ ալբոմին։ Անթրոպոսոֆիական գաղափարների գեղարվեստական մարմնավորումը և կարճաժամկետ գոյություն ունեցող տաճարի կերպարվեստական լիարժեք ապաշնորհությունը մեկընդմիշտ հետ պահեցին ինձ անթրոպոսոֆիայից։ Այն տարիներին ես շատ ավելի կատեգորիկ էի, քան հիմա։

       Այդ ժամանակ անհրաժեշտ պատահականության սկզբունքով կյանքումս հայտնվեցին առաջին քրիստոնյաները։ Այն էլ ինչպիսի՜։ Լավագույններից լավագույնները։ Ուղղակի գայթակղվեցի նրանցով։ Այդ մարդկանցից մի քանիսը՝ այն ժամանակ ամենաերիտասարդները, մինչև հիմա ողջ են, և մինչև հիմա հանդիպածս բոլոր մարդկանցից լավագույնն են։ Անուններ չեմ կարող նշել, որպեսզի շփոթմունքի մեջ չգցեմ նրանց։ Բայց նրանք մեր կողքին են և մինչև այսօր իրենց գոյության փաստով ցույց են տալիս, որ քրիստոնեությունը՝ սկզբուքորեն «անհնարինի կրոնը», երբեմն՝ շատ հազվադեպ, շարունակում է կենդանի մնալ իր լավագույն զավակների մեջ։

       Մեծահասակները հեռացան՝ կտրվածքներ, փոսվածքներ և խորը, անտեսանելի հետևանքներ թողնելով վրաս։ Իմ անձնական պատմությունը սկզբում կապված էր Ֆրանսիայից Ռուսաստան վերադարձած վերագաղթականների հետ։ Նրանք մշակութային կամ ավելի շուտ գոյաբանական ճեղքվածքը կարկատեցին ժամանակի և գիտակցության մեջ, լրացրին բարոյական բացերը, որոնք ստեղծել էր բարոյազանց իշխանությունը։ Անուն առ անուն․ Մարիա Միխայլովնա Մուրավյովա՝ ի ծնե Ռոձյանկո, Ելենա Յակովլևնա Վեդերնիկովա՝ ի ծնե Բրասլավսկայա, Տաիսյա Ցարեգորոդցևա, քահանա Անդրեյ Սերգեենկո, որը 50-ականներին էր հայրենիք վերադարձել։ Այս մարդկանցից յուրաքանաչյուրի կյանքը կհարստացներ «ЖЗЛ»[12]-ի ժողովածուն։

       Իրենց գոյության փաստով միայն փոխում էին այդ տարիների մթնոլորտը, շատ նոր և շատ վաղեմի բաներով էին լցնում այն, հավատի, մարդկայնության և կարեկցանքի կղզիներ էին ստեղծում իրենց շուրջը։ «Ծարավի հագեցման» շատ բարենպաստ շրջան սկսվեց ինձ համար։ Ուրիշ աղբյուրներ ևս հայտնաբերվեցին տեղական հողի վրա։ Կյանքս նոր կոորդինատային ցանցի մեջ ներգրավվեց։ Տասնամյակներ շարունակ ես ապրում էի այն երանելի զգացումով, որ քրիստոնեությունը տալիս է ցանկացած հարցի պատասխան, բացում է բոլոր դռները, լույս է սփռում բոլոր մութ անկյունների վրա։

       Եկեղեցին՝ իբրև հաստատություն, վախեցնում և անհանգստացնում էր ինձ․ չափից ավելի անհասկանալի, անընդունելի բաներ կային այնտեղ։ Իմ պրակտիկան սկսվեց մի եկեղեցում, որը կարելի է կատակոմբային կոչել։ Դա Անդրեյ Սերգեենկոյի տնային եկեղեցին էր, ում մոտ մոտավորապես երկու տասնյակ մարդ էր գալիս, իսկ պատարագն ավարտվում էր միջանցքում՝ Ալեքսանդրով քաղաքի ծայրամասում գտնվող տանը, որտեղ էլ որ Անդրեյ Սերգեենկոն ապրեց մինչև մահ։ Դա մի համայնք էր, որը ոգով ասես վաղ քրիստոնեական լիներ։ Այդ ժամանակվանից սկսած այնպիսի զգացում ունեմ, ասես Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանքում[13] եկեղեցու պատմություն, բարոյական և դոգմատիկ աստվածաբանություն դասավանդող կիսաաքսորյալ այդ քահանայի աղքատիկ տանը շարունակում էր կենդանի մնալ հալածանքների ենթարկվող քրիստոնեությունը։

       Նշանակված ժամին կայարանից գալիս էինք հայր Անդրեյի տան մոտ՝ փորձելով կոնսպիրացիայի նման մի բան պահպանել․ մեկ-մեկ, երկու-երկու, շրջանցիկ ճանապարհներով էինք գնում։ Մթության մեջ փնտրում և գտնում էինք խարխուլ փայտե տունը, այդ ամենը Հովսեփ Արիմաթացու[14] նման էինք անում՝ ծածուկ ու գիշերով։ Յուրատեսակ ռոմանտիկա կար դրա մեջ։ Մեր շփումը՝ և՛ կենցաղային, և՛ պատարագային, այնքան լիակատար և խորն էր, որ հոգու խորքում գտնվող միայնությունը վերանում էր։ Դա նոր կոլեկտիվիզմի, տարբեր, բայց համախոհ մարդկանց համայնքի բացահայտում էր, որոնք ձեռք բերված Լույսի ճառագայթներում առանց բռնության միմյանց ծառայելու ընդհանուր ցանկություն ունեին։ Մենք լավ էինք հասկանում միմյանց, և այն քրիստոնեությունը, որ մենք էինք առաջարկում, ուրախ և գործունակ էր։

       Միջանցքի պատարագը ճաշասենյակում սահուն կերպով վերաճում էր ընթրիքի, և իր օրհնանքներով, գինիով և հացով անհանգիստ սավառնում էր շաբաթօրյա ոգին։ Կյանքը նոր իմաստով էր լցվում։ Քրիստոսը մեր մեջ է։

       Մշակույթն ու հավատը ոչ միայն հինալի կերպով ու խաղաղ գոյակցում էին հայր Անդրեյի կյանքում, այլ նաև ի օգուտ միմյանց էին աշխատում։ Ավելի ուշ՝ արդեն նրա մահից հետո, երբ ստիպված եղա հանդիպելու ուղղափառ եկեղեցու քահանաների հետ, հասկացա, թե հավատի ու մշակույթի ներդաշնակությունն ինչ անասելի, բացառիկ երևույթ էր մեր լայնություններում։

       Հենց այդ ժամանակ էլ բախվեցի ուղղափառության զանազան սովորույթներին, ձևերին և խմբագրվածքներին ու հասկացա, որ այս հսկայական օվկիանոսում կան բազմաթիվ հոսանքներ, և դրանցից որոշներն ինձ համար անընդունելի են։ Այդ ժամանակ ես արդեն հստակ գիտեի, որ քրիստոնեությունը չի կարող հարուստ լինել, որովհետև այդ դեպքում այն կդադարի Քրիստոսի ուսմունքը լինելուց, այն նաև չի կարող հակահրեական լինել, որովհետև ինքը Քրիստոսը ոչ միայն հավատով էր հրեա, այլև արյամբ։ Այսպիսի հասարակ բաներն ակնհայտ են, և թվում է, թե ոչ մի հատուկ պարզաբանումների կարիք չունեն, սակայն․․․եկեղեցական կյանքի պրակտիկան այդ, այսպես ասած, աքսիոմներն ամբողջությամբ արհամարհում էր։

       Հայր Անդրեյը մահացավ։ Մինչև օրս (քառասո՜ւն տարի է անցել) տնային եկեղեցու այն ծխականները հավատարիմ են նրա հիշատակին։ Շատերը հեշտությամբ մտան պաշտոնական ուղղափառ եկեղեցու կազմի մեջ, Ալեքսանդրով քաղաքի այն ժամանակվա այցելուներից ամենաքիչը երկուսը քահանաներ դարձան։ Իսկ իմ մուտքը եկեղեցի դժվար էր։ Ձևի խստությունը վանում էր ինձ։ Ըստ իս՝ այն ժամանակվա եկեղեցական կյանքը լեփ-լեցուն էր ծիսական հավատքով, եկեղեցական տարբեր կահ-կարասի երկրպագությամբ՝ ներառյալ քահանայի կրնկակոշիկները, իսկ իմաստը, ինչպես որ ես էի այն հասկանում, անընդհատ հակասության մեջ էր եկեղեցական կյանքի պրակտիկայի հետ։

       Հայր Ալեքսանդր Մենը[15] օգնում էր միմյանց կապել կտրված թելերը, վերականգնել կապերն այն քրիստոնեության հետ, որը քարոզվել էր Կիներետի[16] ափերին, այլ ոչ թե Բյուզանդական կայսրության՝ շքեղությամբ գայթակղեցված տաճարներում։ Հանգիստ ժպտալով՝ հայր Ալեքսանդրն ընդգծում էր, որ եթե չլիներ եկեղեցու հսկայական հարստությունը, չէին լինի ո՛չ գոթական ճարտարապետությունը, ո՛չ իտալական Վերածնունդը, և որ բոլոր ժամանակներում հենց եկեղեցական հարստություններն են սնել մշակույթը։ Բայց ոչինչ ինձ չէր համոզում․ միայն Սուրբ Ֆրանցիսկոսի, Սուրբ Սերաֆիմ Սարովսկու և «անշահասերների» եկեղեցիները գոյություն ունենալու իրավունք ունեն, մնացյալ ամեն բան Մամոնա[17] է․․․ Իսկ հայր Ալեքսանդրը՝ այդ զվարթ անշահասերը, սպիտակ ատամները մերկացնելով, ժպտում էր և ասում․ «Ա՜յ թե ծայրահեղական ես»։ Եկեղեցի տանող ճանապարհը այժմ կարճացավ․ Պուշկինի փողոց հասնելն ավելի մոտ էր, քան մինչև Ալեքանդրով։

       Սակայն իմ ուղղափառ հավատի կառույցի վրա հայտնվեցին առաջին ճաքերը։ Վախի զգացում առաջացավ։ Պարզվեց, որ մտնելն ավելի հեշտ էր, քան դուրս գալը։ Այնտեղ՝ ներսում, «Յուրաքանչյուր շունչ թող օրհնի Տիրոջ»-ն է, այնտեղ մի փոքր կտոր հացի և դրա մեջ ներծծված գինու համար հերթերից լավագույնն է, և բոլորը հրեշտակների դեմքերով, և յուրաքանչյուրը, որը եկել է, վշտացած է իր անկատարելիությամբ և վաղը՝ առավոտվանից սկսած, սկսելու է նոր կյանք՝ քրիստոնեական, առանց չարության և դժգոհության, միայն սեր, սեր․․․ Աստծո բարեշնորհ ձեռքը բոլորի վրա է, և Մարիամ Աստվածածինը պաշտպանում է մեզ և մեր երեխաներին «ամեն տեսակ զզվելի չարիքից», իսկ մեր հայրերը և ավագ ընկերները ոչ թե անանուն ցրտություն են հեռանում, այլ «լուսավոր, կանաչավետ, խաղաղ տեղ, որտեղ չկան հիվանդություններ, տխրություն և տրտունջ»։

       Բայց որքան շատ բան կա, որ խանգարում է ինձ։ Քրիստոնեության խստավարժություն, ստրկություն դոգմային, եկեղեցական կիսապաշտոնական օրգան։ Շատ խիստ գծված սահմաններ, որոնք նույնիսկ մտովի չի կարելի անցնել։ Շենքը ներդաշնակ է, բայց դրա ներսում ինձ համար դժվար է, հեղձուցիչ, բռնի․․․

       Ինչպե՞ս լքել կյանքի այդ ներդաշնակությունը, այդ առատ խոստումները, այդ քաղցրալից միաբանությունը։ Բանը անվստահությունը չէ, ո՛չ, ես կասկածներ չունեմ, քրիստոնեական առաջարկը հիասքանչ է, բայց վստահ չեմ, որ այլ ճանապարհներ ամենևին չկան, և միակը սա է։ Ե՛վ աշխարհի բոլոր առաքինի մարդիկ, և՛ չմկրտված մանկիկները, և՛ նախաքրիստոնեական իմաստունները, անհավատ բարեպաշտ անձինք սառելու են կաթոլիկական քավարանում կամ ավելի վատ՝ ուղղափառ դժոխքում․․․իսկ թե ով է սպիտակ հագուստով բազմելու սավառնող հրեշտակների մեջ, ասված չէ։ Պատշաճ ժամացույցներով և պատշաճ կարողություններով պատշաճ պարոնա՞յք են այնտեղ լինելու։ Իսկ ի՞նչ ենք անելու Բուդդայի և Լաո Ցզի[18] հետ։

       Սկսվեց կարևոր և բավականին քննադատական ընթերցանությունը։ Բազմաթիվ արգելքներ՝ ժառանգված հրեականությունից, բիբլիական և թալմուդական ժամանակներից և ծագած քրիստոնեական աշխարհում։ Եվ միայն միս ու կաթի արգելքները չէ․ բանը դա չէ։ Այլ բան է անհանգստացնում․ վարքային արգելքներից զատ կա որոշակի եղանակով մտածելու կարգադրություն, կան բազմաթիվ հարցեր, որոնց դրվածքն ինքնին որպես հերետիկոսություն է դիտարկվում։ Եվ որտեղի՞ց, որտեղի՞ց այսքան ատելություն սիրո կրոնում։ Ինչպե՞ս ընդունել առաջին մեղքը․ ամեն անգամ դրա մասին եմ մտածում, երբ նորածին երեխա եմ գրկում․ բայց չէ՞ որ նա ոչնչում մեղավոր չէ։ Որտեղի՞ց Ամենափրկչի մոտ միտք ծագեց փորձել Աբրահամին՝ հրամայելով զոհաբերել, սպանել որդուն։ Զոհի թեման զարգացնելու համարձակություն չունեմ։ Դեռ պատրաստ չեմ։ Ավելի հասարակ բաներ կան․ ինչի՞ համար պետք է ատելությամբ լցվել ծնողների հանդեպ։ Իսկ դա եկեղեցու հայրերը չեն հորինել, Ավետարանո՛ւմ է գրված։ Եվ ինչո՞ւ է պետք այդքան անգթորեն ատել մարմինը, չէ՞ որ այն նույնպես Աստված է ստեղծել ներքին արտազատման գեղձերի և մյուս հիասքանչ և օգտակար ներքին օրգանների հետ միասին։ Մի՞թե Աստծո հանդեպ սերը պետք է նման անողոք փորձությունների միջով անցնի։ Ի՞նչ անել սիրո կրոնի հետ, եթե դրան այդչափ ատելություն և զզվանք է խառնված։ Էլ չեմ ասում ատելությամբ և վրեժի գաղափարներով համակված սաղմոսների մասին․․․

       Գիտեմ, թե ինչպես են այս հարցերին պատասխանում ուղղափառ ուսուցիչները՝ հին և նոր, կարդացել եմ․ այդ ամենը խորամանկ սոփեստականություն է, և նրանցից միայն լավագույնները, ամենաազնիվներն են ասում՝ «ես չգիտեմ»։ Կամ՝ «գաղտնիք է»։ Կամ էլ՝ «այդ հարցին պատասխան չկա»։

       Այդ անհանգստությունը մտային է, և իմ անձնական գործն է։ Չեմ ուզում այդ մասին խոսել, որպեսզի գայթակղության մեջ չգցեմ նրանց, ովքեր չեն տալիս այդ հարցերը։

       Եվս մեկ տասնամյակ է անցնում, և հալածանքների ենթարկվող եկեղեցին մեր աչքերի առաջ վերածվում է հաղթանակած եկեղեցու։ Նախկինում փակ տաճարները բացվում են, իսկ նորերի թիվը շատ ավելի արագ է աճում, քան մանկապարտեզներինը և հաշմանդամների տներինը։

       Այն, ինչ որոշակի անհանգստություն էր առաջացնում 80-ականներին, վերջին տարիներին բացարձակ տհաճություն է առաջացնում։

      Զգեստավորված, բարեկիրթ պարոնա՛յք, որոնց համար ամեն օր աղոթում է մեծաթիվ, վատ հագնված և գարշահոտ ամբոխը, ինչպե՞ս ընտելանամ ձեզ։ Բարեկամուհիներիցս մեկը պատահաբար անցնում էր ճաշկերույթի սրահով, որը Դանիլովսկու վանքում էր բացվել․ սուրբ վանականներն ինչ-որ բան էին տոնում։ Անցավ՝ դեմքը թեքելով, ինչպես մերկ մարդու կողքով անցնելիս են անում․ ճոխ սեղաններին նայելն անհարմար էր։ Եկեղեցու ներսում բացված մանկատուն էր գնում՝ երեխաների կարիքների համար բարեգործական վճարում անելու։ Այնտեղ բավականաչափ ֆինանսավորում չկա։

      Հոգևոր պետերի դղյակների և ամառանոցների պարիսպները բարձր են, ներս նայելու ցանկություն չկա։ Ամոթ է։ Բոլոր այդ քահանաները Աստծո դատաստանից չեն վախենում, և դա նրանց գործն է։ Բայց չէ՞ որ վաղը մի նոր Բոկաչչո[19] կհայտնվի, նոր «Դեկամերոն» կգրի, իսկ ժողովուրդը քահ-քահ կծիծաղի։ Վախենալու չէ՞։

      Եկեղեցին հսկայական, ոսկեզօծ դեկորացիայի է վերածվում․․․Իսկ եթե Քրիստոսը, որին արդեն երկու հազար տարի առանց հույսի սպասում են, գա։ Չէ՞ որ մի անգամ նա մտավ Սիոն[20] բլրի վրա գտնվող Տաճար, այնտեղից վռնդեց առևտրով զբաղվողներին, և այդ Տաճարն այլևս չկա, միայն Արևմտյան պատն է մնացել։ Վախենալու չէ՞։

      Մի խոսքով՝ անձամբ ինձ մոտ որոշ խնդիրներ առաջացան․ չափից ավելի շատ խոչընդոտներ երևան եկան տաճար տանող ճանապարհին։ Ձկան գլխից հոտ է գալիս, բայց բարեբախտաբար պոչի հատվածում այսօր էլ կան նիհար և աղքատ, հոգևոր աստիճանին վայել կարողությունով չծանրաբեռնված քահանաներ, որոնք հանուն Քրիստոսի ծառայում են եկեղեցական համայնքին, այլ ոչ թե իշխանությանը, որոնք չեն անարգում համեստ ծխականների աչքերը և ականջները։

      Նշեմ, որ նախորդ դարի 70-ական-80-ականներին եկեղեցական կյանքը դեռ չէր հասել կաշառակերության և անամոթության այդ չտեսնված մակարդակին, ինչպես որ XXI դարի սկզբին էր։ Վաղուց է հայտնի, որ հալածանքների ենթարկվող եկեղեցին ամրապնդվում է, իսկ իշխող եկեղեցին բարոյազուրկ է դառնում։ Քրիստոնեությունն անշահասերների և կրոնագժերի, վտիտների և անօգնականների կրոնն է, այլ ոչ թե գերերի և ինքնագոհների, որոնք արհամարհում են մնացյալ ողջ մարդկությանը, որն իրեն քրիստոնյա չի կոչում։ Այո՛, ի տարբերություն հրեականության, որը հնարավորի կրոն է՝ քրիստոնեությունն անհնարինի կրոն է։ Դրանով իսկ հրապուրիչ է։ Իսկ այն, ինչ այսօր ենք տեսնում, մեծ կղզիացում է առաջացնում և անձամբ ինձ էկզիստենցիալ միայնության է դրդում, որը պատանեկության տարիներից եմ հիշում։ Իսկ միգուցե դա անձամբ ի՞մ փորձությունն է։

      Այնուամենայնիվ՝ ի՞նչն էր ավելի հեշտ․ մուտք գործե՞լը, թե՞ դուրս գալը։ Մուտք գործելը դեպի լեռ տանող ճանապարհ էր՝ ջանքեր և լարվածություն պահանջող, բայց հեշտ էր, որովհետև քամին համընթաց էր, և միայնակ չէի գնում այդ ճանապարհով, այն ժամանակ քիչ չէինք։ Իսկ այժմ ուժեղ հոսանքը քշում է, ուրիշ վայրեր է տանում՝ ոչ կոլեկտիվ օգտման և արդեն առանց սիրելի մարդկանց ընկերակցության։ Նորից միայնակ ես գնում։ Թիկունքում է մնում այն ամենը, ինչ ես հասցրելի էի սիրել․ և՛ Ավագ Շաբաթի շարականները, և՛ Զատկի բանաստեղծությունները, և՛ խորությունը, և՛ բարձրությունը, և՛ մի ակնթարթ բացված երկինքը, և՛ բոլորի միմյանց խորին հավասարության զգացումը, և՛ սեփական նվաստացման, անցավ ոչնչացման դյուրինությունը, և՛ «ես»-ի աներևութացումը, և՛ մի ակնթարթ բոլոր մարդկանց իրենց կերպարանափոխված տեսքով տեսնելու հնարավորությունը․․․

      Ինչպիսի՜ սահուն շրջադարձ և կյանքի ինչպիսի՜ հանդուրժողական ժպիտ ինքնաձևավորման պատմության մեջ։ Ոչնչի չպատկանելու մանկական հուսահատությունից, միայնության և աշխարհին չմիախառնվելու խորը զգացումից, դրա հետ փոխներգործության մեջ մտնելու անկարողությունից և անհնարինությունից, նեցուկի միայնակ որոնումներից աներևութացման հիացմունքի, մոլեկուլների տարրաբաժանման, համախոհների հետ միավորման միջով դեպի կուսակցական կոլեկտիվում չլինելու գիտակցված ցանկություն, որն ավելի ու ավելի շատ է սկսում հիշեցնել ժամանակակից եկեղեցին։ Եվ նորից միայնություն եմ զգում, ինչպես պատանեկության տարիներին, բայց այժմ այն այլևս չի անհանգստացնում ինձ։ Քրիստոնեության դասերը որոշ չափով յուրացված են։ Կան հարցեր, որոնք անպատասխան են մնացել։ Հնարավոր է դրանց լուծումը մարդկային կյանքի սահմաններից դուրս է։ Պարզվեց, որ հեռավորությունը «Ես՝ երիտասարդ պիոներս․․․հանդիսավոր կերպով խոստանում եմ․․․» հմայախոսքերից մինչև «Ես հավատում եմ միակ Աստծուն՝ Ամենակարող Հորը» խոսքերն ավելի կարճ է, քան ժամանակին պատկերացրել էի։ Տեղին է հիշել հրեական հնագույն «Կոլ Նիդրե» աղոթքը, որը հրեաները կարդում են տարին մեկ անգամ՝ Դատաստանի օրը, և որը բոլոր այն խոստումներից, երդումներից և ուխտերից ազատվելու մասին է, որոնք մարդը տալիս է, բայց ի վիճակի չէ դրանք իրագործելու։

      Կյանքն ավարտվում է։ Մարդը միայնության մեջ է մահանում, այլ ոչ թե կոլեկտիվի։

      Ես հաստատ երիտասարդ պիոներ չեմ, թեև խոստացել էի․․․ Համոզված չեմ, որ «դավանանք» սյունակում առանց երկմտելու կկարողանամ «քրիստոնյա» բառը գրել։ Ստույգ կարող եմ ասել՝ աթեիստ չեմ։

      Այնուամենայնիվ՝ կուզեի, որ ընկերներս ինձ հրաժեշտ տային այնպես, ինչպես քրիստոնյաների մոտ է ընդունված։ Թեև այնքան էլ համոզված չեմ, որ այդ հսկայական բանակի անդամ եմ։ Քրիստոնեության մասին գիտեմ մի բան, որ այն կարող է հիասքանչ լինել։ Սակայն կարող է և չլինել։

Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Էլիզա Ստեփանյանի

[1] Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ԱՄՆ–ին դաշնակից հակահիտլերյան միավորման երկրներին վարձակալությամբ կամ փոխարինաբար սպառազինություն, զինամթերք, ռազմավարական հումք, մթերքներ և այլ ապրանքներ տալու համակարգ։

[2] Ռուսական բանտ Վլադիմիր քաղաքում վտանգավոր հանցագործների համար։

[3] Ռուս, խորհրդային բանաստեղծ, գրող, փիլիսոփա, ռուսական մշակույթի «արծաթե դարի» ներկայացուցիչ։

[4] Էզոթերիզմը փիլիսոփայական կատեգորիա է, որը ենթադրում է աշխարհաստեղծման գաղտնիքների ճանաչումն ու ուսումնասիրությունը՝ համաձայն այս կամ այն փիլիսոփայական դպրոցի կամ միաբանության՝ եղբայրության սահմանումների։

[5] Կեցության հիմքում ընկած սկզբունք, անտարածական, անտրոհելի, հոգևոր միավորներից, որոնցից կազմված է տիեզերքը՝ ըստ գերմանացի մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, պատմաբան, գյուտարար, լեզվաբան, փիլիսոփա Լայբնիցի իդեալիստական փիլիսոփայության։

[6] Ռուսական ժողովրդական գնդակախաղ։

[7] Հնագույն հույն փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, աստղագետ, աթենական փիլիսոփայական դպրոցի հիմնադիր։

[8] Պետության կամ հասարակության կողմից սահմանված պարտադիր աշխատանք:

[9] Ռուդոլֆ Շտայներ՝ ավստրիացի փիլիսոփա, միստիկ գրող, էզոթերիկ, անտրոպոսոֆիա հոգևոր ուսմունքի հիմնադիր։

[10] Ելենա Բլավատսկայա՝ ռուս օկուլտիստ, փիլիսոփա, գրող, 1875 թվականի թեոսոֆյան հասարակության հիմնադիրներից։

[11] Անթրոպոսոֆիայի շարժման համաշխարհային կենտրոն, որը գտնվում է շվեյցարական Դորնախ քաղաքում և կրում է Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեի անունը։

[12] «Жизнь замечательных людей»՝ գեղարվեստա-կենսագրական գրքերի շարք։

[13] Ռուսական ամենամեծ մենաստան, ճարտարապետական համալիր։

[14] Հրեա երեց, որի դամբարանում թաղվել էր Հիսուս Քրիստոսը։

[15] Ռուսական ուղղափառ եկեղեցու վարդապետ, աստվածաբան, աստվածաբանության, քրիստոնեության պատմության և այլ կրոնների, քրիստոնեական հավատի հիմունքների, ուղղափառ ժամերգության մասին գրքերի հեղինակ:

[16] Կիներետ կամ Գալիլեայի ծով՝ լիճ Իսրայելում, որի ափն ամենացածրադիր վայրերից է աշխարհում, այն 213 մետրով ցածր է ծովի մակերևույթից։

[17] Հարստության և ագահության դև Նոր Կտակարանի մեջ։

[18] Հնագույն չինացի փիլիսոփա, գրող։

[19] Իտալացի արձակագիր, բանաստեղծ, հումանիստ, վաղ Վերածննդի դարաշրջանի գրականության ներկայացուցիչ։

[20] Բլուր Երուսաղեմում, որտեղ ըստ աստվածաշնչի՝ գտնվում էր Աստծու տաճարը և Դավիթ թագավորի ամրակուռ ապարանքը։