Սովորաբար չափից ավելի տարված ես լինում այն ամենով, ինչը հիմա է կատարվում քեզ հետ, որպեսզի հանկարծ սկսես մտածել մանկությանդ մասին։ Հասուն մադու կյանքն ինքնաբավ է և, այսպես ասած, առանց դատարկ տարածությունների, որոնց մեջ կարելի կլիներ տեղավորել ապրումները, որոնք ուղղակիորեն կապված չեն այն ամենի հետ, ինչը կա շրջակայքում։ Երբեմն՝ շատ վաղ առավոտյան, երբ արթնանում ես և ինչ-որ սովորական բան ես տեսնում աչքիդ առաջ (օրինակ աղյուսե պատ), հիշում ես, որ այն ուրիշ է եղել, ոչ այնպիսինը, ինչպիսինն այսօր է, թեև այն ժամանակներից ամենևին էլ չի փոխվել։
Ահա երկու աղյուսների միջև եղած ճեղքը, որտեղից երևում է, թե ինչպես է շաղախն ալիքաձև քարացել։ Եթե հաշվի չառնենք այն ժամանակները, երբ բազմազանության համար ոտքերով դեպի հակառակ կողմ էիր պառկում, կամ այն հեռավոր ժամանակները, երբ գլուխը նոր-նոր էր սկսում հեռվանալ ոտքերից, և պատի առավոտյան տեսարանն ամենօրյա մանր-մունր տեղաշարժերի էր ենթարկվում, եթե այդ ամենը հաշվի չառնենք, ապա աղյուսների ճեղքի այդ ուղղահայաց գառնուկն է հենց եղել առավոտյան առաջին ողջույնը հսկայական աշխարհից, որում ապրում ենք․ և՛ ձմռանը, երբ պատը տոգորված էր լինում սառնությամբ և երբեմն նույնիսկ ծածկվում էր յուրահատուկ գեղեցկության արծաթագույն բարակ շերտով, և՛ ամռանը, երբ երկու աղյուս վերև հայտնվում էր արևի՝ եռանկյունի, անհարթ ծայրերով հետքը (հունիսին՝ ընդամենը մի քանի օր, երբ արևը գնում էր բավականին հեռու՝ դեպի արևմուտք)։ Բայց անցյալից ներկա իրենց երկար ճանապարհորդության ողջ ընթացքում շրջապատող առարկաները կորցնում են ամենակարևորը՝ ինչ-որ անորոշելի հատկանիշ։ Նույնիսկ բացատրել չի լինում։ Օրինակ՝ նախկինում ինչի՞ց էր սկսվում օրը․ մեծերը գնում էին աշխատանքի, դուռը փակվում էր նրանց հետևից, և շրջակա ողջ հսկայական տարածությունը, առարկաների և իրավիճակների անվերջանալի բազմությունը դառնում էր քոնը։ Բոլոր արգելքները դադարում էին գործելուց, իսկ իրերն ասես թուլանում էին և դադարում էին ինչ-որ բան թաքցնելուց։ Ցանկացած սովորական բան՝ օրինակ՝ հենց թախտը՝ լինի վերին, թե ստորին․ երեք զուգահեռ տախտակներ, ներքևում լայնակի պողպատյա շերտաձող, իսկ նմանատիպ յուրաքանչյուր շերտաձողի վրա երեքական դուրս ցցված դուրգամ։ Բանն այն է, որ երբ կողքիդ գոնե մեկ մեծ էր լինում, թախտը, ազնիվ խոսք, մի տեսակ սեղմվում էր, դառնում նեղ և անհարմար։ Իսկ երբ նրանք գնում էին աշխատելու, ոչ այն է լայնանում էր, ոչ այն է հնարավորություն էր ստեղծվում դրա վրա հարմարավետ տեղավորվելու։ Իսկ տախտակներից յուրաքանչյուրը (այն ժամանակ դեռ չէին ներկել դրանք) նախշերով էր ծածկվում, տեսանելի էին դառնում տարեկան օղակաշերտերը, որոնք ժամանակին սղոցով հատել էին ամենաաներևակայելի անկյուններից։ Կա՛մ մեծերի ներկայությամբ դրանք ինչ-որ տեղ էին անհետանում, կա՛մ ընդմիջումների, բարքերի և մոտալուտ մահվան մասին ծանր խոսակցությունների ներքո ուղղակի մտքովդ անգամ չէր անցնում նման բաների վրա ուշադրություն դարձնել։
Ամենազարմանալին, իհարկե, արևն է։ Գլխավորը նույնիսկ ոչ թե երկնքում շողշողացող պայծառ հետքն է, այլ պատուհանից սկիզբ առնող օդի շերտագիծը, որում կախված են լինում փոփոլ փոշեհատիկները և մանրագույն ոլոր-մոլոր մազմզուկները։ Դրանց շարժումներն այնքան սահուն և կոկիկ են (ի դեպ՝ մանուկ ժամանակ զարմանալի պարզությամբ ես հեռվից տեսնում դրանց բույլը), որ սկսում է թվալ, թե ինչ-որ յուրահատուկ փոքրիկ աշխարհ կա, որն իր սեփական օրենքներով է ապրում, իսկ դու ասես կա՛մ ժամանակին ապրել ես այդ աշխարհում, կա՛մ դեռ կարող ես հայտնվել այնտեղ և դառնալ այդ փայլփլուն անկշիռ կետերից մեկը։ Եվ նորից․ ամենևին էլ այն չէ, ինչ թվում է, այլ կերպ չես ասի, ինչ էլ ասես, չես շոշափի էույթունը։ Շուրջդ ուղղակի տեսնում ես ազատությունով ու երջանկությունով լի քողարկված գոտիներ։ Արևը մի հրաշալի ունակություն ունի․ այն կարող է առանձնացնել լավագույնն այն քիչ բաներում, որոնց կարող է դիպչել՝ առաջին պատուհանի վերին անկյունից անցում կատարելով երկրորդ պատուհանի ներքևի անկյունին։ Նույնիսկ երկաթապատ դուռը այնպիսի բան է պատմում իր մասին, որ հասկանում ես՝ կարիք չկա վախենալու այն ամենից, ինչը կարող է հայտնվել դրա հետևից։ Եվ առհասարակ վախենալու բան չկա, այդ մասին են ասում պատերին և հատակին ընկնող լույսի շերտագծերը։ Աշխարհում վախենալու ոչինչ չկա։ Համենայն դեպս, այդպես է այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ աշխարհը զրուցում է քեզ հետ, այնուհետև ինչ-որ անհասկանալի պահից սկսած այն սկսում է թելադրել քեզ։
Սովորաբար առավոտյան արթնանում ես ծնողներիդ վիճաբանությունից։ Օրը միշտ վիճաբանությունից է սկսվում, շարունակական քնի միջից նրանց խոսքը ձգված և մածուցիկ է թվում, բայց նրանց տոնայնությունից հրաշալի հասկանում ես, որ թե՛ նրանք, ովքեր բղավում են, և թե՛ նրանք, ովքեր արդարանում են, իրականում ամենևին էլ այն չեն զգում, ինչ փորձում են արտահայտել իրենց ձայնով։ Ուղղակի նրանք նույնպես նոր են արթնացել, և դեռ լիարժեք չեն սթափվել երազում տեսածից (թեև ոչինչ էլ չեն հիշում) ու փորձում են և՛ իրենց, և՛ ուրիշներին արագ-արագ համոզել, որ առավոտը, կյանքը, հավաքվելու համար նախատեսված մի քանի րոպեներն են միակ իրականությունը։ Իսկ երբ դա հաջողվում է նրանց, կառչում են միմյանցից։ Առավոտյան վերջին տարակուսանքներն անհետանում են, և նրանք արդեն ավելի հարմարավետ տեղեր են փորձում գտնել դժոխքում, ուր հենց նոր նման սրընթաց կերպով մուտք էին գործել։ Եվ վիճաբանությունը կատակների է վերաճում։ Եվ այն, որ նրանց բոլորի ճակատագիրը նույնն է, արդեն ոչ մի էական նշանակություն չունի, քանի որ կան նվազագույն տարբերություններ, որոնք սովորել են տարբերակել․ արդեն կարևոր չէ, նաև այն, որ նրանք բոլորն այստեղ սատկելու են։ Կարևորն այն է, թե ով է վերևում և պատուհանից հեռու քնում։ Կարևորն այն է, որ դու հասկանում ես այդ ամենը, թեև շատ փոքր ես և ոչ մի կերպ չես կարող բարձրաձայնել այդ մասին․ գլխի ես ընկնում մեծերի ձայներից, որոնք ականջիդ են հասնում, երբ առավոտյան կիսաքուն վիճակում ես։ Զարմանալի և տարօրինակ է, բայց այդ ժամանակ աշխարհն է՛լ ավելի զարմանալի է թվում, իսկ դրանում ամեն բան՝ տարօրինակ։ Իսկ հետո բոլորի հետ միասին քեզ էլ են արթնացնում։
Սկզբում մեծերը վերևից ինչ-որ տեղից կռանում են վրադ և քեզ են մոտեցնում իրենց ժպտացող դեմքերը։ Ըստ երևույթին, աշխարհում կա օրենք, որը ստիպում է նրանց քեզ դիմելիս ժպտալ․ հասկանալի է, որ ժպիտը կեղծ է, բայց հասկանում ես, որ ոչ ոք վատություն չի անելու քեզ։ Վտանգալից դեմքեր ունեն՝ անհարթ, բծավոր, ստևապատ։ Ինչ-որ առումով նման են պատուհանից երևացող լուսնին, դրանք ևս շատ մանրամասներ ունեն։ Մեծերը շատ հասկանալի են, բայց նրանց մասին գրեթե ասելիք չկա։ Նրանց՝ կյանքիդ նկատմամբ խիստ ուշադրությունից շատ հաճախ նողկանք ես ապրում։ Կարծես թե ոչինչ չեն պահանջում․ մի վայրկյանով բաց են թողնում գերանը, որը ողջ կյանք տանում են, որպեսզի ժպիտով կռանան դեպի քեզ, իսկ հետո ուղղվելով՝ կրկին վերցնեն այն և շարունակեն տանել․ բայց այդ ամենը միայն առաջին հայացքից է այդպես։ Իրականում նրանք ցանկանում են, որպեսզի դու նրանց նմանվես, մահվանից առաջ պետք է ինչ-որ մեկին կտակեն իրենց գերանը։ Չէ՞ որ իզուր չեն ողջ կյանք տարել այն։ Երեկոյան մի քանի հոգով հավաքվում են և ծեծի են ենթարկում ինչ-որ մեկին․ նա, ով ծեծվում է, սովորաբար շատ նրբանկատորեն ստորաքարշվում է նրանց, ովքեր ծեծում են, և հենց դրա համար նրան մի փոքր ավելի թույլ են ծեծում։ Որպես կանոն, թույլ չեն տալիս նայել այդ ամենին, բայց միշտ էլ կարելի է թաքնվել թախտի հետևում, և տախտակների միջև բացված միսանտիմետրանոց ճեղքից հետևել ամեն ինչին։ Իսկ հետո (թեև այն րոպեից, երբ թաքնված հետևում ես ողջ ընթացքին, մինչև այն պահը, երբ դա կկատարվի, դեռ շատ ժամանակ կա) գալու է մի օր, երբ դու ես հատակի վրա՝ կիրզայի կոշիկներ և կաճյա ոտնամաններ հագած վրա հասնող ոտքերի տակ ջղաձգվելու՝ փորձելով ստորաքարշվել նրանց, ովքեր խփում են քեզ։
Երբ կարդալ ես սովորում, դեռևս տեքստը չի ուղղորդում մտքերդ, այլ մտքերը՝ տեքստը։ Ընդհատումը միշտ ինչ-որ հետաքրքիր պահի է տեղի ունենում, և եթե լրագրի ինչ-որ կտորից իմանում ես, թե ինչպես է դահլիճը այսինչի և այսինչի ընկերներին ծափահարություններով դիմավորել, սկսում ես կարծել, որ այդ երկուսը շատ լուրջ և կարևոր մարդիկ են, եթե նույնիսկ նրանց ընկերներին են ինչ-որ հատուկ ծափահարություններով դիմավորում։ Եվ ահա փակում ես աչքերդ ու սկսում պատկերացնել այդ ընկերներին և ծափահարությունները, և հասցնում ես մի ամբողջ փոքրիկ կյանք ապրել, որը միանգամայն թաքցված է հարևան պետքամաններին նստածներից։ Եվ այդ ամենը կիրզայի կոշիկի հետքով մի կտոր լրագրի պատճառով, որը հազիվ թեյի տուփի մի կողմի չափսի լինի։ Իսկ եթե իսկական գիրք է ձեռքդ ընկնում, արդեն ոչնչի հետ համեմատելու չէ։ Եվ ամենևին կարևոր չէ, թե ինչ գիրք է (իսկ դրանք այստեղ շատ քիչ են, հինգ-վեցն են, որոնք մի քանի անգամ ես կարդում), իսկ կարևոր չէ այն պատճառով, որ ամեն անգամ նորովի ես կարդում գիրքը։ Սկզբում ինքնին բառերն են կարևոր լինում, որոնցից յուրաքանչյուրը կարդալիս միանգանմից փայլատակում է այն, ինչ նշանակում է բառը («պետքաման», «երկարաճիթ կոշիկ», «բամբակաբաճկոն»), կամ ինչ-որ անիմաստ մթություն է առաջանում («օնթոլոգիա», «ինտելիգենտ»), և պետք է գնալ մեծերից ինչ-որ մեկի մոտ, ինչից միշտ ուզում ես խուսափել, ինչի պատճառով օնթոլոգիան ձեռքի լապտերի է վերածվում, իսկ ինելիգենտը՝ փոփոխվող գլխիկներով մանեկադարձի։ Հաջորդ անգամ սկսում ես ամբողջական իրավիճակներով հետաքրքրվել․ ինչպես ոմն մեկը հաստատուն քայլերով մտնում է խոհանոցի գարշահոտ նեղվածքի մեջ և ամուր բռունցքով ջարդուփշուր է անում մատուցող Պռոշկայի ծամածռվող և զզվելի դեմքը։ Չկա մի մեծ, որ կարդացած չլինի այդ գիրքը․ ամեն անգամ հերթական զոհի մոտ հավաքվելով և նեխածություն արտաշնչող բերանների շրջան կազմելով՝ հերթով քայլ են անում դեպի առաջ և մի վայրկյանով վերածվում են օրինակելի աշխատավոր Արտյոմի՝ հարվածի մեջ ներդնելով ողջ ատելությունը այն ծամածռվող մատուցողի նկատմամբ, որը կենտրոնում դեսուդեն է նետվում։ Հավանաբար չկա որևէ ծեծ, որում հաղթանակ չտանի արդարությունը։ Իսկ հետո (երրորդ անգամ) աչքի է ընկնում այն նկարագրությունը, թե ինչպես է վերևի քնատախտակին ինչ-որ աղջիկ եռանդագին շունչ քաշում, և արդեն սկսում ես միայն դա նկատել։ Պետք է լիովին մեծանաս, որպեսզի հասկանաս, թե որքան անհետաքրքիր և խղճուկ է այն ամենը, ինչ հասցրել ես այդքան անգամ վերընթերցել։
Մանուկ ժամանակ երջանիկ ես, որովհետև այդպես ես մտածում՝ այն հիշելով։ Առհասարակ՝ երջանկությունը հուշ է։ Երբ փոքր էիր, քեզ թույլատրում էին մի ամբողջ օր զբոսնել, և կարելի էր քայլել բոլոր միջանցքներով, կարելի էր մտնել ցանկացած տեղ և սողոսկել այնպիսի տեղեր, որտեղ մինչև քեզ միայն շինարարներն էին եղել։ Հիմա այդ ամենը հանգամանորեն պահպանվող հուշ է, իսկ այն ժամանակ աննշան մի բան․ քայլում ես միջանցքով և տխրում ես, որ շուտով ձմեռ է գալու, իսկ պատուհանից այն կողմ գրեթե միշտ մութ է լինելու, թեքվում ես և ապահովության համար սպասում ես, մինչև որ կից միջանցքով աղմուկով չանցնեն երկու հայհոյող ոչխարենիներ, հետո նորից ես թեքվում դեպի դուռը, որը միշտ փակ է լինում, բայց այսօր հանկարծակի լայն բաց է։ Միջանցքի ծայրին ինչ-որ լույս է երևում։ Պարզվում է, որ պատի երկայնքով երկու շատ հաստ խողովակներ են ձգվում, որոնք ծածկված են սվաղով և նույնիսկ սպիտակեցված են։ Իսկ վերջում՝ այնտեղ, լույս է երևում, և լայն բացված երկաթյա մտոց կա, ներքևում ինչ-որ բան դղրդում է, և երբ զգուշորեն կռանում ես մտոցի վրա, կապույտ գույնի հսկայական ագրեգատ ես տեսնում, որը կամաց-կամաց ցնցվում է և դռդռում, դրա հետևում ևս երկուսը կան, իսկ շուրջը ոչ ոք չկա․ թեկուզև հիմա կարելի է սանդուղքով իջնել և հայտնվել այդ գերբնական տարածությունում, որը ցնցվում էր այդտեղ հավաքված ուժից, չես անում դա, քանի որ մեջքիդ հետևում ցանկացած պահի կարող են կողպել դուռը, և վերադառնում ես՝ երազելով երբևէ նորից հայտնվել այստեղ։ Իսկ հետո երբ սկսում ես ամեն օր հայտնվել այստեղ, իսկ միշտ արթուն այդ երկաթյա կրիաների մասին խնամքը դառնում է կյանքիդ անվանական նպատակը, հաճախ սկսում ես հիշել, թե ինչպես էիր առաջին անգամ տեսել դրանք։ Բայց հուշերը ջնջվում են, երբ սկսում ես հաճախակի օգտվել դրանցից, դրա համար (օ՜ երջանկություն) այդ ամենը պաշարում ես։
Մյուս հուշը, որը գրեթե չես օգտագործում, նույնպես կապված է տարածության նվաճման հետ։ Թվում է, թե դա նախկինում է եղել․ կողմնային միջանցքներից մեկը, ձմեռային օր (պատուհաններն արդեն կապտավուն են, սկսում է մթնել), կատարյալ լռություն հսկայական շենքում․ բոլորը աշխատանքի են։ Ըստ երևույթին, իսկապես ոչ ոք չկա․ դա նկատելի է այն ամենից, ինչ կա շրջակայքում։ Մեծերը փոփոխում են շրջապատը, իսկ հիմա կիսախավար միջանցքը տարօրինակ կերպով խորհրդավոր է, ամբողջությամբ պատված է ինչ-որ ստվերներով, նույնիսկ մի փոքր սարսափելի է։ Լույսը դեռ չեն միացրել, բայց շուտով արդեն պետք է միացնեն, և կարող ես հազվադեպ շռայլություն թույլ տալ քեզ՝ վազք։ Սկզբում մութ միջանցքի փակուղում հրդեհային ցուցատախտակի մոտից արագություն ես հավաքում (շատ տարօրինակ տախտակ է, վրան յուղաներկով նկարված են կացին, կեռաձող և դույլ), որոշ ժամանակ այս ու այն կողմ ես գնում միջանցքով՝ վայելելով ազատությունն ու թեթևությունը, որի շնորհիվ կարող ես այնպես անել, որ պատը թեքվի, մոտենա կամ հեռվանա․ և այդ ամենը հնարավոր է դառնում մանր-մունր հրահանգների շնորհիվ, որոնք տալիս ես մարմնիդ։ Բայց ամենահիանալին, իհարկե, շրջադարձն է դեպի միջանցքի արմունկը, որը մետաղալարե ցանցով պատված պատուհանից է սկսվում։ Երբ արդեն քսան մետր է մնում մինչև անկյունը ձախ պատի ուղղությունն ես ընդունում, իսկ երբ դիմացդ մի պահ երևում է ПК-15Щ գրվածքով ֆաներային դռնակը, հեռվանում ես պատից և երկար աղեղ ներգծելով՝ կտրուկ դեպի աջ ես թեքվում․ հենց այդ մի քանի վայրկյաններն էլ, երբ աջ կողով կախվում ես հատակի սալիկների վրա, տալիս են անհամեմատելի ազատության զգացումը։ Այնուհետև թեթևությամբ սլանում ես միջանցքի մնացյալ հատվածով, և մատներդ մտցնելով մետաղալարե բջիջների մեջ՝ պատուհանից դուրս ես նայում․ արդեն մութ է, ցանկապատի վերևում, որի սյուների վրա դուրս են ցցվել բարձր ձյունե փափախները, մի քանի սառը, կապույտ լապտերներ են վառվում։
Պատուհանի մյուս կողմից լսվող ձայների էությունը լիովին տարբերվում է այն ձայների էությունից, որոնք ծնվում են միջանցքում որևէ տեղ կամ միջնապատի մյուս կողմում։ Տարբերությունը ոչ այնքան ինքնին ձայնի հատկանիշների մեջ է (բարձր է կամ ցածր, կտրուկ է կամ խուլ), որքան նրա, թե ինչից է այն ոգեշնչվում։ Գրեթե բոլոր ձայները մարդիկ են հանում, բայց նրանք, որոնք ծնվում են հսկայական շինության ներսում, դիտարկվում են իբրև հսկայական օրգանիզմի աղիների ղռղռոց կամ հոդերի ճռթճռթոց․ մի խոսքով՝ ոչ մի հետաքրքրություն չեն առաջացնում, քանի որ սովորական և բացատրելի են։ Եվ հավանաբար միայն պատուհանի մյուս կողմից լսվող ձայներն են վկայում մնացյալ ամբողջ աշխարհի գոյության մասին, և այնտեղից ականջիդ հասնող յուրաքանչյուր հնչյուն բացառիկ կարևորություն ունի։ Աշխարհի հնչյունային պատկերը նույնպես հասցրել է փոփոխվել մանկության օրերից, թեև դրա գլխավոր բաղկացուցիչ մասերը նույնն են։ Ահա պատուհանի մյուս կողմից լսվող սովորական ձայն․ երկաթը երկաթին զարկվելու հեռավոր, զիլ ձայնը զարկերակի համեմատությամբ երկու-երեք անգամ հազվադեպ է։ Շատ հետաքրքիր արձագանք ունեն․ թվում է, թե ձայնը ոչ թե հստակ ինչ-որ կետից է գալիս, այլ միանգամից ամբողջ երկնակամարից։ Ամենասկզբում (դեռ այն ժամանակ, երբ կարելի էր շարունակել քնել, երբ բոլորն արդեն արթնացած էին լինում) այդ զարկը ժամանակի սանդղակ էր կամ նույնիսկ արտաքին հենակետ, որոնց համեմատ երեկոյան ծեծկռտուքները և մեծերի առավոտյան տուրուդմփոցն անհրաժեշտ տևողականություն և հաջորդականություն էին ձեռք բերում։ Ավելի ուշ այդ համաչափ զնգոցը վերածվեց համաշխարհային սրտի բաբախյունի և շարունակում էր մնալ այդպիսինն այնքան ժամանակ, մինչև որ ինչ-որ մեկը չասաց, որ շինհրապարակում ցիցեր են խփում։ Բացի դրանից՝ մյուս հնչյունների մեջից կարելի է առանձնացնել նաև հեռավոր ավտոմեքենաների գվվոցը, վագոնների տեսակավորման կայանի մանյովրային շոգեքարշի շչյունը, ձայներ և ծիծաղ (շատ հաճախ մանկական), երկնքում թռչող ինքնաթիռների գվվոցը (ինչ-որ նախապատմական բան կա դրա մեջ), քամու սուլոցը և վերջապես շների հաչոցը։ Ասում են, որ ժամանակին գոյություն է ունեցել հարևան խցում նստածի հետ կապվելու հետևյալ միջոցը (մեկ-մեկ էին նստում խցերում, նույնիսկ հավատս չի գալիս, որ նման բան կարող էր լինել)․ առաջին խցում նստածը սկսում էր հատուկ եղանակով թակել պատը՝ թակոցների հաջորդականության մեջ ծածկագրելով իր հաղորդագրությունը, իսկ հարևան խցից պատասխանում էին նրան՝ օգտագործելով նույն ծածկագիրը։ Ըստ երևույթին առասպել է, ի՞նչ իմաստ կա յուրահատուկ լեզու հորինելու, եթե կարելի է ամեն ինչի մասին խոսել ընդհանուր աշխատանքներ կատարելիս։ Բայց կարևորը գաղափարն է․ բուն էության փոխանցումը ամենաանիմաստ, պատերից ականջին հասնող թակոցների համակցությամբ։ Երբեմն մտածում ես, որ եթե Արարիչը ցանկանանար թակոցների միջոցով հաղորդակցվել մեզ հետ, ի՞նչ ձայներ կլսեինք։ Հավանաբար ցցերի՝ հեռվից լսվող՝ մեխման ձայնի նման մի բան, որոնք մեխում են սառած բնահողի մեջ՝ անկասկած, համաչափ դադարներով․ այստեղ Մորզեի այբուբենի մասին խոսելն անտեղի է։
Որքան մեծանում ես, այդքան ավելի պարզունակ է դառնում այս աշխարհը, բայց այնուամենայնիվ շատ անհասկանալի բաներ կան այնտեղ։ Օրինակ՝ պատի վրայի երկու քառակուսի երկինքները (երկինք, եթե պառկում ես ներքևի հարկի անկողնուն, իսկ վերևի հարկի անկողնուց երևում են հեռավոր հաստ խողովակների գագաթները)։ Գիշերը դրանց վրա աստղեր են հայտնվում, իսկ ցերեկը՝ ամպեր, որոնք շատ հարցեր են առաջացնում։ Մանկությունից ամպերն ուղեկցում են քեզ, և դրանցից արդեն այնքան շատ են ծնվել այդ պատուհաններում, որ ամեն անգամ զարմանում ես ինչ-որ նոր բանի հանդիպելիս։ Ա՜յ, օրինակ՝ հենց հիմա աջ պատուհանում բազում փոփոլ շերտերից բաղկացած բաց վարդագույն (շուտով մայրամուտն է) լայն հովհար է կախված, ասես ամբողջ համաշխարհային օդագնացությունից լինի (ի դեպ՝ հետաքրքիր է, ինպիսին են տեսնում աշխարհը նրանք, ովքեր իրենց պատիժը երկնքում են կրում), իսկ ձախ պատուհանում երկինքն ուղղակի ծուռ գիծ է։ Ստացվում է, որ այսօր անսահման հեռու կետը, որտեղից փչում է քամին, հենց այդ աջ պատուհանի դիմացն է։ Անկասկած, այդ ամենն ինչ-որ բան է նշանակում, ուղղակի դու չգիտես ծածկագիրը․ ահա թե ինչ է թխկթխկացնելու միջոցով խոսակցությունը Աստծո հետ։ Այստեղ չես սխալվի։ Ճիշտ նույն կերպ չես սխալվի այն ամենում, ինչ կապված է կատարվածի իմաստի հետ, երբ նոյեմբերյան խուլ թխպամպի վրա լղոզված հետք է հայտնվում, դալուկ անկանոն եռանկյունի, որի կենտրոնից՝ մառախուղի արագ սլացող շերտերի միջից շողշողում է արևը: Կամ ամռանը հորիզոնի վերևում վեր խոյացող կես երկնքի չափ կարմիր բլուրը (միայն վերին նառերի վրայից): Նախկինում գոյություն ունեին շատ իրեր և իրադարձություններ՝ քո մի հայացքից անգամ պատրաստ բացահայտելու իրենց բուն էությունը․ բառիս բուն իմաստով գրեթե ամեն ինչը։ Երբ ձեռքից ձեռք սկսեց անցնել բանտի՝ դրսի կողմից արված լուսանկարը (ենթադրաբար արված հրուշակեղենի գործարանի գոտու վերնակից), անհասկանալի էր, թե ինչու էին այդքան ապշած հին կալանավորները․ մի՞թե նրանց կյանքում չկա ավելի զարմանալի բան։ Վատ տորթի հավերժական կտորը, պարաշայի ծանոթ գարշահոտը և մարդկային բանականության հնարավորությունների համար պարզամիտ հպարտությունը։ Բայց կարելի է թխկթխկացնելով խոսել Աստծո հետ։ Չէ՞ որ պատասխանել նրան նշանակում է հասկանալ և զգալ այդ ամենը։ Այդպես էլ կարծում ես մանուկ ժամանակ, երբ աշխարհը դեռ կառուցվում է այդպիսի պարզ համանմանություններից։ Հետո ես հասկանում միայն, որ չի կարելի Աստծո հետ խոսակցել, քանզի հենց դու ես նրա ձայնը, որն աստիճանաբար ավելի խուլ և կամացուկ է դառնում։ Եթե մտամուխ լինես, քեզ հետ մոտավորապես նույն բանն է կատարվում, ինչ բակից, որտեղ ֆուտբոլ են խաղում, ականջիդ հասնող ինչ-որ մեկի ճիչի հետ։
Ինչ-որ բան էր կատարվում աշխարհի հետ, որտեղ մեծանում էիր․ ամեն օր այն մի քիչ փոխվում էր, ամեն օր շրջակա ամեն բան ինչ-որ նոր իմաստ էր ստանում։ Ամեն ինչ սկսվել էր աշխարհի ամենաարևային և ամենաերջանիկ տեղից, որտեղ ապրում են մարդիկ, որոնք ծիծաղելու աստիճան կապված են կիրզայից երկարաճիթ կոշիկներին և սև բամբակաբաճկոններին, ծիծաղելի և առավել ևս հարազատ մարդիկ, սկսվել էր երջանիկ, կանաչ միջանցքներից, արևի ճառագայթների՝ պլոկված մետաղալարե ցանցի վրա ուրախ խաղից, ծիծեռնակների կատաղի ճռվողյունից, որոնք բույն էին հյուսում թիթեղի արտադրամասի տանիքի տակ, զորահանդեսի շտապող տանկերի տոնական դղրդյունից (թեև դրանք չեն երևում ցանկապատի հետևից, բայց ձայնից հասկանում ես, թե երբ է տանկ անցնում, իսկ երբ ինքնագնաց), մեծերի համերաշխ ծիծաղից, որը լսում ես որոշ հարցերիդ ի պատասախան, միջանցքում քեզ հանդիպած պահակի ժպիտից, դեպի քեզ վազող հսկա հովվաշան պոչի շարժումից։ Այնուհետև բոլոր ամենալավ բաները սկսում են խունանալ․ սկսում ես նկատել պատի վրայի ճաքերը, սննդի գոտու ծանր գարշահոտը, որը հենց իր առօրեականության պատճառով է տհաճ, որ թարմ խծուծված փոսիկներով հարազատ ցանկապատից այն կողմ ինչ-որ կյանք գոյություն ունի․ մի խոսքով՝ օրեցօր ներկա ճակատագրիդ վերաբերյալ ավելի ու ավելի քիչ հարցեր են անպատասխան մնում։ Իսկ որքան քիչ բան է քեզանից ծածուկ մնում, այնքան պակաս են մեծերը հակված ներելու քեզ քո մաքրության և միամտության համար, ստացվում է, որ այս աշխարն ուղղակի տեսնելն արդեն իսկ նշանակում է կեղտոտվել և դառնալ դրա բոլոր գարշելի բաների մի մասը․ իսկ երեկոները միջանցքների փակուղիներում և բանտախցերի մութ անկյուններում շատ սարսափելի բաներ են լինում։ Եվ ահա մոռացվող մանկության աղոտ մառախուղից ծնվում է գիտակցումը (ինչպես ֆոկուսն ուղղելիս), որ դու ծնվել և մեծացել ես բանտում՝ աշխարհի ամենակեղտոտ և ամենագարշահոտ անկյունում։ Եվ երբ դու վերջնականապես գիտակցում ես դա, իրենց ողջ ուժով քեզ վրա սկսում են տարածվել քո բանտի օրենքները։ Եվ ի՞նչ։ Բանն այն է, որ մարդիկ չեն ստեղծել աշպարհը․ որքան էլ որ խելքներին զոռ տան, ունակ չեն ամենավերջին բանտարկյալի կյանքն ինչ-որ չափով ավելի լավը դարձնելու, քան տնտեսական բաժնի պետի կյանքն է։ Եվ ի՞նչ տարբերություն, թե ինչ պատճառով, եթե հոգու երջանկությունը նույնն է։ Գոյություն ունի երջանկության նորմա, որն ի ծնե տրված է մարդուն, և ինչ էլ որ կատարվի, չես խլի նրանից այդ երջանկությունը։ Կարելի է խոսել այն մասին, թե ինչն է լավ, իսկ ինչը վատ, եթե գոնե գիտես, թե ով և ինչի համար է ստեղծել մարդուն։
Առարկաները չեն փոխվում, բայց մեծանալուդ զուգընթաց որոշ բաներ անհետանում են։ Իրականում այդ «որոշ բաներ» կորցնողը դու ես, ամեն օր անվերադարձ անցնելով ամենագլխավորի մոտով, գլորվում ես ներքև, և անհնար է կանգ առնել, դադարել դանդաղ ոչ մի տեղ չընկնելուց, կարելի է միայն բառեր ընտրել՝ նկարագրելու այն ամենը, ինչ կատարվում է քեզ հետ։ Պատուհանից դուրս նայելու հնարավորություն ունենալն ամենակարևորը չէ կյանքում, բայց միևնույն է սրտնեղում ես, երբ քեզ այլևս չեն թողնում դուրս գալ միջանցք․ արդեն գրեթե մեծ ես և տոնին կիրզայից երկարաճիթ կոշիկներ ու բամբակաբաճկոն ես նվեր ստանալու։ Բազում հասանելի շրջապատկերներից միայն մեկն է մնում մշտական օգտագործման համար (երկու պատուհաններից էլ փոքր ինչ տարբեր անկյուններից նույն բանն է երևում), որով հիանալ կարելի է, միայն եթե կարճլիկ նստարանը հենես պատին և կանգնես դրա ծայրին․ բետոնե ցածրիկ պատնեշով շրջապատված բակ, երկու ժանգոտած ավտոբուս (ավելի շուտ դրանց մնացորդները՝ նման սատկած իշամեղուների)՝ ներսից դատարկ դեղին պատյաններ, հարևան բանտի երկար շենքը՝ կիսակլոր շագանակագույն տանիքով, հետո արդեն ավելի հեռավոր բանտերն են և երկինքը, որը զբաղեցնում է քառանկյուն որմնանցքի մնացյալ ամբողջ տարածությունը։ Այն ամենը, ինչ տարիներ շարունակ ամեն օր տեսնում ես, աստիճանաբար վերածվում է քո սեփական արձանի (այնպիսին, ինչպիսին ժամանակին եղել ես), որովհետև կրում է գրեթե անհետացած մարդու զգացմունքերի կնիքը, ով երբեմն մի քանի վայրկյանով հայտնվում է մեջդ, երբ տեսնում ես այն նույն բանը, ինչ ժամանակին նա է տեսել։ Տեսնել իրականում նշանակում է հոգիդ դրոշմել մարդկային աչքի ցանցաթաղանթի վրա։ Նախկինում այս բակում ֆուտբոլ են խաղացել, ընկել, վեր կացել, խփել գնդակին, իսկ այժմ միայն ժանգոտած ավտոբուսներն են մնացել։ Իրականում այն պահից, երբ սկսել ես ընդհանուր աշխատանքների գնալ, չափից շատ ես հոգնում, որպեսզի ներսումդ գոնե ինչ-որ մի բան կենդանանա՝ ունակ ցանցաթաղանթիդ վրա ֆուտբոլ խաղալու։ Բայց ինչ տեսակի համաժողովրդական փոխնորդ էլ չսպասի առջևում, արդեն ոչ ոք չի կարողանա խլել այն, ինչն անցյալում տեսել է ինչ-որ մեկը (նախկին դու, եթե դա ինչ-որ նշանակություն ունի)՝ կանգնած ճոճվող նստարանի ծայրին և պատուհանից դուրս նայելով․ մի քանի հոգի գնդակ են տշում միմյանց, ծիծաղում (նրանց և ոտքերի՝ կաշվին ուժով դիպչելու ձայները մի փոքր ուշացումով են հասնում ականջիդ), հանկարծ նրանցից մեկն առաջ է ընկնում (հագին կանաչ շապիկ է), գնդակը տշում է դեպի դարպասը՝ բաղկացած երկու հին պահպանաշերտերից, հարվածում է, գնդակը մտնում է դարպասի մեջ, իսկ նա անհետանում է տեսադաշտից, և այդ պահին լսում ես խաղացողների աղմուկ-աղաղակը։ Զարմանալի է։ Ժամանակին հենց այդ նույն բանտախցում ապրել է փոքրիկ բանտարկյալը, որը տեսել է այդ ամենը, իսկ այժմ նա այլևս չկա։ Ըստ երևույթին, երբեմն հաջողվում է փախուստ գործել, միայն թե միանգամայն գաղտնի կերպով, իսկ թե որտեղ է թաքնվում փախուստ գործողը, ոչ ոք չգիտի, նույնիսկ ինքը։
Թարգմանությունը ռուսերենից՝ Էլիզա Ստեփանյանի
