Գրող, թարգմանիչ: Ծնվել է 1957 թվականին Թեհրանում: Բնակվում է Կանադայում: 2003 թվականին արժանացել է «Սադեղ Հեդայաթ» գրական մրցանակին:
«Մաքրություն» պատմվածքն ընդգրկված է «Տարագիրների տրտմությունը» ժողովածուում:
Ես լիովին ինձ վերահսկում եմ. ես չեմ գժվել: Ես չեմ գժվի: Ընդամենը պատկերների գրոհ է գլխիս մեջ, և շրջապատիս իրերի արտացոլումը հիշողությանս բեկբեկուն շավիղներում: Ընդամենն այդ պատկերների գրոհը դառնում է պատճառ, որ չկարողանամ ժամանակին խոսել կամ գործերս անել ըստ կարգի ու առաջնահերթության: Ահա՛, օրինակ, հավաքում ու կարգի եմ բերում շուրջս, մեկ էլ աչքս ընկնում է բյուրեղյա սափորին, ու շշմում եմ: Չգիտեմ` կես օ՞ր է տևում, թե՞ մի քանի իրիկուններ են հաջորդում իրար, մինչև թոթափում եմ շշմածությունը: Բայց թոթափում եմ: Ես գիտեմ: Ես չեմ գժվի: Գրոհի մեջ այդ պատկերների, որոնք ճանկռում են սիրտս կամ հանկարծահաս ուրախությամբ լցնում այն, կամ զայրագին թպրտացնում էությունս, ինչի՞ց է, որ աչքերիս առաջ ծառացած պատկերը չի չքանում: Ինչի՞ց է դրա անդադար պտույտը գլխիս մեջ և կոպերիս տակ դրա հաստատվելը: Սափորի երկու նազանի կորերը՝ բարձիկները… առավոտյան սահեցնում եմ ձեռքս դրանց վրայով ու շոյում, և զգուշորեն դնում տեղը, մինչև մայրամուտին հաջորդի արևագալը, և կրկին սափորափորի զույգ կորերը՝ երկու սիրահարի նման ձուլված… ա՜խ այդ նազանի նախշուն բարձիկները… Կարևորն այն է, որ քարշ-քարշ հասել եմ այստեղ ու չեմ խենթացել, և ի մի եմ բերել ողջ կարողունակությունս, իրերի ու հիշողություններիս առերեսմանը դիմանալու կարողունակությունը:
Հենց այդ պատճառով ամեն տարի` Ամանորից քառասուն օր առաջ (որ ասում եմ ամեն տարի, չգիտեմ, թե արդեն քանի տարի է, բայց ամեն տարի Ամանորից քառասուն օր առաջ), սկսում եմ մաքրել տունը՝ բոլոր ծակուծուկերով, բայց միևնույնն է, մինչև տոնական գիշերը չեմ ավարտում: Ասենք, թափում եմ պահարանի ու գզրոցների իրերը, որ դասավորեմ. հենց հատակին էլ ծալապատիկ նստած` շվարում-մնում եմ՝ նայելով իրերին: Չգիտեմ ինչ անել դրանց հետ. ո՛չ թափելու են, ո՛չ էլ պահելու: Իրը, որի վրա հայացքս պաղում-մնում է, տետր է, տղայիս ավարտական դասարանի տետրը. գրել էր համալսարան ընդունվելիս, բայց, իհարկե, չկարողացավ ընդունվել: Հենց նայում եմ կազմին, էլ կտրվել չի լինում: Չեմ կարողանում: Թվում է՝ սենյակում օդ չկա: Այս ծուռտիկ-մուռտիկ ձեռագիրը՝ նման մրջյունների քարավանի, ճանկռոտում է սիրտս: Հենց այդ հատուկ էջում, որտեղ հարց են ուղղել՝ ո՞րն է ձեր կյանքի կարևորագույն խնդիրը, որի մասին մենք պետք է իմանանք…Ա՜խ-վա՜խ, այնպես մանր-մանր է գրել, ասես մահու չափ վախեցել է, ասես վախից ու մենակությունից սարսափել է նա, ով սա գրել է: Եվ ես շշմում եմ, ու բառերը դողում են արցունքե վարագույրի հետևում: Եվ այդ նկարը, որտեղ երևում է շրթունքի վերևի աղվամազը, ու դեռևս բեղ չդարձած այդ աղվամազից է հաստատ, որ հայացքն ու դեմքն այդքան անմեղ են: Հետո կարծես մեկը բղավում է սրտիս մեջ: Չէ՛, ես չեմ գժվում: Ես պիտի հավաքեմ ուժերս, խորը շունչ քաշեմ, ասեմ՝ Աստված ուժ տա, կա՛մ նետեմ տետրը, կա՛մ այնքան արցունք թափեմ, որ այդ գրվածն ու մանրիկ-մանրիկ չգրվածը լվացվեն, մաքրվեն, վերջանան: Չէ՛, ես չեմ խելագարվի:
Հա՛, ես բյուրեղյա սափորի մասին էի պատմում: Բայց այս մոմն ու մոմակալը հաստատ հենց հիմա դեն կնետեմ: Մոմի քնքուշ բույրն այժմ կրծքիս տակ է: Սա պատկանում է այն ժամանակին, երբ սիրտս ուրախանում էր ամենքի հետ: Ժպտերեսություն, գրկաբացություն, Շոպենի երաժշտություն, հալոգեն լույսեր, ծխախոտ ծխախոտի հետևից և ստեր, որ անկեղծորեն ասում էինք իրար: Հետո, չգիտեմ ինչու, դեմքիս մկաններն այլևս պիրկ չէին: Հեգնանքս բացերես, գիրկս արձակ էր: Անվերջ ասում էի՝ թող սա էլ գա ու գնա: Թո՛ղ այս մեկն էլ գա ու գնա: Լավ, հիմա, երբ արդեն բոլորը եկել ու գնացել են, ցավս ո՞րն է: Ինչո՞ւ չեմ կարողանում ավլել-սրբել շուրջս: Չէ՛, ես չեմ խելագարվում, հենց հիմա այդ մոմն ու մոմակալը կնետեմ աղբամանը:
Բոլոր իրերի միջից սիրում եմ այս արձանիկը, որ գոյություն է ունեցել ավելի շատ կյանքի ցուցադրության, քան հենց կյանքի համար: Գնել եմ ինչ-որ գյուղակում մի փերեզակից: Փայտից է, ողորկ ու լավ հղկված: Քանդակագործն ասես Բուդդայի հանդեպ իր նվիրվածությունը և նիրվանայի իր ընկալումն ու ըմբռնումը ամփոփել է այդ փայտե կերպարում: Բոլոր եզրագծերը կլոր են, անկյուն չունի: Ի ցույց է դնում երանավետ վիճակ՝ համաչափ կազմվածքով` լոտոսին նստած: Մերկ պարանոց, կիսաբաց կոպեր, և այդ գթառատ ժպիտը… Բայց երբ ինձ շատ մտերիմ մեկը ծաղրեց արձանիկի նկատմամբ կապվածությունս, ներսումս ինչ-որ բան կոտրվեց: Այժմ հետաքրքրություններս թաքցնելու մեծ բարդույթ ունեմ: Եվ դրանից ես թախծում եմ:
Բյուրեղյա սափորն այլևս սենյակում չէ, բայց նրա բեկբեկուն պատկերը հիշողությանս դողդոջուն լուսաճամփեքին է՝ իրերի մեջ: Նոր տարվա գիշերն էր: Փորս կիսալուսին էր: Պտուղը չորս ամսական էր: Արյուն էր, ցավ էր: Վիժումը մազից էր կախված: Պտուղը մի պստլիկ երեխա էր, որ արյան մեջ սափորում լող տվող ձկան պես հանկարծ կորցրեց ուղեծիրը, թեք-թեք մնաց ջրի երեսին, սահեց զիստերիս արանքից, գլորվեց, և ես միանգամից ուզեցի գրկել նրան… Շատ փոքր էր գրկելու համար: Գրկելու փափագը, երկյուղը ոտքերիս տակ արյան լճակից, և այդ ահարկու մենակությունը… Չէ՛, ես չեմ գժվի. այդ պատկերը ժամանակավոր է պտտվում գլխումս, թեև երբ մարդն արնահոսում է, և ինքն էլ մենակ է լինում, երբեք դա չի մոռանում:
Պիտի ազատվեմ այդ իրերից: Արդեն քնելու ժամանակն է, իսկ վաղը՝ գործի գնալու ժամանակը: Հակառակ իրերի, որ անիմաստ մնում են ձեռքիս, և ես մտահոգվում եմ, թե ի՞նչ անեմ դրանք, հակառակ պատկերների, որոնք աչքերիս առաջ հազար կտոր են լինում և ինձ մոլորության գիրկը քաշում: Ա՜խ… այդ երկու նախշուն բարձիկները…
Որոշ ժամանակ ամեն օր առավոտ կանուխ գնում էի տեր և տիկին Սինքլերների տուն. պիտի խնամեի տիկին Սինքլերին: Պարոն Սինքլերը ութսունհինգ տարեկան էր, տիկինը՝ ութսուն: Կաթված էր ստացել, մի ոտքն անզգայացել էր, անվասայլակին էր: Պիտի հավաքեի ննջասենյակը, լողացնեի նրան, հագցնեի, նախաճաշ պատրաստեի և հետևեի, որ դեղերն անպայման խմի: Պարոն Սինքլերը ոտքի վրա էր, կում-կում ըմպելով սուրճը` կարդում էր առավոտվա օրաթերթը և ուշադրություն չէր դարձնում տիկին Սինքլերի փնթփնթոցին, մինչև գալիս էր նրան գուրգուրելու ժամանակը: Քնքշորեն շոյում էր, գորովանքով բռնում տիկին Սինքլերի ձեռքերը: Երբեմն, ոչ միշտ, կռանում ու համբուրում էր նրան: Եվ ամեն պահը հաստատելու ու ամեն բան փոխհամաձայնեցնելու համար ինձ աչքով էր անում հեռվից: Հետո նրա զբոսնելու ժամանակն էր: Վերցնում էր գլխարկն ու ձեռնափայտը, պատուհանի հետևից թափահարում ձեռքն ու գնում: Քանի դեռ հեռու էր, տիկին Սինքլերն սկսում էր վատաբանել նրան: Ինձ ստիպում էր գնալ աշխատասենյակ և բերել այն մահաբեր դեղահաբերից, որոնք դրված էին գրապահարանի գլխին: Պարոն Սինքլերը նպատակահարմար էր համարում դրանք տիկին Սինքլերին տալը: Այդ հաբերը բարձր էին պահում նրա տրամադրությունը: Հետո դեղն ազդում էր: Նրա աչքերը նվաղում էին, ինձ հարցնում էր՝ ո՞ւմ հետ եմ ապրում: Ամուսին կամ սիրած տղամարդ ունե՞մ: Բայց չէր սպասում՝ պատասխանեմ, ընկղմվում էր երեսի խորշոմների խորքերում ու իր մասին էր պատմում: Ծիծաղից ուշաթափվում էր և ասում. «Սանիին (պարոն Սինքլերին) հանդիպելու առաջին գիշերը գնացի, տեսա՝ հարբած ընկած է ուրիշ կնոջ գրկում: Հովանոցս գլխներին տվեցի»:
Մի օր, երբ լողացնում էի նրան, ցնցուղի տակ ասաց՝ գիտե՞ս, Սյո՛ւզան (անունս Սյուզան չէ, տիկին Սինքլերն օրական մի անունով է դիմում ինձ): Ասաց՝ գիտե՞ս, Սյո՛ւզան, ես սիրեկան ունեի: Սկզբից չասաց՝ քնել է հետը, թե՝ չէ: Բազմասերիանոց կինոյի նման ձգձգում էր: Գլուխը բարձր՝ նայում էր ծառերին: Ասում էր՝ բոյով էր: Արյունը վազում էր երակներում, և մինչև պարոն Սինքլերի գալը խոսում էր: Նույն դիրքով նստած՝ ձեռքով հարդարում էր մազերն ու առանց հայելու շրթներկ քսում: Հետո գալիս էր պարոն Սինքլերը` դրսից նորություններ բերելով: Այնպես լրջորեն էին բռնվում զրույցի և մեկը մյուսից կարծիք հարցնում, ասես երկրագունդը կանգ էր առել, որ երկուսն էլ հայտնեն իրենց տեսակետը, որ պարոն Սինքլերը ոգևորված և կարծես կարևոր հայտնագործություն արած հայտարարի` չասացի՞, Էմի՛լի: Զրուցում էին, մինչև ամուսնու «չասացի-չասացի»-ների արանքում տիկին Սինքլերը սկսում էր քմահաճություններ անել, և վիճում էին: Հետո, երբ պարոն Սինքլերը ասում էր` բավական է, կարծես մորաքույրդ` Թեյլորը լինես, տիկին Սինքլերը կտրուկ պատասխանում էր. «Այդքան անտաշ մի՛ եղիր, Սանի՛»: Պետք էր տեսնել, թե այդ խոսակցությունների ընթացքում պարոն Սինքլերի պահվածքն ինչքան սիրով ու ջերմությամբ էր լեցուն: Օր օրի նրանց բարձերն ավելի էին մոտենում. երբեմն մեկի եզրը նրբորեն դրված էր մյուսի վրա, երբեմն մյուսը մխրճված էր այս մեկի մեջ: Այդ նուրբ, նախշուն բարձերը…
Այս վերնաշապիկն այլևս հագովս չէ, բայց չեմ կարող այն դեն նետել, կամ մեկ ուրիշին տալ: Ապա ես ինչպե՞ս պիտի ավարտին հասցնեմ տան մաքրությունը: Լավ կարված սիրուն շապիկ է` մուգ կապույտ` սպիտակ մանր ծաղիկներով: Կտորն այնքան նուրբ է, կարծես հագիդ շոր չլինի: Ականջներիս մեջ զրնգում է Ադամի ձայնը. «Սիրելի՛ս… ես այս շապիկի տակ եմ»: Ցանկանում եմ պահպանել նրա ձայնն այս շապիկի տակ` պահարանում:
Հա՛, մենք մտնում էինք միմյանց շապիկի ու մաշկի տակ, և ամեն ինչ կատարյալ էր: Չգիտեմ` ինչպես եղավ, ի՞նչ սողոսկեց նրա մաշկի տակ, որ սկսեց ծաղրել Բուդդային: Չէ՛, այսինքն` ինձ վիրավորեց: Իհարկե հիշում եմ` մի վայրում էինք, մեկը ափեղ-ցփեղ դուրս տվեց, ես պատասխանեցի, և նա այլևս ձեռք չքաշեց: Անընդհատ ասում էր` Բուդդան ի՞նչ է ասել, և ծիծաղում էր: Հետո հանկարծ ես սկսեցի վախենալ նրանից, քանի որ էլ առաջվանը չէր, օտար էր, որը հեգնանքով ծիծաղում էր ինձ վրա: Ես վախենում էի, քանի որ նա մի սայրի, շեղբի վրա` կարծես այլ բան ու գործ չուներ, բացի մարդուն ծաղրելուց ու ահարկու ծիծաղելուց:
Այո՛, սիրելի՛ս, սա է մեր կյանքի պտուղը: Ամեն անգամ, երբ ամեն բան կատարյալ է, չեմ հասկանում, թե Ադամի ցեղի սերմ ու ճյուղերի հետ ի՞նչ է հանկարծ պատահում, որ մեկ էլ միզում են ուղիղ շաքարամանի մեջ: Եվ ես էլ ասես ուրիշ բան ու գործ չունեմ, բացի նրանից, որ նստեմ, շվարեմ, ինքս ինձ բզկտեմ, թե ինչի՞ց է, որ այդպես է, որ ոչ մի արդյունքի չհասա և էլ ավելի սրտնեղեմ, և մտածեմ, թե խելագարվում եմ: Եթե հնարավոր է լինում, եթե ժամանակ է լինում, հաճախ ինքնաբերաբար անքթիթ հայացքս հառում եմ թաղարներին բեգոնիաների, որոնց սպիտակ մանր ծաղիկներն ասես հարսնաքողի թագ լինեն` սենյակի անկյունում դրված: Այդ ծաղիկները տնկել է այն տղամարդը, որի սպիտակ մորուքը, վարքը, բնույթն ու բացսրտությունն այդ մանրիկ ծաղիկների ճերմակությունն ու մաքրությունն ունեին: Եվ նա, հիշելով իր միակին (օրհնյալ լինի նա), ասում էր. «Ինչո՞ւ նա, ում սիրում եմ, կա՛մ հեռու է, կա՛մ հողի տակ է»: Ծաղիկների լուսնագույնն ասես ջնարակված լինի` ողողված ձգողական ուժով, որն ակամայից ինձ ներքաշում է մաքրության, անաղարտության գիրկը:
Երբ շվարում-վերանում եմ, ինձ ավելի իրական եմ զգում և կամաց-կամաց սփռվում եմ անապատում` ինչպես փրկված-ազատագրվածը: Եվ ինչքան առաջ եմ գնում, տագնապն այնքան հեռանում է ինձնից ու այնպես եմ շշմում, որ կորցնում եմ ուղղությունս, և այդ շփոթվածության մեջ վերագտնում եմ ինձ` էլ ավելի հարազատ` մեկ այլ տարածության մեջ: Առերեսվում եմ անցյալիս, ճանաչում սահմանափակություններս, ընկալում փախուստի անհնարինությունը: Եվ որքան երկար եմ մնում այդ լայնարձակության մեջ, այնքան ավելի ապահով ու աներեր եմ զգում ինձ: Թեև արտաքուստ այդպես չի երևում և թվում է` վիճակն այնքան էլ լավ չէ: Անշուշտ, մերթընդմերթ գալիս, ցնցում են մարդուն: Բայց ես լավ եմ: Չէ՛, ես չեմ գժվի:
Այդ գրքերը… Ամեն անգամ, երբ աչքս ընկնում է դրանց վրա, տանջվում եմ: Հենց հիմա դեն կնետեմ: Կազմերի դարձերեսին մեծ տառերով գրված է` նազանիիս, միակիս… Բայց ամեն անգամ, երբ ցանկանում էի գիրք գնել, գրախանութում կամ գրավաճառի սեղանի առաջ հետևից ապսպրում էր. «Ասա՛, թող ուղարկեն Իրանից, էստեղ գիրքը թանկ է», թեև մի բեռնատար գրքի գումար տանուլ էր տալիս թղթախաղում: Հետո, երբ ափերիցս դուրս եկա, գնաց, ինձ համար գիրք գնեց: Է՜հ, հիմա ինչքան «նազենիիս» կա, պիտի դեն նետեմ: Բայց դարձյալ մտքումս պտտվում է նախշուն բարձերի պատկերը, և հեղձուկը խեղդում է կոկորդս: Լա՛վ, բա ես ե՞րբ պիտի ավարտեմ տան մաքրությունը:
Չհասկացա, թե ինչպես եղավ, մեկ էլ հանկարծ ցնցելով-թափահարելով տեղից հանեցի գզրոցը և Fuck you ասելով` դուրս եկա պատշգամբ ու գզրոցի պարունակությունը վերևից թափեցի ներքև: Ես հայհոյախոս չեմ, սակայն անասելի հաճույքով բղավեցի`Fuck all of you: Fuck you, և ինչ կար-չկար դարակի մեջ, ասես թիրախավորած, լցրի ուղիղ Ազիզեի գլխին: Ազիզեն գլուխը բարձրացրեց, կանգնեց և ուղղակի նայեց ինձ: Իհարկե, Ազիզեն միշտ էլ ընդամենը նայում է, քանի որ խուլ է ու համր: Մենք ապրում ենք նույն հարկում: Ծեր կին է: Միայնակ: Միշտ շրջում է ներքևում` ծառերի արանքում` սիզախոտի վրա: Իբրև ձեռնափայտ`ձեռքին ծառի ճյուղ է` լի չոր ելուստներով, որով համաչափ տկտկացնում է գետնին: Ասես հաղորդակցվում է ստորերկրյա բնակիչների հետ: Երբեմն էլ ցուպը դեպի երկինք է պարզում և ամպերին հրահանգներ է տալիս: Ազիզեն գեր է: Քայլելիս հևհևում է: Բազուկները կոճղի են նման: Երբ մի քանի անգամ շքամուտքում անցել եմ կողքով, խեժի հոտ եմ առել նրանից: Դռնապանն ասում է, որ իր նախորդից է լսել` Ազիզեն ձևանում է խուլ ու համր: Ոչ ոք չգիտի` որտեղացի է նա: Նախկին դռնապանին մի հին հարևան ասել է, որ Ազիզեն Դար Էս Սալամից է:
Ես սարսափահար նետվում եմ վերելակի մեջ, իջնում ներքև` տեսնելու` արդյոք չի՞ վնասվել Ազիզեի գլուխը: Նա նստած է գետնին` իրերս ու հուշանվերներս շուրջը թափված: Գլխաշորի ծայրով մաքրում է դրանց վրայի փոշին և մեկիկ-մեկիկ գեղեցիկ շարում կողք կողքի: Խոնարհվելով, ձեռքս սրտիս դնելով` ներողություն եմ խնդրում: Ազիզեն իսկույն գրկում է ինձ: Գլուխս սեղմում է կրծքին: Ա՜խ… Փարթամ կրծքերի միջակայքը: Որքա՜ն վատ է այնտեղ: Վատ է, քանի որ նման է ահարկու ալիքի, որն ավերելով առաջ է գնում: Այն ինձ իր գիրկն է առնում: Փախուստի ճանապարհ չկա: Նրա ստինքների արանքում ուրախության ու հնամենի տխրության սահմանն է. հոգիս լցվում է նրա մարմնի քաղցր քրտինքի բույրով: Ես` գիտակցությունս կորցրածի պես, նա` ինձ պարփակած իր կավահոտում, ու թև է առնում հանդիպման, միացման մոգությունը… Ու հենց այդպես` Ազիզեի հևհևոցի արանքում, պատմում եմ` ինչն ինչոց է: Նա արագ-արագ մաքրում է արցունքներս, շոյում գլուխս, քնքշորեն սեղմում դաստակս իր ձեռքի մեջ, ափերի մեջ առնելով երեսս` չափում է իր դեմքը և խորաթափանց հայացքով նայելով աչքերիս մեջ` էլ ավելի անհատակ է դարձնում իր լռությունը. և այս ամենն անում է միաժամանակ: Այդ հևհևոցը, գուրգուրանքի ջերմությունը, քնքուշ ձեռքսեղմումը, լռությունը` իր համրության մեջ, սրտիս բաբախյունի հետ` ներդաշնակ մարմնիս բջիջներին, վերածվում են սրտահաճո ռիթմերի և անսպասելիորեն, ինչպես արևածագի գթառատությունը, ինձ պարուրում են հաշտությամբ: Հաշտություն` շրջակա իրերի, գլխումս պտտվող պատկերների հետ: Հանկարծ հասկանում, ընկալում եմ նախշուն բարձ-բարձիկների պատկերի «ինչու»-ն և «ինչպես»-ը: Խաղաղված, հաշտված ոտքի եմ ելնում, վերցնում Ազիզեի ձեռնափայտը, համաչափ տկտկացնում գետնին, ապա մեկնում եմ դեպի ձեզ, որ ասեմ` ո՛վ անցավորներ, մարդ արարածը սիրտ է ու հոգի:
Պարսկերենից թարգմանեց Նունե Հովհաննիսյանը
