Ժամանակին շատ պատմություններ կային Բերկովո կամրջի մասին: Այդ պատմություններից մեկում հայհոյում էին նրան, մյուսում` լալիս, ոմանք ծիծաղում էին, այլք անտարբեր ձեւով այդ պատմությունները դասում էին պատերազմի ընդհանուր, անսահման լայն ընդգրկում ունեցող իրադարձությունների շղթայում` առանց դրանց հատուկ ուշադրություն դարձնելու: Վերջում, պարզվում է, որ իրական պատմությունը մոռացվել է, հատկապես որ` նրա տարբեր դետալներից ոչ մեկը չի ունեցել ռազմավարական կամ նույնիսկ պատմական էական նշանակություն:
Եվ, այնուամենայնիվ, ես պարտավոր եմ ձեզ պատմել, թե իրականում ինչ է տեղի ունեցել այնտեղ այդ վճռորոշ օրը: Ես որոշել եմ ամեն ինչ նկարագրել հաջորդականությամբ եւ հնարավորինս ճշգրիտ, քանի որ կասկածում եմ, թե այդ պատմության մեջ ներգրավվածներից միակ վերապրողն եմ: Գիտեմ, օրինակ, որ Շնուրն ու Շնայդերը զոհվել են, իսկ մյուսը` հակառակորդը, երրորդ պիոներական գնդի անձնակազմի լեյտենանտը, կասկածում եմ, որ զոհվել է պատերազմին հաջորդող վերջին ամիսներին, որովհետեւ իզուր էի նրան փնտրել: Երեւի նա գերի է ընկել, մոլորվել կամ բարոյալքվել, որովհետեւ թեեւ նա սթափ, ջանասեր եւ համակրելի զինվոր էր, սակայն ոչ ոք չի կարող ասել` արդյո՞ք նա չի վարակվել կործանման դատապարտող թույնով եւ իր թշվառ կյանքը շարունակում է ինչ-որ տեղ, առանց ճակատագրական կախվածության եւ անցյալի հետ կապի: Քանի որ ես խստորեն պահպանում եմ հաջորդականությունը, ապա պետք է սկսեմ այն օրվանից, երբ ես հարավ-արեւելյան աշխատանքային օպերատիվ շտաբից հրաման ստացա` ստանձնելու Բերկովո կամրջի շինարարության կառավարումը, կամ ավելի ճիշտ` վերակառուցումը: Սուրբ ծննդից անցել էր մի քանի օր, եւ այդ ժամանակ, ես իմ կամքին հակառակ` հանգստանում էի KNX արգելոցի շինարարական շտաբում: Ես շատ ուրախ էի, որ զբաղմունք կար: Ըստ այդմ էլ` ես առաջնորդվեցի ըստ պլանի` նախապես խնդրելով ծրագրված շինարարության վերաբերյալ բոլոր հրահանգները: Բերկովոյի կամուրջը պայթեցրել է ռուսական հրամանատարությունը 1941 թվականին, ռուսների նահանջի ժամանակ, գերմանացիների` այնտեղ հայտնվելուց քիչ առաջ, որոնք կարողացան կանխել նրա ավերումը: Վերակառուցումը հետագայում դադարեց, քանի որ Բերկովո փոքրիկ քաղաքն ընկել էր եւ շատ աննշան էր թե՛ ռազմավարական, եւ թե՛ օկուպացիոն քաղաքականության տեսանկյունից: Եվ դա հատկապես այն պատճառով, որ կամուրջն այլեւս մատակարարման կարեւոր հենակետ չէր: Մարտերի եւ նվաճումների ընթացքում Բերեզինայում կառուցվել էր պատերազմական կամուրջ` դրանից երկու կիլոմետր հարավ-արեւելք, որն էլ այն ժամանակվանից ամրապնդվել եւ զարգացել էր որպես մատակարարման ճանապարհ: Այն ժամանակ հարավ-արեւելյան շինարարական օպերացիաների թիմին եւ համապատասխան բանակային ստորաբաժանումներին ավելի խելամիտ էր թվում օգտագործել Բերկովո կամրջի համար անհրաժեշտ նյութը այդ պատերազմական կամուրջը կառուցելու համար, հատկապես որ, ինչպես արդեն նշեցի, Բերկովոյի տարածքն ամբողջությամբ աննշան էր: Պատերազմի ժամանակ այն ծառայում էր որպես ապաստարան միայն պահակային գումարտակի մի ընկերության համար, որին հանձնարարված էր վերահսկել կուսակցական գործունեությունը ներքին տարածքում եւ հնարավորության դեպքում կանխել այն: Սա Բերկովո կամրջի պատմությունն է:
1943 թվականի Սուրբ ծննդից մի քանի օր անց ես ստացա կամուրջը վերականգնելու գրավոր հրաման: Աշխատուժն ու նյութն այնքան էին, որքան ես էի հաշվարկել, իսկ այնտեղ իմ առաջին այցելության ժամանակ ես հայտնագործեցի հետեւյալը. Բերեզինա գետն այնտեղ ունի մոտ 80 մետր լայնություն: Գետում դեռեւս կային բետոնե սյուներ, մեծ մասամբ` չվնասված, մինչդեռ կամուրջն ինքը վարպետորեն ամբողջությամբ պայթեցվել էր եւ երկուսուկես տարի ողողված էր Բերեզինայի ջրերով: Բերկովո գյուղը բաղկացած էր մոտ տասը տներից, որոնցից հինգը դեռեւս բնակեցված կամ բնակելի էին, մյուս տները տարիներ շարունակ անգործության պատճառով խարխլվել էին, իսկ դրանց փայտե մասերը հոշոտել էին պահակախմբի զինվորները. դրանք հավանաբար օգտագործվել էին վառարաններ վառելու եւ ճաշ պատրաստելու համար: Այն պահին, երբ ես այնտեղ անհրաժեշտ չափումներն ու հաշվարկներն էի անում, չորս տուն զբաղեցրել էին պահակային վաշտի զինվորները, որոնք ստիպված էին տարածքում հոգնեցուցիչ եւ բավականին անհաջող հերթապահություն անել: Հինգերորդում մի տարեց ռուս կին էր ապրում իր դստեր հետ. նրանք երկուսն էլ զինվորների համար եփում, լվանում, մաքրում էին, ինչպես նաեւ մի պանդոկ էին պահում, որը ֆինանսավորվում էր մութ աղբյուրներից` շնապսով, գինիներով եւ ուտելիքներով:
Վերջապես ես հայտնաբերեցի մի փոքրիկ գերեզմանատուն, որտեղ հանգչում էին տարիներ շարունակ իրենց ծառայության ընթացքում զոհված կամ սպանված զինվորները: Այդ ժամանակ, սակայն, արտաշիրիմում կատարող ջոկատն արդեն փորելով հանում էր դիակները եւ տեղափոխում հերոսների համար նախատեսված գերեզմանատուն:
Իմ երկու գործընկերների` Շնուրի եւ Շնայդերի հետ այժմ ինձ երեք օրից պակաս ժամանակ էր պետք` անհրաժեշտ չափումներ եւ հաշվարկներ կատարելու համար: Շինհրապարակի առաջին զննման ժամանակ ես նախատեսում էի օգտագործել դեռեւս առկա սյուները, դրանք կամրջել երկաթե եւ փայտե կառուցվածքով, ինչը երկար ժամանակ չէր խլի: Զորքերի տեղաշարժերն էլ ավելի դժվար են եղել երեք ամսվա ընթացքում, թեեւ ստորաբաժանումները կարող էին տեղում կանգնած դիմանալ: Հարավ-արեւելյան շինարարական բաժնից ինձ տեղեկացրեցին, որ կամուրջը, որը գտնվում է երկու կիլոմետր հարավ-արեւելք, հավանաբար պիտանի կլինի որպես ընդհանուր նահանջի մաս, քանի որ անտանելի ծանրաբեռնվածության տակ նա կքել է:
Իհարկե, դուք գիտեք, որ կամուրջ կառուցելը, որն, ի վերջո, պետք է պայթեցնեն, այնքան էլ շահավետ չէ, քանի որ ոչ մի այլ տեղ, ինչպես մեր մասնագիտության մեջ, շինարարական նյութը երկարակյաց չէ, ինչը հնարավոր է այլ արհեստներում: Մենք ոգեւորված չէինք չափումներով եւ հաշվարկներով, չնայած մյուս կողմից ուրախ էինք, որ փրկվեցինք պահեստային KNX մոդուլի արտահոսքից:
Իմ պատվերը ներառում էր ամենաուշը տասնչորս օրվա ընթացքում շինարարությունն ավարտելու բանաձեւը, եւ ես հաշվարկել էի երեք հազար աշխատանքային օր, պետք է դիմեի 250 մարդու, քանի որ այս տեսակի օբյեկտների դեպքում դուք կարող եք աշխատանքի պատճառով կորուստներ ունենալ: Սրանից զատ` առնվազն 50 բժիշկ-հսկիչ եւ խոհանոցային անձնակազմ էր պահանջվում սննդի, հսկողության եւ աշխատակիցների պահպանության համար: Այս ամենի համար կարեւոր նախապայման էր ցանկացած նյութի առատաձեռն տրամադրումը` բավարար քանակությամբ: Վերջում կարող եմ ասել, որ ես դեռ առաջին օրերին կարիք ունեի պայթեցնող մի քանի ռահվիրա մասնագետների , որոնք ինձ պետք է օգնեին կամրջի աննշան մնացորդները քանդելու հարցում:
Մենք երեքս` Շնայդերը, Շնուրը եւ ես, ընդամենը երեք օրվա ընթացքում ավարտեցինք հաշվարկները, չափումները եւ նման բաները, եւ Բերկովոյում գտնվելու ընթացքում հնարավորություն ունեցանք առաջին անգամ դիտարկել այլասերված, ես կասեի` գրեթե բարոյալքված մարդկանց անցուդարձը: Պահակներից մեկը գտնվում էր տարեց լեյտենանտի եւ երկու սերժանտների հսկողության ներքո : Քանի որ մոտալուտ նահանջի մասին խոսակցությունները, որոնք այն ժամանակ այլեւս հնարավոր չէր ճնշել, զանգվածային կերպով հասել էին այդ քաղաքին, բարոյահոգեբանական վիճակն օրեցօր ավելի էր անկում ապրում: Հաճախ հին քարտեզների համաձայն` դեպի կամուրջ ձգտող ստորաբաժանումները մոլորվում էին, հաճախակի գալիս էին պարենով սայլեր եւ չկողմնորոշված ստորաբաժանումներ, եւ մարդկային շշուկների անխուսափելի ազդեցությամբ բառը ցինիկ անկեղծությամբ էր արտահայտվում: «Փրկի՛ր ինքդ քեզ, եթե կարող ես »,- ահա սարսափելի կործանարար ասացվածքը: Վայելիր պատերազմը, խաղաղությունը սարսափելի կլինի: Այս երկու բառերը դարձան զգոնության բացահայտ կոչ, որոնք, ընդ որում, վերհիշում էին պարբերաբար: Պանդոկի տերն իր դստեր հետ զբաղվում էր ակնհայտ պոռնկությամբ. այնտեղ էին մի կոպիտ, շիկահեր կին, նաեւ` այլ կանայք: Ես նկատեցի, որ հագուստի խանութի սրահները, սարքավորումները (կասկածում եմ նաեւ` զենքերը) տրված են թափառաշրջիկներին: Այնտեղ էին նաեւ ռուսները, որոնք պարկով փողեր էին տարել եւ ինչ-որ առեղծվածային ձեւով վերցրել ապրանքը: Ամեն երեկո օրգիաներ էին կազմակերպվում, որոնց ժամանակ լեյտենանտը, որը երբեմն թույլ դիմադրություն էր ցույց տալիս, հանդարտվում էր` պարզապես ներկա կանանցից ամենագեղեցիկին պառկեցնելով անկողնում եւ բավականին արագ հարբեցնելով նրան: Զինվորներին պարուրել էր որոշակի թախիծ, որն արտահայտվում էր այն բոլոր գործողություններում, որտեղ նրանք պետք է ցուցաբերեին փոքրիշատե պարկեշտություն. ինչպես ասում են` հավանաբար չափից դուրս շատ բան է տրվել այդ մարդկանց: Հավելեմ նաեւ, որ բազմաթիվ մարդիկ հեռու մնացին այդ օրգիաներից: Փաստն այն է, որ երկու հարբած մարդ ավելի շատ աղմուկ է բարձրացնում, քան` երկու հարյուր բանական անձ: Բայց բոլոր նրանք, ովքեր ուղղակի չմասնակցեցին այդ եռուզեռին, չկարողացան ակտիվորեն որեւէ բան ձեռնարկել դրա դեմ, քանի որ վարակված էին այդ սարսափելի` հրաժարման հիվանդությամբ:
Հենց վերադարձա վերադասներիս մոտ, ես այդ ամենը զեկուցեցի կանոնակարգի համաձայն, թեեւ գիտեի, թե որքան դժվար է, օրինակ, դիտարկումների համար ապացույցներ տրամադրելը: Այն ժամանակ ընդունված էր, որ ամեն ոք պետք է ունենա, այսպես կոչված, սեւ պաշարներ, որոնք մեկնելիս հայտնվել էին իրենց ձեռքում, եւ այդ մասին էլ չէր զեկուցվել:
Սրանից զատ` վերադարձիցս անմիջապես հետո ես նրան ներկայացրել եմ ծրագրեր ու հաշվարկներ , որոնք էլ իրենց հերթին փոխանցվել են «նյութական» եւ «աշխատանքային » բաժիններին: Մեր շտաբի հիացմունքի արժանի գործունեության եւ խանդավառության շնորհիվ ութ օրում արդեն պատրաստ էին պահանջված նյութերն ու մարդիկ, որոնք բեռնված ճանապարհ ընկան: Իսկ մարդկանց տեղավորելու համար տեղափոխել էին չորս շարժական զորանոց, սակայն երբ տեղ հասանք, պարզվեց, որ դրանք ավելորդ էին, քանի որ այդ ընթացքում լվացքատունը հեռացվել էր, իսկ կացարանները հասանելի էին մեզ: Բանակային խումբը հրամայեց երկու զրահապատ ստորաբաժանումներին` պաշտպանելու օբյեկտը, ինչը շատ կարեւոր էր: Այս երկու ստորաբաժանումները դիրքավորվել էին մեզնից մոտ երկու հարյուր մետր հարավ եւ հյուսիս եւ պետք է պաշտպանեին մեզ ինչպես թիկունքից, այնպես էլ ռուսական ուժերի հնարավոր հարձակումներից, որոնք կարող էին առաջանալ ափի մյուս կողմից: Ավելի փոքր մի խումբ վերջապես դիրքավորվեց մեր հետեւում, որպեսզի կարողանանք ըստ ժամանակացույցի նախատեսված ամսաթվին սկսել կամրջի պաշտպանությունը: Այստեղ պետք է հավելել, որ մենք իսկապես մտահոգված էինք, քանի որ պահակախմբի դուրսբերումը գործնականում նշանակում էր, որ տարածքը կրկին դարձել էր մարտական գործողությունների վայր, իսկ մարտական աղմուկը, որը հետագա օրերին երբեմն մոտիկից էր լսվում, երբեմն` հեռվից, ապացուցեց, որ մենք բավականին առաջատար դիրքերում ենք:
Ամեն ինչ, սակայն, ընթացավ ըստ նախատեսվածի: Դրանց թվում էին նաեւ անհիմն թվացող գործոնները` աշխատուժի կորուստ, նյութերի անհետացում, չնախատեսված խափանումներ շինարարության մեջ, անձրեւ կամ ծայրահեղ ցուրտ: Այնտեղ կանգնեցված սյուներն ավելի փխրուն էին, քան ես ենթադրում էի, եւ ես մեր առաջին դիտարկման ժամանակ կարողացա դրանք զննել, քանի որ այնտեղ նավը ներկա էր: Այնուամենայնիվ, այդ ամենը հաշվի էր առնվել, եւ մեր աշխատանքն ընթանում էր` ըստ պլանավորվածի:
Ավելի ուշ ես ձերբակալել էի պանդոկի տարեց տիրուհուն իր դստեր եւ նրա բոլոր հետեւորդների հետ, պահանջել նոր, վերահսկելի մարմնավաճառների, որոնք ժամանակին եկան եւ տեղավորվեցին տներից մեկում: Անգամ շնապսի եւ սիգարետի առաքումն էր հաջող կազմակերպված, քանի որ տարիների ընթացքում մեր փորձով համոզվել էինք, որ նույնիսկ նվազագույն արժեք ունեցող իրերը նպաստավոր են նման ծրագիրը կյանքի կոչելու համար: Տարբեր ազգերի ներկայացուցիչները ստիպված էին աշխատել` առանց ոգեւորության: Նրանք կցուցաբերեին աշխատելու պատրաստակամություն, եթե նրանց նյութական որոշակի արտոնություններ տրվեին:
Շինարարության ենթադրյալ տասնչորս օրերը նույնպես անցել են` ըստ պլանի: Միակ բանը, որ կարող էինք արձանագրել, ամեն օր սնունդ մատակարարող վարորդների խոսակցություններն էին: Նրանք խոսում էին համատեղ նահանջի մասին (մեկը համարձակվում էր երբեմն օգտագործել փախուստ բառը), որ զորքերի մի ստվար մասն արդեն ազատագրել էր Բերեզինայի աջ ափը, եւ, ըստ երեւույթին, նախատեսում էր թշնամուն թույլատրել` առաջ շարժվելու դեպի հարավ-արեւելք ընկած կամուրջը, գրոհել ամայի տարածքները, ինչն էլ ամենայն հավանականությամբ բավարար կլիներ նահանջի համար: Ընդհանուր առմամբ` ես ստիպված էի ականջներս փակել բարոյալքող ամենատարբեր լուրերի վրա, քանի որ չկար բավականաչափ ընդվզում, որպեսզի ես ստիպված լինեի դիմել ոստիկանություն: Ես մշտապես հեռախոսային կապի մեջ էի իմ շտաբի հետ, անընդհատ զեկուցում էի աշխատանքների ընթացքի մասին, եւ գոհացուցիչ էր, որ կամրջի աշխատանքների ուշացմանը վերաբերող առարկություն չունեի, քանի որ ամեն ինչ ընթանում էր` ըստ նախատեսվածի:
Ամեն դեպքում քանի որ ես պարտավորվել եմ հայտնել ճշմարտությունը, պետք է հետեւեմ հետեւյալ սահմանափակմանը. ինձ թաքուն անհանգստացնում էր պայքարից ծագած աղմուկը, որը համեմատաբար ուժգնանում էր առաջին ութ օրերից հետո: Այդ աղմուկն անընդմեջ ահագնանում էր, իսկ երբեմն թվում էր բավականին սպառնալից, երբ մեր շինհրապարակի աջ ափից էր լսվում:
Երբեմն ես թույլատրում էի անհատ վերադարձողներին պատասխանատու էքսկուրսավարի ընկերակցությամբ անցնել կամրջի տախտակամածով, քանի որ խղճում էի հոգնած տղամարդկանց եւ չէի ցանկանում նրանց անիմաստ ուղարկել եւս երկու կիլոմետր վերեւ: Մյուս կողմից, այլոց` անղեկ եւ անտեսված խմբերի կամ անհատների, որոնք ձեւացնում էին, թե ցրված են, ես ամենայն մանրակրկիտությամբ ցույց տվեցի հոսանքին հակառակ կամուրջը, քանի որ գիտեի, որ այնտեղ բոլորը մանրազնին ստուգվելու են, եւ ոչ ոքի չի թույլատրվելու փախչել կամ լքել տարածքը: Այդ խմբի սպաների դաժան լռությունն (նրանցից ութին ես հիմնովին լքեցի առաջին տասն օրվա ընթացքում) ամրապնդեց իմ ներքին հոռետեսությունը, ինչը ես թաքցնում էի արտաքին աշխարհից: Ես ազատվել եմ ցանկացած անձնական պատասխանատվությունից հարավ-արեւելքում շինարարական աշխատանքներ կատարող անձնակազմի հետ ամենօրյա շփման միջոցով, որը բազմիցս նշել է կամրջի ավարտի մասին նշված ամսաթվին:
Այսպիսով, ամեն ինչ ընթացավ ըստ պլանի`մինչեւ շինարարության համար նախատեսված վերջին օրը: Այս ամսաթվից երկու օր առաջ մենք կարողացանք պատրաստի տախտակամածը տեղադրել առկա սյուների վրա` հաստ, ձյութած կաղնու տախտակներով, որոնք պետք է ամրացվեին հատուկ տեսակի պտուտագամով: Այդ տախտակները նախատեսված էին կամրջի վրայով նույնիսկ ամենածանր մեքենաներն ու հրետանին տեղափոխելու համար: Վերջին օրն աշխատանքը հաջող էր ընթանում: Նպատակին մոտ լինելու զգացումը, ինչպես նաեւ` վտանգավոր գոտուց շուտ փախչելու հեռանկարը մարդկանց քաջություն էր ներշնչում, քանի որ տղամարդիկ գիշեր-ցերեկ լսում էին հեռավոր տեղերում նահանջների աղմուկը: Մեր կամրջակի վրայով ես դեռեւս կարողանում էի ծածկույթի համար պահանջվող տախտակների կեսը տեղափոխել գետի մյուս ափ` դիմելով ռիսկի, խելամտորեն հաշվարկելով այդ ձեռնարկի հնարավոր հաջողությունը: Այդ պատճառով էլ վերջին երկու օրերին ես զբաղված էի կամրջի մասին հարցուփորձով: Այս կերպ, չնայած վերոնշյալ դրդապատճառներին, ես շահավետ մրցակցություն առաջացրեցի այդ աշխատանքը կատարող երկու սյուների միջեւ, մրցակցային եռանդ, որն ինձ անհրաժեշտ էր իմ երկարամյա գործունեության ընթացքում: Աշխատողներից ընդհանուր առմամբ հարյուր քսան հոգի զբաղված էին այն գործով, որը ես տեղադրել էի երկու սյունակներում` Շնուրի եւ Շնայդերի ղեկավարությամբ: Մյուս բոլորը` ութսուն հոգին, ինչպես եւ սպասվում էր, ձախողվել էին. ես աշխատել էի բեռնել մնացած շինանյութերը, ներառյալ` գործիքները, խոհանոցային տեխնիկան եւ այլն, քանի որ հավակնում էի հարավ-արեւելյան վերնաշենքի օպերատիվ թիմի հետ այժմ եւեթ ավարտել կամրջի նախագիծն ու կազմ-պատրաստ մասնակցել երթին:
Վերջին օրվա կեսօրին սյուներն արդեն այնքան մոտ էին, որ ես լիովին հանգիստ էի եւ կարողացա կես ժամով երկարաձգել ընդմիջումը (ի դեպ, ինչպես հետո հայտնաբերեցի, դա հակառակ էր մարդկանց կամքին, քանի որ նրանք աշխատանքն ավարտել էին առանց ընդմիջման` ավելի վտանգավոր իրավիճակից խուսափելու համար): Սակայն մարդկանց թվացյալ եռանդն ու ուժասպառությունն ինձ համակեցին մեղմ տրամադրությամբ այնպես, ինչպիսի հպարտությամբ որ լցվել էի վարպետորեն հաշվարկված եւ նույնքան վարպետորեն արագ եւ ճշտապահ կառուցվող շենքին մոտ լինելու համար: Շինարարական կառույցի ղեկավարը, որը մի քանի անգամ գլխավոր շտաբի աշխատակիցների ուղեկցությամբ այցելել էր` տեսնելու իմ աշխատանքը, տեղեկացրեց, որ «Ծառայության խաչը » այժմ հուսալի է ինձ համար:
Ընդմիջումից հետո գործը բուռն ընթացք ստացավ, նյութերի բեռնումը` նույնպես: Ես արդեն պատրաստ էի մի քանի մեքենա քշել:
Ճակատամարտի աղմուկը դեռ շարունակվում էր, ավելի մոտիկից էր հնչում եւ սպառնալից կենտրոնացել էր մի կետում: Դա ծանր հրետանու աղմուկն էր, որից լսվում էին ոչ միայն հարվածները, այլեւ` կրակոցները, որոնք նմանվում էին դուռն անհամբեր ու վրդովված բախելուն, եւ որն ուզում ես ուժով պայթեցնել: Այդ ողջ աղմուկը, ներառյալ` հետեւակի զենքերի արձակած կրակը եւ տանկերի բզզոցը, ուղեկցում էին մեզ աշխատանքի վերջին ժամերին, սակայն մեզ ոչ մի կերպ չէին խանգարում:
Այնուամենայնիվ, ինչպես ես իմացա հետագայում, մեր պաշտպանությունը ստանձնած տանկային ստորաբաժանումները նույնպես մնացել էին առանց հրաման կատարելու, իսկ երկու հրամանատարները` լեյտենանտն ու կապիտանը, դարանակալ հետեւում էին շինհրապարակին, որպեսզի հստակ պատկերացում ունենային նրանց հավանական փախուստի մասին:
Ես անմիջականորեն ազդվեցի այն ժամանակ, երբ ժամը երեքի մոտ մի երիտասարդ պիոներ երկու լեյտենանտ զինվորների հետ բարձրացավ ամենագնաց մեքենա: Այդ շատ համակրելի եւ սթափ երիտասարդն ինձ բացատրեց, որ ինքը հրաման է ստացել` կամուրջը պայթեցնելու ժամը չորսին: Նա գրավոր ներկայացրեց ինձ այդ հրամանը, եւ ռազմավարական նորությունների մասին պատմելիս էլ անում էր ամեն ինչ` իր առաքելությունն ընկալելի դարձնելու համար: Գրեթե ավարտվել էր մյուս ափից զորքերի դուրսբերումը: Միայն մեկ, ավելի մեծ ստորաբաժանման հանձնարարեցին գրավելու թշնամու տարածքի մեծ մասը եւ ուժեղ դիմադրության տպավորություն թողնել, բայց լեյտենանտն ինձ տեղեկացրեց, որ զորամասը գաղտնի լքել են, հրամաններ են տրվել ժամը չորսին, որպեսզի անկախ ամեն ինչից, կարողանան պայթեցնել երկու կամուրջները:
Թշնամու բանակի երկու շարասյանների ժամանմանը կամուրջներից մեկի մոտ պետք էր սպասել ոչ քիչ, քան չորսուկես ժամ, իսկ բանակի հրամանատարությունը չկարողացավ երկու կամուրջները բաց թողնել այնտեղ դեռեւս մարտնչող զորքերի համար` վտանգի ենթարկելով նրանց եւ երկուսին էլ թողնելով թշնամու ձեռքում, թեեւ նրանց առաջխաղացումը նպաստավոր կլիներ:
Այսպիսով, հրաման է տրվել կամուրջը պայթեցնել ամենաուշը ժամը չորսին, իսկ անհրաժեշտության դեպքում` ավելի վաղ: Բայց դա պետք է ծրագրել այն դեպքում, երբ թշնամու զորքերը նկատվել են անմիջապես մոտակայքում: Սակայն դա չափազանց անցանկալի էր մեզ համար, քանի որ Բերեզինայի աջ կողմի անտառը ափամերձ էր: Սկզբում ես երիտասարդ լեյտենանտի հետ զննեցի կամուրջը, որի կառուցումն այժմ գրեթե ավարտված էր, եւ հենց առաջին ստուգման ժամանակ, մոտավորապես ժամը երեքն անց տասնհինգին, նա փնտրում էր պայթուցիկ լիցքն ամրացնելու համար հարմար տեղ: Նրան նաեւ զարմացնում էր շինարարության վիճակը: Նա, ինչպես նաեւ` այնտեղ կռվող զորքերը տեղեկացված էին, որ Բերկովո կամրջի կառուցումը մոտ մեկ շաբաթ չի ավարտվի: Ինձ համար զարմանալի փաստ էր, որ զորքերից ոչ մեկը գոնե մեկ անգամ չի փորձել անցնելու կամուրջը: Նույնիսկ այն վիճակում, որում այժմ գտնվում էր կամուրջը, այն կարող էր ծառայել մոտոհրաձգային ստորաբաժանումների համար որպես անցում, եւ ես, իհարկե, չէի հրաժարվի այն օգտագործելուց:
Ես իսկույն վերադարձա իմ աշխատասենյակը եւ լեյտենանտի ներկայությամբ սկսեցի կատաղի զանգահարել: Ես զանգահարեցի վերնաշենքի շահագործման կառավարչին. պարզվեց, որ պայթեցման մասին ոչինչ հայտնի չէ: Այսպիսով` շարունակեք կառուցել, մինչեւ հրամանը չեղարկվի: Այնուհետեւ ինձնից գրեթե կես ժամ պահանջվեց, որպեսզի բազմիցս ավերված գծերով զանգահարեմ հարավ-արեւելյան բարձրագույն հրամանատարություն, որպեսզի լեյտենանտը հաստատի հրամանը:
Ես հայտնվել էի տարօրինակ վիճակում, հատկապես որ լեյտենանտի բոլոր բացատրություններն ինձ արժանահավատ էին թվում: Թեեւ ես շատ բան կտայի աշխատանքս ավարտելու համար, մյուս կողմից, սակայն, հոգ չէի տանում ինձ վստահված փոքր մարդկանց կյանքի համար: Իսկ պատվիրված խաղը մեկ րոպեից ավելի երկար է ձգվում: Այսպիսով ես եւս մեկ անգամ կապ էի հաստատել շինարարական կառույցի ղեկավարության հետ, որի բնակարանը, ինչպես բարձրագույն հրամանատարությանը, գտնվում էր մոտ երկու հարյուր կիլոմետր դեպի արեւմուտք: Ինքը` շեֆը, բավականին անհամբեր կարգադրեց ինձ շարունակել շենքի կառուցումը: Նա ինձ բառացի բացատրեց, որ մեզ համար ընդունելի չէ մեր սկզբունքներից հրաժարվելը նույնիսկ ամենահզոր փաստերի դեպքում: Ապա նա հավելեց, որ ցանկացած պահ ակնկալում է կապ հաստատել բարձրագույն հրամանատարության հետ, այնուհետեւ սպասում է լեյտենանտի հրամանի հաստատմանը: Նա կախեց խոսափողը: Չորսից տասը րոպե էր պակաս: Կամուրջը պետք է պատրաստ լիներ ժամը չորսին, իսկ մյուս ափին անհանգիստ լռություն էր տիրում: Կամուրջը փակ էր, բացառությամբ մոտ երեք քառորդ մետր բացվածքի: Այն կարող էր պատրաստ լինել ճիշտ ժամանակին: Իմ ծրագրերից եւ ոչ մեկը երբեւէ անհիմն չի եղել: Ես վերջին անգամ ստուգեցի տախտակների եւ պտուտագամերի կանոնավորությունը: Միաժամանակ, մյուս իրերը նույնպես բեռնված էին, եւ միայն մի քանի դատարկ բեռնատարներ պատրաստ էին բանվորներին վերցնելու, շարժիչներն արդեն միացված էին, քանի որ ես հրամայել էի մեկնել ժամը չորս անց հինգին:
Շնայդերի շարասյունից երկու հոգի տեղադրեցին վերջին գամերը չորս րոպեից մի քանի րոպե անց, մինչդեռ լեյտենանտն արդեն սկսել էր ամրացնել պայթուցիկ լիցքերը , որոնք միացված էին պատրույգներով: Ինքը` լեյտենանտը, չորս րոպեից դուրս եկավ, հասավ կամրջի մեջտեղը, որտեղ ես հետեւում էի վերջին տախտակները հավաքելուն, ինձ խնդրեց այլեւս չհանել դրանք, քանի որ հենց այս վայրը չափազանց հարմար էր պայթուցիկ լիցքերը տեղադրելու համար: Ես մնացի ամուր կանգնած, քանի որ ղեկավարից մեր սկզբունքներին հավատարիմ մնալու հստակ հրահանգ ունեի: Լեյտենանտը հեռացավ` ուսերը թոթվելով, ես նորից հայացք նետեցի կամրջին, հետո Շնուրի, Շնայդերի եւ վերջին աշխատողների հետ մասնակցեցի շինարարական աշխատանքներին, որպեսզի ճշգրտորեն հայտարարեմ Բերկովո կամրջի ավարտի մասին: Բայց հիմա ինչ-որ սարսափելի բան էր կատարվում: Մյուս կողմից, այդ անշունչ լռության մեջ հայտնվեցին անտառից փախչող զինվորներ, որոնցից ոմանք իրենց հետ տանում էին վիրավորների: Մյուսները, չնայած լիակատար հյուծվածությանը, ինչը կարելի էր կարդալ նրանց դեմքերին այդքան կարճ հեռավորությունից, մեքենաներով արագ դուրս եկան անտառից: Բոլորը վախեցած փախչում էին, ամբոխը մեծացավ, դուրս հորդաց անտառից, ավելի ու ավելի արագ մերձեցավ կամրջին, որը նրա համար հույսի մարմնավորում էր: Ես բռնել էի սվաստիկայի դրոշով կայմը, որը նշում էր տոնակատարության ավարտը: Լեյտենանտն իր մարդկանց հետ շտապ իջավ կամրջից, ուսերը թոթվեց եւ ինձ ցույց տվեց ժամացույցը, որը ցույց էր տալիս հինգ վայրկյանից չորսը, իսկ մյուս ձեռքով ցույց տվեց ռուսական տանկերը, որոնք կրակում էին փախչողների վրա եւ սպառնալից մոտենում կամրջին:
Հենց տեսա, որ ապահովիչը վառվում է, ես վազեցի իմ գրասենյակ եւ շտապեցի միանալ հարավ-արեւելյան վերնաշենքի թիմին: Եվ մինչ կավարտվեր իմ խոսակցությունը նրանց հետ, հեռախոսը զանգեց, ես լսեցի ղեկավարի ձայնը, որը հոխորտում էր`անմիջապես դադարեցրեք կամուրջներ կառուցելը: Քանի որ նա անջատել էր հեռախոսը, ես հետ զանգեցի եւ կանոնակարգի համաձայն, ինչպես պատվիրված էր, զեկուցեցի` կամրջի շինարարությունն ավարտվել է: Բայց նա այլեւս ոչինչ չլսեց… Ես հիմա գրեթե ապշած էի կամրջի պայթյունից առաջացած աղմուկից: Հետո ես մոտեցա իմ մեքենային եւ պահանջեցի, որ մյուսներն էլ երթ անցկացնեն: Բայց ինձնից ոչ ոք չէր կարող իմանալ, թե ինչ տեսք ուներ Բերկովոյի կամուրջը պայթեցնելուց հետո, քանի որ ես շուրջս չնայեցի, չնայած ռուսական տանկերի արկերն արդեն խոցում էին Բերկովոյի տները: Եվ այնուամենայնիվ, երբեմն ինձ թվում է, թե տեսնում եմ նրանց` ուժասպառ փախչողներին, ովքեր դիմադրել են մինչեւ վերջին պահը` պաշտպանելով մեզ:
Թեեւ իրականում ես չեմ տեսել նրանց, բայց նրանք ինձ երեւում են հայհոյելիս եւ դեմքին արտահայտված վախով: Նրանք վախենում են մահից կամ բանտարկությունից, ինչպես նաեւ` ատելություն են տածում բոլոր նրանց հանդեպ, ովքեր ոչինչ չեն արել, բացի իրենց պարտականություններից:
Թարգմանությունը գերմաներենից` Թագուհի Հակոբյանի
