ԼԵՈՆԻԴ ԻԼՅԻՉ ԲՐԵԺՆԵՎԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ[1]
Տապալվեց ծուռբերան քոթուկը.
սկսվեց ռուս-հունգարական միապետության վերջը:
Յարուն ու Չաուն` անդուր դեմքով գերեզմանապահ,
Արեւելյան Եվրոպայի սնանկացման երկու կառավարիչ
այցելում են նրան` միգուցե թեյավճարի հաշի՞վ կա:
Փնչում են, քաշքշում ծաղկեպսակները:
Ականջ են դնում. համազարկը չտվեցի՞ն:
Ինչ որ է` մեռավ:
Էլ մեջտեղ չի հանի
շեռալաքայոտ շորի ճեղքից Հոկտեմբերյան Մեծը:
ՀՈԿՏԵՄԲԵՐՅԱՆ ԿԱՊՐԻՉԻՈ[2]
Ով որևէ բանի հավատում է, հիմար է:
Կամ գունակույր է իրականության ծիածանի հանդեպ:
Ակնհայտ է. ամեն բան ճիշտ. թե՞՝ կեսը, մեկ երրորդը, քառորդը:
Կամ ավելի շուտ՝ անվերջ մեկ տասներորդը:
Կասեի, հա, հանաքով՝
քաշվի տիրոջդ մոր π-…ը… Բայց չեմ ասի,
քանի որ կատակի հավես չունեմ:
Հոկտեմբերի քսաներեքն է:
Այժմ և հավիտյանս հավիտենից:
***
13 տարեկան էի,
երջանիկ լող էի տալիս
տեղի ունեցող տարրի մեջ:
Տասը օր ապրեցի:
Դրանից հետո՞: Ոչինչ:
Կադարի[3] Պստիկ Լեշերը:
Մանրիկ փոփոխություններ:
Մի ապուշին փոխարինում է
մյուսը: Ու, հա՜, պարզ է,
«տնտեսական ոլորտում», մեկ էլ
Եվրոպական բաները, և այլն, և այլն:
Իմ առջև անչափելի ժամանակն է արդեն:
«Միայնը», «էս չի»-«էն չի»-ն:
Ոչ մի կերպ չի-ն: Փտած կախաղաններ: Բնապատկեր:
Էլ չեմ շրջում ավազի ժամացույցը:
1956 [4]
Ես նոյեմբերի 4-ին եմ տոնելու:
Էդ ժամանակ սատկեց վարչակարգը: Ինչպես Թալեյրանն է
ասել. սվիններով շատ բան
կարելի է անել, վրաները նստել միայն չի կարելի:
Այսինքն, եթե այնքան շատ են սվինները,
որ արանքներում ճեղք չկա,
ապա, ինչպես տոտերն են ասում՝ secko jedno,
այն է՝ մեկի հաշիվ են:
Ես ինձ թագով չեմ պսակում և հարցազրույցներ
չեմ տալիս: Անձնական կապ ունեմ
Իմրե Նադյի հետ, հակառակ այն բանի,
որ երբեք չեմ հանդիպել հետը: Ցավոք:
Շատ բան կսովորեի իրենից:
Զգացմունքների հարստություն, իմաստնություն:
Եվ ինչը որ ամենակարևորն է՝ շատ լավ էլ հնարավոր է
բարոյական լինել քաղաքականության մեջ:
Սովետական ներխուժումն իրապես խորն
ազդեցություն չունեցավ: Մի բան միայն ի հայտ եկավ,
որ մարդկանց մեծ մասը վախկոտ է,
աղբ: Այսինքն թե՝ ապրել են ուզում:
Իսկ դա – ի վերջո – ներելի է:
ՉԷՉԷՉԷ
Էստեղ հիմա չկա-ն կա:
Պատասխանատու հիմարների և անպատասխանատու
տականքների ծաղկման ժամանակը: Չէ՛: Չէ՛: Չէ՛:
Սա ինձ պետք չէ, ես սա չե՛մ ուզում:
Շատ են բացականչական նշանները:
Հարցականներն ավելի տեղին կլինեին:
Հարցական է դառնում
գոյությանս իմաստը:
Մինչդեռ ինքնասպանությունը լուծում չէ:
Ավելի ճիշտ լուծ է, բայց լուծ՝ ու՞մ համար՝ պարզ չէ:
Եվ հետզհետե պարզ չէ, թե ով ում հետ է:
Ինչ-որ ժամանակ ուզում էի ավելիշատինձհետ լինել:
Հիմա արդեն ոչինչ չեմ ուզում:
Ինքս իմ գլխին եմ:
Այսինքն, հիմարություն է. թարգմանում եմ, դասավանդում,
գործում: Ուրեմն՝ գործող եմ:
Ուզեմ թե չուզեմ: Այլ կերպ ասած՝ վախկոտ եմ:
Չեմ համարձակվում ներքին մթության մեջ ցատկել:
Գերադասում եմ նստած մնալ Աբգրունդ հյուրանոցի սանդղավանդում
և չասել՝ Չէ՛, Չէ՛, Չէ՛:
ՄԻ ՕՐԵՆՔԻ ԱՌԹԻՎ [5]
Հանրապետության թագազարդ զինանշանը:
Նեոհունգարական: Թյուրըմբռնում չլինի՝
ես՝ հեծյալս, խոնարհվում եմ իր առջև: NatՖrlich.
Եվ տաք խնդություն է
շրջահոսում դեպի
սիրտս, նույնիսկ՝ լցվում: Հատկապես և
այնուհանդերձ (տա տիտի տա-տա):
Ես օրենք…- հարգողն ի՛նչ է,-
օրենքի մոլագար եմ: (Իսկականից):
Ասա, Սոկի, խորունկ հոգի,
մի կում բան չի՞ մնացել բաժակի տակը
պատահաբար:
Լպստեի:
Տեսնես, զզվանքն է լավ, թե՞՝ զայրույթը:
Թարգմանությունը հունգարերենից՝ Վահրամ Մարտիրոսյան
[1] Յարու և Չաու– Յարուզելսկի և Չաուշեսկու՝ Լեհաստանի և Չեխոսլովակիայի կոմունիստական առաջնորդների անունների քամահրական կրճատում: Այս ղեկավարներն իրենց երկրներում կատարել են զանգվածային բռնություններ կամ դիմել քաղաքացիների ազատությունների ծայրահեղ սահմանափակման: («Լեոնիդ Իլյիչ Բրեժնևի հիշատակին»)
Հոկտեմբերյան Մեծը – ակնարկում է 1917 թ. բոլշևիկյան հեղաշրջումը Ռուսաստանում, որը Սովետական Միությունում կոչվում էր Հոկտեմբերյան Սոցիալիստական Մեծ Հեղափոխություն:
[2] Հոկտեմբերի քսաներեքն է: – 1956 թ. հունգարական ապստամբության հիշատակի օրը: 1989-ի նույն օրը հռչակվեց Հունգարիայի Հանրապետությունը:
[3] Կադար – Յանոշ Կադար, 1912–1989: Հունգարիայի կոմունիստական առաջնորդ 1956-1988 թթ., որը ղեկավարեց երկիրը սովետական տանկերի միջոցով իր հայրենակիցների ապստամբությունը ճնշելուց հետո: Հետագա տարիներին նա դրսևորեց որոշակի գաղափարական լայնախոհություն, պայքարում էր կաշառասունության դեմ, համեստ էր անձնական կյանքում:
[4] Ես նոյեմբերի 4-ին կտոնեմ: – 1956-ի այդ օրը սովետական տանկերն արյան մեջ խեղդեցին ապստամբած Հունգարիայի մայրաքաղաքը:
Իմրե Նադյ – Հունգարիայի վարչապետ 1953–1955 թթ.: Քաղաքական գործիչ, որը համարձակվեց հեռանալ ստալինյան դոգմաներից: Լինելով հանդերձ կոմունիստ՝ նա հակված էր բազմակուսակցականությանը: Ապստամբած Հունգարիան Իմրե Նադյին (1896-1958) արժանի համարեց ղեկավարել երկիրը ողբերգական 1956-ին: Սովետական ներխուժումից հետո Նադյը ձերբակալվեց և մահվան դատապարտվեց Խրուշչովի հրահանգով՝ որպես «դաս» մյուս «սոցիալիստական» երկրների ղեկավարներին:
[5] Սոկի – հին հույն փիլիսոփա Սոկրատեսի (469-399 նախքան Քրիստոսը) անվան կատակային-փաղաքշական կրճատում:
…մի կում բան չի՞ մնացել բաժակի տակը – «աստվածների անարգման» և «երիտասարդության այլասերելու» համար Սոկրատեսը մահվան էր դատապարտվել թույն խմելու միջոցով:
