Օվսաննա Իսրայելյան | Պոեզիայի և արքետիպերի քայքայումը Արմեն Շեկոյանի «Անտիպոեզիա» գրքում

Անտիէքսպրոմտ

Արմեն Շեկոյանին

Որքան էլ ազնիվ եռանդով եզան

Բառերին լծվենք ու խորհին խելոք,

Ամենալավ անտիպոեզիան, ո՜վ Շիլաչեցի,

Չգրելն է լոկ…

Հրաչյա Սարուխան

Արմեն Շեկոյանը գրական ասպարեզ է մտել 80-ական թվականներին։ 1980 թ. լույս են տեսել նրա՝ մանկական բանաստեղծությունների երկու ժողովածուները՝ «Ճամփորդ արևը» և «Անձրև, անձրև, մի՛ արի»։ Այնուհետև իրար հաջորդեցին նոր ժողովածուներ՝ «Ճոճք» (1982), «Բախտ» (1987), «Թուղթ ու գիր» (1990), «Աղանդեր» (1996), «Անտիպոեզիա» (2000), «Երևան-հյուրանոց» (2003)։ Անկախությունից հետո Շեկոյանն անցում կատարեց նաև արձակին, և 2004 թ. լույս տեսավ նրա «Մետաքսի ճանապարհ» պատմվածքների ժողովածուն, իսկ «Առավոտ» թերթում տպագրվում է «Հայկական ժամանակ» արդեն բազմահատոր և վերջ չունեցող վեպը։

Հետաքրքրական է վեպի վերնագրի ընտրությունը։ Վարդուհի Սիմոնյանի հետ ունեցած հարցազրույցում Շեկոյանն ասում է. «….Մտածում էի, որ Նիկոլն էս վեպս էլ ոգևորված կտպի։ Նիկոլը պատճառաբանեց, թե շատ երկար է, բայց հետո, ինչպես տեսաք, իր թերթում իր վեպը տպեց։ Բայց հետաքրքիրն այն է, որ Նիկոլն այդ օրն ասաց, թե ոչ ոք դա չի տպի։ Ես էլ նրան ասացի՝ «Կտպի, և երբ տպի, հենց քո թերթի վերնագիրն եմ դնելու՝ «Հայկական ժամանակ»»։ Եվ վեպը գնաց «Առավոտ» թերթ»[1]։

Մինչ քննությանն անցնելն անդրադառնանք Շեկոյանի մեթոդի խնդրին։ Վիոլետ Գրիգորյանին տված հարցազրույցում Շեկոյանը նշում է. «Գրախոսներն ու գրագետներն ինձ հաճախ անվանում են պոստմոդեռնիստ` մոռանալով, որ մեր գրականության մեջ նույնիսկ մոդեռնիստներ չեն եղել: Այնպես որ, ես պոստմոդեռնիզմ երևույթը չեմ հասկանում` մանավանդ գրականության մեջ և մանավանդ Հայաստանում, որովհետև պոստմոդեռնիզմին պարտադիր պիտի մոդեռնիզմը նախորդած լիներ: Այն, ինչ եղել է մեր սովետական գրականության մեջ, ոչ թե մոդեռնիզմ էր, այլ` ընդունված ավանդույթից մի փոքր շեղում: Մեզանում նույնիսկ ռեալիզմ գոյություն չի ունեցել. մեր ապրած սովետական երկրում միայն ռեալիզմն էր ընդունված, բայց այդ երկրում հատկապես ռեալիստական որևէ բան չէիր կարող գրել և տպագրել»[2]։

Շեկոյանի «Անտիպոեզիա» գրքի ուսումնասիրությունը մեզ մղում է այս գրքում տեղ գտած գործերը դիտարկել ավանգարդիզմի շրջանակներում՝ հիմք ընդունելով նշանագետ Վյաչեսլավ Իվանովի այն պնդումը, թե ավանգարդիզմին բնորոշ է ավանդական տեքստերի գրոտեսկային, պարոդիկ քայքայումները։ Իվանովը նշում է նաև, որ 20-րդ դարի գրեթե բոլոր գրողներն իրենց վրա կրեցին ավանգարդիզմի ազդեցությունը, նույնիսկ նրանք, ովքեր ստեղծագործական կյանքի ինչ-որ փուլերում հակված էին դեպի դասական մոդելներ (Պաստեռնակ, Էլիոթ)[3]։ Այս վերջին հանգամանքը կարևոր է նաև Շեկոյանի առնչությամբ, որովհետև վերջինս էլ գոնե ձևի առումով պահպանում է դասական պոեզիայի կանոնները՝ գրելով հանգավոր, կանոնիկ բանաստեղծական չափերով։

Տեսաբաններից շատերը կարծում են, որ գրականությունն սպառել է բոլոր թեմաները, այլևս նոր թեմա հայտնաբերել հնարավոր չէ, և գրողի հմտությունն արտահայտվում է արդեն հազար անգամ չարչրկված թեման նոր ձևերով ներկայացնելու կարողության մեջ։ Շեկոյանը արտաքուստ պահպանում է նաև բանաստեղծության չափը, բայց քայքայում է ավանդական տեքստերը, հայտնի արքետիպերը և գրականություն է բերում խոսակցական-ժարգոնային լեզվական վիճակը։

«Անտիպոեզիա» ժողովածուն լույս է տեսել 2000 թ.։ Վերնագիրն անգամ նորություն ու թարմություն մտցրեց գրական կյանքում։ Մարինե Պետրոսյանի թեթև ձեռքով Շեկոյանի գրքի վերնագիրը վերածվեց տերմինի և գրական ուղղության։ Գրական թերթի 2000 թ. 10, 13-14, 21-22, 23-24 համարներում ծավալվեց բանավեճ այս հարցի շուրջ, որին մասնակցեցին Մարինե Պետրոսյանը, Զավեն Բեկյանը, Արմեն Շեկոյանը, 2001-ին արձագանքեց նաև Զավեն Ավետիսյանը։

Անդրադառնանք այս բանավեճին։

Բանավեճի սկիզբը դրեց Մարինե Պետրոսյանը Գրական թերթի 2000 թ. 10-րդ համարում տպագրելով «Անտիպոեզիա կամ երբ բանաստեղծը չի փնտրում ալիբի» հոդվածը։ Պետրոսյանը հիշում է փիլիսոփա Ռոզենշտոկի տեսությունը, թե պոեզիան իրականության քառաթև խաչի մի թևն է ներկայացնում՝ արտահայտելով մարդու ցանկությունները, նրա ներքինը։ Հենց այս տեսությունն էլ մղում է բանաստեղծներին ստեղծելու անտիպոեզիա, որը հնարավորություն է տալիս ներքին տարածքներից շրջվելու դեպի դուրս՝ ընդգրկելու ամբողջ «կեղտոտ» իրականությունը։ Ահա այս համատեքստում էլ Պետրոսյանը շատ բարձր է գնահատում Շեկոյանի «Անտիպոեզիա» և Վիոլետ Գրիգորյանի «Քաղաք» գրքերը[4]։

Մարինե Պետրոսյանի այս հոդվածին Գրական թերթի 13-14 միասնական համարում արձագանքում է գրող Զավեն Բեկյանը «Անտիպոեզիայի ժամանակը» հոդվածով։ Բեկյանը չափազանցված է համարում Պետրոսյանի այն պնդումը, թե անտիպոեզիան արդի հայ պոեզիայի գլխավոր ուղղությունն է։ Բեկյանը բացասաբար է արտահայտվում Պետրոսյանի հավանությանն արժանացած գրքերի մասին, նշում, որ «Բախտ» ժողովածուից հետո Շեկոյանի պոեզիայում անկում է նկատվում, քանի որ գրողը «սկսել է հեշտ գրվող բաներ գրել»[5]։

Շեկոյանը Հուսիկ Արային տված հարցազրույցի վերջում անդրադառնում է Բեկյանի այս հոդվածին (Գրական թերթ, 2000, 21-22), որին թերթի անմիջապես հաջորդ համարում պատասխանում է Բեկյանը «Մի բումերանգ՝ ոխի թավուտներից» հոդվածով։

Բանավեճին մասնակցում է նաև Զավեն Ավետիսյանը՝ Գրական թերթի 17 համարում (2001) տպագրելով «Այս հոգսաշատ «Անտիպոեզիան»» հոդվածը։ Ավետիսյանը գրում է. «Էլ ի՞նչ միջոցի դիմի բանաստեղծը, որ ասողին լսող լինի։ Նա ստիպված է կոշտ ու կոպիտ միջավայրի հետ խոսել նույն այդ միջավայրի լեզվով….։ ….Այս «կարիքավոր» անտիպոեզիան ստիպված է օգտագործել այնպիսի բառեր, երևույթը խտացնող «քյասա» բնութագրումեր, որոնք ընդունակ են ներկայացնել հասարակական իրականության համակեցության կոմֆորտը, որ հատուկ է ժամանակին՝ մի անգամ ևս համոզելով, որ բանաստեղծությունը՝ ինքը լեզուն է[6]»։

«Անտիպոեզիա» ժողովածուն բաղկացած է 5 շարքից.

«Շարունակվող սերիալ»,

«Նախընտրական բուկլետ»,

«Ոսկե եղեգներ»,

«Անկապ երգեր»,

«Հետմահու երգեր»։

Բանաստեղծության (պոեզիայի) քայքայումն սկսվում է հենց վերնագրերի մակարդակում։ Միակ բանաստեղծական, առանձնացող վերնագիրը «Ոսկե եղեգներն» է, իսկ մյուսներում շեշտված է պոեզիայի անկարևորությունը, կենցաղայնությունը, արժեզրկումը։

Գրքի առաջին բանաստեղծություններից կերպավորվում է այն միջավայրը, որի մեջ ապրում ու գործում է գրողը և որի պատկերն էլ պիտի տեսնենք գրքում.

Գողուբոզի էս աշխարհում

հարիֆներն են ապաշխարում,

այսինքն՝ մենք, այսինքն՝ ես…

Ու այսպիսի աշխարհում միանգամայն տրամաբանական է պոեզիայի անկումը, քայքայումը, մանավանդ, որ այս ասպարեզում էլ է մեջտեղ գալիս փողը.

Ի՞նչ բառ գրեմ, որ հարատև

մնա քիմքին ձեր բանիմաց.

լավ բառ գրեմ, որովհետև

փող եմ առնում դրա դիմաց։

«Շարունակվող սերիալ» ոչ բանաստեղծական վերնագիր ունեցող շարքում հայտնվում է նարեկացիական շնչով վերնագիր. «Տաղ անցողիկ», և առաջին տպավորությունն էլ անցողիկ է.

Ափսոս կյանքն է՝ զիլ ու ղայիմ,

բայց մի քամի կքշի ինձ,

կերթամ. Միթե լավ տղա եմ

Սվո Ռաֆից ու Շուկշինից։

Կյանքի անցողիկության խնդրին Շեկոյանն անդրադառնում է սովորական շիլաչեցի տղայի դիրքերից։ Ու եթե Թումանյանը, օրինակ, որպես գործի ու անունի անմահության օրինակ բերում է Թմուկ բերդի տեր Թաթուլ իշխանին, նրա կնոջը՝ Թմկա տիրուհուն, ապա մեր օրերում չափանիշները փոխվել են. Սվո Ռաֆն ու Շուկշինը կարծես ավելի ճանաչված են։

Իր ժամանակին ու միջավայրին ամուր կառչած բանաստեղծը «Օդեղեն» բանաստեղծության մեջ, շարունակելով մարդու և գործի անմահության թեման, զարմանալիորեն ջնջում է տարածությունն ու ժամանակը.

Դու եկել ես անժամանակ,

բայց կգնաս ճիշտ ժամին։

Տարածությունն ու ժամանակն

իզուր հոգս են ու քամի։

Քայքայվում են սիրո ավանդական, պոետիկ ընկալումները։ «Ես ծեծեցի անթիվ դռներ, բայց չգտա պատկերը քո….» բանաստեղծական տողը ենթադրում է սիրահարի անհույս փնտրտուքների արդյունքում ծնվող ցավ, տառապանք, հոգեբանական ծանր ապրումներ, բայց սիրո միֆն անմիջապես չքանում է հաջորդ տողերում.

Հիմա էլ եմ ճամփեդ բռնել,

որ դու մարես պարտքերը քո։

«Թաքուն սեր» բանաստեղծությունը կարծես շեղվում է Շեկոյանի հավատամքից։ Հերոսը երազում է արժանանալ սիրած աղջկա հայացքին, երազում է նրա գալուստը, կարծում է, որ չի հագենա նրա ժպիտ-աշխարհից, տրտնջում է, թե լուռ ու թաքուն սերը դժբախտ սեր է, բայց այս լուծումն էլ գրողի սրտով չէ.

Մեն մի ժպիտ… ինձ… սակայն,

հիմարություն եմ ասում…

Շեկոյանը քանդում է պոետի կերպարի մասին ունեցած մեը պատկերացումները։ Պլատոնը կարծում էր, որ պոետը իմաստուն փիլիսոփա է, որի բարոյական սկզբունքները հասանելի չեն հասարակ մահկանացուներին։ Իսկ մերօրյա պոետը ընդամենը փուչ տողեր է գրում։

Ըստ Յունգի՝ արքետիպերը անգիտակցականի անփոփոխ, հաստատուն պատկերային-ձևական կառույցներն են։ Յունգն առանձնացնում է երկու խումբ. առաջին խումբը այն արքետիպերն են, որոնք կապված են անհատականացման գործընթացի հետ. դրանք են Անձի, Եսի, Ստվերի, Ինքնության, Անիմա-Անիմուսի, իմաստուն ծերի արքետիպերը։ Երկրորդ խումբը, որը նա անվանում է փոխակերպության (տրանսֆորմացիոն) արքետիպեր, տիպական իրավիճակների, վայրերի, եղանակների և միջոցների ձևով են հանդես գալիս, որոնք խորհրդանշում են փոխակերպության տեսակը։

Հիշյալ շարքում պոետի այն կերպարը, որը կերտում է Շեկոյանը Անձի արքետիպի իրացում է։ Անձի արքետիպը խորհրդանշում է անձի կեղծ իրացումը, այն դերը, որի հետ իրեն նույնացնում է մարդը սոցիալիզացիայի ընթացքում։ Խուժան պոետի կամ կազինոներում իր վերջին հոնորարը տանուլ տված պոետի կերպարն ընդամենը դիմակ է (Դիմակի կամ Անձի արքետիպ), որի հետևում կանգնած է Շեկոյան մարդը։ Ուշադրություն դարձնենք Շեկոյանի և Աննա Իսրայելյանի հարցազրույցի հետևյալ հատվածին.«- Հիմա դու քեզ խուժան համարո՞ւմ ես։

– Չէ։ Ես երկու տարի քեզ հետ նույն սենյակում նստել եմ, դու ամենալավը գիտես՝ ինչքանով եմ խուժան, ինչքանով՝ չէ։ Այնպես որ, այդ հարցը չպիտի տայիր»[7]։

Քայքայվում է աստվածաշնչյան միֆը.

Մենք խրվել ենք էս կյանքի մեջ,

էս պաղի ու էս տաքի մեջ,

բիբլիական էս ծակի մեջ,

պապենական էս քաքի մեջ։

Գրքի երկրորդ՝ «Նախընտրական բուկլետ» շարքում մենք ծանոթանում ենք գրողի կենսագրությանն ու անցած ուղուն։ Այս և հաջորդ շարքերում շատ են միջտեքստայնության դրսևորումները։

Անդրադառնալով միջտեքստայնությանը՝ Բախտինը գտնում է, որ նոր ձևերի հայտնագործման ճանապարհին գրողը մշտապես երկխոսության մեջ է գտնվում իրենից առաջ կամ իր օրերին ստեղծված գրականության հետ։ Կրիստևան շեշտում է ինտերտեքստի խաղային բնույթը, իսկ Խալիզևը, չժխտելով հանդերձ Կրիստևայի տեսությունը, դրանով չի սահմանափակում հարցի էությունը և գտնում է, որ դրա կողքին գոյություն ունեն ուղղորդված, իմաստավորված, գնահատող հղումներ նախորդ տեքստերին և գրական փաստերին[8]։ Անտիպոեզիանի պարագայում միջտեքստայնության դրսևորումները, բնականաբար, նպատակային են, գիտակցված, առավելապես պարոդիկ։ Միջտեքստայնության պարոդիկ տեսակին ֆրանսիացի հետազոտող Ժ. Ժենետը տալիս է հիպերտեքստ անվանումը։

Այսպես՝ շարքը բացող առաջին բանաստեղծության մեջ («Որպես սկիզբ») հեղինակը ներկայացնում է իր համառոտ կենսագրությունը, նշում, որ պոետ է.

Ես եկել եմ դարերից

ու գնում եմ ես դարձյալ

դեպի դարերը նորից՝

դեպի խավարն իմացյալ։

Պետք է նկատել, սակայն, որ այս դեպքում գրողն ամենևին էլ բնագիր տեքստի հեղինակին՝ Չարենցին ծաղրելու նպատակ չունի։ Ընդհակառակը, վերը հիշատակված հարցազրույցներից մեկում Շեկոյանը ասում է, որ Չարենցից հետո, ըստ էության, բան չենք ստեղծել։

«Այդպես» բանաստեղծության մեջ էլ խոստովանում է, որ որոշել էր կապկել Տերյանին ու Չարենցին, բայց բան դուրս չեկավ, իսկ նախորդ բանաստեղծության մեջ ուղղակի խոստովանում է.

Պոետ դարձա, քանզի այլոց

երգերն իմոնցից վատն էին։

Ինքն էլ Դուրյանի նման մենակ ու չհասկացված է եղել.

Ոչ ոք ըսավ՝ սա տղի

պատռենք հոգին աղտեղի,

տեսնենք՝ ինչքա՞ն թույն, լեղի,

աղբ դուրս կգա այնտեղից։

Նույն մոտիվի իրացում է «Անկապ երգեր» շարքի «Ես ինչպես ապրեմ» բանաստեղծությունը։ Բանաստեղծն իր տեղը չի գնում ո՛չ ջահելների, ո՛չ տարեցների, ո՛չ ազգայնականներ, ո՛չ կոսմոպոլիտների մեջ, որովհետև ճշմարտությունն է միշտ ասել և եղել է բոլորի միջի «կյաժը» (բառի ուղիղ և ժարգոնային-վերաիմաստավորված իմաստով)։

Սրախոսությունների ու հումորային թեթև բանաստեղծությունների արանքներում հանդիպում են դառը ծաղրով, ներքին ողբերգականությամբ գործեր։ Առանձնացնենք «Լրտեսական կրքեր» բանաստեղծությունը։ Տարողունակ «նրանքը» ՀՅԴ-ում ՀՀՇ-ին են ծառայում, Երևանում՝ Մոսկվային, Մոսկվայում՝ Վաշինգտոնին, Վաշինգտոնում՝ Իսրայելին, Իսրայելում՝ սատանային.

Եվ միակը,

միակը,

ում նրանք չեն ծառայում,

իրենց Հայրենիքն է։

«Ոսկե եղեգներ» շարքում նկատելի է Վարուժանի «ներկանությունն» ու նրա ստեղծած արքետիպերի քայքայումը, բայց «Ոսկե եղեգը» նաև գրական-պետական մրցանակն է, որին 1999 թ. արժանացավ Լևոն Խեչոյանը «Սև գիրք, ծանր բզեզ» գրքի համար։

Ես ստիպված եմ լավ գրել,

քանզի մրցանակ են տալու։

Ահագին փող։ Քյաշ։ Բոլ դրամ։

Բայց իրականում Շեկոյանի վերաբերումքը գրական մրցանակներին այլ է. «….Ուրախանում եմ, որ գրողի հանդեպ պետությունն անտարբեր է։ Ես շատ շնորհակալ եմ Լևոն Տեր-Պետրոսյանից և Ռոբերտ Քոչարյանից, որ ինձ չեն կանչել և դոշիս այդ երկաթներից չեն կպցրել և ինչ-որ ավելորդ պարտականությունների տակ չեն քաշել»[9]։

Պարտականությունների տակ ընկնել չսիրող Շեկոյանն ահազանգում է. «Ճորտ ենք, ճորտ ենք, ճորտ ենք մենք, ճորտ ենք ու ստրուկ….»։ Եվ զարմանալիորեն բանաստեղծությունն ունի «Rock» վերնագիրը։ Ռոք երաժշտությունը ժամանակի ընթացքում ասոցացվել է սոցիալական և քաղաքական պայքարի հետ, աչքի է ընկնում ըմբոստության կոչերով, անհանդուրժողականությամբ։ Այս համատեքստում Շեկոյանի ընտրած վերնագիրը երկակի է ընկալվում։ Մի դեպքում բանաստեղծությունն ինքը ըմբոստության կոչ է, մեկ այլ ընթերցմամբ՝ պարոդիա է, որոշ իմաստով՝ արքետիպի քայքայում։

Շարքում առանձնանում է «Հին սեր» բանաստեղծությունը։ Երբեմնի սիրածին՝ իր հազարան հավքին, որը հիմա մի մսե ճարպագունդ է դարձել, հանդիպել է քրջի բազարում։ Փշրվել է հեռվում թողած սիրո լուսավոր առասպելը։ Հազարան հավքը ոչ միայն չի կարողացել քաոտիկ աշխարհը կանոնակարգել, այլև ինքն է աղճատվել։

Երբեմն միևնույն տեքստի մեջ գրողը կարող է օգտագործել մեկից ավելի այլ տեքստեր։ Օրինակ՝ «Փախստական» բանաստեղծության մեջ բանաստեղծը մե՛րթ դիմում է «Վահագնի ծնունդի» պատկերային համակարգին, մե՛րթ քանդում Դուրյանի տեքստը (Դուրյանի պարագայում գոնե հրդեհը սփոփանք էր)։

Մոլեգին այդ կրքերից

բոց ելաներ ու հանցանք։

* * *

Խեղճացած է հոգիս. հոն

ո՛չ հրդեհ կա, ո՛չ մատյան։

Շարքում առկա է միջտեքստայնության մի հետաքրքիր դրսևորում ևս, որը Ժ. Ժենետը կոչում է պարատեքստայնություն։ Վերջինս արտահայտվում է տեքստի և նրա վերնագրի հարաբերությամբ։ Նման օրինակներ են «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի», «Յորդորակ», «Միթե վերջին», «Ողբ հայրենասիրի», «Այս ջուր խմեք սառնորակ» և այլ գործեր։ Այս օրինակներում ունենք տեքստի և վերնագրի անհամապատասխանություն։

Օրինակ՝ «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի» բանաստեղծության մեջ գրողն օգտագործում է «օքեյ», «տասովկա», «հաբըռգել», «խարոշի» և նման այլ բառեր՝ ցույց տալով հայկազյան լեզվի մերօրյա վկճակը։ Կամ «Միթե վերջին» բանաստեղծության մեջ երևում է գրողի անտարբերությունը իր ստեղծածի, օրվա հրամայականների հանդեպ.

Ես ցփնում եմ այս անհասցե օդում

երգեր՝ պարզունակ ու դեֆիցիտ։

Երգում եմ անվերջ ու թռչկոտում,

զի թռչուն եմ՝ սովորական ծիտ։

Այնինչ իր գրական նախորդը՝ Տերյանը, ցավով արձանագրում էր պատմության կամ մշակութային դարաշրջանի վերջը և իր մտահոգությունները ձևակերպում էր այսպես. «Մի՞թե վերջին պոետն եմ ես, վերջին երգիչն իմ երկրի»։

Գրքի վերջին՝ «Հետմահու երգեր» շարքը որոշ իմաստով ամփոփում է։

Մի իրիկուն երջանիկ պատահականությամբ աշխարհ եկած բանաստեղծը որոշեց երկար մնալ, բայց նրա սյուժեն կարճ էր՝ լցոնված անկապ բառ ու բանով։ Իսկ շրջակա աշխարհն անտարբեր է. «Ոչ ոք չասաց՝ բարով եկար, ոչ ոք չի ասի՝ գնաս բարով («Անկոչ հյուր»)։ Բայց դա կարծես առանձնապես չի էլ հուզում բանաստեղծին, և մեզ էլ խորհուրդ է տալիս նույն անտարբերությամբ նայել աշխարհին.

-Շատ մի լրջացեք

ու տրտնջացեք.

կամ դրախտ կընկնեք,

կամ էլ՝ դժոխք։

Ամփոփելով իր ապրած կյանքն ու ստեղծագործական ճանապարհը՝ Շեկոյանն անդրադառնում է նաև Աստծո կերպարին։ Այն մեկ աշխարհի տերն է, որի դրվածքն ու կանոնները փոխել չեն կարող հին աշխարհի հին տերեր Բուշը, Ստալինը, Երկաթե Լեդին («Ոչ ոք»), մեկ էլ քանդվում է ամենակարող Աստծո մասին միֆը.

Պրծավ. քեզ արդեն չեն կարող փրկել

ո՛չ Որդին, ոչ էլ հերը՝ Եհովան։

Որպես պարոդիայի օրինակ ուշադրության արժանի է «Արդի պոեզիա» վերնագիրը կրող բանաստեղծությունը։ Այն ծայրեծայր Գյոթեի «Վարդը» բանաստեղծության պարոդիան է։

Փոքրիկ տղան «Շիսսոտ» տեսավ,

տեսավ «Շիսսոտ» մայլի միջին,

«Շիսսոտ» տեսավ ուրախացավ,

մոտիկ վազեց սիրուն մաշնին։

Բաստեղծության վերնագիրը բացատրում է Շեկոյանի ընկալումը։ Արդի պոեզիայի թեմաներ են դառնում մայլի միջի «Շիսսոտը», Կոնդի Բիջը։ Ժամանակակից ընթերցողը պահանջում է «քյասար ու չորով» գրված գրականություն, որովհետև սա է կյանքի իրական պատկերը, որովհետև գրականությունն սպառել է թեմաները ու խեղճ Շեկոյանն ստիպված է Աննա Իսրայելյանի հոդվածները հանգավորել («Չի՛ք պոեզիա»).

Չի՛ք պոեզիա. օդի մեջ

քաղաքական ճառեր են,

կուսակցական երգեր են,

հայրենաշունչ բառեր են։

Եվ ճիշտ է Զավեն Ավետիսյանը, թե իրական կյանքի ճշմարիտ պոեզիան ուրիշ կերպ ստեղծվել չէր էլ կարող մեր օրերում։

Շեկոյանի դեպքում տարօրինակ է բանաստեղծական չափի պահպանումը, ինչը նրա ստեղծած պոեզիայի գլխավոր առանձնահատկությունն է, որով շեշտվում է վերջինիս խաղային բնույթը։

Այսպիսով՝ ուսումնասիրելով Արմեն Շեկոյանի «Անտիպոեզիա» ժողովածուն և հետևելով նրա՝ տարբեր հարցազրույցներում հնչեցրած մտքերին՝ կարող ենք Շեկոյանի ժողովածուն ամփոփել այսպես.

«Անտիպոեզիա» ժողովածուում ակնհայտ է ավանգարդիզմի ազդեցությունը, քանի որ այն սկզբունքները, որոնք հետևողականորեն կիրառում է գրողը, բխում են ավանգարդիզմի տեսությունից։

Շեկոյանը քայքայում է պոեզիան բառային մակարդակում՝ պահպանելով բանաստեղծության ավանդական չափը։ Դրանով էլ ավելի է շեշտվում անտիպոեզիայի երևույթը։ Ստեղծվում է պարադոքս. Շեկոյանը կերտում է հակաբանաստեղծական բովանդակություն բանաստեղծական չափերի մեջ։

Այս ժողովածուում Շեկոյանը կիրառում է միջտեքստայնության տարբեր դրսևորումներ՝ ինտերտեքս, հիպերտեքս, պարատեքս ևն։

Միջտեքստայնության տարբեր դրսևորումները ծառայում են պոեզիայի քայքայմանը, քանի որ դրանք մեծապես պարոդիկ բնույթ ունեն։

Պոեզիայի քայքայմանը զուգահեռ՝ Շեկոյանը քայքայում է նաև բոլորիս կողմից ընդունված արքետիպերը։ Օր.՝ քայքայվում են Աստծո, հազարան հավքի, պոետի և այլ արքետիպեր։

Վերը նշված բոլոր երևույթները ծառայում են ժամանակակից մարդուն անհանգստացնող հարցերի, խնդիրների նկարագրմանն ու բացահայտմանը։

Շեկոյան Արմեն, Անտիպոեզիա, Երևան, Վան Արյան, 2000, 191 էջ։

Գրականության տեսության արդի խնդիրներ, Երևան, ԵՊՀ, 2016, 330 էջ։

Գրական թերթ, 2000, թ. 10, 13-14, 21-22, 23-24։

Գրական թերթ, 2001, թ. 17։

Հարցազրույց. Մի դատիր, որ չդատվես, 30.10.2019։

Հարցազրույց. Ինձ գիտեն բոլոր մեղավորները, 30.10.2019։

Հարցազրուց. Կերթամ. մի՞թե լավ տղա եմ Սվո Ռաֆից կամ Շուկշինից, https://www.aravot.am/2013/12/26/418518/ , 30.09, 2019։

[1]Ինձ գիտեն բոլոր մեղավորները (հարցազրույց Վարդուհի Սիմոնյանի հետ)։ https://www.tert.am/am/news/2015/03/28/armen-shekoyan/901461 ։

[2]Մի դատիր, որ չդատվես (զրույց Վիոլետ Գրիգորյանի հետ)։ https://granish.org/mi-datir/ ։

[3]Տե՛ս Գրականության տեսության արդի խնդիրներ, Երևան, 2016, էջ 198։

[4]Տե՛ս Գրական թերթ, 2000, թ. 10։