ՌՈՒՍ ԴԱՍԱԿԱՆ ՊՈԵԶԻԱ | Ընտրանի

Ալեքսանդր Բլոկ

Գիշեր է, փողոց, լապտեր, դեղատուն,
Անբովանդակ ու աղոտ լույսը:
Մի քառորդ դարի կյանք եւս քեզ տուր –
Նույնը կլինի ողջն: Անհույս է:

Կմեռնես – սկզբից կսկսես կրկին,
Դարձյալ կլինի եղածն արդեն.
Գիշերը, սառցե ծուփը ջրանցքի,
Ապա դեղատուն, փողոց, լապտեր:

***

Իվան Բունին

ԳԻՇԵՐ

Սառցե գիշեր է, միստրալ
(Նա դեռ չի լռել):
Պատուհանին՝ հեռափայլ
Բլուրներ, լեռներ:

Անշարժ լույս՝ ոսկե թելով
Սնարիս հասած:
Աշխարհում մենակ ենք, լոկ
Ես եմ եւ աստված:

Միայն նա է, որ գիտե
Մորմոքն իմ մեռյալ՝
Բոլորից պահած… Ցրտեր,
Ճաճանչներ, միստրալ:

***

Նիկոլայ Գումիլյով

ԳԵՐԵԶՄԱՆԻՑ ԱՆԴԻՆ

Գետնի տակ գաղտնի քարայր կա մի,
Դամբարաններ կան վսեմափայլ,
Բոց-անուրջները Լուսաբերի,
Հածող պոռնիկներ շափաղաքայլ:

Կմեռնես փառքով կամ էլ՝ առանց,
Բայց մահը կգա՝ տիրակալի
Խոժոռ աչքերով, տարիքն առած
Այդ բանվորն՝ անշտապ ու տաղտկալի:

Նա միջանցքներով կտանի քեզ,
Աշտարակներով քեզ ման կտա:
Չռված հայացքով գլխի կընկնես,
Որ երազ է դա առմշտական:

Եւ դամբարանում արդեն, երբ հուր-
Երկնատաճարը կտենչաս դեռ,
Կողքիդ կտեսնես պոռնկուհուն՝
Սուր ատամներով մարգարիտե:

Նա կհեշտանա – մարմնիդ իջած –
Քեզ համբուրելով չարաթաթախ:
Չես կարողանա շարժվել, ճչալ…
Եւ վերջ: Եւ անվերջ կլինի դա:

***

Բորիս Պաստեռնակ

Փետրվար: Թանաք գտնել` լացել,
Գրել փետրվարն հեծկլտոցով,
Քանի դեռ թնդուն ջրկացեխն`
Այրվում է գարնան սեւաբոցով:

Կառք գտնել: Եւ վեց գրիվնայով,
Ավետման միջով, անվականչի,-
Տեղափոխվել` ուր տարափն այրող
Արցունք-թանաքից զիլ կհնչի:

Որտեղ, հանց ածուխ կտրած տանձեր –
Հազար սերմնագռավ մերկ մորճերից
Լճեր կնետվեն ու փուլ կածեն
Չոր վիշտը` խորքում խոր աչերի:

Հալուտներն են անդ սեւեր ցրել,
Ճիչեր են քամու դաշտն ակոսում,
Պատահմամբ – ուստի՝ եւ անվրեպ –
Հեծկլտոց-բանատողն է հոսում:

***

ԵՐԱԶ

Տեսա աշունն աղոտ խաղում կիսալույսի,
Մի խեղկատակ խմբում քեզ ու ընկերներիս,
Ու իմ սիրտը-բազե՝ ելած արյան որսի,
Երկինքներից դեպի քո ափերն էր գալիս։

Սակայն ժամանակը ծերանում էր, հանգում,
Եւ, շրջանակները փառով արծաթելով,
Արեւածագն այգուց պատուհանն էր գրկում
Սեպտեմբերի արնոտ արցունքներով։

Սակայն ծերանում էր ժամանակը անցիկ,
Մետաքսն աթոռների ճաքճքում էր անկար,
Հանկարծ ուզում էիր խոսել… պապանձվեցիր.
Ու երազը – զանգի մի խուլ հնչյուն – հանգավ։

Ես արթնացա։ Սեւ էր, սեւ աշնանը սազող,
Այգը, եւ քամին էր հեռանալով քշում,
Ինչպես ծղոտի թոն՝ սայլի հետքից վազող,
Վազող կեչիների շարքը երկնի մուժում։

ՀԱՄԼԵՏ

Աղմուկն հանգավ: Ելա բեմահարթակ:
Հենված ահա դռան կողափայտին՝
Հեռու արձագանքում ես կկարդամ,
Թե ինչ գիր է գրված իմ ճակատին:

Ինձ է նշան բռնել խավարն անծայր՝
Դիտակների շարքով բյուրաչքանի,
Թե կարող ես միայն, ով Աբբա Հայր,
Այս գավաթը հեռու տար ինձանից:

Եւ սիրում եմ ես քո հղացքն համառ,
Համաձայն եմ խաղալ դերն այդ, սակայն
Ուրիշ դրամա է բեմում հիմա,
Ազատիր ինձ, փրկիր եւ ա՛յս անգամ:

Որոշյալ է բայց կարգն արարվածի,
Եւ անբեկանելի՝ ավարտն ուղու:
Ես մենակ եմ, շուրջս՝ փարիսեցիք:
Մարդն ապրում է կյանքը, ոչ թե՝ խաղում:

***

Օսիպ Մանդելշտամ

Ինչո՞ւ է հոգին այսպես երգուն,
Թովիչ անուններն՝ այսքան սակավ,
Ակնթարթային ռիթմը՝ երգում
Դեպք-Աքվիլոն է հանկարծական:

Նա փոշու ամպ է վերեւ հանում,
Խշրտում՝ թղթով տերեւափայլ
Եւ այլեւս չի վերադառնում
Կամ հետ է գալու՝ լիովին այլ:

Օրփեոսի հո՛ղմ, արձակ վարգով,
Սուրա՛ դեպ ծովերն ազատերկիր, –
Եւ, փայփայելով աշխարհն անգո,
Ես մոռացել եմ «Ես»-ն անհարկի:

Խաղալիք թավուտներում՝ անել,
Ես մի լազուրե անձավ ընկա…
Մի՞թե հիրավի իսկական եմ
Եւ իսկապե՞ս էլ մահը կգա:

***

Վլադիմիր Նաբոկով

ՓԱՌՔԸ

Եւ ահա մտնում է, ասես թե՝ ակերով – ոտքի տակ,
ազազուն ու մոմեղ, սեւ մուր՝ կարմիր պնչում,
եւ նստել ու չեմ կարենում որոշել, մա՞րդ է դա,
թե՞ հենց այնպես – խոսող, զրուցասեր աճյուն։

Լկտի ուզվորի պես, հանրակացարանի պատուհասի,
որպես մանկության չարագույժ ընկեր, կամ ավագ գործակալ
(մի տեսակ շչախոս շշուկով, չե՞ք ասի,
ի՞նչ էիք անում դուք այնտեղ), հանց երազ անակնկալ,
հանց դահիճ, գործակալ, չարագույժ ընկեր մանկության,
ինչպես բալկանյան նորավեպ, ազդված, էն ի՞նչ էր,
սիմվոլիստներից, բայց՝ է՛լ վատ։ Բաներ կան, բաներ կան,
որ… նույնիսկ… (Ակակի Ակակիեւիչը
սիրում էր, եթե հիշում եք, «խոսքի որոմ ու մոլախոտ»,
եւ նա հենց Բարբառ է, հյուրս, որ մոմից է),
եւ սիրտս ձգտում է, սիրտս ընկնում է ձեռուոտ,
եւ ես չեմ կարենում։ Իսկ նրա զրույցը
կարծես փլվածք է, սարն ի վար անկում է, զառիկող,
եւ թլվատն ու հեզը պիտի լսեն այդպիսի մի բարբառ,
եւ լինեն միմիայն առույգ պարոնին ունկնդրող,
քանի որ իրենք անբառ են, եւ քանի որ՝ անփառք։

Որպես խղճի ծաղրանմանակում՝ դրամայում ճղճիմ,
որպես դահիճ ու դող, լույսի վերջին բողբոջ,
օ, բարձրացիր, ալիք, լռությունը շնորհակալ է եւ ա՛յդ շնչի –
եռաբարդ մեղեդու համար այդ։ Ոչ,
հնչյուններն այդ վեր են լեզվիս ուժից,
զի խոսում է հյուրս – ծանրակշիռ այնպես,
պարոնայք, եւ այնպես ուրախ, եւ ծնունդն այդ իժի
պանամա է կրում, մերթ սաղավարտ ու մերթ ֆուրաժկա, ֆես.
տարբեր իրեղ փաստարկների ցուցադրանք,
գլխարկները, ինչպես մտքեր՝ դրսի կողմից,
կամ, հնարավոր է, ա՜յ քեզ զարմանք,
թե կատակասերը դրանով ցույց տար ինձ,
որ ես երկրներն եմ փոխել, որպես կեղծ փող,
շտապով, վախենալով հետ շրջվելուց,
որպես թե ուրվական մի երկփեղկվող,
երկու հայելու մեջ դրված մոմ, լողալով դեպի վերջալույս։

Դեպի այն մարգերը, որտեղ երեխա՝ բաց թողնելով
ապոլոնին՝ լաց եմ եղել, եւ է՛լ հեռու,
մինչ եղեւնու պուրակ – մութի հաստ զոլերով,
որոնց միջով միջօրեն էր խցկվում եռուն։
Բայց բառն իմ կամուրջ է ողջ աշխարհի միջով,
եւ ես, ինչպես ճաղե ստվերների փունջը,
ծպտյալ անց եմ կենում անվերջ այդ կամրջով
դեպի հայրենիքիս վառվող աղջամուղջը։
Ես ինձ կուռք եմ տեսնում, կախարդ, թռչունաձեւ
գլխով, ձեռնոցներով զմրուխտ, հագած-կապած
լազուր թեփուկ։ Անց եմ կենում։ Վերընթերցեք
այս տողերը եւ կանգ առեք ապա։

Ուղերձ առ գոյություն չունեցողներ, սակայն
կամուրջ չէ խշշոցն այդ, այլ շղթա ամպերի,
եւ զուրկ ամենապարզ բարիքներից անգամ
(որ է՛ հասնելն աչքին, արմունկ ու քունքերին),
«քո թշվառ գրքերը», նետեց նա համարձակ,
«անհույս պիտի կորչեն արտաքսման մեջ։ Այդ է.
երեք հարյուր մամուլ պարապ գիրն այդ արձակ
ցրիվ կգա, սակայն իսկական սաղարթը –
կա՝ թե որտեղ ընկնի, թխկու մանուշակե
արյամբ ցողված կածան կա, կա Ռուսաստան,
շեմք կա, ուր դարսվում են մուսաները ոսկե,
առվակներ կան, իսկ քո գրքերն աստանդ,
անջրանցք ու անշեմք, անարահետ, անհող,
կընկնեն դատարկի մեջ, ուր դու ճյուղ ես տնկել,
հանց անշնորհ դերվիշ՝ կեղծիքի չդիմող,
նա չի կարող երկար ծխե օդում ծաղկել։
Եւ ո՞վ աշնանային գիշերում, ո՞վ, ինչո՞ւ,
ռուսաց ծայրամասում, լամպով, քուրքը հագին,
ծխախոտի պարկուճների, ինչ-որ թեփի միջում
եւ այլ լուսավորված անպարզությանց կողքին,
ո՞վ կխորասուզվի քո արձակի էջում
խուլ աղմուկի ներքո բուռն անձրեւազարկի,
որտեղ ահագնացող խշխշոցը կեչու
բարձրացնում է գիրքն իր մակարդակին։

Ոչ, ոչ ոք ու երբեք լայնությունում այն մեծ
չի հիշատակելու մեկն անգամ բազում էջերիդ,
արդ վայրին կմնա վայրի անտեղյակության մեջ,
եւ քեզ համար իր ստեպը չի մոռանա ընկերը ստեպների։
Երկար բանաստեղծության մեջ գրողի՝ «Փառքը» վերնագրով,
այսպես ասած, գրավում է խնդիրը, չարչարում
ընթերցողի գիտակցությանն առնչվելու միտքը։ Ցավոք,
դա էլ է ժամանակի հետ հավերժ մարում։
Կրկնիր իմ հետեւից, որպեսզի քաղցրանուշ խոցում
մինչեւ վերջ, երկինքներ ճանկռտես, ո՛չ, երբե՛ք, անգամ
չի առկայծի իմ անունը – լոկ գուցե հատուկ մի գործում
(ինչպես աստղն է առկայծում ամպերում ողբերգական),
ծանոթագրման մեջ՝ վտարանդիական մի գերեզմանոցի
անվանման հետ մեկտեղ, եւ միեւնույն շարքում գրված
անունների կողքին՝ ուղղագրության գծով մի քանի եղբայրակցի՝
տեղի պարագայով անձիս պարտադրված։
Կրկնեցի՞ր։ Բայց եղել է, եւ ոչ առանց շուքի,
գրոտել ես նաեւ լեզվով լրիվ օտար,
եւ հիշի՛ր բացառիկ անիսոնի համն այն ճիգ ու ջանքի,
ջղաձգումներն այն անձկության մեջ բառակատար։
Եւ տեսիլք մի. հայրենիքում։ Վարպետ։ Աննկուն կամք։
Ամբարտավան։ Սակայն ձեռք չեն տա։ Վեհերոտ
թարգմանություն, հատված։ Երկրպագուներ ու։ Եվրոպական
արժեք։ Ամառանոց Ալուշտայում։ Հերոս»։

Ծիծաղում եմ այդժամ, եւ հանկարծ իմ գրչից
սիրելի անապեստն է թռչում,
գրերը դառնում են սրընթաց, ոսկեժիր
հրթիռներ՝ գիշերվա մութ միջում։
Երջանիկ ու գոհ եմ, որ խիղճն իմ խառնասեր՝
քնեած մտքերի, տենչերի վարժ կավատ,
չդիպավ ամենա՛ ծածուկին, ու ես է՛լ
երջանիկ եմ այսօր, գոհ եմ արդ։
Այդ գաղտնիքը տա-տա, տրա-տա-տա, տրա-տա-տա,
ստույգ ասել – իրավունք ես չունեմ։ Ու կրկին
իմ ծիծաղն է շարժում երազանքն այդ դատարկ՝
ընթերցող ու մարմին ու փառքի։
Անմարմին աճեցի (ե՛մ առանց արձագանք),
եւ ինձ հետ՝ գաղտնիքս – ամեն ժամ, ամեն օր։
Եւ ինձ ի՞նչ, թե գիրքը փոշի է, երբ անգամ
բաժանումն երկրիս հետ բան է մի մասնավոր։
Խոսք չունեմ, կա՛ս հմուտ, օ, գիշեր, գաղտնաթեւ,
եւ սակայն աստղերի տակ դրի ես տառեր,
եւ իմ մեջ կարդացի, թե ինչպես ինձ հաղթեմ,
ստույգ ասել՝ իրավունք չեմ առել։
Չգերված ես երբեք մեծ ուղու հմայքով,
տենչերով՝ վառ լույսեր զգեցած դարերում,
անաստված մնացի ես ազատ իմ հոգով,
անհամար կուռքերով վխտացող աշխարհում։
Բայց մի օր ըմբռնման շերտերի ճեղքերից՝
խորացած ինքս իմ գաղտնիքում հիմնական,
ես տեսա, որպես թե հայելում՝ կյանքն ու ինձ,
եւ այլ բան, մի այլ բան, մի այլ բան։

Դեւը

Ո՞ր տեղերից: Այդ ի՞նչ ցավ է շնչած օդդ
շաղում, թռչող էակ: Շրթունքներդ դարձյալ՝
գունատ, իսկ թեւերդ ինչո՞ւ ծովահոտ են:

Եւ դեւն ի պատասխան. «Ջահել ես դու, քաղցյալ,
սակայն չես հագենա հնչյուններով: Հեռու
մնա այդ լարերից պրկած եւ այլաձայն:

Լռությունից բացի չիք մեղեդի վերում:
Լռության համար ես ստեղծված: Բուռն, ճանաչի՛ր
նրան՝ քարի վրա, սիրո եւ աստղերում»:

Չքվեց: Ցայգն էլ: Աստված ինձ պատվիրեց՝ հնչի՛ր:

***

Իոսիֆ Բրոդսկի

ԳՐԵԹԵ ԷԼԵԳԻԱ

Սառն անձրեւին Բորսան սյունաշարով
Ինձ էլ ապաստանեց կյանքում այնմիկ։
Ես դա համարեցի Աստծո շնորհ։
Եւ ճիշտ էի, գուցե։ Չէ՞ երջանիկ
Եղա, ապրում էի՝ հրեշտակաց
Գերի, զվարճանում՝ հուշկ ու չարքով։
Իրենց շքամուտքում, ճամփան փակած,
Սպասում դարանամուտ՝ որպես Հակոբ,
Սանդուղքն ի վար վազող գեղեցկուհուն։
Ամենն անլուր չքվեց։ Առմիշտ։ Թեպետ
Նայում պատուհանից, գրելով՝ «ուր»,
Հարցական չեմ դնում։ Արդ՝ սեպտեմբեր
Ամիս։ Դեմս՝ այգի՝ ծառերի շար։
Հեռավոր որոտն է ունկս խցում։
Փարթամ սաղարթներում՝ տանձեր լեցուն –
Կախ են ընկած, որպես որձանշան։
Եւ դեպ ննջող միտքս, լոկ տարափից այս խոլ,
Ինչպես հեռու զարմի խոհանոցը – կծծին,
Իմ լսողությունը ներս է թողնում մի ծիր,
Դեռ ոչ մելոս, արդեն ոչ էլ ժխոր։

* * *
Մոխի՜րը գիտի, թե ինչ ասել է՝ ի սպառ այրվել:
Ես նույնպես ասեմ՝ կկոց նայելով դեպի հեռուն.
քամին ամեն ինչ չի տանի, ոչ մի հսկա ավել
բակում ամբողջը չի սրբելու:
Ծխուկ կլինենք, կամ նստարանի ստվերում՝ թուք,
եւ ներս չի թողնի մեր մութ անկյունը ճառագայթին:
Ու մենք մեր օրվան երկար կսպասենք՝ աղբակույտում,
հումուսում, շերտում մշակույթի:
Ու կեղտոտելով թին – հնագետը, երախը բաց՝
փսխել կփորձի… բայց իր գտածը կդեգերի՝
թնդացընելով աշխարհը, որպես կիրք անթեղած
կամ հակավարկած հին բուրգերի:
«Լեշ» – փորը գրկած կարտաշնչի՝
մեզ ըմբռնելով, որքան գետինը՝ ամպածերպին,
քանի որ լեշը ազատությունն է՝ ամբողջ-բջջից.
աստվածացումը՝ մասնիկ-կերպի:

* * *
Դուբլին: Ելնում եմ ճայերի ճիչից:
Արշալույսի մեջ այնպես են հնչում,
ինչպես հոգիներ – խորտակ ու ի չիք –
որոնք թախիծը էլ չեն ճանաչում:
Ամպերը ծովում՝ հանց խաղի մուտքին
սպասող թատրոնը՝ երեք-չորս հարկով,
կամ անօգության ու ցասման հետգիր՝
կույրի այբբենով եւ ապակեկող:
Մեռյալ պուրակում կանգնած արձաններ.
եւ ես ցնցվում եմ. տանն եմ – ստույգ՝ կողքին:
Կյանքը: – Այսինքն` պիտի վերծանես
քեզ անհոդաբաշխ ոռնոցի խորքից
կամ ամայքներից քարացածության:
Քաղաք – ուր ծնվել ինձ վիճակված չէր,
բայց ուր՝ մի վերջին համարձակությամբ
կարող եմ մեռնել, սակայն՝ չկորչել:
Ճայերի ճի՜չը – մահ լեզվակարգի,
ձայնի մարտն ընդդեմ օդի. այդ ձո՜րձը.
խցված` հույզերով առաջին էգի՝
առ դավաճանած առաջին որձը –
ունկ-վարագույրն է ծվատում եռքը
կտցի, պահանջում՝ սղել օտարոտ
բառերն ու նորից սկսել մեներգը
մի ոչ մարդկային՝ մաքուր նոտայով:

Ընտրություն ու թարգմանությունը` Ավագ Եփրեմյանի