Ուոլլես Սթիվենս | Սև կեռնեխին նայելու տասներեք եղանակ

Ամերիկացի մոդեռնիստ բանաստեղծ Ուոլլես Սթիվենսը (Wallace Stevens, 1879-1955) ծնվել է Փենսիլվանիայի Ռեդինգ (Reading) քաղաքում, կրթություն ստացել Հարվարդում, այնուհետև Նյու Յորքի Իրավաբանական դպրոցում (New York Law School)։ Կյանքի մեծ մասն անցկացրել է Քնեքթիքութ նահանգի Հարթֆորդ քաղաքում՝ իբրև ապահովագրական ընկերության գործադիր տնօրեն: Բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն հրատարակել է 44 տարեկանում և ընթերցողների շրջանում համբավի արժանացել կյանքի վերջում՝ 1951 թվականին Գրքի ազգային մրցանակի, իսկ 1955 թվականին՝ պոեզիայի համար Պուլիցերյան մրցանակի արժանանալուց հետո: Ընդսմին՝ արդեն իսկ 1940-ական թվականներին քննադատները նրան ընդգրկում էին կենդանի ամենահայտնի գրողների շարքում։
«Սև կեռնեխին նայելու տասներեք եղանակ» շարքը նրա բանաստեղծությունների առաջին` «Ներդաշնություն» (Harmonium, 1923) ժողովածուից է, որը հեղինակը նկարագրում է իբրև տասներեք տարբեր «զգայություններ (sensations)»։ Այս «զգայությունները» կարճ, գրեթե առանձին բանաստեղծություններ են՝ յուրաքանչյուրն ինչ-որ կերպ սև կեռնեխին հղվող, որոնք Սթիվենսը գրել է ճապոնական հայկուներից (haiku) ներշնչված, թեպետ դրանցից ոչ մեկն էլ չի համապատասխանում հայկուի ավանդական սահմանմանը։ Ինչպես բանաստեղծության վերնագիրն է հուշում, այս պատառիկներն ունեն տարբեր հեռանկարներ, և սև կեռնեխը բանաստեղծությունների ծավալմանը զուգահեռ ստանում է բազմաթիվ տարբեր իմաստներ: Ընդհանրապես, բանաստեղծությունը կարծես հուշում է, որ իրականությունը միշտ հեռանկարի հարց է, որ յուրաքանչյուր մարդ աշխարհին նայում և հասկանում է իր եղանակով:
Ուոլլես Սթիվենսի ամենահայտնի բանաստեղծություններն են՝ «Աշնան վաղորդայններ (The Auroras of Autumn)», «Անեկդոտ սափորի մասին (Anecdote of the Jar)», «Ժամը տասի հիասթափություն (Disillusionment of Ten O’Clock)», «Պաղպաղակի կայսրը (The Emperor of Ice-Cream)», «Կարգի գաղափարը Քի Ուեսթում (The Idea of Order at Key West), «Կիրակի առավոտ (Sunday Morning)» և «Սև կեռնեխին նայելու տասներեք եղանակ (Thirteen Ways of Looking at a Blackbird)»։

I
Քսան ձյունե լեռների մեջ
Միակ շարժվող բանը
Սև կեռնեխի աչքն էր։

II
Ես երեք մտքի էի,
Հանց ծառը
Երեք սև կեռնեխներով։

III
Սլանում էր սև կեռնեխը աշնան քամիների մեջ։
Մնջախաղի մի մասն էր։

IV
Այր և կին
Մեկ են։
Այր և կին և սև կեռնեխ
Մեկ են։

V
Չգիտեմ՝ ինչին նախընտրություն տամ,
Գեղեցկությանը ելևէջների,
Թե գեղեցկությանը ակնարկների,
Սև կեռնեխին սուլելիս,
Թե անմիջապես հետո։

VI
Սառցալուլաները լցրեցին լայն պատուհանը
Բարբարոս ապակիով։
Ստվերը սև կեռնեխի
Հատանցեց այն՝ այստեղ և այնտեղ։
Տրամադրությունը
Հետագծված ստվերում
Անվերծանելի պատճառ։

VII
Օ վտիտ մարդ Հադդամի*
Ինչո՞ւ ես ոսկե թռչուններ պատկերացնում։
Չե՞ս տեսնում՝ ինչպես է սև կեռնեխը
Թափառում ոտքերի շուրջ
Քեզ հետ զբոսնող կնոջ։

VIII
Ես գիտեմ ազնվական շեշտադրումներ
Եվ ջինջ, անխուսափելի ռիթմեր։
Բայց ես գիտեմ նաև,
Որ սև կեռնեխը խառնված է
Իմ իմացածին։

IX
Երբ սև կեռնեխը թռավ տեսադաշտից,
Այն տեսանելի դարձրեց ծայրը
Բազում շրջաններից մեկի։

X
Սև կեռնեխներ տեսնելով՝
Կանաչ լույսի ներքո թռչող,
Անգամ քաղցրահնչության կավատը
Կճչար սաստիկ։

XI
Նա անցավ Քնեքթիքութով
Շքակառքով ապակե։
Մի անգամ վախ թափանցեց նրա միջով,
Նա շփոթեց
Իր հանդերձանքի ստվերը
Սև կեռնեխների հետ։

XII
Գետը շարժվում է։
Պետք է որ թռչի սև կեռնեխը։

XIII
Երեկո էր ամբողջ ցերեկը
Ձյուն էր գալիս
Եվ ձյուն էր գալու։
Սև կեռնեխը նստեց
Մայրու ճյուղերին։

* Հադամ (Haddam) – քաղաք Միացյալ նահանքներում (Քնեքթիքութի նահանգ, Միդլսեքսի շրջան)։

© Թարգմանությունն անգլերենից և առաջաբանը՝ ԹՈՆԴՐԱԿԻ։