Զախար Պրիլեպին | Սպիտակ քառակուսի

– Բարև, Զախա՛րկա: Ծերացել ես:
Գյուղի տղերքով պահմտոցի էինք խաղում խանութի հետևի պարապուտում:
Փնտրողը, դեմքով դեպի դուռը, բարձր հաշվում էր մինչև հարյուր: Այդ ընթացքում բոլորը պիտի թաքնվեին:
Թխադեմ, ծաղկատար, սրված ուսերով տղեկները պահ էին մտնում մոտակա երկհարկանի նորակառույցի լաբիրինթոսներում, ուր աղյուսափոշու և մութ անկյունների միզահոտ էր կանգնած: Մեկնումեկը, տեղը մատնելով, փռշտում էր փռչոտ մացառուտում: Մյուսները կողոսկրերի կաշին պլոկելով խցկվում էին գյուղի դպրոցը պարապուտից բաժանող ցանկապատի անցքերով: Ծառերն էլ էին մագլցում, հետո թռչում ցած ու փնտրողի հետ առաջկտրուկի գլխապատառ վազում դեպի խանութի դուռը, որ «Առաջ՝ ե՜ս» գոռալով ձեռնահարեն դռանն աղյուսով նկարած քառակուսուն:
Որովհետև եթե ոչ «առաջ», փնտրող դու ես լինելու:
Ես ամենափոքրն էի, ու ոչ ոք ինձանով առանձնակի չէր հետաքրքրվում:
Բայց ջանադիր էի թաքնվում, պառկում էի անշարժ, ականջս՝ տղերքի զնգացող ծիծաղին, նախանձելով նրանց հանդգնությանը, արագաշարժ կրունկներին ու հայհոյանքին: Ուրիշ տառերից էր հունցված նրանց հայհոյանքը, իմից տարբեր. երբ նրանք էին հայհոյում, ամեն բառը զնգում ու ցատկոտում էր փոքրիկ ու չար գնդակի պես: Երբ ես էի հայհոյում,- թաքուն, շշուկով, դեմքս խոտերի մեջ թաղած, կամ բարձր, տանը՝ մենակ, քանի դեռ մայրս գործի էր,- բառերը զզվելի կախվում էին շրթունքներիցս, ու մնում էր զուտ թևքով սրբվել, ու հետո երկար նայել թևքիս վրա չորացածին…
Խոտերի միջից գետնասկյուռի պես զգոն հետևում էի փնտրողին: Ու երբ գնում էր հակառակ կողմը, կազակի զնգուն մարտակոչով, ինչպես ինձ էր թվում, կարճլիկ տոտոշներով մանրաքայլ շորորում էի դեպի խանութի դուռը, մռութիս անբնական, ասես պլաստիլինե ժպիտ կարած, սրտումս՝ հաղթական հանդիսավորություն: Փնտրողը մի պահ ծույլ նայում էր վրաս և նույնիսկ կանգ չէր առնում, ասես չէի էլ սլանում դեպի դուռը, այլ ինչ-որ անկապ ու աներես անհեթեթություն էր կատարվում:
Բայց ես ազնվորեն ու անկորուստ դռան սպիտակ քառակուսուն էի հասցնում և՛ ժպիտը, և՛ հաղթականությունը ու այնպես էի շմփացնում դռանը, որ ափս վառվում էր, ու գոռում էի, որ «Առաջ՝ ե՜ս»:
(Առաջ՝ ե՜ս, առաջ՝ ե՜ս, իմ կյա՛նք. ես արդեն այստեղ եմ, դռան մոտ, զարկում եմ ափս):
Բղավելով՝ ոչ առանց հաճույքի թիկունքիցս քրքիջ լսեցի. ուրեմն ինչ-որ մեկը գնահատել է, թե ինչ ճարպկությամբ դուրս թռա, ինչ արագ հասա…
– Ո՜ւխ,- արտահայտվեցի հարկ եղածից բարձր և ինձնից գոհ շրջվեցի՝ ողջ տեսքով վազքարշավից հոգնություն արտահայտելով: Եվ, իհարկե, անմիջապես տեսա, որ ես՝ տկլորս չեմ հիացմունք հարուցել: Էլի Սաշկան է խենթություն անում…
– Ծերացել եմ: Արագ ես ծերանում, երբ սկսում ես արդարացում փնտրել կյանքիդ առաջ:
– Բայց երբ հավատում ես արդարացումներիդ, հեշտ է:
– Ո՞նց չհավատամ, Սա՛շա: Ի՞նչ անեմ, եթե չհավատամ:
Սաշան ինձ չի լսում: Երբեք չի գալիս: Ու չգիտեմ՝ որտեղ է:
– Սա՛շ, իսկ ի՞նչ եմ ասելու, եթե նույնիսկ գամ:
Նրա դեմքը սառած է՝ շրջոնքված շրթունքներով ու եղյամած այտոսկրերով, սառեցրած փոքրիկ թռչնամարմին. դիմախաղ չունի:
– Ցո՛ւրտ է, Զախա՛րկա… Ցուրտ ու խեղդվում եմ,- ասում է՝ ինձ չլսելով:

Արտասովոր էր Սաշկան: Արևոտ մազափունջ, նրբորեն գեղեցիկ դեմքին՝ միշտ բռնկվելու պատրաստ խելացի, զգայուն ժպիտ: Մեղմ ու հոգատար էր կաթնակերներիս հանդեպ. դաս չէր տալիս, զզվելի բաներ չէր ասում, երբեք չէր հայհոյում: Բոլորիս հիշում էր անուն առ անուն ու հարցնում՝ «Ո՞նց ես»: Մեծավարի-պինդ սեղմում էր ձեռքդ: Սիրտդ նրան ընդառաջ էր թռչում:
Բայց իրեն թույլ էր տալիս ծիծաղել տեղական շլդո ու ծռոտն խուլիգանների՝ Չեբրյակով եղբայրների վրա: Կկոցվող աչքերով էր նայում նրանց՝ ժպիտը դեմքից չսրբելով: Չեբրյակովները երկվորյակ էին, Սաշկայից մի տարով մեծ: Երեխա ժամանակ մեծ տարբերություն է: Համենայնդեպս՝ տղերքի համար:
Մի անգամ տեսա՝ ոնց էր ծիծաղում,- միակը մեզնից, որ նույնիսկ ժպտալ չէինք համարձակվում,- երբ Չեբրյակովը մագլցեց ծառն ու զնգուն ճռթոցով մինչև թևատակ պատռեց թևքը:
Սաշկան ծիծաղում էր, և ծիծաղն անճիգ էր ու սրտալի:
– Ի՞նչ ես ծիծաղում,- թևքը մոռանալով՝ հարցրեց Չեբրյակովը: Բիբերն անդադար աջուձախ էին անում՝ ասես չհամարձակելով կանգ առնել Սաշկայի ժպիտի վրա:- Ի՞նչ ես ծիծաղում:
– Թողնողը դու ե՞ս,- հարցրեց Սաշկան:
Ողջ կյանքում Սաշկայի նման, այդպե՛ս ասելու առիթ եմ փնտրել: Բայց երբ առիթը գալիս էր, այդպե՛ս ասելու ուժ չէի գտնում ու նետվում էի կռվի, որ վերջնական չվախենամ: Ողջ կյանքում այդպես ասելու առիթ եմ փնտրել ու չեմ կարողացել գտնեմ, իսկ նա գտել էր՝ իր ինը տարեկանում:
Սաշկայի ուրախ աչքերը ծաղրում էին Չեբրյակովի բիբերի շարժումը, ու թվում է՝ ինձնից բացի դա ոչ ոք չէր նկատել, որովհետև մնացած բոլորը հայացքները փախցնում էին:
Չեբրյակովը թքեց:
Ա՜խ, երեխայի, պատանու, տղամարդու այդ թքե՜լը: Ջղայնության նշան, նշան, որ համբերությունը հատնում է,- ու եթե հենց հիմա չկատաղես, ճանկերդ ցույց չտաս, չբացես ճերմակ լորձով շրջանակված շրթունքներդ, չմերկացնես ջահել ժանիքներդ, հետո արդեն ոչինչ չի ստացվի:
Չեբրյակովը թքեց, հետո հանկարծ կտրուկ պպզեց, բարձրացրեց ձեռքն ու սկսեց զննել պատռված թևքը՝ ինչ-որ բան քրթմնջալով ու միջարկելով հայհոյանքով, որ զուտ թևքին էր վերաբերվում:
– Խեղդվում եմ, Զախա՛րկա: Խեղդվո՜ւմ եմ:
Ես մի կերպ եմ գուշակում սառցակտոր, համարյա անշարժ շրթունքների ասածը: Ձայն չկա:
– Ջուր կուզե՞ս: Ունեմ սառնարա…
– Չէ՜,- ճչում, համարյա խորխում է նա: Ու վախենում եմ, որ բղավոցից դեմքը երկու կես կլինի, ինչպես սառեցրած փոքրիկ թռչնամարմինն է ջարդվում՝ կարմիր ու խճճված ներսը բացելով:
Ցերեկն այծերը շրջում էին գյուղում, հիշում եմ՝ Սաշայի տատն էլ ուներ: Սաշայի տատը մեր գյուղում էր ապրում, ծնողները՝ հարևան: Սաշկան մեկ այստեղ էր գիշերում, մեկ այնտեղ, երեկոյան տուն էր դառնում անտառով:
Երբեմն պատկերացնում էի, որ քայլում եմ նրա կողքից, ամուր ձեռքով բռնել է փոքիրկ թաթս, մութ է, ու ես չեմ վախենում:
Հա՜, շրջում էին այծերն ու անդուր մկկում, ցանկապատին քսելով քորում էին պոզերը: Մեկ-մեկ չափ ընկնելով՝ տխմար փայտե գլուխները կախ վազում էին վրադ. վերջին պահին դոփյունը լսելով՝ շրջվում էիր և անհեթեթ լոնքերով, տղեկի ճերմակ գլուխդ հետ գցած, վախլուկ բիբդ շլած՝ փախչո՛ւմ, փախչո՛ւմ, փախչո՛ւմ, բայց մեկ է, ոչ ցավոտ, բայց խիստ վիրավորական մշտոց էիր ստանում ու փռվում գետին: Դրանից հետո այծն անմիջապես կորցնում հետաքրքրությունը պարտվածի հանդեպ ու մկկալով փախչում էր:
Այծերը հետաքրքրվում էին տղայական խաղերով: Քեզ թփերի մեջ գտնելով՝ ցնցվում էին, աջուձախ անում գլուխները, որձերին բողոքում էին՝ «Էստե՜ե՜ե՜ղ մե՜ե՜ե՜կը պա՜ա՜ա՜ռկած է»: Ամուսինները չլսելու էին տալիս: Եվ այդ ժամանակ այծերը մոտենում էին: Ռունգերը թրթռում էին, ատամները՝ բացվում: «Հէ՜ե՜ե՜յ»՝ հիմար մկկում էին ուղիղ երեսիդ:
«Գելի գլուխն եք կորցրել…»՝ մտածում էիր վիրավորված:
Տղայական աղմուկ-աղաղակի ու հյութեղ քրքիջի վրա այծերը մեզ էլ գտան: Քրքիջը երբեմն մարում էր,- երբ փնտրողը գալիս էր մեր ետևից,- և այծերը մտահոգ էին շրջում՝ նայելով, թե ով էր աղմկում: Գտան Սաշկային:
Սաշկան մեջքը ծառին հենած՝ մերթընդմերթ կռռոցով պատասխանում էր մոտակայքում բույն դրած ու զարմանքով մեր խաղին հետևող ագռավին: Հմուտ ու ծաղրանքով էր կռռում, ինչը, երևում է, ավելի էր զայրացնում ագռավին: Սաշկայի կռռոցը ծիծաղացնում էր տղերքին, և նրանք ծիծաղով մատնում էին թաքստոցը:
Այծն էլ հետաքրքրվեց ծառի տակ նստած «ագռավով» և անհապաղ թամբվեց ու զիջեց պոզերը:
Սաշկան թաքստոցից դուրս պրծավ այծը հեծած, պոզերն ամուր բռնած, կրունկներով գետնից հրվելով և «Առաջ՝ ե՜ս» կանչելով՝ ուրախ հայհույով սլացավ դեպի դուռը:

Իրիկնանում էր, ցրտում, ու տղերքի խաղալու հավեսը փախավ: Արդեն հոգնած էին պահ մտնում և ցանկապատի տակ կամ նորակառույցի պաղած աղյուսների վրա մրսելով՝ քիչ-քիչ ցրվում էին տուն՝ նոր կթած կաթի, հոգնած մայրիկի ու քեֆը լավ հոր մոտ:
Հոգնած խաղավարներից մեկը, ավագ թոկից փախածներին փնտրելուց ձանձրացած, միանգամից, հեշտ, հաշվառքի հարյուրին չհասած էլ՝ գտավ ինձ ու թեթևաքայլ-շիտակ հասավ իմ թաքստոցը:
«Գնա՛»,- անփույթ կարգադրեցին ինձ:
Ու ես սկսեցի փնտրել:
Բարակ ոտքերս բարձր վերուվարելով՝ անցնում էի թփուտով, եղինջը դաղում էր, կոճերիս եղինջի սպիտակ բուշտեր էին ծաղկել, մեջքովս սողում էին սարսուռի հատիկ-հատիկ մրջյունները:
Քիթս վեր քաշելով տեսնում էի՝ մոտենալուս հետ ինչպես են անշտապ իջնում ծառից ու հանգիստ հեռանում՝ տո՜ւն, տո՜ւն… Ու չէի համարձակվում կանչել:
«Էս ի՞նչ եք անում, տղե՜ե՜ե՜րք…»,- մրմնջում էի դառնացած, ասես առաջնագծում մենակ էի մնացել: «Ի՜նչ եք անում…»:
Ագռավը սսկվեց, ու այծերին տուն քշեցին:
Ես անցա տնկարքով, դպրոցի մոտով. տխրած կողերը դեղնին էին տալիս, ծեփը թափվում էր: Պատի տակ ծխում էր պահակը, և կրակն ընդհատուն առկայծում էր…
Վերջին անգամ արյունը մղող սրտի պես:
Քնթուկը թռավ խոտերի մեջ ու ալ կարմիր թրթռաց:
Մթնած փողոցի քարերին սոթ տալով՝ հասա խանութ. արդեն դողում էի, ու մանրիկ կափկափում էին վերջին կաթնատամներս: Դռան սպիտակ քառակուսին աննշմարելի էր:
«Առաջ՝ ե՜ս»՝ շշնջացի ու ափս խփեցի այնտեղ, ուր սպիտակ քառակուսին էր ենթադրվում:
– Տուն եմ եկել, Սա՛շ:
– Ես քեզ կանչում էի:
– Սա՛շա, էլ դիմանալու ուժ չունեմ, կիսիր ծանրությունը:
– Չէ՛, Զախա՛րկա:
Տանը մայրիկն ինձ լվացացրեց տաք, փրփրոտ ջրով թասում:
– Պախկվոցի էինք խաղում, մա՛մ:
– Քեզ գտա՞ն:
– Չէ՜: Մենակ մի անգամ:
Թեյն ու կարագը՝ դեղին, սառը, ասես այգաբացի ջրերին ընկած արևաբծի կտոր: Մի հատ էլ կուտեի: Համ էլ՝ կաթ լցրու թեյի մեջ:
– Մայրի՛կ, ուզում եմ քեզ պատմեմ խաղի մասին:
– Սպասի՛ր, տղա՛ս:
Ու մի բաժակ էլ թեյ: Ու երեք կտոր շաքար:
– Ո՞ւր ես գնում, մա՛մ: Հենց հիմա եմ ուզում պատմեմ…
Բայց՝ գնաց:
Ուրեմն շաքարի կտորներով տնակ սարքեմ:
Սաշկայի ծնողները մտածել էին՝ մնացել է տատիկի մոտ: Տատիկը՝ որ տուն, ծնողների մոտ է գնացել: Այն ժամանակ գյուղում հեռախոս չկար, ոչ ոք ոչ մեկին չէր զանգում:
Նա սառնարանում՝ գյուղի խանութի մոտի դատարկ սառցախցում էր թաքնվել: Խանութից սառնարան ձգվում էր տրորված հոսանքալարը:
Սառնարանը ներսից չէր բացվում:
Սաշային փնտրեցին երկու օր, տատիկը եկավ ինձ մոտ: Ես չգիտեի՝ ինչ ասեմ: Չեբրյակովներին տարան միլիցիա:
Երկուշաբթի վաղ առավոտյան Սաշկային գտավ դպրոցի պահակը:
Մեռած տղան ոտքերն ու ձեռքերը դիմհարել էր սառնարանի դռանը: Դեմքին արցունքներն էին պաղել: Քառակուսի բերանը՝ կծոտած սառցեղեն լեզվով՝ բաց էր:

Թարգմանությունը ռուսերենից՝ ՆերսեսԱթաբեկյանի