Արթուր Բախտամյան | Իոսիֆ Բրոդսկի. Երկխոսություն

Այս պիեսը ծնվեց 2012 թվականին, Երևանի թատրոնի և կինոյի ինստիտուտի դերասանա-հաղորդավարական կուրսում, որի ղեկավարն էի: Հիացած լինելով Բրոդսկի պոետ, արձակագիր, բանախոս, դասախոսով՝ ցանկացա, որ ուսանողները հայտնվեն քչերին հայտնի լեզվի մտածողության, ոչ հեռավոր անցյալի վայրիվերումների և աքսորական վտարանդիից, մինչև նոբելյան մրցանակակրի, ԱՄՆ-ի պոետ-դափնեկրի կոչմանն արժանացած մարդու մտածողության, նախասիրությունների և չսերերի կալայդերում: Նրանցից շատերը այսօր մեր հեռուստաէկրանի դեմքերից են, հուսով եմ, որ նրանք և այս ճանապարհը բռնածները չեն կորցնի իրենց սթափ նայելու ունակությունը:

Հարգանքով Արթուր Բախտամյան

Իոսիֆ Բրոդսկի. Երկխոսություն

1981թ. Լոնդոն, BBC ռուսական ծառայության տաղավարում:

Աննի Էպելբուեն- Ֆրանսիացիները չգիտեն ով է Իոսիֆ Բրոդսկին, վաթսունականներին հայտնի էին միայն Եվտուշենկոյի և Վոզնեսենսկու անունները, իսկ Լենինգրադի մասին լսել էին, որ կան պոետներ, որոնք նոր ճանապարհով են գնում: Ովքեր էին այդ պոետները:

Իոսիֆ Բրոդսկի. – Շատ ընդարձակ թեմա է…Ես կարող եմ խոսել միայն իմ մասին. այդ թվականներին տեղի ունեցավ պոետական պայթյուն: Ամենուրեք պոետներ էին, ի տարբերություն իրենց նախորդների նրանք ազատ էին գրաքննությունից, սոցռեալիզմի դասական պահանջներից …Կուտակված էներգիա կար, գրեթե յուրաքանչյուրը գրում էր ու այդ ամենը պետք է դուրս ժայթքեր: Շատերը եկան պոեզիա, միջավայր կար, և նույնիսկ անտաղանդները ունեին երկրպագուներ: Մենք չէինք տպագրվում, հավաքվում էինք բնակարաններում, ու կարդում էինք մեր բանաստեղծությունները:

Նա եղել է այստեղ`դեռ ոչ գալիֆեով,
Վերարկուն մահուդից էր,
Ինքը զուսպ ու կուզիկ:
Հետո կալանելով սրճարանայիններին`վերջ տվեց համաշխարհային մշակույթին:

(թարգ. Հրանտ Ալեքսանյան)

ԻԲ. -Քաղաքակրթությունը, մշակույթը, իմ կարծիքով ավելի շուտ բանավոր, քան գրավոր երևույթ է: Քաղաքակրթությունը առաջին հերթին հիշողություն է, մենք հասկանում էինք, որ ապրում ենք նախագուտենբերգյան ժամանակաշրջանում, ու ամեն ինչ պետք էր անգիր անել: Ինչպես հազար տարի առաջ Բյուզանդիայում և Ալեքսանդրիայում:
Ռուս գրականությունը սկսվեց Պետերբուրգից: Պետրոսին հանդիմանում էին, որ նա մայրաքաղաքը տեղափոխեց, քանի որ այն հայտնվեց կայսրության եզրին. ծովի ափին: Ռուսական գիտակցությունը տափաստանային է և անկախ այն բանից, որ շրջապատված է ծովերով, բանահյուսություն մեջ ծովը մեծ դերակատարություն չունի: Ծովը երբեք չի դիտարկվում տարածության, անսահմանության խորհրդանիշ: Մարդիկ, որոնք այստեղ հայտնվեցին` նոր մայրաքաղաքում, իրենց զգում էին տերության պռնկին, և կայսրությանն էլ նայում էին կողքից: Գրողի առանձնահատկությունը` օտարացման ունակությունն է:

Աննա. -Դուք չեք ավարտել դպրոցը, ինչպես ձևավորվեց ձեր աշխարհայցքը, ինչպես բացահայտեցիք և այնուհետև թարգմանեցիք անգլիացի մետաֆիզիկ պոետներին:

ԻԲ. – Մրցակցությանից, պայքարելու ոգուց դրդված: Հայտնաբերեցի Ռոբերտ Ֆրոստին, Ջոն Դոնին, պոետներ որոնք բացարձակապես տարբերվում էին մյուսներից: Եվրոպացիները և ռուսները` թեև Ռուսաստանը ոչ այնքան արևելյան Եվրոպա է, որքան արևմտյան Ասիա, աշխարհին նայում են ներսից, ինչպես մասնակիցներ, զոհեր, իսկ անգլիական գրականությունը` կողքից: Այս չեզոքությունը օբյեկտիվություն է հաղորդում:

Աննա. -Ուրեմն անգլիացիների մոտ հայտնաբերեցիք այն, ինչ կար պետերբուրգցիների գիտակցության մեջ:

ԻԲ.- Մենք սխալվում ենք, երբ գովաբանում ենք այս կամ այն պոետին: Պետք է գովաբանել ոչ թէ պոետին, այլ լեզուն: Լեզուն պոետի գործիքը չէ, պոետն է միջոցը կամ պեոզիայի գործիքը: Լեզուն գոյություն ուներ մեզնից առաջ, մինչև այդ պոեզիան: Լեզուն ինքնուրույն մեծություն է, ինքնուրույն երևույթ է, ինքնուրույն ֆենոմեն, որն ապրում, զարգանում և հասունանում է: Պոետը կամ գրողը հայտնվում է մերձակայքում, որպեսզի քաղի պտուղները: Ի՞նչ է պոեզիան,- ըստ էության լեզվական գործառույթի բարձրագույն ձևաչափ: Սրանով ենք մենք տարբերվում կենդանիներից: Պեզիան գրականության ոլորտ չէ, արվեստ չէ, զվարճանք կամ հանգիստ չէ, այն մարդու կենսաբանական նպատակն է: Մարդիկ, ովքեր զբաղվում են պոեզիայով, առավելապես կատարյալ կենսաբանական օրինակներ են: Մեզ համար՝ որպես կենսաբանական տեսակներ, լեզուն ավելի կարևոր է քան Աստված, բնություն, կամ որևէ այլ բան:

Սուրբ ծննդյան ռոմանս

Լողում է թախծոտ անթարգմանելի
Մայրաքաղաքում երգիչը թախծոտ,
Կլորիկ դեմքով դռնապանն էլի
Տխրում է նավթի հին կրպակի մոտ,
Շտապ իջնում է խղճուկ փողոցով
Սիրեկանը ծեր ու դեռ սիրելի,
Հարսանքավորի հանդեսը անցնող
Լողում է թաղծոտ անթարգմանելի:
Մշուշների մեջ, գետեզրից այն կողմ,
Անմեղի դուռն է աղետը բախում,
Մոլորվում է մութ սանդղահարթակում
Եբրայերենի մեղեդին տխուր,
Ու սիրուց մինչև անուրախություն,-
Նոր տարվա շեմին, նախակիրակի,-
Գեղեցկուհին է թեթև թևածում
Չթարգմանելով թախիծը կրկին:
Նոր տարիդ ինչպես մուգ կապույտ ալիք,
Մութ ծովի միջով մայրաքաղաքի
Լողում է թաղծոտ անթարգմանելի`
Ասես թէ կյանքը կսկսվի կրկին,
ասես կլինեն դեռ և փառք, և լույս,
և հաջողակ օր, և լիուլի հաց:
ասես դեռ կյանքը աջ է դառնալու,
երբ հակվել է ձախ:

(Թարգ.Ներսես Աթաբեկյան)

ԻԲ. –Ի՞նչ է արվեստը… Արվեստը տարբերվում է կյանքից, որովհետև այստեղ չի կարող լինել կրկնություն: Այն ինչ կյանքում կրկնություն է, արվեստում կոչվում է կլիշե:

Ռադիոյից լսվում է հաղորդավարի ձայնը.

-Մարդը կղզու նման ինքնուրույն չէ, յուրաքանչյուր մարդ Ցամաքի մի մաս է, և եթե Ալիքը պոկի ափամերձ ժայռը, Ինչպես նաև եթե ողողի հրվանդանը, կամ կործանվի քո կամ բարեկամիդ դղյակը, Եվրոպան կփոքրանա: Յուրաքանչյուր Մարդու մահը պակասեցնում է ինձ, քանզի ես բոլորի մասնիկն եմ և երբեք մի հարցրու ում համար են հնչում զանգերը: Նրանք ղողանջում են Քեզ համար:

Ջոն Դոն

Իգոր Պոմերանցև.1981թ. Ռադիո SVOBODA

-Ջոն Դոնը գրեթե անհայտ էր լայն ընթերցողին, ինչպե՞ս դուք հայտնաբերեցիք:

ԻԲ. -Ինչպես բոլորը: «Ում համար է ղողանջում զանգը» վեպի բնաբանից: Ինձ թվում էր, թե սա բանաստեղծությունից հատված է, բայց պարզվեց, որ նա քարոզիչ է և իր ժամանակ ավելի հայտնի էր քարոզիչ Դոնը, քան բանաստեղծը:

Էլեգիա Ջոն Դոնին

John Donne fell asleep, and all around him slept.
The pictures slept, the wall, the floor,
The tables, rugs, the bolts, the bedding-the latch all slept,
The wardrobe, sideboard, candle, curtains slept.
All was asleep: the bottle, glass and pans,
The bred, the bred-knife, china, crystal, crooks,
The staircase steps, the doors. Night all-surrounding.
All, all lay sleeping.
All was asleep. The window, with its snow.

Ոչ, Ջոն Դոն, այդ ես եմ, քո հոգին:
Ես մենակ եմ թախծում երկնի բարձունքներում,-
Որ բանալով եմ ծնել տառապանքից
Շղթաների պես ծանր միտք ու զգացմունքներ,
Դու այս բեռով չարքաշ կճախրեիր անդին-
Կրքերից, մեղքերից ու վեր ավելի:
Դու թռչուն ես եղել, տեսել ժողովրդիդ,
Թևածել վրայով թեք տանիքների:
Դու տեսար ծովերը, ողջ եզերքն հեռավոր:
Դժողքը զննեցիր քո ներսում, ապա`իրական:
Դու տեսար և Դրախտը ակնբախ լուսավոր-
Բոլոր կրքերց տխրագույնի մեջ շրջանակ հագած:
Դու տեսար այդ կյանքը կարծես կղձին է քո:
Դու հանդիպեցիր Օվկիանոսի հետ
Եվ չորս ծագերում մեգ էր, խավար, ոռնոց:

(Թարգ. Շանթ Մկրտչյան)

Վիլհեմ Վեստայն.1982 VRIJI NIDERLAND

-Տասը տարի է ապրում եք Արևմուտքում, այս ընթացքում ձեռք բերեցիք համաշխարհային ճանաչում: Գրում եք անգլերեն և ռուսերեն: Դուք ձեզ համարո՞ւմ եք ռուս պոետ, թե՞ Նաբոկովի նման, գտնվում եք ամերիկյան գրող համարվելու ճանապարհին:

ԻԲ. –Իհարե ո՛չ: Որոշողը Լեզուն է: Պոետը լեզվի զենքն է, գործիքը, ոչ թե հակառակը: Գրեթե ամեն ինչ, բացառությամբ էսսեների և քննադատության, որը գրում եմ անգլերեն, մնացածը ռուսերեն է: Իմ բանաստեղծություններից մի քանիսը ինքս եմ թարգմանել անգլերեն, Նաբոկովից էլ եմ որոշ բաներ թարգմանել անգլերեն, բայց չի նշանակում, որ ես դարձա անգլիացի կամ ամերիկյան գրող:

ՎՎ. -Վերջին տասը-տասնհինգ տարիների ընթացքում բազմաթիվ գրողներ և նկարիչներ ինքնակամ կամ պարտադրաբար հեռացան Սովետական Միությունից: Համաձա՞յն եք այն կարծիքի հետ, որ իսկական ռուսական մշակութը զարգանում է արևմուտքում, ոչ թե Ռուսաստանում:

ԻԲ. -Մշակույթի մասին չարժե խոսե,լ քանի դեռ այն զարգացման փուլում է: Մշակույթը մշակույթ է դառնում այն ժամանակ, երբ մահանում է: Ես չեմ կարծում, թե ռուս գրականության և արվեստի ամենանշանակալից և կարևոր զարգացումները հիմա կատարվում են Արևմուտքում:

ՎՎ. -Ձեր կենսագրության մեջ ինձ գրավում է մի փաստ: Երբ տասնհինգ տարեկան էիք, հեռացաք դպրոցից, փորձեցիք տարբեր մասնագիտություններ: Լիարժեք միջնակարգ, էլ չասեմ բարձրագույն կրթություն չեք ստացել: Սակայն երբ կարդում ես ձեր բանաստեղծությունները, ապշում ես՝ նկատելով անտիկ գրականության, քրիստոնեական արժեքների, ռուս դասական գրականության իմացությամբ, դուք մրցակցում եք արևմտաեվրոպական ողջ մշակույթի հետ: Տիրապետում եք անգլերեն, լեհերեն, համալսարանի պրոֆեսոր եք: Ինչպե՞ս հասաք դրան:

ԻԲ. …Ես շատ եմ կարդում: Կյանքում մի քանի անգամ ինձ հնարավուրություն է տրվել սովորել և կարդալ: Ուրիշ գործ չունեի: Ընթերցանություն և բանավեճեր` ահա իմ կրթությունը:

ՎՎ. -Ըստ երևույթին այդքանը բավարա՞ր էր որպեզի աշխատեք Միացյալ Նահանգների համալսարաններում:

ԻԲ. -Տարօրինակ է՞, այո՛:

ՎՎ. -Կարդալով ձեր բանաստեղծությունները եզրակացնում ես, որ ձեզ չեն հետաքրքրում միջազգային պրոբլեմները: Սով, աղքատություն, շրջակա միջավայր, ատոմային ռումբ…

ԻԲ. -Այդպես չէ: Իմ պոեզիան ուղղակիորեն կապված չէ քաղաքականության հետ, այն արտահայտվելու միջոց է: Ի վերջո հենց այնպես չէին ինձ մի քանի անգամ ձերբակալում ու հետո վտարեցին երկրից: Նրանց դուր չէր գալիս՝ ինչպես եմ արտահայտում իմ մտքերը: Իրականում ինձ ավելի շատ հետաքրքրում է պատճառը, քան հետևանքը: Ինձ հետաքրքրում է չարիքը, քան նրա կոնկրետ դրսևորումը:

Միայն մոխիրը գիտի` ինչպես են վառվում մինչև վերջ,
Բայց ես էլ ասեմ` կարճատես նայելով ապառնի օրերին.
Ամեն ինչ քամուց տարած չէ, ու ոչ մի ջանասեր ցախավել
Լպստած-մաքուր չի սրբում իր բաժին բակերը երևի:

(Թարգմ. Ներսես Աթաբեկյան)

Դմիտրի Սավիցկի.1983թ, EMOIS

– Այսքան տարի անց ի՞նչ է ձեզ համար Ամերիկան:

ԻԲ. -Հրաշալի է, դուք որտե՞ղ եք սովորել նման հարցեր տալ: Այն, ինչ կար…տարածության շարունակություն:

ԴՍ. -Այլ կերպ ձևակերպեմ: Ռուսաստանի անհասանելիությո՞ւնը փոխեց ձեր վերաբերմունքը նրա հանդեպ:

ԻԲ. -Ինձ խելահեղ է անում մի փաստ, որ չեմ կարող տեսնել փողոցների լոզունգները, լսել ռադիոհաղորդումներ կամ նոր շլյագերներ, հետևել լեզվաբանական կենցաղին: Մյուս կողմից կարծում եմ՝ Ռուսաստանն էլ կարող է նյարդայնանալ այն մտքից, որ ես այստեղ եմ, և չի կարող հետևել, թե ինչ է կատարվում իմ թղթի վրա:

ԴՍ. -Չե՞ք ցանկանում դուրս գալ Ռուսաստանի մագնիսական դաշտից:

ԻԲ. -Բանն այն է, որ մարդը նախ և առաջ ինքնարտահայտվող կառույց է: Եվ այդ կոնտեքստում է ձևավորվում նրա գիտակցությունը, ոչ թէ Մարքսի «Կեցություն է ձևավորում գիտակցությունը»:

ԴՍ. -Ես փոխել եմ այդ դարձվածքը,- չկեցությունն է ձևավորում գիտակցությունը:

ԻԲ. -Գուցե այդպես է, բայց իրականում հասկանալի չէ՝ ով ինչ է ձևավորում` կեցությունը գիտակցություն, թե գիտակցությունը կեցություն: Գուցե սկզբում, իրոք, կեցությունն է ձևավորում, բայց հետո երբ գիտակցությունը ձևավորվում է, նա է դառնում որոշիչ: Այս հանգամանքը Կառլուշան հաշվի չէր առել:

ԴՍ. –Կվերադառնա՞ք Սովետական Միություն:

ԻԲ. -Հաճույքով: Կվերադառնամ բացառապես մի հանգամանից ելնելով, եթե տպագրեն իմ բոլոր ստեղծագործությունները:

ԴՍ. –Ստեղծագործո՞ւմ եք այլ ժանրերում:

ԻԲ. -էսսեներ, հոդվածներ, վերջերս մի պիես եմ գրել:

ԴՍ. -Արդեն հրապարակել եք:

ԻԲ. -Գիտեք Ամերիկայում մի կարգ կա, սկզբում պիեսը պետք է բեմադրվի, հետո նոր հրատարակվի: Ես կցանկանայի, որ այն բեմադրվեր թատրոնում, կամ հեռուստատեսությունում, նույնսկ ռադիոյում: Սա առանձնահատուկ ստեղծագործություն է ինձ համար: Զարգացումների միակ տրամաբանությունը Անտանելիությունն է` ընթացքը շարունակ ավելի ու ավելի սարսափելի է դառնում:

ԴՍ. -Ո՞վ է ձեր ընթերցողը:

ԻԲ. -Գաղափար չունեմ: Չի էլ հետաքրքրում:

ԴՍ. -Գոնե մի երկու մարդ կլինի:

ԻԲ. -Մեկ երկու միշտ էլ կա, գուցե հինգ վեց էլ, բայց գրականությունը այսրոպեականությունը չի սիրում…հեռանկարային է:

ԴՍ. -Պոետ և քաղաքականություն: Պե՞տք է պոետը զերծ լինի քաղաքական տեսակետներից:

ԻԲ. -Երբեք, բայց պետք է պատրաստ լինի, որ տեսակետների համար պետք «վճարել»: Եվրոպայում ավանդույթ կա, երբ գրողները արտահայտվում են քաղաքական հարցերի շուրջ, հետաքրքիր կլիներ, ինչպես կվերաբերվեին, եթե լիներ հակառակը. ասենք պետության ղեկավարը խառնվեր գրականության գործերին…

ԴՍ. –Հնարավո՞ր եք համարում փոփոխություններ Ռուսաստանում:

ԻԲ. –Ո՛չ: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ պատմության օբյեկտներին՝ այսինքն մարդկանց, տրված է ընտրության սահմանափակ հնարավուրություն: Եվ ինչքան երկիրը մեծ է, այնքան հնարավորությունը նվազում է: Ռուսատանում կամ գահ պետք է լինի, կամ Քաղբյուրո, այլ տարբերակ չկա:

ԴՍ. -Գրականությունից դուրս ի՞նչ հակումներ ունեք:

ԻԲ. -Ամբողջ կյանքում ցանկանում էի օդաչու դառնալ: Ցավոք Ռուսաստանում չհաջողվեց, այնտեղ ինձ ինքնաթիռին էլ մոտ չէին թողնի: Այստեղ գալուց անմիջապես հետո, Էնն Հարբորում դասընթացների գրվեցի և մի քանի անգամ հրահանգչի հետ թռիչքներ եմ կատարել: Ի դեպ, ավիացիայի հետ իմ սիրավեպը ֆրանսիական ծագում ունի, Սենտ Էկզյուպերիի հետ է կապված:

ԴՍ. -Ա՞յլ հակումն՞ր:

ԻԲ. -Առանձնապես չկա, ընթերցանություն:

ԴՍ. -Սիրած քաղաքներ:

ԻԲ. -Սիրած քաղաքներ… շատ են…

ԴՍ. -Հիմնականում Իտալիայում:

ԻԲ. -Հիմնականում Իտալիայում, Նահանգներում` Բոստոնը, Կանադայում` Վանկուվերը: Ամստերդամն էլ:

ԴՍ. -Շնորհակալություն, ես էլ հարց չունեմ:

ԻԲ. -Չարժի:

Ես այս տողերը գրում եմ`
Ճերմակ աթոռին նստած,
Բաց երկնքի տակ: Ձմեռ է,
Բայց ես պիջակ եմ հագել
և սրսրթալով արտաբերում եմ
վստահ-անվստահ
մայրենի վանկեր:
Սուրճը սառում է: Լճակն է ծփում և հարյուրավոր
Փոքրիկ ցոլքերով փայլատ բիբերս տանջում անխնա,
Ինչ է` ձգտում եմ բնապատկերը մտապահել, որ
Առանց ինձ էլ կա:

(Թարգմ. Ավագ Եփրեմյան)

Ներս է մտնում ժուռնալիստ Հելեն Բենեդիկտը: 1982թ. ANTIOCH REVIEW

ԻԲ. -Ես ունեմ միայն լուծվող սուրճ և կամպարի: Թերևս սուրճ:

ՀԲ. –Դե՞մ չեք ձայնագրիչին…

ԻԲ. -Իհարկե ոչ:

ՀԲ. –Ի՞նչ կարծիքի եք Սյուզեն Զոնթագի այն մտքի հետ, որ կոմունիզմն ու ֆրաշիզմը նույն բանն է:
Բրոդսկին մոտենում է սուրճի բաժակներով, դնում է սեղանին, հետո ինչ-որ բան է փնտրում, շոշափում է գրպանները, հետո ձայնագրիչի տակից հանում է «Քենթի» տուփը:

ԻԲ. -Համաձայն եմ Սյուզընի հետ: Կոմունիզմի ու ֆաշիզմի միջև միայն մի տարբերություն կա. վերջինս պարտվեց պատերազմում:

ՀԲ. –Ինչպե՞ս հասկանալ:

ԻԲ. -Ակնհայտ է: Յուրաքանչյուրս ծնվել ենք հիմնականում նույն առասպելաբանական միջավայրում: Այսինքն ընկալում ենք, որ յուրաքանչյուր պայքար բարի և չարի, սատանայի և հրեշտակի միջև է տեղի ունենում: Վերջին պատերազմում դեմ դիմաց դուրս էին եկել Դևերը, Դև եղբայրները, ու նրանցից մեկը պարտվեց: Արևելյան Եվրոպայում ծնվածներիս համար սա պարզ էր, նույն ավտորիտար համակարգն էր, և գաղափար, որին բոլորը պետք է ենթարկվեն:
(զանգում է հեռախոսը)

ԻԲ. Միանգամից ասեմ, որ կարդացի թարգմանություններդ, բանի պետք չէ:
Лучше ожидать дерьма, чем роз, нет? Լավ, ինքդ գիտես տրտմությունը մեղք է:
Հեռախոսը դնելուց հետո:

ՀԲ. -ձեր նախկին ուսանողները ինձ պատմել են, որ դուք հրաշալի դասախոս եք, եթե նրանց աշխատանքները ձեր սրտովն են, ու սարսափելի եթե…

ԻԲ. -Ես կարծում էի, որ իմ և ուսանողների միջև, անկախ տարիքից, ինչ-որ կապ կա: Բայց այս տարի, երբ մտա լսարան ու տեսա նրանց սարսափելի երիտասարդ հայացքները, հասկացա, որ Մենք խոսում ենք կյանքի տարբեր եզրերից:

Тихотворение мое, мое немое,
Однако, тяглое-на страх поводьям,
Куда пожалемся на ярмо и
Кому поведаем, как жизнь проводим?

Իմ խաղաղախոս, իմ երգ, իմ համր,
Բայց համառ`ի ցավ երասանների,
Ում մոտ նեղսրտենք մեր լծի համար
Ու խոստովանենք ծանրը օրերի:
Բայց խառնագրի հյութն այդ թանձրահոս
Որքան էլ այս ու այնտեղ քսմսես,
Ում հետ ծունկ-ծնկան, իմ խաղաղախոս,
Պոկված պատառը այդ ում հետ կիսես:

(Խոսքի մաս, թարգ. Ներսես Աթաբեկյան)

ԻԲ. -Հիմա ռուսերեն քիչ եմ խոսում, հաճախ ինքս ինձ հետ:

ՀԲ. –Վախենո՞ւմ եք կորցնել ձեր լեզվի մեղեդին:

ԻԲ. -Կարծում եմ` այն հնչում է շատ աղոտ, հա…թեև այն խուլ է հնչում, ես փորձում եմ հարմարվել ու գիտակցում եմ, որ կանգնած ենք դեմ առ դեմ: Ռուսաստանում մարդիկ տենչում են գրականության, բայց ստանում են պետության կողմից հավանություն ստացած թրմածք: Բացի այդ՝ տարբերություն կա ավտորիտար և դեմոկրատական մոտեցումների մեջ: Ինձ համար ավելի ընդունելի է մոռացված լինել դեմոկրատական միջավայրում, քան դառնալ բռնապետական հասարակության սերուցքը:

ՀԲ. -Դուք բոլորին զայրացնում եք` խորհրդային կարգերին, ամերիկյան «ձախերին», արևմտյան հրեաներին, որոնք չեն ընդունում ձեր բանաստեղծությունների քրիստոնեականությունը:

ԻԲ. -Այն օրվանից, ինչ ես այստեղ եմ, շարունակ ինձ նույնացնում են հրեականության հետ: Այստեղ դժվարությամբ են ընկալում, որ Ռուսաստանում քրիստոնեությունն ու Հուդաիզմը իրարից շատ հեռու չեն:

ՀԲ. –Ճի՞շտ է, որ այստեղ դուք քրիստոնեություն եք ընդունել:

ԻԲ. -Հերյուրանք է: Ես ժամանակ չունեմ և… վատ հրեա եմ: Ինձ թվում է՝ ինքնորոշման համար մարդը ավելի ճշգրիտ չափորոշիչներ պետք է գտն,ի քան ռասայականը: Պետք է հասկանալ՝ վախկոտ ես, ազնիվ ես, դժբախտ ես:

ՀԲ. –Ի՞սկ սերը:

ԻԲ. -Այն ինչ համարվում է կարևոր` սեր, աշխատանք և այլն…մնում է միայն աշխատանքը: Կատարում ես ընտրություն՝ կյանքի, որը սերն է, և աշխատանքի միջև, երկուսը միասին չի լինում: Կա՛մ մեկը, կա՛մ մյուսը: Այս կամ այլ կերպ՝ պատկանում ես կյանքին կամ մահվան, ուրիշ ոչ մեկի և ոչինչի:

Դատավարություն
ք. Լենինգրադ, Ձերժինսկու շրջանի դատարանի դահլիճ
18.2.1964

Դատավոր. -Դուք ինչո՞վ եք զբաղվում:

ԻԲ. -Բանաստեղծություններ եմ գրում: Թարգմանում եմ: Ես կարծում եմ…

Դ. -Ոչ «մի ես կարծում եմ»: Կարգին կանգնեք: Մի հենվեք պատին: Նայեք դատարանին: Պատասխանեք դատարանին ինչպես հարկն է: (դահլիճում նստածին) Անմիջապես դադարեցրեք գրի առնել: Այլապես կհեռացնեմ դահլիճից: (Բրոդսկուն) Դուք մշտական աշխատա՞նք ունեք:

ԻԲ. -Ես կարծում էի, որ բանաստեղծություն գրելը մշտական աշխատանք է:

Դ. -Պատասխանեք հստակ:

ԻԲ. -Ես բանաստեղծություններ էի գրում, կարծում էի որ նրանք կտպագրվեն: Ես կարծում էի…

Դ. -Մեզ չի հետաքրքրում, թե դուք ինչ եք կարծում: Պատասխանեք: Ինչո՞ւ դուք չեք աշխատում:

ԻԲ. -Ես աշխատում եմ, բանաստեղծություններ եմ գրում:

Դ. -Ինչքան է ձեր աշխատանքային ստաժը:

ԻԲ. -Մոտավորապես…

Դ. -Մեզ չի հետաքրքրում մոտավորապեսը:

ԻԲ. -Հինգ տարի:

Դ. -Որտեղ եք աշխատել:

ԻԲ. -Գործարանում, երկրաբանական արշավախմբերում:

Դ. -Առահասարակ ինչ մասնագիտություն ունեք:

ԻԲ. -Բանաստեղծ եմ: Բանաստեղծ-թարգմանիչ:

Դ. -Իսկ ո՞վ է որոշել, որ դուք բանաստեղծ եք: Ո՞վ է ձեզ դասել բանաստեղծների շարքը:

ԻԲ. -Ոչ ոք: Իսկ ով է ինձ դասել մարդկային ցեղի շարքը:

Դ. -Իսկ դուք սովորե՞լ եք դա:

ԻԲ. –Ի՞նչը:

Դ. -Որ բանաստեղծ լինեք: Չե՞ք փորձել սովորել մի բուհում, որտեղ պատրաստում են…որտեղ սովորեցնում են…

ԻԲ. -Ես չէի կարծում…Ես չէի կարծում, որ դա ձեռք է բերվում կրթությամբ:

Դ. -Հապա ինչպե՞ս:

ԻԲ. -Ես կարծում եմ, որ դա Աստծուց է:

Դևիդ Մոնտենեգրո. 1987թ. PARTISAN REVIEW

-Դուք նոր հրատարակել եք էսսեների ժողովածու: Կարծո՞ւմ եք արձակը ավելի լայն հորիզոններ է բացում ձեր առջև:

ԻԲ. -Այդպես ստացվեց: Ժողովածուն տարիների աշխատանք է: Ինձ ուրախացնում է, որ այս գրքի ի հայտ գալը շատ անսպասելի էր: Առավել ևս՝ գրվել է անգլերեն: Արձակը գրողին վստահություն է տալիս, իսկ պոեզիան՝ հակառակը:

ԴՄ. -Մարկ Օրամուսը, խոսելով Զբիգնև Հերբերտի հետ, գրում է, որ Հերբերտը խմբագրում է առասպելը: Ինչպիսի՞ն է ձեր մոտեցումը:

ԻԲ. -Դու կենդանացնում ես նրան, փորձում ես վեր հանել իմաստը: Սա մեկնաբանության խնդիր է: Ըստ էության յուրաքանչյուր հարյուրամյակ, էլ չասած մշակույթ, ունի իր Հունաստանը, իր Արևելքը, իր առասպելաբանությունը: Յուրաքանչյուրն առաջարկում է նոր մեկնաբանություն, կամ խոշորացույց: Առասպելի և մեր միջև տարածությունը աճում է, և մեկնաբանությունը հարաբերական է այդ տարածությանը: Արձակը մտորումների լավագույն միջոցն է: Պատասխանելով առաջին հարցին՝ էսսեի և բանաստեղծության միջև շատ սերտ կապ կա՞: Երկու դեպքում էլ օգտգործվում է մոնտաժի տեխնիկան: Խոսքը Էյզենշտեյնի մասին չէ` տողերը ունեն կադրի տեսք և…

ԴՄ. -Եվ մասերը փորձում են դառնալ ամբողջություն:

ԻԲ. -Ճիշտ այդպես: Արվեստը որոշակի օրենքների շրջանակում գտնվող գործողություն է: Եվ դուք պարտավոր եք ենթարկվել այդ պայմանագրին:

ԴՄ. -Ուզում եմ հարցնել դատավարության մասին:

ԻԲ. -Դա շատ լուսիններ առաջ էր ու ոչ մի հետաքրքիր բան չկա:

Ցուցանակ դահլիճում

ՁՐԻԱԿԵՐ ԲՐՈԴԿՈՒ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ԴԱՏԱՎՈՐ. -Ավելի լավ է, Բրոդսկի՛, բացատրեք դատարանին, թե դուք ինչո՞ւ չէիք աշխատում աշխատանքների դադարների ընթացքում:

ԻԲ. -Ես աշխատում էի, բանաստեղծություններ էի գրում:

Դ. -Բայց դա չէր խանգարի որևէ տեղ աշխատել:

ԻԲ. -Բայց ես հենց աշխատում էի: Բանաստեղծություններ էի գրում:

Դ. -Կան մարդիկ, որոնք աշխատում են գործարանում և բանաստղծություններ են գրում: Ինչն է ձեզ խանգարում նույն ձևով վարվել:

ԻԲ. -Բայց չէ որ մարդիկ տարբեր են: Նույնիսկ մազերի գույնը, դեմքի արտահայտությունը…

Դ. -Դա ձեր հայտնագործությունը չէ: Դա բոլորին է հայտնի: Ավելի լավ է բացատրեք, թէ ինչպես գնահատենք ձեր մասնակցությունը մեր մեծ հաղթարշավ ընթացքին դեպի կոմունիզմ:

ԻԲ. -Կոմունիզմի կառուցումը միայն հաստոցի մոտ կանգնելը կամ հող վարելը չէ: Դա նաև մտավոր աշխատանք է, որը…

Դ. -Մի կողմ թողեք ճռճռան դարձվածքները: Լսենք վկաներին:
Վկա Սմիռնով. -Ես անձամբ Բրոդսկու հետ ծանոթ չեմ, բայց ուզում եմ ասել, որ եթե բոլոր քաղաքացիները նյութական արժեքներին վերաբերվեն այնպես, ինչպես Բրոդսկին, կոմունիզմ մենք երկար ժամանակ չենք կարող կառուցել: Շատերը պնդում են, որ նա խելացի է, նունիսկ հանճարեղ, բայց ոչ մեկը չասած, թե նա ինչ մարդ է: Հասակ առնելով մտավորականի ընտանիքում նա ընդամենը յոթամյա կրթություն ունի: Հիմա թող ասեն այստեղ ներկա գտնվողները, թե իրենք կուզենային ունենալ նման զավակ: Նա բանակ չի գնացել այն պատճառով, որ եղել է ըտանիքի միակ կերակրողը: Բայց նա ընտանիքի ի՞նչ կերակրող է: Ասում են, որ նա տաղանդավոր թարգմանիչ է, իսկ ինչո՞ւ ոչ մեկը չի խոսում, որ նրա գլխում խառնաշփոթ է: Եվ հակասովետական տողեր կան այդ գլխում:

ԻԲ. -Դա ճիշտ չէ:

Դատավոր. -Վկա Լոգանով:

Լ. -Բրոդսկուն ես անձամբ ծանոթ չեմ: Առաջին անգամ հանդիպել եմ այստեղ, դատարանում: Ապրել այնպես, ինչպես Բրոդսկին է ապրում, անտանելի է: Ես չեմ նախանձում այն ծնողներին, ովքեր այդպիսի զավակ ունեն:

Փաստաբան. -Ի վերջո, վկաները պետք է խոսեն փաստերի մասին: Իսկ նրանք…

Դատավոր. -Դուք կարող եք հետո վկայական ցուցմունքներին տալ ձեր գնահատականը: Վկա Դենիսով:

Դենիսով. -Ես Բրոդկուն անձամբ չեմ ճանաչում: Ես նրան ճանաչում եմ մեր մամուլի տպագրածներով: Ես ելույթ եմ ունենում իբրև քաղաքացի և հասարակության ներկայացուցիչ: Թերթի հրապարակումներից հետո ես ուզեցի ծանոթանալ նրա գրքերի հետ: Գնացի գրադարան, գրքեր չկան, հարցնում եմ ծանոթներիս, չգիտեն այդպիսի մեկին: Ես բանվոր եմ: Ես ամբողջ կյանքում աշխատանքի երկու տեղ եմ փոխել: Իսկ Բրոդսկին, եթե նա ինչ-որ բան է ներկայացնում որպես բանաստեղծ, ինչո՞ւ գրական որևէ միավորման անդամ չէ: Նա համաձայն չէ դիալեկտիկական մատերալիզմին: Չէ՞ որ Էնգելսն է ասում. որ աշխատանքն է ստեղծել մարդուն: Իսկ Բրոդսկուն այս ձևակերպումը չի բավարարում, նա այլ բան է կարծում: Եթե նա շատ տաղանդավոր է, ինչո՞ւ ճանապարհ չի գտնում մեր գրականության մեջ: Ես ուզում եմ կարծիք հայտնել, որ ինձ նրա աշխատանքային գործունեությունը, իբրև բանվորի, չի բավարարում:

Դատավոր. -Վկա Նիկոլաև:

Նիկոլաև (թոշակառու).- Ես անձամբ Բրոդսկուն ծանոթ չեմ: Ես ուզում եմ ասել, որ նրա մասին գիտեմ այն այլասերող ազդեցությունից, որն ունի իր հասակակիցների վրա: Ես հայր եմ: Ես իմ օրինակով գիտեմ, թե ինչ դժվար է ունենալ այնպիսի զավակ, որը չի աշխատում: Ես իմ տղայի մոտ հաճախ եմ տեսել Բրոդսկու բանաստեղծությունները…Հիմա նա չի ցանկանում աշխատել: Բրոդկին ոչ միայն ձրիակեր է: Նա մարտնչող ձրիակեր է: Բրոդսկու պես մարդկանց հետ պետք է վարվել անողոքաբար:
(ծափահարություններ դահլիճում)

Դատ. -ընկ. Սարոկին, հասարակական մեղադրող.

Սարոկին -Բրոդկուն պաշտպանում են ստահակները, ձրիակերները, պորտաբույծները, ճիճուները, սրիկաները: Բրոդսկին բանաստեղծ չէ, այլ մի մարդ, որը փորձում է ոտանավորներ գրել: Նա մոռացել է, որ մեր երկրում մարդը պետք է աշխատի, արժեքներ ստեղծի` հաստոցներ, հաց: Բրոդսկուն պետք է պարտադրել աշխատանք՝ բռնությամբ: Նրան պետք է արտաքսել մեր հերոս քաղաքից: Նա ձրիակեր է, պորտաբույծ, բռի, ստահակ, գաղափարապես աննշան մարդուկ: Բրոդկուն պաշտպանողնեը փսլինք են թափում, իսկ Նեկրասովն ասել է.

Բանաստեղծ կարող ես դու չլինել,
Բայց քաղաքացի լինել պարտավոր ես:

Դատավոր. –(դահլիճին) Դադարեցրեք գրելը:

Լրագրող. -Ընկեր դատավոր, ես խնդրում եմ ինձ թույլ տալ գրի առնել:

Դ. –Ո՜չ:

Լրագրող. -Ես լրագրող եմ, գրողների միության անդամ, ես գրում եմ երիտասարդության դաստիարակության մասին: Խնդրում եմ` ինձ թույլ տալ գրի առնել:

Դ. -Ես չգիտեմ, թե դուք այդտեղ ինչ եք գրի առնում: Դադարեցրեք:

Դահլիճից. -Խլեք դրա գրածները:

Դատավոր. -Ուշադիր լսելով կողմերին և հանգամանորեն ուսումնասիրելով գործում եղած փաստերը, ժողովրդական դատարանը կատարեց վճիռ. ՌՍՖՍՀ գերագույն խորհրդի 1961 թ. Մայիսի չորսի հրամանի համաձայն` Իոսիֆ Բրոդսկուն, Լենինգրադից արտաքսել առանձնահատուկ նշված վայրեր, հինգ տարի ժամկետով՝ նրան ենթարկելով պատժիչ պարտադիր աշխատանքի:
Դատավոր Սավելևա
Ժողատենակալներ Տյագուլին, Լեբեդևա

ԻԲ. -Կարծես պիեսի բեմադրություն լիներ, որը ինձ վաղուց ծանոթ էր: Գիտեի՝ ովքեր են տերերը, որ ուրիշ ընտրություն չունեմ, և ուշ թե շուտ, պետք է լիներ: Ոչինչ ինձ չէր զարմացնում, հետաքրքրում էր միայն մի հարց՝ ի՞նչ դատավճիռ է ինձ նախատեսված: Պետությունը ցանկանում է քեզ ոչնչացնել…բայց դու վախի զգացում չունես, փորձում ես անտեսել բոլորին: Ստացա հինգ տարի ու վերջ:

ԴՄ. -Դրանից առաջ երեք շաբաթ ձեզ հարցաքննում էին հիվանդանոցում:

ԻԲ. Հոգեբուժական հիվանդանոցում: Եվ ոչ առաջին անգամ: Այստեղ ցավի և սարսափի իսկական մղձավանջ էր: Ներարկում են դեղեր, որից հետո շարժվել չես կարողանում ու ցավից ոռնում ես: Կեսգիշերին արթնացնում են, փաթաթում սավանի մեջ ու գցում սառը ջրով լողավազանը, հետո կապում տաք մարտկոցի վրա, ու երբեք հայտնի չէ, թե այդ ամենը երբ կավարտվի: Ձերբակալությունն էլ երրորդ անգամ էր: Երկու հոգեբուժարան, երեք բանտ: Ամեն ինչ արդեն սովորական էր դարձել:

Եժի Իլլգ.1988թ. TYGODNIK POWSZACHNY

-«Մեկուկես բնակարանը» էսսեում դուք խոսում եք ոչ թե կոմունիզմի կամ համակարգի մասին, այլ Ռուսաստանի, որ հենց Ռուսաստնում կծնվեն արժեքներ ու ճշմարտություներ, որոնք գործուն կլինեն աշխարհի համար: Ինպե՞ս դա կբացատրեք:

ԻԲ.- Չգիտեմ ինչպես պատասխանեմ: Մի կողմից շատ բարդ է, մյուս կողմից՝ պարզ: Ռուսաստանի նկատմամբ իմ վերաբերմունքը երկակի չէ: Այստեղ ես մեծացել եմ, ձեռք եմ բերել լեզու, որով գրում ու խոսում եմ: Ռուսաստանը սահմռկելի երկիր է, ու հենց դրանով է հետաքրքիր: Ռուսաստանը դաս է, թե ինչի է ընդունակ մարդը: Մեր դարում նա հասավ բացասական պոտենցիալի ֆենոմենալ կիզակետին: Այստեղ բնաջնջվեցին միլոնավոր կյանքեր, բայց միլիոններ ոչնչացնելու համար անհրաժեշտ է ևս միլիոն: Ռուսաստանը բաղկացած է զոհերից և դահիճներից: Այդպիսին է դերաբաշխումը: Սա հասարակական, քաղաքական կամ համակարգային աղետ չէ, այլ ինչի է ընդունակ մարդը: Այս թեման ինձ հետաքրքիր է ոչ թե քաղաքական, այլ մարդաբանական տեսակետից:

ԵԻ. –Ո՞րն է գրողի առաքելությունը:

ԻԲ. -Չգիտեմ: Ինձ համար, հասարակության առաջ գրողի միակ պարտականությունը լավ գրելն է: Գրողը կարող է միայն ակնարկել, իսկ մարդն ինքը պետք է պատասխանի իր գործողությունների համար: Ազատ մարդը տարբերվում է ստրուկից. առաջինը անհաջողության, դժբախտության, աղետի ժամանակ չի մեղադրում մեկ այլ մարդու, հանգամանքներ կամ իշխանություն, այլ` իրեն: Իսկ ստրուկները միշտ վկայակոչում են մեղավորների:

Լիզա Հենդերսոն «Theatre» ամսագիր

-Ի՞նչ եք մտածում թատրոնի մասին:

-Ես թատրոն չեմ գնում: Կարդում եմ պիեսները և բավարարվում: Անտանելի է նայել բեմադրությունները: Թատրոնի գործառույթը երկակի է՝ այսօր այն զվարճանք է, անցյալում՝ Հին Հունաստանում, մասայական կատարսիս: Համեմատության համար. Անտիկ դրամաներում շատ քիչ հերոսներ էին զոհվում, իսկ Շեքսպիրի մոտ ամեն հինգ րոպեն մեկ: Այսօր Շեքսպիր խաղացող դերասանը չպետք է սևեռվի սուսերամարտի և հավաստի մահանալու վրա: Նա պետք է հասկանալով հստակ արտաբերի խոսքերը:

1987 թ. Դեկտեմբերի տասը: Ստոկհոլմ: Լուրերի թողարկում:

– Քառասունյոթամյա ռուս պոետ, Ամերիկայի քաղաքացի Իոսիֆ Բրոդկին արժանացավ Նոբելյան մրցանակի: Իր կյանքի երեսուներկու տարիները նա ապրել է ԽՍՀՄ ում, տասնհինգը ԱՄՆ-ում: Բազմաթիվ ձերբակալություններից, աքսորից հետո վտարվել է Խորհրդային Միությունից, հրատարակվել և թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, առայսօր չի հրատարակվել իր հայրենիքում: Անկախ այն բանից, որ ԽՍՀՄ-ում հայտարարված է գլասնոսի և այլակարծության շրջան, խորհրդային պաշտոնական մամուլը լուռ մնաց այս փաստի կապակցությամբ:

Ջովանի Բուտաֆավա.1987թ. L’EXPRESSO

– Ձեզ հայտնի՞ է ԽՍՀՄ իշխանության պաշտոնական որևէ արձագանք:

ԻԲ. -Մոսկվայում, ԱԳՆ-ի տեղեկատվության բաժնի ղեկավար Գենադի Գերասիմովը հայտարարել է արտասահմանյան լրատվամիջոցներին, որ Շվեդական ակադեմիայի անդամները տարօրինակ ճաշակ ունեն:

Լրագրող. -Ձեր ստեղծագործությունները առ այսօր չեն հրատարակվել Խորհրդային Միությունում:

ԻԲ. -Դեկտեմբերյան «Նովի Միրում» պետք է հայտնվեր բանաստեղծությունների առաջին ընտրանին, սակայն մրցանակից հետո իրավիճակը բարդացավ: Հիմա տպագրել, չտապագրելը խմբագրության իրավասություններից դուրս է ու որոշվում է վերևներում:

Լրագրող. -Երկու դեպքում էլ բացառիկ իրադարձություն կլինի:

ԻԲ. -Սովետական Միությունում իշխանությունը հիպնոսացրել է բոլորին: Քանի դեռ խմբագրությունները առոջնորդվում են, թե ինչ է հնարավոր տպագրել սկզբունքով, ոչինչ չի փոխվի: Քաղաքականությունը պետք հանգիստ թողնի գրականությանը:

Լրագրող. –Ի՞նչ եք մտածում այն մասին, որ ԽՄ-ում սկսել են վերանայել պատմությունը, խոսում են Տրոցկու, Բուխարինի, Զինովևի մասին:

ԻԲ. -Ոչինիչ չի փոխվի, մինչև Ռուսաստանը չթոթափի հեթանոսությունը, մինչև չդադարի երկրպագել մումիային: Գորբաչովը քննադատում է Ստալինին, բայց պատասխանատուն Լենինն է, իսկ մյուսների մասին խոսակցությունները մանկական թոթովանքներ են: Ու դեռ հայտնի չէ, թե ինչ կլիներ, եթե Տրոցկին դառնար գենսեկ:

Լրագրող. –Ինչպե՞ս եք գնահատում Գորբաչովի գործունեությունը:

ԻԲ. -Գործունեության դեմ ոչինչ չունեմ, ես սիստեմի դեմ եմ, որտեղ մարդ ծնված օրվանից կապանքների մեջ է:

Լրագրող. –Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պերեստրոյկա և գլասնոստ լոզունգներին:

ԻԲ. -Ցանկացած խոսք, որը վերածվում է լոզունգի, սահմանափակության կնիք ունի: Ընդհանուր առմամբ այդ դեմոկրատացումը ինձ դուր չի գալիս, դրա հետևում թաքնված է համակարգի պահպանումը:

Լրագրող. –Ինչպե՞ս եք վերաբերվում ձեր անձի շուրջ տեղի ուեցող այս նոր եռուզեռին:

ԻԲ. –Միացյալ Նահանգներում անցկացրած այս տասնհինգ տարիները հրաշալի էին, քանի որ բոլորը ինձ հանգիստ թողեցին: Ես ապրում էի մեկուսացած, ինչպես պոետը: Իսկ հիմա այս բերեփոխումներից ու առավել ևս մրցանակից հետո, երբ բոլորը ուզում են տպագրել կամ հանդիպել, այնպիսի տպավորություն է, որ ինչ-որ մեկը ուժով ներխուժում է քո անձնական կյանք: Ինչպես գնչուհին, որը մոտենում է ու ասում, -Հիմա քեզ կասեմ ինչ է լինելու: Ես շատ վաղուց ապրում եմ հայրենիքից հեռու, և իմ հայացքը հարևանցի է: Ուզում են տպեն կամ չտպեն, միևնույն է, կկարդա գալիք սերունդը:

Լրագրող. –Նոբելյան ձեր ճառը շատերի համար ընկալվեց որպես քննություն:

ԻԲ. -Ինձ համար իմ հասարակական գործունեության առանցքը իմ ստեղծագործություններն են, ոչ թե ճառերը: Ինչ ես գրում եմ, պատահական երևույթ չէ, ինձ մրցանակ են տվել ոչ թե քաղաքական գործունեության համար, այլ գրական:

Լրագրող. –ԽՍՀՄ-ում ձեզ դատապարտեցին պորտաբուծության համար, ի՞նչ հիշողություններ ունեք աքսորից:

ԻԲ. -Սկզբում շատ դժվար էր: Ռուսաստանի ծայր հյուսիս, Արխանգելսկի մարզ, գյուղում նույնիսկ էլեկտրականություն չկար, ոչ բժիշկ, ոչ դեղատուն: Մարդիկ սակավախոս, ու միակ զբաղմունքը, հանրային աշխատանքներից հետո հարբեցուղությունն էր: Համատարած քամի ու ցուրտ:

Արխանգելսկի մարզ:

-Երեք ռուբլի պարտքով կտաս:
-Կոստանտին Բորիսովիչ երեք ռուբլի կտամ, բայց որտեղից օղի կգտնես: Մոտակա քաղաքը երեսուն կմ հեռու է:
-Մի անհանգստացիր Իոսիֆ Ալեքսանդրովիչ, «свинья грязь найдет»:

Լրագրող. -Ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ պատմում եք ձեր կյանքի լավագույն ժամանակաշրջանի մասին:

ԻԲ. -Մի կողմից այդպես էլ կա, շատ ժամանակ ունեի. կարդում էի, գրում: Հետո համակվում ես ժողովրդական էության համախմբվածությամբ, եթե ինձ չաքսորեին, իմ կյանքի փորձը աղքատիկ կլիներ:

Լրագրող. -Հետո վերադարձաք Լենինգրադ, ինչպե՞ս դասավորվեց ձեր կյանքը, ինչո՞վ էիք զբաղվում:

ԻԲ. -Ես էներգիայով լեցուն էի, մասնակցում էի տարբեր պոետական հավաքներին, թարգմանում էի, մի քանի ամսագրեր նույնիսկ պատրաստվում էին տպագրել իմ բանաստեղծությունները, ի դեպ, հենց այդ ժամանակ առանց իմ գիտության ԱՄՆ-ում տպագրվեց իմ ժողովածուն: Ու հանկարծ ինձ կանչում են գրողների միության լենինգրադի մասնաճյուղ:

-Իոսիֆ, Էս ի՞նչ ես արել, քեզ հարցնում են ԿԳԲ-ից:
(ներս են մտնում երկու տղամարդ)

ԻԲ. -Հինգ ժամ տևեց մեր խոսակցությունը, նորմալ, հարթ, քաղաքակիրթ զրույց:

ԿԳԲ.ա -Ձեզ հետ շատ արտասահմանցիներ են հանդիպում, նրանցից շատերը ԽՄ բարեկամներն են, շատերին էլ գրականությունը չի հետաքրքրում, այլ քաղաքականությունը, դրանք ՑՌՈՒ-ից են:

ԻԲ. -Բայց դա ձեր գործն է` պարզել` ո՞վ է թշնամի, ով՝ բարեկամ:

ԿԳԲ.բ -Մենք ցանկանում ենք շտկել ձեր անվան շուրջ արևմուտքում տեղի ունեցող սպեկուլյացիաները:

ԻԲ. – Իսկ ինչպե՞ս:

ԿԳԲ.բ -Մենք պատրաստ ենք տպագրել ձեր գիրքը…

ԿԳԲ.ա -Ոչ մի գրաքննություն, լավագույն ֆիննական թղթի վրա:

ԿԳԲ.բ -Դուք կիրթ մարդ եք, գրականության լավագույն գիտակ, օգնեք մեզ ձեր խորհուրդներով:

ԻԲ. -Շատ լավ, այդ դեպքում շնորհեք ինձ միանգամից կապիտանի կոչում և համապատասխան աշխատավարձ:

ԿԳԲ.ա -Մենք կարծում էինք, թե գործ ունենք խելացի մարդու հետ:

ԻԲ. -1972թ.ապրիլին ես մեկնել էի Հայաստան, այդ տարի նշվում էր Միության հիսունամյակը և ամեն ամիս «Կոստյոր» ամսագիրը իր հերթական համարը նվիրում էր որևէ հանրապետությանը: Լյոշա Լիվշիցի պատվերով ես պատրաստում էի հայկական բանահյուսության թարգմանությունները ռուսերեն: Ապրում էի ֆիզիկայի ինստիտուտի թաղամասում, շքեղ խնջույքներ Ալիխանովի առանձնատանը, հանդիպումներ, հրաշալի ժամանակ էր, ու դրանից հետո՝ մայիսի 12-ին, ինձ կանչում են ՕՎԻՐ:

ԿԳԲ.բ -Ձեր անունով Իսրայելից հրավեր է ստացվել, լրացրեք այս թղթերը և հեռացեք:

ԻԲ. -Բայց ես ոչ մի տեղ չեմ ուզում գնալ: Այստեղ է իմ տունը, ու պետք չէ ինձ ասել՝ ինչ անեմ:

ԿԳԲ.բ -Լսիր Բրոդսկի, հիմա դու կլրացնես հարցաթերթիկը, մոտ ապագայում մենք կտանք դրական որոշում:

ԻԲ. -Իսկ եթե չլրացնե՞մ:

ԿԳԲ.ա -Այդ դեպքում պատրաստվիր վատթարագույնին:

ԻԲ. -Ինձ թույլատրվեց երկարաձգել մեկնումը կես ամսով, ուզում էի ծնողներիս հետ նշել ծննդյանս երեսուներկու ամյակը: Վերջին գիշերը նամակ գրեցի Բրեժնևին, իսկ հաջորդ օրն արդեն Վիեննայում էի:

Լրագրող. -Դուք սկսեցիք դասավանդել ամերիկյան երկու համալսարաններում: Ի՞նչ կասեք այդ գործունեության մասին:

ԻԲ. -Ինձ շատ դուր է գալիս դասավանդումը: Այն հնարավորություն է տալիս խոսել հուզուղ թեմաների մասին: Դասավանդումը դասակարգում է միտքը: Ես դասավանդում եմ պոեզիայի վերլուծություն և հանձնարարում եմ ուսանողներին մեկ կիսամյակի ընթացքում անգիր անել երկու հազար տող բանաստեղծություն: Ուզում եմ՝ զգան, թե ինչպես է հնչում իրենց մայրենի լեզուն: Այդ բանաստեղծությունները կդառնան ներքին կրակ, որը կտաքացնի, երբ վրա կգա մեծ սառցապատումը:

Թոմաս Վեցլովա.1988թ. Journal STRANA I MIR

-Ինչ կասեք Նոբելյան մրցանակ ստացած մյուս ռուս գրողների մասին` Բունին, Պաստերնակ, Շոլոխով, Սոլժենիցին:

ԻԲ. -Բունինը հրաշալի պոետ է, ավելի հետաքրքիր, քան արձակագիր: Պաստեռնակը նույպես հրաշալի պոետ է, քան արձակագիր, թեև տեսականորեն մրցանակ ստացավ վեպի համար:

ԹՎ. -Ինչպես և Բունինը՝ արձակի համար:

ԻԲ. -Ինչ վերաբերվում է Շոլոխովին, ես կարծում եմ մրցանակը տրվեց «Խաղաղ Դոնի» իրական գրողին:

ԹՎ. -Այսինքն Կրյուկովին:

ԻԲ. -Չգիտեմ Կրյուկովին, թե այլ մեկին, բայց ոչ Շոլոխովին: Իրականում ես կարծում եմ, որ մրցանակը տրվեց այն ժամանակվա արտաքին առևտրի մինիստր Պատոլիչևին, որը Շվեդիային նավաշինական ընկերությանը բազմամիլիոն պատվեր տվեց:

ԹՎ. -Իսկ ընդհանրապես «Խաղաղ Դոնի» հեղինակը արժանի էր մրցանակի:

ԻԲ. -Կարծում եմ՝ ո՛չ: Քսաներորդ դարում, Պրուստի, Պլատոնովի, Մյուզիլի, Ջոյսի կողքին այդ վեպը Մարգարետ Միտչելի «Քամուց քշվածների» տնազն է: Սոլժենիցինինն էլ ստացավ առավելապես նյութի համար:

ԹՎ. -Միությունում հիմա շատ են խոսում քո մասին, եթե հնարավոր լիներ, իսկ դա արդեն անհնար չէ, կմեկնեի՞ր Լենինգրադ:

ԻԲ. -Կյանքը ակունքից հեռանալ է, վերապրած ու փորձություններով լեցուն տարիների հրաժեշտ: Հանցագործության վայր վերադառնում են, սիրո` ոչ:

Նոբելյան բանախոսություն
-Մասնավոր մարդու համար և մասնավորը ողջ կյանքում որևէ հասարակական դերից նախընտրողի, այդ նախընտրանքում հեռու գնացած մարդու համար…մասնավորապես հայրենիքից,-քանզի ավելի լավ է վերջին անհաջողակը լինել դեմոկրատիայի մեջ, քան թե բռնակալության մեջ նահատակ կամ մտքերի տիրակալ,-այս ամբիոնի առջև անսպասելի հայտնվելը մեծապես անհարմար է: Այդ զգացողությունը խորանում է ոչ այնքան նրանց մասին խորհելուց, ովքեր կանգնել են այստեղ ինձանից առաջ, որքան նրանց հիշատակով, ում շրջանցել է այդ պատիվը, ով չի կարողացել դիմել այս ամբիոնից և ում ընդհանուր լռությունն ասես որոնում ու ձեր մեջ իր ելքը չի գտնում:

-Մեր տեսակի պատմության մեջ, «սապիենսի» պատմության մեջ, գիրքը Մարդաբանական ֆենոմեն է, ըստ էության անիվի գյուտի հանգույն: Ծագելով հանուն նրա՝ որպեսզի պատկերացում տա մեզ ոչ այնքան մեր ակունքների, որքան այն մասին, թե այդ «սապիենսը» ինչի է ընդունակ:

-Գիրքը միջոց է տարածության մեջ կենսափորձը տեղափոխելու՝ էջը թերթելու արագությամբ: Տեղափոխությունն այդ `իր հերթին, ինչպես ցանկացած տեղափոխություն, դառնում է փախուստ ընդհանուր հայտարարից:

-Մենք արդեն հինգ միլիարդ ենք և այլ ապագա, բացի արվեստի ուրվագծից, մարդը չունի: Հակառակ դեպքում մեզ սպառնում է անցյալը` առաջին հերթին` քաղաքական, զանգվածային ոստիկանական իր ողջ հմայքով:

-Ես կոչ եմ անում պետությունը փոխարինել գրադարանով. թեև այդ միտքը քանիցս այցելել է ինձ,բայց ես չեմ կասկածում, որ եթե մեր տիրակալներին ընտրեինք իրենց ընթերցողական փորձի հիմնավորմամբ, ոչ թե իրենց քաղաքական ծրագրերով, երկրի երեսին դժբախտությունը քիչ կլիներ:

-Չեն կարող լինել օրենքներ, որոնք մեզ պաշտպանեն մեզանից, քրեական ոչ մի օրենսգիրք պատիժ չի նախատեսում գրականության դեմ հանցագործության համար: Եվ այդ հանցագործությունների մեջ առավել ծանրացուցիչը ոչ թե հեղինակների հետապնդումն է, ոչ թե գրաքննության սահմանափակումները և ոչ էլ խարույկի վրա գրքեր այրելը: Գոյություն ունի ավելի ծանր հանցագործություն՝ գրքերն արհամարհելը, գրքեր չկարդալը:

-Այդ հանցագործության համար մարդը հատուցում է ամբողջ կյանքով, եթե այդ հանցագործությունը ազգն է կատարում, դրա համար նա իր պատմությամբ է հատուցում:
-Մեր սերունդը ծնվեց այն ժամանակ, երբ Աուշվիցի դիակիզարանները աշխատում էին ողջ հզորությամբ, երբ Ստալինն իր աստվածանմանության զենիթում էր, բացարձակ, ասես բնության կողմից իշխելու թույլտվությամբ աշխարհ եկավ, որպեսզի շարունակի այն, ինչը տեսականորեն պիտի ընդհատվեր այդ դիակիզարաններում և ստալինյան արշիպելագի անհուն գերեզմանոցներում: Եվ այն փաստը, որ ամեն ինչ չընդհատվեց, ոչ քիչ չափով վաստակն է իմ սերնդի:

-Մարդը սկսում է բանաստեղծություններ հորինել տարբեր պատկերացումներից ելնելով. որպեսզի սիրեցյալի սիրտը նվաճի, իր վերաբերմունքն արտահայտի շրջակա իրականության նկատմամբ, որպեսզի հետք թողնի …աշխարհի երեսին: Բանաստեղծություն գրողն այն գրում է, որովհետև լեզուն նրան հուշում կամ պարզապես թելադրում է հաջորդ տողը:

-Գոյություն ունի, ինչպես գիտեք, ճանաչողության երեք եղանակ. վերլուծական, նրբազգացողական (ինտուիտիվ), և այն մեթոդը, որից օգտվում են աստվածաշնչյան մարգարեները` հայտնության: Պոեզիան գրականության մյուս տեսակներից տարբերվում է նրանով, որ միաժամանակ օգտվում է երեքից էլ (գերազանցապես հակվելով երկրորդին և երրորդին): Ու երբեմն էլ մեկ բառի, մեկ հանգի օգնությամբ բանաստեղծություն գրողին հաջողվում է հայտնվել այնտեղ, որտեղ մինչ այդ ոչ մեկ չի եղել, և հնարավոր է` ավելի հեռուն, քան ինքը կցանկանար: Բանաստեղծություն գրողն այն գրում է նախ և առաջ, որովհետև բանաստեղծը գիտակցության, մտածողության, աշխարհընկալման մի ահռելի արագացուցիչ է: Այդ արագացումը մեկ անգամ փորձելով՝ մարդն այլևս ի վիճակի չէ հրաժարվելու փորձի կրկնությունից, նա կախվածության մեջ է ընկնում այդ պրոցեսից, ինչպես կախվածության մեջ են ընկնում թմրանյութերից կամ ալկոհոլից: Հենց լեզվից նման կախվածության մեջ գտնվող մարդն էլ, իմ կարծիքով, կոչվում է բանաստեղծ:

Հարց դահլիճից

-Դուք վախենում եք մահից:

ԻԲ. -Այո: Այդ միտքը շարունակ ազդում է գիտակցության ու աշխատանքիս վրա: Բայց գուցե օգտակար է գրողի համար, որովհետև մահը…կարծես խմբագիր լինի: Խմբագրում է քո մտածողությունը, քո ստեղծագործությունները: