ՌԱՖԱՅԵԼ ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ / Ստեղծագործելը ճակատագիրս է

Ռաֆայել Նահապետյանը ժամանակակից հայ արձակի տաղանդավոր դեմքերից է: Պատմվածքներն ու վիպակները բարձր գնահատականի են արժանացել և´  ընթերցողների, և´  քննադատների շրջանում: Ցավոք, վերջերս, 64 տարեկանում, կյանքից հեռացավ Ռաֆայել Նահապետյանը, որը, չնայած կյանքի վերջին շրջանում քիչ ստեղծագործություններ էր հրամցնում ընթերցողին, սակայն անընդհատ ստեղծագործական պրպտումների մեջ էր:
Այդ պրպտումների լարվածության մեջ էր նաև 2009-ի հունվարին, երբ Ծաղկաձորի  գրողների ստեղծագործական տանը աշխատում էր նոր վիպակի վրա: Այդ շրջանում Աշոտ Գաբրիելյանը նրա հետ հարցրազրույց է անցկացրել, որը տպագրվել է «Ազատամտություն» թերթի 2009-ի 18-րդ համարում: Սա Ռաֆայել Նահապետյանի վերջին հարցազրույցներից է, որը Գրանիշը ներկայացնում է ստորև:

ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԵԼԸ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐՍ Է

-Պարոն Նահապետյան, Ձեր վերջին գիրքը` «…Եվ ծագեց խավարը», լույս է տեսել 2003-ին: Դրանից հետո Ձեր պատմվածքները հազվադեպ են երևում գրական մամուլում: Չե՞ք ստեղծագործում, թե՞…

-Թե: Միայն` «թե», քանի որ ստեղծագործելը ճակատագիրս է: Պարզապես երկու ձեռագիր վիպակ ունեմ, որոնք զարմանալիորեն արագ գրվեցին (դժվար եմ գրում), բայց արդեն երեք-չորս տարի է` դրանց վրա աշխատում եմ ու աշխատում: Ավարտուն ոչ մի տարբերակ ինձ ձեռ չի տալիս` չնայած երկուսից էլ, իբրև առանձին գործեր, հատվածներ եմ տպագրել ու իմ կողմից հարգված-վստահելի ընթերցողներից, քննադատներից ջերմ կարծիքներ եմ լսել, բայց նրանց հետ զրույցների ընթացքում պարզից-պարզ գիտակցել եմ, որ ասելիքս, գաղափարս ճիշտ չեն գիտակցվի: Ուստի շարունակում եմ աշխատել ու աշխատել: Այս տարի հաստատ որոշել եմ` մեկը վերջնականորեն ավարտել, կամ վերջնականորեն դեն նետել: Եթե մի բան չի ստացվում` չի ստացվում: Ես հավերժ համառողներից չեմ: Այս պատճառով է, որ պատմվածքներ համարյա չեմ գրում: Չնայած պետք է ասեմ, որ 2004-ին ու 2005-ին տպագրել եմ «Անջո հեծանիվը» և «Անջո ֆուտբոլի գնդակը» մանկական պատմվածքները, որոնք բացառիկ ընդունելություն գտան (այս տարի տպագրում եմ այդ շարքի երրորդ գործը` «Անջո ոստիկանության սերժանտը»), և գրքի ներկայացուցչական խոսքում «Ծիծեռնակ» հրատարակչության տնօրեն, բանաստեղծուհի Անուշ Վարդանյանը գրեց. «Հայ մանկական գրականության մեջ սրանք նորույթ են»: Իսկ Անուշ վարդանյանը գիտի, թե ինչ է ասում:

– Ձեր պատմվածքներում վերնագրերն ինքնատիպ կառուցվածք ունեն. «Մեղեդի երևակայական ջութակի համար», «Գունատ հարսնացու` կարևոր ու երկրորդական մանրամասնություններով», «Շեքսպիրյան ընթերցումներ` անիմանալի ավարտով» և այլն: Այսինքն` ընդգծում եք մի երևույթ, ապա առանձնացնում մի բնորոշ կողմ: Ինչպես են ծնվում այս վերնագրերը: Սկզբում վերնագի՞ր, ապա պատմվա՞ծք, թե՞ հակառակը:

– Ինքնատիպ են ոչ միայն պատմվածքներիս վերնագրերը, այլ հենց պատմվածքներս: Գործն այնպիսին պետք է լինի, որ անկախ այն բանից` կա՞ հեղինակի անուն ազգանունը, թե` չկա, ընթերցողը անմիջապես կռահի, թե ում գործն է կարդում: Սա համոզմունքս է ու ձգտումս: Վերնագրերը դնում եմ վերջում, և ծիծաղելի է այն, որ եղել են դեպքեր, երբ պատմվածքիս վրա ավելի քիչ ժամանակ եմ ծախսել, քան ինձ բավարարող վերնագիր գտնելու:

– Ձեր կարծիքով  ի՞նչն է փոխվել գրող-ընթերցող հարաբերություններում: Ինչպե՞ս է ներկայանում այն Ձեզ հիմա: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում գրականության դերը հասարակության մեջ:

– Գրող-ընթերցող հարաբերություններում ՀԻՄԱ փոխվել է ամեն ինչ: Կտրականապես: Եկել են մարդկային միանգամայն նոր փոխհարաբերությունների որժեքների վերարժևորման ժամանակները: Սա բնական, իմաստավորված ու հոգեբանորեն պատճառաբանված-հիմնավորված գործընաց է, և ծիծաղելի է, երբ այն ընդունվում է, կամ չի ընդունվում, անխնա քննադատվում է, կամ մոլեռանդ պաշտպանվում: Այս գործընթացը ժամանակի թելադրանքն է, գոյավիճակը` մեր կամքից-ցանկությունից անկախ: Մարդիկ անկեղծ համոզվածությամբ, կամ ժամանակակից ձևանալու` թույլին հատուկ մոլուցքով սկսել են քամահրանքով վերաբերվել ԳՐՔԻՆ (գրականությանը), իսկ գրողներն էլ, հաշվի չառնելով իրական աշխարհում տեղի ունեցած ու ունեցող ահռելի տեղաշարժերը` շարունակում են պարտադրել իրենց կողմից անկասկած համարվող ճշմարտությունները, արժեքները: Ու սա երկուստեք անվստահության, օտարման պատճառ է դարձել: Իմ կարծիքով, սրանում ամոթալի, սխալ կամ անբնական ոչինչ չկա: Պետք է այդպես լիներ (իբրև հետևանք) ու լինում է: Բանն այն է, որ անհիշելի ժամանակներից ԳԻՐՔԸ  մրցակցությունից դուրս է եղել: ԳԻՐՔԸ և´  ճաշակի, և´  բարոյական նորմերի, և´  հոգևոր արժեքների միակ թելադրողն էր ու կարգադրիչը: Սակայն անսպասելիորեն ու արագ ամեն ինչ փոխվեց: Հրապարակի վրա հայտնվեցին հեռատեսիլը, համակարգիչը, բջջային հեռախոսը` անընդհատ ավելացող ու ամեն բնագավառ ընդգրկող զորությամբ: Եվ ստեղծվեց մի վիճակ, երբ ընթերցողը ընթերցելու ժամանակ չի կարողանում գտնել: Բայց եթե մարդկության ու քաղաքակրթության առաջընթացը անհնարին է պատկերացնել առանց այս բաների (հեռատեսիլ, համարգիչ, բջջային հեռախոս, ընդ որում` սրանք դեռ շատանալու են), ապա մարդկության ու քաղաքակրթության այդ նուն առաջընթացու հնարավոր չէ պատկերացնել և առանց ԳՐՔԻ: Պարզապես երկու կողմերն էլ միմյանց պետք է անկեղծ հարգանքով ու սիրով մոտենան և ոչ թե` արհեստական մրցություն մեջտեղ նետելով կամ անլիարժեքության կոմպլեքսից թելադրված չարությամբ ու թշնամանքով: ԺԱՄԱՆԱԿԸ` միակ որոշողն ու դատավորը, ամեն ինչ տեղը կդնի` ԳՐՈՂԸ` կգրի, ԸՆԹԵՐՑՈՂԸ` կընթերցի: Ի՞նչ վերաբերում է. «Ինչպե՞ս եք պատկերացնում գրականության դերը հասարակության մեջ» կետին, այսքանը կասեմ` այն ինձ պատկերանում է խոստովանահայր-ճշմարիտ հավատացյալ փոխկապակցությամբ: Միտքս պարզելու համար ահռելի ժամանակ ու ջանքեր են պետք, ուստի այսքանով կբավարարվեմ` հավատացած լինելով, որ ով ականջ ունի` կլսի:

– Հետևու՞մ եք մեր գրականության նորօրյա զարգացումներին, հատկապես` երիտասարդներին:

– Մի ժամանակ շատ ուշադիր էի հետևում, հիմա` չէ: Սակայն անկախ այն բանից կհետևեմ ես, կամ ուրիշները նորերի բերածին` նրանք գալիս են ու գալու են և հաստատում են իրենց ու հաստատելու են: Միայն թե կուզենայի, որ ինքնահաստատվելը ոչ թե նախորդների ջարդուփշուր անելուց սկսեն, այլ համաշխարհային գրականության մեծերին ծանոթանալուց, յուրացնելուց:

– Ո՞վ է Ձեր վստահելի ու խստագույն ընթերցողը:

– Տղաս` Հայկարամ Նահապետյանը:

Հարցազրույցը` Աշոտ Գաբրիելյանի