Ամբողջ ճանապարհին նրանցից չխոսեցինք։ Անետի ամառանոցի մոտով անցնելիս Իսան դանդաղեց ու ասաց․ «Տե՛ս՝ ինչ լքված է»։ Վարագույրները փակ էին, և ամիսներ էին, ինչ ոչ ոք չէր բացել պատուհանը։ Իսան խոր շունչ քաշեց, արագությունը փոխեց, և երբ մեքենան վերստին թափ հավաքեց, հայացքս մնաց մանկության հուշերով փթթած կանաչների արանքում։ Ասացի․ «Իսա՛, ինչ տարօրինակ է․ չնայած մարդ իր էության ողջ բջիջներով ինչ-որ բան զգացել է, բայց երբ ինչ-որ ժամանակ է անցնում, կարծում է, թե ամենը երազ է եղել»։ Իսան ձեռքը տարավ երկար մորուքով մեկ ու ասաց․ «Անաստվածն ինչ դառնություն էր․ բոլորին վառեց-թողեց։ Հիմա էսքան ճանապարհը որ ի՞նչ ես եկել։ Անետը դե ոչ մեկի հետ չի խոսում»։ Տան արտացոլքը գնալով ավելի ու ավելի էր փոքրանում մեքենայի կողքի հայելու մեջ։ Ասացի․ «Քրոջ պահ տվածն եմ բերել․․․ մարդ ես, գուցե և խոսեց»։
Իջնելիս ասաց․ «Արագ քայլես, տասը րոպեից կհասնես։ Թողեիր՝ մինչև վերջ տանեի, էլի՛»։ Մեքենայի դուռը փակեցի․ «Չէ՛, Իսա ջան, մեռնեմ քեզ։ Էսպես ավելի լավ է։ Թող՝ երկու ոտ էլ քայլեմ։ Ուզում եմ մտածել՝ ինչ ասեմ նրան։ Նրան տեսնելն ինձ համար ավելի հեշտ կլինի»։ Իսան հեռացավ և օդում բարձրացած սպիտակ փոշու միջից ձեռքով անելով՝ ասաց․ «Վաղը՝ տասնմեկին, էստեղ»։ Ճանապարհը քարքարոտ էր և հիմնական մայրուղուց անջատվելով՝ պտտվում էր ու ներքև իջնում։ Ձորին նայելու սիրտ չունեի։ Նայեցի ժամացույցիս․ դեռ տասնմեկը չկար։ Ստվերս առաջ էր ընկել ինձնից, իսկ ես դոփում էի այնտեղի հուշերում՝ ցանկանալով ժամանակը հետ տալ։
«․․․․ Էսի՛, էդ քո արածը հեչ բանի նման չի․ ցեղում էսքան աղջիկ ունենք, գնացիր հայ աղջկա հետևի՞ց»։ Հայրս մեքենայի բանալին դրեց ձեռքս ու ասաց․ «Խանո՛ւմ, թող իր կյանքով ապրի։ Սերը մուսուլման ու քրիստոնյա չի ճանաչում։ Էսին մինչև Վիլլա փողոց չի հասնի․ բենզին չունի»։ Բաճկոնս հագա և մատով խոպոպներս ուղղելով՝ հայելու միջից ասացի․ «Երկու քույր են, տեսնես՝ խելքամաղ կլինես»։ Մայրս գիտեր՝ եղած գործ է, քմծիծաղ տվեց ու ասաց․ «Հիմա հեչ պետք չի՝ մենք էլ խելքամաղ լինենք։ Ասա՛՝ ո՞ր մեկին ես սիրահարվել»։ Դուռը փակելիս ասացի․ «Այլինին․․․ նա, ով ճարտարապետություն է սովորում»։
Ձորում անգղի թևաբախման ձայն լսվեց, իսկ փռված ու կարճլիկ ծառի հետևից կայծկլտաց Անետի փոքրիկ սենյակի թիթեղյա տանիքը։ Քարով մի քանի անգամ խփեցի դռանը։ «Անե՞տ․․․ Անետ ջա՞ն»։ Երբ դուռը բացեց, այլևս նման չէր տարիներ շարունակ իմ դիմաց Վիլլայի փողոցի տան դուռը բաց արած այն կնոջը, որ ժպտալով ասել էր․ «Բարև , ես Անետն եմ։ Նե՛րս համեցեք»։ Առաջ էր գալիս, իսկ սևորակ ու անծածկ վարսերը, հանց փափուկ սատին, ծածկել էին ուսերը։ «Այլինը վերևում է․ հիմա կգա»։
Նրան համբուրեցի՝ ասելով․ «Իսան ասե՞լ էր, որ գալու եմ»։ Ձեռքը գցեց թևս ինչպես այն օրերին, երբ մեզ հետ միասին դուրս էր գալիս։ Ուզում էի ասել․ «Հիշո՞ւմ ես, որ ասում էիր՝ ես պիտի երկու կես լինեմ ձեր մեջտեղում, որ իրար չդիպչեք, ու քրքջում էիր»։ Ավելի էր հյուծվել, աչքերը կորցրել էին իրենց խորությունը։ «Հա՛, ազիզ ջան, Իսան ասաց՝ ուզում ես գալ։ Ա՛յ մարդ, լավ բան ես արել։ Քույրս ո՞նց է, հը՞ն։ Ի՞նչ կա-չկա Թեհրանում»։ Պարանոցի հետևում սև գլխաշոր էր հանգուցել, հագին էլ սևորակ մի զգեստ էր, որի կրծքավանդակն ու օձիքը պատված էին փափուկ շղարշով։ Այլինի մասին լուրերը թողեցի հետոյին ու խոսքը կտուրը գցեցի․ «Ոնց որ միշտ, մարդ կամ իր գործին է, կամ էլ՝ խցանումների մեջ։ Ինչքան ժամանակ է՝ ուզում էի գալ, ավելի շուտ չստացվեց, Անե՛տ ջան»։ Ձեռքս սեղմեց ու ասաց․ «Ազիզ ջան, այսի՞նքն ինչքան ժամանակ է։ Լավ ես արել՝ եկել ես»։
Ուղղանկյունաձև, երկար սենյակ էր՝ լի գրքերով, փայտե մի սեղանով ու թավշյա երկու բազմոցներով, որ այն ժամանակ ունեին։ Իրենց հայրական տան հին ու մոռացված ժամացույցի մոտ, որի սլաքները մնացել էին վեցն անց կեսի վրա, Այլինի կտավներից մեկն էր կախված։ Սենյակի միակ պատուհանն ապակի չուներ և հաստ մոմլաթով էր ծածկված, իսկ առավոտվա սուրճի բույրը դեռ սավառնում էր սենյակով մեկ։ Ասացի․ «Անե՛տ, քեզ համար գաթա եմ բերել»։ Ձեռքս գցելով ուսապարկս՝ տուփը հանեցի, դրեցի սեղանին, իսկ աչքս ընկավ Այլինի նկարած կտավի վրա, և կարոտեցի ճարտարապետության ֆակուլտետի առաջին տարիները։ Օրեր, երբ էտյուդների արանքում, Աֆթանդիլյանցի արհեստանոցում ու Այլինի հայացքների ներքո փոխվում էր կյանքս։
«․․․․Տաքսուն ասա՝ Վիլլա փողոցի վրա քեզ իջեցնի»։ Այլինն ինձ էր սպասում Սուրբ Սարգիս եկեղեցու դիմաց, որ դրսից ուղղանկյունաձև ու սպիտակ տեսք ուներ։ Պետք է եկեղեցին ռոլլովեր անեինք։ «Այլի՛ն, ձեր եկեղեցիները զարմանալի վեհություն ունեն․․․ վաղո՞ւց ես եկել»։ Հայացքս հառեցի երկու զանգակատների վերևին ու գմբեթին, որի վրա մեծ խաչեր էին փորագրված։ «Էս խաչերը մարդուն «Դրակուլայի» ֆիլմերն են հիշեցնում։ Ես մինչև հիմա ոչ մի եկեղեցի չեմ մտել․ վամպիր-մամպիր չհարձակվե՞ն վրաներս»։ Այլինը բարձրաձայն ծիծաղեց։ Վզով մեկ փաթափած շալի միջից միայն նշաձև աչքերն ու փոքրիկ, սպիտակ ու սառած քիթն էին երևում։ «Չէ՛, այ մարդ, մի՛ վախեցիր։ Էսի՛, այսօրվա էքսկուրսավարը ես կլինեմ։ Ներս գնանք․ սառեցի»։ Եկեղեցու գեղեցիկ գմբեթն ու կապույտ ապակիները Թեհրանի՝ բահման ամսվա մոխրագույն երկնքի միջից ձյունի էին սպասում։ Երբ փայտե մեծ դռնով մտանք եկեղեցու նախասրահ, կարծես Թեհրանը հանկարծակի վերացավ, և աշխարհն ընկղմվեց բարձր տանիքի լռության մեջ։ Խնկի, գիպսի ու փայտի բույրերը մրուր էին տալիս գիտակցությանս խորքերում, իսկ Այլինը խաչակնքվում էր։ Հետո ականջիս շշնջաց․ «Գիտե՞ս, որ քրիստոնյաների համար յոթը սուրբ թիվ է։ Ասում են՝ Աստծո թիվն է, հենց այդ պատճառով էլ Աֆթանդիլյանցը 43 թվին նախագծեց, բայց կառուցումը յոթ տարի տևեց»։ Կամացուկ ասացի․ «Հետաքրքիր է՝ լավ էլ պատրվակ է։ Ի՞նչ կլինի, որ ես ու դու էլ էլ ռոլլովերը չորս օրվա փոխարեն յոթ օրում հանձնենք»։ Արմունկով թեթևակի խփեց, ծիծաղեց՝ նշան անելով, որ նստենք նախասրահի երկու կողմերում շարված փայտե նստարաններից մեկին։ Սպիտակ, կարճ գուլպաներով, տամկահոտ վերարկուներով ու փոքրիկ գլխաշորերով ծեր հայուհիներ աղոթում էին, իսկ Այլինը ականջիս պատմում էր Սուրբ Մարիամի՝ խորանում փակցված նկարի մասին։ Այդ օրն էր, որ հասկացա՝ նկարիչ էլ է։
Երբ դուրս եկանք, ձյուն էր գալիս, և ամենուր եկեղեցու մարմարե քարերի գույնի էր։ Այլինը, ուղղելով բրդյա, ձեռագործ գլխարկը, ասաց․ «Գնա՞նք «Լորդ» »։ Դառնալով ինձ, որ չգիտեի, թե ինչպիսի տեղ է «Լորդը», ծիծաղեց․ «Էսի՛, հենց դիմացներս է»։ Այլինի մատը, որ կաշվե ձեռնոցի տակից էլ դեռ նուրբ էր, հրուշականոցն էր ցույց տալիս։ Խոսք ու զրույցը, գաթան, սուրճն ու ծխախոտը դարձան սովորություն մեզ համար։
Վերջին օրը քարտեզները փաթաթած եկեղեցու բակում սպասում էի Այլինին՝ աչքս զանգակատներից մեկի կամարին նստած ու կռռացող ագռավին։ Այլինը դուրս եկավ եկեղեցու մեծ դռնից, ձեռքերը ցրտից իրար շփեց, և արևի տակ գոլորշիացող շնչի հետում ասաց․ «Էսի՛, սարերի ձյունը տես»։ Նայեցի․․․ նայեցի նրա աչքերի խորքին․ ամպերն արձակվել էին, և լեռները իրենց շրջանակի մեջ էին առել Թեհրանը, իսկ իմ գիտակցությունն Այլինի պատկերն էր շրջանակում․ Այլինի, որ պիտի մի օր ամեն ինչ, անգամ ինքն իրեն, մոռանար։
Անետը սեղանի վրայից վերցրեց գաթայի տուփն ու հոտ քաշեց։ «Ի՜նչ լավ հոտ է, Էսի՛։ Վիլլայի ու տան հոտն է գալիս»։ Ասացի․ «Նոփ-նոր է։ Երեկ երեկոյան գնացել, հենց Վիլլայից եմ գնել քեզ համար։ Հետաքրքիր է, որ ձեր թաղում էլ կայանել էի։ Ինչքան ժամանակ է՝ արդեն տան հետքն էլ չկա։ Բայց էն ձեռագործ աշխատանքները մնացել են թաղում։ Քեզ համար գիրք էլ եմ բերել»։ «Ափսո՜ս, բուլդոզերով մարդու հուշերն են քանդուքարափ անում։ Ես ու Այլինն էն տանն ենք ծնվել, ձեր հարսանիքն էլ էր էնտեղ․․․ սուրճ դնեմ քեզ համար, ջանի՛կս, երկար ճանապարհից հոգնած կլինես»։ Ուսապարկիս միջից հանեցի գրքերն ու դրեցի սեղանին։ «Հա՜, բուլդոզերի մասին լավ ասացիր։ Բայց, Անե՛տ, Վիլլա փողոցը շատ չի փոխվել, տուրիստներն էլ չկան, բայց ավիաընկերությունները, ձեռագործ աշխատանքների կենտրոններն ու քարտերի խանութները դեռ կան»։ Հետո հարցրի՝ սուրճն այստե՞ղ կբերի, թե՞ կտանի դուրս։
Նրա փոքրիկ սենյակի դիմացի կարճլիկ, փռված ու հնամյա ծառի տակ փայտե մի թախտ էր դրված, վրան էլ՝ կարպետ փռված։ Նստեցինք կողք կողքի։ Տեսա՝ այն նույն կարճ գուլպաներից էր հագել, որ միշտ տեսել էի տարեց հայուհիների ոտքերին․ կանայք, որ իրենց երիտասարդությունը կարծես կորցրել էին քթոցների, եփված սուրճի հոտերի ու փողոցային փսփսոցների արանքում։ Սպասում էր՝ ես խոսեմ։ Կարպետի երիզը ցույց տալով՝ ասացի․ «Անե՛տ, էս էն նույն կարպետը չի՞, որ մամայի տան միջանցքում էր»։ Ծխախոտը վառեց, ծխաքուլա արձակեց՝ պատասխանելով․ «Լավ էլ հիշում ես, ազի՛զ ջան։ Հեչ բան մոռանո՞ւմ ես»։ Ձեռքս տանելով կարպետի վրայով՝ ասացի․ «Ախր սա առաջին բանն էր, որ, երբ եկա ձեր տուն, աչքս ընկավ վրան․ քրքրվել է․․․ դու էլ դուռը բաց արիր, կհիշե՞ս»։
Ավելի խոր ծխաքուլա արձակեց ու ասաց․ «Էսի՛ ջան, մենք ենք քրքրվել»։ Չէի ուզում նայել աչքերին։ «Հա՛, վատ օրի ենք։ Ըհը՜, ձեր տանը մի բան էլ կար․ պապայի ծխամորճի հոտը։ Մինչև հիմա էլ երբ ծխամորճի հոտ է գալիս, թվում է՝ պապան հիմա իր եղջերվենու բաճկոնակով ու շղթայակապ ժամացույցով կգա»։ Կռացավ ու խփեց աջ ծնկիս։ «Է՜հ, Էսի՛ ջան, Այլինը քեզ համար բոլորին գժվեցրել էր։ Ջանի՛կս, սկզբից էինք սիրում քեզ, բայց երբ Աֆթանդիլյանցը պապային ասաց՝ դու իր աշակերտն ես, բանը բանից անցավ։ Մաման էն գլխից էր ասում՝ Էսին կյանքի մարդ է։ Է՜հ-է՜հ, խեղճ մայրս, լավ էր՝ շուտ մահացավ»։ Մատով հոնքս էի դզում, երբ Անետի ասածից ինքնաբերաբար սկսեցի ծիծաղել։ «Աֆթանդիլյանցի անունը մի՛ տուր, Անե՛տ ջան։ Անգամ ամուսնությունից մի քանի տարի անց էլ երբ անցնում էի Վիլլայի կողմերով, կարծում էի՝ Աֆթանդիլյանցը դուրս կգա եկեղեցուց, օձիքիցս կբռնի, թե այ մարդ, ես պատվերը հանձնեցի պարոն Մինասյանին․ ինչո՞ւ դասերդ թողիր»։
Անետի դեմքին ժպիտ հայտնվեց․ «Հա՜, հիշում եմ՝ էն ժամանակ անընդհատ ասում էիր, էդ էլ ծիծաղելի մղձավանջներից մեկն էր։ Բայց հաջողեցիր․ կարևորն էդ էր, ազի՛զ ջան»։ Հետո հարցրեց՝ մինչև երբ եմ մոտը մնալու։ Ասացի, որ Իսան վաղը կգա իմ հետևից՝ ճանապարհի գլխին։ Ապա ասացի, որ եկել եմ՝ տեղեկացնեմ, թե ինչքան ժամանակ է՝ քրոջ վիճակն ավելի է վատացել․ անգամ ինձ էլ չի ճանաչում․ «Անե՛տ, իմ կյանքն էլ էն չէ»։ Չասացի, որ այն Էսին, որին քույրդ սիրահարվել էր, կարծես հօդս է ցնդել, չասացի, որ մեռնելուց սարսափում եմ։ Նման մեկին, որ նախօրոք ամեն ինչ էլ գիտեր, ծխախոտաքուլայի մյուս կողմից ասաց․ «Հա՛, ազիզ ջան, Այլինի համար էլ ոչինչ անել հնարավոր չէ։ Մաման էլ սկզբում էդպես եղավ։ Դու ամեն ինչ արել ես նրա համար»։
Ծառի տակ ճաշեցինք։ Ասաց՝ Իսան տասնհինգ օրը մեկ իր համար առաջին անհրաժեշտության իրեր ու ծխախոտ է բերում․ «Եթե Իսան չլիներ, չէի կարողանա մնալ»։ Նրա ծխախոտներից մեկը վառեցի։ «Էնպես ես արել, որ Իսան էլ է ուրվականի նման գալիս ու գնում, չե՞ս ձանձրացել։ Անե՛տ, եթե մի օր Իսան չկարողանա գալ, ի՞նչ կլինի։ Մտածե՞լ ես էդ մասին»։ Հարցս անպատասխան թողնելով՝ վեր կացավ, որ ափսեները հավաքի։ Ուսապարկիցս տեսախցիկս հանեցի ու ասացի․ «Կանգնի՛ր, Անե՛տ, թող՝ քանի եկել եմ, մի հատ նկարեմ քեզ»։
Ճաշի ափսեները մի ձեռքին, մյուսին էլ՝ ծխախոտ, կանգնեց իր փոքրիկ սենյակի անապակի պատուհանի փայտե մեծ շրջանակի դիմաց։ Ասացի․ «Էստե՞ղ, գոնե էդ ափսեները գետնին դիր»։
Ճակատը խորշոմեց, գլուխը թեքեց։ «Ա՜յ մարդ, ես էս եմ, ի՞նչ տարբերություն՝ ափսե կլինի, թե չէ։ Այլինն էլ դե արդեն ինձ չի ճանաչում։ Նկարիր, քանի չեմ փոշմանել, ազի՛զ ջան»։ Քթի տակ հայերեն ինչ-որ բան փնթփնթաց, և ձանձրույթն աշնանային հետմիջօրեին պատկերվեց տեսախցիկիս ոսպնյակին։
Երեկոյան դեռ նստած էինք ծառի տակ․ նա շարունակ ծխում էր, ես էլ՝ հիմնականում խոսում։ Զգում էի, որ իմ ճանաչած Անետին դիտավորյալ թաղել էր իր աչքերի խորքում։ Առանց նախաբանի ասացի․ «Էս սև գլխաշորը դեն գցիր, էս անմարդաբնակ կղզում որ ի՞նչ ես կապում»։ Չասացի, որ առաջին անգամ երբ քեզ տեսա Վիլլայի տանը և հետևիցդ գալիս էի, սև, երկար վարսերդ ծածանվում էին, Այլինի համար ամաչում էի նայել դրանց։
Վտիտ մատների ծայրերը մտցրեց սև գլխաշորի տակն ու այն հետ տարավ։ Երեկոյի արևը պեծին տվեց նրա ամուսնական մատանու վրա։ Ասացի․ «Մազերդ սիրուն էին, ափսոս»։ Ծխախոտի ծուխը դեմքիս փչելով՝ ասաց․ «Չէ, բալամ, Էսի՛․․․»։ Շոշափեցի նրա՝ կարպետին ընկած գլխաշորը։ «Իսային ասում եմ՝ պատուհաններիդ համար ապակի գցող բերի։ Ախր մոմլաթով հո չի կարելի անձրևի ու քամու դեմն առնել։ Մի օր մեկը պիտի գա՝ գործերդ անի, չէ՞»։
Խուսափում էի նրա աչքերի մեջ նայելուց․ կարծես Անետն իր երեխաների հետ վաղուց էր մահացել, իսկ այս սևազգեստ կինը լոկ Անետին նման մեկն էր։ Ձեռքս տարա ուսապարկն ու Այլինի մետաքսե թաշկինակի արանքը դրած զմրուխտե մատանին հանեցի, դրեցի կարպետի վրա՝ ասելով․ «Այլինը սա քեզ համար է մի կողմ դրել։ Արկղիկի տակերն էր, որ մաման էն ժամանակ տվել էր նրան։ Պահել էր․ հետն էլ՝ երեխաների նկարներն ու քո նամակները։ Միամիտ գտա»։
Մատանին վերցրեց, իսկ աչքերը թերևս հուշերի տարափից հառեց հեռու մի կետի։ Հետո նայեց ինձ՝ խառնածին մի ձայնով ասելով․ «Է՜հ, է՜հ, հիշո՞ւմ ես, սիրելիս։ Մաման էս ձեր հարսանիքի կապակցությամբ տվեց Այլինին։ Մեր տատինն էր։ Խենթանում էի։ Մի օր էլ ասացի՝ եթե ես շուտ ամուսնացած լինեի, իմը կլիներ։ Այլինը դրանից հետո էլ չդրեց ու չդրեց։ Գիտե՞ս՝ երբ Ժուլիետին ծննդաբերեցի, հիվանդանոցում ինչ ասաց»։ Մատանին դրեց ձեռնափին ու բռունցք արեց։ Այտերը թրջվել էին։ «Ասաց՝ Անե՛տ, չծիծաղես, բայց մամայի էն զմրուխտից մատանին էս երեխի հարսանիքի համար եմ պահելու»։ Կարպետի վրայից գլխաշորը վերցնելով՝ սրբեց արցունքները։ «Էստեղ ժամանակը կորցրել եմ, չեմ էլ հիշում՝ վերջին անգամ երբ եմ լաց եղել։ Միայն գնում, նստում եմ էնտեղ, ուր Էդվինի մեքենան․․․ ա՜խ, սիրելիս․․․ էս ծառերի տերևներից եմ հասկանում՝ եղանակները գալիս ու գնում են․․․»։
Լռության մեջ այնքան նստեցինք, մինչև արևի վերջին ճառագայթն անհետացավ ձորում։ Քամին մրրկում էր պատուհանի փայտե շրջանակին փակցրած մոմլաթը։ «Էստեղ պիտի որ շատ ցուրտ լինի։ Սենյակն ինչո՞վ ես տաքացնում»։ Ասաց․ «Այլինը նամակներս պահե՞լ է։ Բայց ոչ մի անգամ մի տառ էլ չուղարկեց»։ Չէի կարողանում ասել՝ Այլինը քո երեխաների նկարներով էր արթնանում, նրանց անունը տալով քնում, իսկ հետո կամաց-կամաց ամեն ինչ մոռացավ, անգամ՝ երեխաներիդ։
Ամռան սկզբից Այլինը շարունակ ասում էր․ «Ճտերին կարոտել եմ»։ Ճիշտ շահրիվարի ութին երևի նոր էինք Թեհրանից շարժվել, երբ բեռնատարի՝ քնով անցած մի վարորդ Էդվինին ու երեխաներին ուղարկեց մի տեղ՝ այս ձորի խորքերում։ Մեկը հինգ տարեկան էր, մյուսը՝ յոթ։ Երբ հասանք, ամեն ինչ արդեն վերջացել էր, Անետն էլ Վիլլայի դիմաց՝ մայրուղու մոտ նստել, ողբում էր՝ ասելով․ «Հետ կդառնան, երեխեքս հետ կդառնան․․․»։
Այլինն ասում էր․ «Էսի՛, ուզում եմ մեռնել, բայց Անետի հետ ի՞նչ կլինի։ Խե՜ղճ իմ քույր»։ Հետո գնում էր բաղնիք, ծորակը բաց անում, որ հեծկլտոցի ձայնը չլսեմ։ Գլուխս դնում էի բաղնիքի դռանը, արանքից նայում, որ գլխին մի փորձանք չբերի։ Երբ գրկում էի, կծկվում էր ու ասում․ «Երանի ամեն ինչ երազ լինի։ Էսի՛, ինչո՞ւ մեր կյանքն էսպես եղավ։ Չեմ հասկանում, Էսի՛, դու ասա՝ ինչու»։ Շոյում էի նրան, նրա համար արտասանում, ու երաժշտություն էինք լսում։ Հետո մի պահ ուշքի եկա ու հասկացա, որ չեմ ուզում տուն վերադառնալ։ Հաճախ մնում էի գրասենյակում ու ավելի շատ աշխատում։ Գիշերները Այլինը սրտի դեղերով ու քնաբեր հաբերով էր քնում, ես էլ բաժակը բաժակի հետևից գլուխս էի քաշում։ Չէինք ապրում։ Անետն էլ էր գնացել։ Անետն էլ չուզեց, որ Թեհրան վերադառնա և ասաց․ «Երեխեքիս մահվան տեղում մի խրճիթն էլ ինձ հերիք է։ Էստեղ կմնամ, մինչև մեռնեմ»։
Անետի ծխախոտի կրակի կարմիրը ուժգնանում ու մարում էր մթության մեջ։ Վառեց սենյակի դռան դիմաց կախված լապտերը, մեր ստվերները երևան եկան, իսկ հետո տերևների ստվերները դողացին։ Երբ լռում էինք, մեր գիտակցության խորքերում հայտնված բառերը պատվում էին ծղրիդների ճռվողյունով։ «Մեն-մենակ ո՞նց ես էստեղ գլուխ հանում։ Լավ է՝ խոսելն էլ չես մոռացել, չե՞ս վախենում»։ Քամուց խշշացող տերևների ձայնը դուրս չէր գալիս․ ասես մենակ չլինեինք։ Անետն ասաց․ «Ազիզ ջան, գիտե՞ս՝ խոսելն ինչու չեմ մոռացել։ Մեկ-մեկ Էդվինը գալիս է էստեղ, նստում է կողքս՝ էս թախտին, զրուցում եմ նրանց հետ, երեխաներս խաղում են, մենք էլ՝ նայում նրանց։ Միշտ չէ, որ գալիս են, բայց գալիս են»։
Երբ մտանք սենյակ, մի բարձ ու ծածկոց տվեց ինձ՝ ասելով, որ ինքը պատուհանի տակ կքնի։ Լուսադեմին էր, որ երեխաների աղմուկ-աղաղակը լսեցի։ Անետն ասում էր․ «Համբերեք՝ հորեղբայր Էսին կոշիկները հագնի»։ Հետո բռնեցի երեխաների ձեռքից, նստեցրի մեքենաս, Անետն ու Այլինը պատուհանից ձեռքով արեցին․ մեքենան շարժվեց, ասացի․ «Էդվի՛ն, որոշել էինք, որ ես կտանեմ երեխեքին, ինչո՞ւ ես դու ղեկի դիմաց»։ Էդվինն ասաց․ «Չէ, ես չեմ, Էսի՛, դու ես վարում»։ Իսկ հետո սարսափելի մի ձայն լսվեց, Սուրբ Սարգսի գմբեթի կապույտ ապակիները փշրվեցին, ճչացի ու արթնացա։ Մոմլաթե պատուհանի հետևից տեսա Անետին՝ նստած ծառի տակ։ Առանց շրջվելու ու ինձ նայելու՝ ասաց․ «Ազիզ ջան, սուրճը եփել է, արի՛»։
Հրաժեշտի ժամանակ նրան ամուր գրկեցի ու ասացի․ «Գուցե էլի քեզ այցելեմ, հա՞»։ Պատասխանեց․ «Արի՛, ազի՛զ ջան, այո, արի»։ Փոշոտ ճանապարհով բարձրանալիս ինձ թվաց՝ Անետը ձայն է տալիս։ Շրջվեցի, մոմլաթե պատուհանի հետևից ձեռքով էր անում։
«Իսա՛,նրան չեմ ասել, որ քույրը մահացել է, ասացի՝ Այլինի համար եմ նկարում»։ Իսան ասաց․ «Կուզե՞ս Վիլլայի մոտ պահեմ»։
«Չէ՛, նրանք բոլորը ներքևում են՝ Անետի մոտ»։
Թարգմանությունը պարսկերենից՝ Արեգ Բագրատյանի
