-Գրիր,-ասաց նա:
-Հենց հասնեմ՝ կգրեմ,-պատասխանեց Խուլիանը:
-Ոչ: Ինձ մի գրիր, ոչ թե նամակ, այլ գրքեր գրիր:
Կան գրքեր, որոնք ակամայից սկսում են ապրել կողքիդ կամ մեխվում են հիշողությանդ մեջ՝ իրենց մտացածին պատկերներով դրվագավորվում և խորհրդավոր տեսիլքներ խցկում օրերիդ ներսում: Իր ծանրությամբ այդ ուժն ունի Կառլոս Ռուիս Սաֆոնի «Քամու ստվերը»:
Հեղինակը գիրքը լույս է ընծայել 2001 թվականին՝ արժանանալով մեծ հեղինակության: Գիրքը թարգմանվել է երեք տասնյակից ավելի լեզուներով՝ հրատարակվելով տարբեր հրատարակաչություններում:
Հայալեզու գիրքն ընթերցողին է հասել «Անտարես» հրատարակչության և թարգմանչուհի Ռուզաննա Պետրոսյանի շնորհիվ՝ գրքի ծնունդից քսան տարի անց: Ցավոք, հայալեզու գիրքը Սաֆոն տեսնել չի հասցրել (մահացել է քաղցկեղից, հիսունհինգ տարեկան հասակում՝ 2020 թվականի հունիսի 19-ին):
Առաջին իսկ էջերից շոշափելի ու հստակորեն նկատելի է դառնում, որ գիրքն ուղղակի ու հպշտապ թարգմանչական աշխատանքի արդյունք չէ: Թարգմանչուհին խորաքննին վարպետությամբ թափանցել է Սաֆոնի բառի ու մտքի բազմածալ խորքերը՝ ճիշտ ընտրելով ասելիքի գեղարվեստ կաղապարի տարածությունը:
Վեպի լեզուն հարուստ է, հյութեղ: Նկարագրական հատվածները համեմատաբար ժլատ են, սակայն լցված պատկերավորման հարուստ երանգավորմամբ, բառախաղերով, պատկերների առատությամբ, ինչը թարգմանված լեզվի ճիշտ բառամթերքի ընտրության, թարգմանչի գեղարվեստ զգացական ընկալման շնորհիվ՝ պահել է վեպի լեզվական ճոխությունը: (//Մինչ ես դիմադրում էի, Ներին հասցրել էր փչացնել բաճկոնս ու հպարտությունս://Մի պահ փողոցի աղմուկը լցվեց ներս:// Փողոցներն արնահոսում էին անձրևի հետ://Նրա հարվածից վախի հոտ էր գալիս: // Զեփյուռը սանրում էր քաղաքը//…առանձնատան մերկ կմախք//, գոլորշաարձակ բաժակ//, շաքարաջրած դեղձ//, ցավեցնող ցանկություն…)
Ընթերցողին կլանող հետաքրքրություններից մեկն էլ ժանրերի առատության միահյուսումն է. թվում է ՝ սեղանիդ դիպուկ ու պարզ նկարագրություններով սիրավեպ է, սակայն կտրուկ փոխվում, վերաճում է գործողությունների ընթացքը՝ հասնելով միստիկայի, անգամ դեդեկտիվ գրականության մոտիվների:
Դեպքերը տեղի են ունենում 20-րդ դարակեսին Բարսելոնում: Մի քաղաք, որը դեռ վերականգնվում էր իսպանական բուռն քաղաքացիական պատերազմից:
Վեպը ստեղծում է լափող, շոշափելի միջավայր, որը ընթերցողին կտրելով իրականությունց՝ տեղափոխում է Բարսելոնի փողոցներ, հայր Սեմպերեի գրախանութ, գլխարկագործի արհեստանոց, Ալդայայի առանձնատուն…
«Մեռած գրքերի գերեզմանոց» սա գրքում պարզ արտացոլված առաջին սիմվոլն է, որը միանգամից կլանում է ընթերցողին, որտեղից էլ սկիզբ է առնում սյուժեի զարգացման տարաճյուղ ընթացքը:
Մոր կորստի կարոտով ապրող տասնամյա Դանիել Սեմպերեին հայրը մի օր որոշում ու տանում է «Մեռած գրքերի գերեզմանոց»։ Սա խորհրդավոր մի վայր է, որտեղ պահպանվում են աշխարհից լքված գրքերը: Այդտեղից Դանիել Սեմպերեին թույլատրվում է վերցնել մի գիրք: Նա պատահականորեն ընտրում է Խուլիան Կարաքսի «Քամու ստվերը», որն ամբողջությամբ փոխում է տղայի կյանքի ընթացքը՝ վեպում զարգացնելով «գիրք՝ գրքի մասին» աքսիոմը:
Հեղինակը, կարծես թե, անծանոթ է բոլորին, և Դանիելը ձեռնամուխ է լինում բացահայտելու գրողի ողբերգական ճակատագիրը, ում գրքերը ինչ-որ մեկը համակարգված ոչնչացնում է: Սակայն իրականում տղայի համար առաջադրանքն ավելի բարդ էր, քան ենթադրվում էր:
Դանիելի քայլերը ձգվում են անվերադարձ մի կետի, որը տանում է դեպի Կարաքսը՝ փորձելով վերականգնել այն ճակատագիրը, ով շրջապատին ավելի շատ առեղծվածներ էր բաշխում:
Դանիելը ինչքան շատ է խորանում Խուլիան Կարաքսի ուրվականի մեջ, այնքան հետաքրքրություն ավելի է մեծանում: Պատմության ենթասյուժեն սկսում է ավելի մեծ նշանակություն ստանալ՝ հասնելով մի կետի, որտեղ այն գրեթե նույնացվում է գլխավոր հերոսի սեփական կյանքի հետ:
Հեղինակը մինչև վերջին պահն ընթերցողին պահում է ինտրիգի ու առեղծվածի մեջ՝ լի կտրուկ շրջադարձերով ու անակնկալներով, որն ընթերցողի համար, դժվար թե, լիներ կանխատեսված:
Վեպն անմասն չի մնացել կերպարների առատությունից: Թվում է՝ որոշ երկրորդական կերպարներին անդրադառնալն ավելորդ էր, սակայն դա ենթադրելի է միայն սկզբում, քանի որ գրողը վարպետորեն է շաղկապում նրանց վարքի ու խոսքի միաձուլումը, ինչը դառնում է վեպի զարգացման շաղախի կարևոր բաղադրիչ: Հերոսները գրասեր են, կենսասեր, կերտված են խնամքով, կյանքի նկատմամբ պայքարի ոգին նրանց մղում է կատարելու այնպիսի քայլեր, որոնց քանորդը տանում է դեպի գոյի պայքար:
Նրանցից յուրաքանչյուն ունի իր սեփական պատմությունն ու անհատականությունը, որոնց մասին պատմող հատվածները, եթե կտրենք վեպից, գուցե և դառնան առանձին նովելներ:
«Ամենահամեղ խորտիկները սովորաբար մեջտեղինն են լինում»,-ասում է Սաֆոն՝ այն համեմատելով կանանցից սեր կորզելու խոստման հետ, իսկ ես զուգահեռը կտանեմ վեպի միջնամասի հետ, որտեղ պատառները գնալով դառնում են համադամ ու ախորժելի: Վեպում հեղինակը դանդաղ ընթացք է որդեգրում, որպեսզի ժամանակ տա խորհելու մի շարք ընդհանրական թեմաների՝ նվիրումի, սիրո, պայքարի, անաչառության, լույսը ստվերից զատել կարենալու շուրջ: Սա պատմություն է միայնակ մարդկանց, բացակայության, կորուստների մասին:
Վեպից առատորեն կարելի է առանձնացնել՝ առաջին հայացքից անզարդ թվացող նախադասություններ, որոնք լի են խոր ասելիքով:
Ամենավտանգավոր մարդը ճակատագրից փրկված հերոսն է, որը ողջ է մնացել՝ պատմելու համար այն, ինչն իր զոհված ընկերներն այլևս չեն կարողանա պատմել:
Մենք ողջ ենք, քանի դեռ մեզ սիրում են:
Խոսքեր կան, որոնք բանտերից էլ վատն են:
Ավելի շատ մարդ անկողնում է մեռնում, քան խրամատում:
Կան հիասթափություններ, որոնք արժանի են իրենց սերմանողին:
Կնոջը պետք է մտածելու ժամանակ չտաս, այլապես կորած համարիր:
Սաֆոնի վեպում ակնառու է արձակին բնորոշ երաժշտականությունը: Յուրաքանչյուր գլխի ընթերցում մի նոր ռիթմ է ավելացնում նախորդին՝ ավելի տիպական դարձնելով պատկեր-գործողություն, զգացմունք-գործողություն կապը:
Քամու ստվերն այն վեպերից է, որը մոգություն ու հույզ է արթնացնում՝ ստիպելով ջերմանալ, հաճույք ստանալ և երազել:
Առեղծվածային պատմության վերջում Սաֆոնը խոսում է գրքերի մասին՝ «Գրքերն արտացոլում են այն, ինչ կա ներսումդ»:
Գիրքը հայելի է, և մենք կարողանում ենք նրանից վերցնել այն, ինչն արդեն ունենք մեր ներսում: Ընթերցելիս այն մեկնաբում ենք մեր ներաշխարհին համապատասխան, ինչը որոշ չափով կարող է ցույց տալ մեր հոգու հարուստ կամ աղքատիկ լինելու կշիռը:
Այս վեպը երկար ընդհատումներով ընթերցել չի սիրում, այլապես գուցե և չթողնի մոտենաս իրեն:
Կարծում եմ՝ պետք էլ չէ այս ստեղծագործությունը դարձնել ֆիլմի կամ սերիալի սյուժե, քանի որ հեղինակն այնքան վարպետորեն է պատմում, որ ընթերցողի հոգու աչքերին ամեն ինչ դառնում է ակնառու ու տեսանելի:
