Տունը, որտեղ վերջին անգամ տեսել եմ նրան, այլևս գոյություն չունի։ Այժմ դրա տեղում վեր է խոյանում այն շինություններից մեկը, որոնք միանգամից աչքի են ընկնում և փակում ստվերածածկ երկինքը։ Այնուամենայնիվ՝ մինչև օրս ամեն անգամ դրա մոտով անցնելիս հիշում եմ 1938 թվականի սուրբծննդյան այդ անիծյալ օրերը, երբ Մունտեներ փողոցը տրամվայներով և շքեղ առանձնատներով սփռված զառիվայր էր։ Այն ժամանակ տասներեք տարեկան էի և դժվարությամբ մի քանի ցենտ էի վաստակում՝ Էլիզաբեթ փողոցում գտնվող գրավատանը հանձնակատար աշխատելով։ Գրավատան տերը՝ Օդոն Լլոֆրիուն՝ կասկածամտության և ստորության հարյուր տասնհինգ կիլոգրամը, ղեկավարում էր իր՝ տնտեսական ապրանքների շուկան՝ դժգոհելով նույնիսկ օդից, որը շնչում էր այդ գարշելի որբը՝ հազարներից մեկը, որոնց վրա թքել էր պատերազմը, որին երբեք անունով չէր դիմում։
-Անտո՛ւն տղա, Աստվա՛ծ իմ, անջատի՛ր այդ լամպը, հիմա նման շռայլություններ թույլ տալու ժամանակը չէ։ Գնա՛ մոմի հետևից, աչքի ցանցաթաղանթի համար դա ավելի օգտակար է։
Այսպես անցնում էին մեր օրերը՝ ազգային ճակատի՝ Բարսելոնային մոտենալու մասին տագնապալի լուրերի, Ռավալի փողոցներում տեղի ունեցող սպանությունների և հրաձգությունների մասին ասեկոսեների մեջ և օդային ռմբակոծության մասին նախազգուշացնող շչակների ներքո։ 38 թվականի դեկտեմբերյան օրերից մեկն էր, երբ տեսա նրան․ փողոցները ձյունածածկ էին և մոխրապատ։
Նա ամբողջությամբ սպիտակ էր հագել, իսկ նրա կազմվածքն ասես փողոցները պարուրող մեգից էր նյութականացել։ Գրավատուն մտավ և կանգ առավ աղոտ լույսի ուղղանկյունու մեջ, որը ցուցափեղկից ճեղքում էր կիսախավարը։ Ձեռքին սև գույնի թավշյա կապոց կար, որը վաճառասեղանին դնելով՝ բաց արեց՝ առանց գեթ մի բառ արտաբերելու։ Շափյուղաներով և մարգարիտներով շղթան փայլփլեց մթության մեջ։ Պարոն Օդոնը վերցրեց խոշորացույցն ու սկսեց ուսումնասիրել այն։ Հետնադռան ճեղքից էի հետևում այդ տեսարանին։
-Վատիկը չէ, բայց հիմա վիճարկելու ժամանակը չէ, օրիո՛րդ։ Հիսուն դուրո եմ տալիս, և մի բան էլ գումար եմ կորցնում, բայց այսօր Ճրագալույց է, և բացի այդ՝ սրանցից մեկը թանկարժեք քար չէ։
Աղջիկը նորից հավաքեց թավշյա կտորը և գնաց դեպի ելքը՝ առանց մի վայրկյան վարանելու։
-Անտո՛ւն տղա, – բղավեց պարոն Օդոնը։ – Հետևի՛ր նրան։
-Այդ մանյակը հազար դուրոյից ոչ պակաս արժե, – ասացի ես։
-Երկու հազար, – ուղղեց ինձ պարոն Օդոնը։ – Այնպես որ ձեռքներիցս բաց չենք թողնի այն։ Նրա հետևից մինչև տուն գնա՛ և ուշադի՛ր եղիր, որ չհարվածեն ու չխլեն այն։ Նա կվերադառնա, ինչպես և բոլորը։
Աղջկա հետքն արդեն միաձուլվել էր սպիտակ թիկնոցին, երբ դուրս եկա փողոց։ Ռումբերի և աղքատության պատճառով քանդված շինությունների և փողոցների լաբիրինթոսով հետևեցի նրան, մինչև որ դուրս չեկա Պեսո դե լա Պախա հրապարակ, որտեղ հազիվ հասցրի տեսնել, որ տրամվայ էր նստում, որը Մունտեներ փողոցով արդեն վերև էր բարձրանում։ Վազեցի տրամվայի հետևից և հետևի ոտնակի վրա ցատկեցի։
Այդպես բարձրաձանք՝ սև հետքեր թողնելով ճերմակ կտավի վրա, որը ծածկվում էր ձնամրրիկով, երբ մթնում էր և երկինքը արյունագույն էր դառնում։ Երբ Տրավեսերա դե Գարսիա խաչմերուկ հասանք, ոսկորներս սառնամանիքից ցավում էին։ Պատրաստվում էի հրաժարվել հանձնարարությունիցս և ինչ-որ սուտ հորինել, որպեսզի հաճոյանայի պարոն Օդոնին, երբ տեսա, թե ինչպես աղջիկն իջավ և գնաց դեպի մեծ տան դարպասները։ Թռա տրամվայից և վազեցի՝ անկյունում թաքնվելու։ Աղջիկը մագլցելով անցավ այգու ցանկապատի վրայով։ Ճաղերի արանքից տեսա, թե ինչպես էր բարձրանում տունը շրջապատող պուրակով։ Սանդուղքի մոտ կանգ առավ և շրջվեց։ Ուզում էի փախուստի դիմել, բայց սառնամանիքը ուժասպառ էր արել ինձ։ Քնքշորեն ժպտալով՝ աղջիկը հայացք գցեց վրաս և ձեռքը մեկնեց դեպի ինձ։ Հասկացա, որ մուրացկանի տեղ էր դրել ինձ։
-Արի՛, – ասաց նա։
Արդեն մթնում էր, երբ հետևեցի նրան՝ խավարչտին տուն մտնելով։ Թույլ հալոն ստվերապատկերներ էր ուրվագծում։ Հատակին գցված գրքերն ու պատառոտված վարագույրները ընդգծում էին կոտրված կահույքի և պատառոտված նկարների հետքերն ու պատերով մեկ սփռված բծերը, որոնք փամփուշտների հետքեր էին։ Մի մեծ սրահ եկանք, որտեղ հին լուսանկարների դամբարան էր գտնվում, որոնցից բացակայության հոտ էր փչում։ Աղջիկը վառարանի անկյունում ծնկի իջավ և աթոռի բեկորներով ու լրագրի թերթերով կրակ վառեց։ Մոտեցա կրակին և վերցրի տաք գինու գավաթը, որ մեկնել էր ինձ։ Աղջիկը նստեց կողքիս, իսկ հայացքը կրակին էր հառել։ Ասաց, որ անունը Ալիսիա էր։ Արտաքինից դատելով՝ տասնյոթ տարեկան էր, բայց ես լուրջ և խոր հայացք գցեցի նրա վրա, ինչպիսին ունենում են հասուն տարիքի մարդիկ, իսկ երբ հարցրի, թե արդյոք այդ լուսանկարները նրա ընտանիքին էին պատկանում, ոչինչ չասաց։
Ինքս ինձ հարցնում էի, թե ինչքան ժամանակ էր, որ ապրում էր այնտեղ՝ միայնակ, այդ տանը թաքնվելով, սպիտակ շրջազգեստ հագած, որի կարերն արդեն քանդվում էին, թանկարժեք իրեր վաճառելով, որպեսզի գոյատևեր։ Թավշյա սև կտորը վառարանի դարակի վրա էր թողել։ Ամեն անգամ, երբ Ալիսիան կռանում էր, որպեսզի կրակը բորբոքեր, հայացքս փախցնում էի նրանից և կտորի մեջ գտնվող մանյակն էի պատկերացնում։ Մի քանի ժամ անց կեսգիշերյան կուրանտները լսեցինք՝ կրակի մոտ միմյանց գրկած և լուռ, և ինքս ինձ ասացի, որ այդպես մայրս կգրկեր ինձ, եթե հիշեի նրան։ Երբ հուրը սկսեց մարել, ուզում էի մի գիրք գցել ածուխների մեջ, բայց Ալիսիան խլեց այն ձեռքիցս և սկսեց բարձրաձայն կարդալ, մինչև որ քնով անցանք։
Լուսաբացից ոչ շատ առաջ հեռացա՝ դուրս պրծնելով Ալիսիայի գրկից և մթության մեջ դուրս վազելով՝ կատաղի բաբախող սրտով ու մանյակը ձեռքիս։ Սուրբծննդյան այդ օրվա առաջին ժամերը գրպանումս երկու հազար դուրո արժողությամբ շափյուղաներ ու մարգարիտներ պահելով անցկացրի՝ անիծելով ձյունով և վայրագություններով ողողված այդ փողոցները, անիծելով նրանց, ովքեր կրակի մեջ էին գցել ինձ, մինչև որ մահաբեր արևը լույսի նիզակը չխրեց ամպերի մեջ և նույն ճանապարհով չվերադարձա այդ տուն՝ քարշ տալով այդ մանյակը, որը ծանրացել էր, ասես քար լիներ, ու խեղդում էր ինձ, և ցանկանալով միայն, որ Ալիսիան դեռ քնած լիներ, որպեսզի նորից մանյակը դնեի վառարանի դարակի վրա և կարողանայի փախչել՝ այլևս երբեք չհիշելով նրա հայացքը և տաք ձայնը, միակ մաքուր հպումը, որ երբևէ զգացել էի։
Դուռը բաց էր, իսկ մարգարտյա լույսը ներս էր հորդում առաստաղի ճեղքերից։ Երբ գտա նրան՝ հատակին էր պառկած, գիրքը դեռևս ձեռքում էր, շրթունքները եղյամով էին ծածկվել, դեմքը սառույցի նման սպիտակ էր, աչքերը բաց էին, այտի վրայով կարմիր արցունք էր գլորվում, իսկ լայն բացված պատուհանից քամի էր փչում՝ ձյունե փոշու մեջ թաղելով նրան։ Մանյակը նրա կրծքի վրա թողեցի և փողոց վերադարձա, որպեսզի մոլորվեի քաղաքի պատերի մեջ և թաքնվեի դրանց լռության մեջ՝ սեփական արտացոլանքս խանութների ցուցափեղկերի մեջ տեսնելուց խուսափելով, անծանոթի հետ հանդիպումից վախենալով։
Սուրբծննդյան զանգերի լռելուց շատ չանցած նորից հնչեցին շչակները, ու սև հրեշտակների պարսը սլացավ Բարսելոնայի ալ երկնքով՝ ցած շպրտելով ռումբերի շարասյուներ, որոնք երբեք չպետք է ընկնեին երկրի վրա։
Թարգմանությունը իսպաներենից՝ Էլիզա Ստեփանյանի
