Քաղաքն այս, գտնվում է Աղստևի երկու ափերին։ Շրջապատված է լեռնային անտառներով, որոնցից շատերը դեռ պահպանել են իրենց նախապատմական հմայքը։
Առաջին մահացու մեղքը
Քաղաքն այս, որի փողոցները սովորաբար կիսադատարկ են, տարվա այս օրերին հորդում են մարդկային բազմությամբ։ Հետևյալ օրը, դեկտեմբերի 31-ին, վերջին օրը փողոցային եռուզեռի և առաջին օրը յոթնօրյա խրախճանքների, մարդկային խմբերն իրար հերթ չտալով` մի խանութից մյուսն էին շտապում։ Նրանց մեջ էր և Մաղաքը, բայց նրա ուղղությունը խանութը չէր։ Նա, մի կերպ շրջանցելով մարդկանց, դեռ կամրջին չհասած թեքվեց դեպի աջ ու մտավ եկեղեցու բակ։ Մոտենալով շենքին` մի պահ ետ նայեց, ապա ներս մտնելով եկեղեցու բաց դռնով, այն փակեց իր ետևից։ «Օ՜, սուրբ լռություն իմ շուրջը»՝ հառաչանքի պես դուրս թռավ նրա կոկորդից, բառեր, որ չէր հիշում, թե որ բանաստեղծության մեջ էր կարդացել։ Քայլեց դեպի գլխավոր սրահ ու գլխարկը հանելով նստեց։ Այդտեղ միայն նա կար, ուրիշ ոչ ոք։ Երաժշտությունն, ի բարեբախտություն նրա, միացված էր, որը այն եզակի պատճառներից էր, որ նրան այդտեղ էր բերել։ Սիրում էր նաև եկեղեցու՝ պատի մեջ խրված էլիպսաձև պատուհանները, որոնց միջով արևի շողերը սփռվում էին միայն սրահի մի հատվածում՝ լույսին այդ մոգական մի երանգ հաղորդելով։
Նա փակել էր աչքերը փորձելով անձնատուր լինել երաժշտությանը։ Փորձում էր մարսել պատկերը, որ տեսել էր քիչ առաջ. առաջին քրիստոնյա ազգը, որ երբեք առիթը բաց չէր թողնի հիշեցնելու այդ մասին, այժմ, իր փրկչի ծննդյանն ընդառաջ դատարկում էր խանութները` սկիզբը դնելով մահացու մեղքերից մեկին՝ ագահությանը։
Մեկ այլ ժամանակ, եկեղեցու կողքով անցնելիս, մարդիկ ինչ-որ մի անհասկանալի ձևական խաչակնքում էին անում, բայց այժմ դա էլ չկար, քանզի զբաղված էին նրանց ձեռքերը՝ մսեղենով ու զանազան հյութերով տոպրակները պահելու համար։ Ոմանք իրենց առևտուրը մի կերպ խոթում էին մեքենայի բեռնախցիկը, բայց միշտ չէ, որ դա բավական էր. այդժամ ապրանքների մյուս մասը խցկում էին ետևի նստատեղին։ Մի քանի կանայք ծանր ու ճռճռան տոպրակները ձեռքներին, մի կերպ քարշ տալով դրանք, մտել էին եկեղեցու բակ, նստել այնտեղի նստարաններին, սպասելով մինչ ամուսինները օգնության հասնեն։ Մի կին հեռախոսով բղավում էր ամուսնու վրա, թե շուտ արա, դեռ երեք անգամ պիտի գանք, գնանք։
Սա ընդամենը մի րոպե տևած տեսարան էր, որին ականատես եղավ Մաղաքը և այդ էր պատճառը, որ եկեղեցի մտնելով` նա փակեց դուռն իր ետևից։
Փակել էր և աչքերը՝ էլ ավելի խորասուզվելով եկեղեցական երաժշտության մեջ։ Այդտեղ նա իրեն ապահով էր զգում, հանգիստ։ Ամբոխը, որից փախել էր, այստեղ չէր գա, հաստատ չէր գա։
Անցել էր մոտ կես ժամ, երբ նա բացեց աչքերը, ու տեսավ քահանային իրենից քիչ հեռու նստած։
– Նկատել եմ, որ հաճախ ես գալիս էստեղ,- ասաց քահանան, քառասունն անց մի մարդ, ապա մեղմ ձայնով ավելացրեց,- ապրե՛ս։
Ի պատասխան, Մաղաքը միայն մի մեղմ ժպիտ փոխանցեց նրան։
– Եթե ինչ-որ հարցեր ունես, կարող ես տալ, ես կփորձեմ պատասխանեմ,- շարունակեց նա։
Նայելով քահանային, Մաղաքը տխրություն ու ափսոսանք կարդաց նրա աչքերում։ Քահանան այդ, դավաճանված էր, ինչպես և ինքը, ու թեպետ նրանք տարբեր կերպ են դավաճանվել, մեկ է, երկուսն էլ դավաճանվել են. նրանցից մեկը մենակ էր մնացել իր հավատքի հետ, այն դեպքում, երբ բոլորը վստահեցնում էին թե կիսում են այն, իսկ մյուսը մենակ էր մնացել հենց մարդկանց մեջ. փնտրելով իրական անկեղծություն` հայտնվել էր կեղծ բարեպաշտության մի ճահճի մեջ, որտեղ ոչ ոք երբեք անկեղծ չէր` ո’չ դիմացինի, ո’չ ինքն իր հետ։
– Հարցեր չունե՞ս,- կրկնեց տեր Հակոբը։
– Չգիտեմ։ Մի հարց կա, որ ամեն դեպքում հետաքրքում ա ինձ։ Սխալ չհասկանաք, բայց…,- Մաղաքը հապաղում է։
– Ասա, հանգիստ ասա, տղես։
– Հրեշտակներն արնահոսո՞ւմ են,- հարցրեց Մաղաքը։
Քահանայի հոնքերն իջան, աչքերը նեղացան, նա մի քանի վայրկյան նայեց տղային առանց որևէ բան ասելու։ Ապա հարցրեց, թե ինչո՞ւ է նման հարց մտահոգում իրեն։ Մաղաքը մի բան թոթովեց, մի քիչ էլ անկեղծացավ, մոտավորապես ասելով թե՝ ինքը չհավատալով Աստծուն, հավատում է աստվածայինին. ծովն ավելին է քան պարզապես շատ ջուրը։ Հավատում է և հրեշտակներին, գուցե, ու մարդկանց մեջ հրեշտակներ կան. լինում են և անթև։ Արնահոսո՞ւմ են։
Զրույցն ամեն դեպքում չստացվեց։ Քահանան խուսափողական պատասխաններ տվեց։ Վերջում նրանք իրար ձեռք սեղմեցին ու տեր Հակոբը հարցրեց նրա անունը։
– Մաղա՞ք, անսովոր անուն է,- եղավ նրա արձագանքը։
Երբ դուրս եկավ եկեղեցուց՝ տեսավ, որ նույն պատկերն է, միայն թե մարդիկ այժմ ավելի ու ավելի էին շտապում. «շուտով կիրիկնանա, պետք է հասցնել, խանութները կփակվեն շուտով, հանկարծ բան չմոռանանք…»։
Մաղաքը չէր ցանկանում երկրորդ անգամ քայլել նրանց միջով։ «Հետաքրքիր է, մտածում էր նա, հեթանոս ժամանակ գոնե հավատարի՞մ ենք եղել մեր հավատամքին, թե՞ ինչքան հիմա ենք քրիստոնյա, էնքան էլ էն ժամանակ էինք հեթանոս»։ Թեքվեց դեպի մի զբոսայգի, որտեղ գրեթե ոչ ոք չկար, որովհետև խանութ չկար, ու տան ճամփան բռնեց։
Երկրորդ մահացու մեղքը
Հնչեց ժամը, օրը փոխվեց։ Առաջին մի քանի րոպեները մոգական մի հմայք ունեին, հետո մոգությունը փոխվում է խոզության. յուրաքանչյուրն այնքան խորասուզված էր իր պատառ մսի մեջ, որ անկարող էր զգալ դիմացինի ներկայությունը։ Մաղաքը ոչինչ չկերավ, միայն լուռ նրանց էր նայում, անգամ զրույցներին չէր մասնակցում։ Դա տունն էր նրա հորաքրոջ, մեծ, սեփական մի տուն, որտեղ, ավանդույթ դարձած, հավաքվում էին բոլոր բարեկամներն ու ողջ թաղամասը. այժմ ներկա էր մոտ քառասուն հոգի, որից հազիվ կեսն էին հարազատ նրան, իսկ մյուսներին հազիվ էր ճանաչում։ Սեղանին դրված էր խոզի բուդ, խոզի խորոված, տոլմա, հավի միս, օղիներ՝ տնական ու պետական, գինի, կոնյակ, նրբաբլիթներ՝ տավարով ու խոզով, գառան աչք, ձկան ունք, օձի ոտքեր։
– Մաղա՛ք, մի բան քաշի, այ տղա, կե՛ր,- ասում է հեռավոր բարեկամ ձյաձ Արշակը, որը ներկա էր բոլոր քեֆերին. բոլոր այն քեֆերին, որտեղ միս կար։ Մի քանի հոգի կրկնում են նույն բանը,- ը՛ն, քաշի էս բուդը,- ասում է մի տիկին Նառա, տարան մոտեցնելով նրան։
– Բայց չէ՞ որ պահք ա։ Չէ՞ որ պահք ա Սուրբ Ծննդյանը նախորդող մի շաբաթը։
– Հա, բայց չէ՞ որ դու չես հավատում,- ասում է հորաքրոջ ամուսինը։
– Հա, բայց… ձեզ էի հավատում,- լսվեց Մաղաքի մարող ձայնը։
Լռության մի քանի վայրկյան, որից հետո մյուսները շարունակում են հարձակվել մսի վրա, ասես հենց նոր են անտառում որսացել, ասես միսն ուր որ է կփախչի, թե անմիջապես չբռնեն ատամներով։
Վաղուց արդեն հեռացած կլիներ, եթե հայացքը չկանգներ մի աղջկա վրա, որին առաջին անգամը չէ, որ տեսնում էր իրենց ընտանեկան խնջույքներին։ Դա ինչ-որ ծանոթի բարեկամ էր, կամ բարեկամի ծանոթ։ Նա հայացքը սուզել էր աղջկա խորքերը։ Աղջիկն այդ ուրիշ էր և դա գրավել էր նրան։ Աղջկա անտարբեր հայացքը, օտարությունը, հաճախակի սեղանից բացակայելը, նրա խորթ ժպիտը, նրա պարզ ժպիտը, նրա մաքուր հայացքը, Մաղաքին հիշեցնում էին մեկին։ Նա միայն հետո էր հասկացել, որ աղջիկը հենց իրեն էր հիշեցնում։ Եվ ինչպես ինքը, աղջիկն էլ խորը մի արհամարհանք էր տածում այդ ամենի հանդեպ։ Բայց աղջկա վիճակն ավելի շատ նման էր քահանայի վիճակին, նա փնտրում էր ու հավատում էր Աստծուն, նա գտել էր… ոչ, Աստծուն գտել էին իր համար, երբ նա դեռ փոքր էր ու մանկուց հրամցրել էին։ Նա ընդունել, հավատացել ու սիրել էր Աստծուն, իսկ հիմա…
Նա սուրբ էր անսուրբ մի աշխարհում, այդ էր մտածում Մաղաքը աղջկա մասին, ում անունը Մարի էր։
Երրորդ մահացու մեղքը
Մաղաքը տեսավ նրան և 3-րդ օրը՝ հունվարի երկուսին, Մաղաքը սիրում էր նրան սուրբ մի սիրով. վաղուց, շատ վաղուց։ Այդպիսի բան նա երբեք չէր զգացել. նա սուրբ էր ու մի տեսակ կատվային։ Սեղանից բացակայում էր ու իր պես փռվում մի բազկաթոռի, հակասոցիալական էակ էր։ Թե հարձակվեիր նրա հոգու վրա՝ կճանկռեր ներաշխարհդ, բայց և նրբանկատ էր ու հոգատար։ Հանկարծ մի սեր ծագեց հին կտավներում տեսած քողավոր սրբերի հանդեպ, որոնց Մաղաքը նմանեցնում էր Մարիին։ Խնջույքի սեղանի մոտ, կանանց ու տղամարդկանց աղմուկի տակ Մաղաքը փորձում էր կենտրոնանալ աղջկա վրա ու ավելի շատ սուզվել նրա խորքերը, իսկ մարդիկ խոսում էին, խոսում էին չափազանց շատ՝ «ախպեր մենք ուրիշ ազգ ենք, Մաղաք ջան, սրտիդ մատաղ, մի լավ աղջիկ գտի, պսակվի, էրեխա ունեցի, դա ա իմաստը»։
– Իսկ ամուսնանալը պարտադի՞ր ա,- հարցնում է Մաղաքը անթարթ, ուշադիր նայելով նրան ինչպես լուսանն է նայում իր դարանակալած որսին՝ ցատկից առաջ։
– Մաղաք ջան, բա մենք է՞դ ազգն ենք ախպեր։ Ջահել ես, չես հասկանում, բա հո մեր աղջկեքը անառակ չե՞ն։ Առանց ամուսնանալու ո՞նց պտի երեխա ունենաս։
– Իսկ երեխա ինչի՞ պետք ա ունենամ։ Որ սաղ կյանք իմ պես թափառի՞ մարդկային մաղձի ճահիճներում մի պատառ հոգի մուրալու հույսով, կամ ձեր պես, շան հանգույն աշխատի սաղ կյանք մի կտոր հացի համար, իսկ լավագույն դեպքում իր նմաններին տրորելով վեր բարձրանա, որ գոմը, որում քնում է՝ հարմար լինի, իսկ լակը, որն ուտում է՝ առա՞տ։
– Մաղա՞ք, ջահել ախպեր, էս ի՞նչ ես խոսում։
– Կամ ամուսնանալն ի՞նչ պարտադիր ա։ Նույն սեքսը չի՞, չեմ հասկանում։ Եթե առանց ամուսնանալու իրար հետ քնելը անառակություն ա, ուրեմն ամուսնանալուց հետո իրար հետ քնելը օրինական անառակություն ա։
– Ախպեր, տենց բաներ մի ասա էլի։ Մի օր էլ մի ուրիշ տեղ ասես՝ կբռնեն, բերանդ կջարդեն։ Ախպեր էս ազգը գիտե՞ս ինչ ազգ ա։ Մակեդոնացին, որ եկել ա, վախել ա Հայաստան մտնի։ Ախպեր, էս աշխարհըմ երկու խելացի ազգ կա մենակ՝ մենք ու եվրեները, բայց նրանք մենակ խելքով են խելացի, մենք ձեռի գործերում էլ ենք խելացի, համ էլ քունեմ նրանց լավը, արա, կնանիք ջան կներեք ախպեր, հիմի խմել ենք մի երկու բաժակ, մի երկու բան էլ ավել ենք ասում, ոչինչ էլի, մեռնեմ ձեր սրտին, ախպերներ ներող կլեք, որ սենց եմ խոսում, դե ձեզ ուրիշ մարդ չեմ էլի, արա, ախպեր, էն ինչ մենք ենք ունեցել՝ մինն էլ ա ունեցել չի, էն ինչ մենք ենք սարքել, շատ էլ հիմի սենց ենք, բայց ի՜նչ ռուս, ի՜նչ ամերիկացի, բա շվեցարացիք արա, դուռ բաց անող ազգ են, մեր աստվածային ազգին ինչ կա արա…
Մաղաքը նայում էր աղջկան, շեղում էր, այդ ամենը շեղում էր, բայց նրան հաջողվեց կենտրոնանալ։ Մի խոսք կար, հիշում էր Մաղաքը. «մեր ես-ի աղմուկը խանգարում է լսել Աստծո լռությունը»։ Էս աղջիկն ասես հենց Աստծո լռությունը լիներ. Մաղաքը կարող էր մի հավերժություն նայել նրան առանց հոգնելու։ «Ինչպե՞ս մոտենալ նրան, պե՞տք էր մոտենալ նրան։ Գուցե պիտի թողնել, որ էս արահետը չտրորված մնա»։ Մաղաքը քիչ սիրային կապեր չէր ունեցել, և առաջին բաներից մեկը, որ հետաքրքրել էր նրան աղջկա մեջ, մարմինն էր։ Մարմինը, որովհետև հոգի հաճախ չէր գտել, կամ դա մի ծանծաղ հոգի էր, ուստի նա միշտ ցանկացել էր մերկացնել նրանց ու ճաշակել նրանց մարմինը, համբուրելով, լպստելով կամ կծելով մարմինը փորձել հոգի քամել դրա միջից, տեսնել նրանց կրծքերի ձևը, համը, լսել սրտի զարկը, հպվել նրանց մարմնին… և դա մի տեսակ լուռ ծիսակարգ էր դարձել իր բոլոր հարաբերություններում։ Նա միշտ շտապել էր դեպի նրանց մարմինը, ու դա հաջողվել էր նրան, իսկ այժմ, նայելով Մարիին՝ տեսնում էր, որ նրանից սեր էր ճառագում, սեր էր ճառագում և նրա հագուստից. նրան հանվեցնելու կարիք Մաղաքը չուներ։ Կարիք չուներ և բանաստեղծություններ կարդալ կամ երգեր լսել իր սիրուն բարձրագույն իմաստ հաղորդելու համար, քանզի պոեզիա էր նա ինքնին ու իմաստ բարձրագույն։
Չորրորդ մահացու մեղքը
Չորրորդ օրն էր՝ հունվարի 3-ը, նա նորից հորաքրոջ տանն էր, և Մարին նրա կողքին, նրանք խոսում էին, Մաղաքը զգում էր, որ կարիք չունի նրան գայթակղելու. աղջիկը խոսում էր ու դա բավական էր իր հոգին լցնելու համար։ Աղջկա ձեռքը պատահաբար դիպավ իր ձեռքին, ու դա ավելին էր, քան եթե Մոնիկա Բելուչին իր գեղեցկության ծաղկման շրջանում մինետ աներ իրեն՝ գործողության ողջ ընթացքում պահելով տեսողական կոնտակտը։ Բայց աղջիկն այսօր պետք է գնար։ Նա սովորում էր Երևանում, իսկ հետո պարզ է՝ այդտեղ էլ կմնար։ Բայց նա դեռ այստեղ է, վերջին մի քանի ժամերը նրա հետ, նրանք հեռացել են հյուրասենյակից, նստել պատշգամբում, աղջիկը չգիտի, որ Մաղաքը սիրում է իրեն, Մաղաքը չգիտի՝ աղջիկն ինչ է զգում իր հանդեպ, կամ որևէ բան զգո՞ւմ է ընդհանրապես։ Մաղաքը վախենում էր, որ իր աստվածաբանական դատողություններում, որոնք նա հաճախ էր անում, պատահաբար վիրավորած լիներ աղջկա քրիստոնեական զգացմունքները, ու գուցե աղջիկը ատում է իրեն։
Պատշգամբում այլ աղջիկներ ևս կան, ինստագրամ են թերթում՝ «վա՜յ, ախչի, հլը սրա մազերը, բա սրա աչքերը, էս ի՜նչ ա քսել, վա՜յ, մտածում ա սիրուն ա», թերթում են՝ «հլը սրա շորը, ընդհանրապես չի սազում, հլը սրան՝ իբր ոտեր ունի, մի հատ էլ բացել ա», իսկ հյուրասենյակի պատուհանից լսվում էր տղամարդկանց կենացները՝ նույնը, նույնը, ամեն տարի նույնը, տղամարդիկ խմում են, մեռնողները դառնում են կենաց, ոչ ավել, ոչ պակաս, խմիր քանի մեզ հետ ես։ Լսվում է ավելի երիտասարդ տղաների զրույցը՝ «արա, ախպեր, խի՞ իրանից վատ տղա եմ, բա իմ տակին էլ մի հատ տենց ավտո չլներ, ախպեր։ Ոչինչ ախպեր, մի օր էլ մենք տենց բան կքշենք»։ Նրանց ձայնը միախառնվում էր կանանց զրույցին՝ «տեսա՞ր դրան, տունը ռեմոնտ ա արել, թազա զանավեսկեք դրել, արիստոկրատիչնի ձևով սարքել, ասա մարդու սիրտը մաքուր լինի, սի՛րտը։ Դու, որ բոզություն ես արել, էդքանը սարքել, իսկ մենք սաղ կյանք մաքուր ապրել, բա Աստված մեզ էլ տար էլի»։ Բայց նրանց ձայնն իրենց հերթին միախառնվում էր ավելի տարեց կանանց ձայնին, ձևավորելով անլսելի խառնաշփոթ մի խժվժոց՝ «ախչի, էս սերնդի հագա՜ծը, սրանց կապա՜ծը, օրը ցիրեկով իրեք տղու հետ ման են կյալի, բա թե տեհե կարելի էր, մենք էն խի՞ ինք թաքուն-թաքուն մեր կիսրայրի ծոցը մտնմ տյուս կյալի, վաբշե ամո՞թ չկա հմի, սաղ՝ օրը ցիրեկով, իսկ մենք, որ քշերը հարևանի մարդի ծոցն ինք մտնմ, ռավոտը հմանչմ ինք աչքերի մեջ նայենք, համեստ, կլյուխներնուս կախ արած անց ինք կենմ։ Բա սյա պյան ա՞ էս սերունդը, կամ թե տեհե էր, էն ա մենք էլ տեհե արխեին ապրեինք էլի»։
Այդ բոլոր ձայների մեջ նա փորձում էր մի վերջին անգամ կենտրոնանալ, խորանալ աղջկա հոգու սուրբ ջրերի մեջ, բայց ժամն անցել էր, անցել էր ժամը, ահա՝ անդարձելիության կետը, աղջիկը կգնա, ու նա կտեսնի նրան մեկ էլ մի տարի հետո։ Կտե՞սնի բայց։ Չէ՛, դժվար, էլ չի գա, կմնա էնտեղ։ Մաղաքը դուրս եկավ նրա հետ՝ ճանապարհելու։ Վերջին րոպեները։ Պետք էր ասել նրան, պետք էր ասել, բայց ինչպե՞ս։ Մաղաքը շնչահեղձ էր լինում այս քաղաքում, գիտեր, որ երկար չի ձգի, իսկ Մարին ուներ փրկելու ուժը, այդ ուժը միայն Մարին ուներ, նա սրբերի դասից էր, բայց ինքը հիշո՞ւմ էր այդ մասին։ Մաղաքը ոչինչ չասաց նրան։ Թեպետ սուրբ էր նա, ու իր հոգու մաքրամաքուր, անխառն վիճակում կարող էր փրկել իրեն, բայց նա ծնվել էր էստեղ, ապրել էր էստեղ, նա մի քիչ աղտոտվել էր, մոռացել այն սուրբ ջուրը, որի մեջ կենդանություն էր առել. երբ Մաղաքը մոտենար նրան, նա դա կընկալեր, որպես թե տղամարդը մոտենում է կնոջը, կարթնանային նրա կանացի բնազդները, ու իր ներսի սուրբը կկորչեր, կդառնար այն էգ թռչունը, որը՝ է՛ր. մարի։
Մարին գնաց, Մաղաքը նայեց նրա հետևից, դեռ մի կես ժամ էլ այդտեղ կանգնած մնաց, հետո քայլեց՝ փորձելով քայլել ուղիղ նրա քայլերով, կարող էր և ծնկի գալ, ու համբուրել այն ճանապարհը, որով նա անցել էր։ Գիտեր, որ պետք է տուն գնար, բայց որևէ ցանկություն չուներ այդ անելու։ Տասներկուսն անցավ, օրը փոխվեց, տոների հինգերորդ օրն էր՝ հունվարի չորսը։ Նա չէր ուզում տուն գնալ, որ չքներ, որ չարթնանար, որ նորից հորաքրոջ տուն չգնար շարունակելու խնջույքը, ուր առանց աղջկա ներկայության պիտի մենակ մնար մարդկային այդ բազմության հետ. «Անհատապես նրանք հիանալի մարդիկ են, մտածում էր Մաղաքը, նրանք բարի են, կարեկցող, միշտ պատրաստ են օգնության ձեռք մեկնել, դե՜ գրեթե միշտ, ու ոչ բոլորը, իսկ ահա նրանց պերսոնան, նրանք՝ որպես հասարակություն, որպես ամբողջի մաս կազմող բջիջ ավելին չեն քան մի թշվառ գեղական բուրժուազիան»։ Ինքն առանձնապես բան չէր կերել, բայց հիշելով նրանց, նրանց ուտելը, փսխեց եղածը հենց փողոցի մեջտեղում։ Հետո տեսավ իր արտացոլանքը փակ խանութներից մեկի ապակու մեջ։ Հոգնա՜ծ, հոգնա՜ծ էր նրա դեմքը, ու խոժոռված, սակայն նրա երիտասարդական դեմքն ու վճիտ աչքերը դեռ մի պարզ անմեղություն էին արտացոլում, ու մաքուր էր նրա դեմքը, այնքա՜ն մաքուր էր. (մի բան, որ քահանան էլ տեսել էր նրան նայելիս ու տուն գնալով կնոջն ու աղջիկներին պատմել նրա մասին, ասելով, թե ներքուստ նա հերքում էր, որ հավատում է, բայց հավատում է, և ամենից շատ։ Նաև տպավորություն էր ստեղծվում, որ ոչ թե հավատում, այլ ճանաչում է Աստծուն, գիտի. բայց մոռացել է)։ Չնայած ցրտին, այդպես էլ տուն չգնաց, պատսպարվեց մի վաղուց լքված շենքում, որը Խորհրդային միության ժամանակ մեծ հյուրանոց էր եղել, ու մի քանի քար վերցրեց շներից պաշտպանվելու համար. թեպետ էդ օրերին շները սովորաբար հեռու էին փախչում՝ վախենալով հրավառության ու պայթուցիկների ձայներից, բայց մեկ այլ ժամանակ դրանք մեծ խնդիր են՝ օրը ցերեկով հենց քաղաքի մեջտեղում կարող են հոշոտել, իսկ դիակդ գուցե դեռ երկու օր մնա այդտեղ։ Ընդհանրապես, Իջևանը Վայրի Արևմուտքից տարբերվում է միայն նրանով, որ էնտեղ գոնե լիքը բարեր կային, որտեղ օրվա վերջում կարող էիր լակել թշվառ վիճակդ, ու նաև լիքը պոռնիկներ, ոչ թե մեն մի պառվաբոզ, որ արդեն երրորդ սերունդն է սպասարկում։
Հինգերորդ մահացու մեղքը
Այդ օրը նա խուսափեց ոհմակից, բայց Վայրի Արևմուտքին բնորոշ մի այլ հատկանիշ, այնուամենայնիվ, գտավ նրան։ Առավոտյան, ցրտահարված ու քնահար, նա ճոճվելով քայլում էր՝ ցանկանալով վերադառնալ տուն, երբ քայլելիս պատահաբար տրորեց մի տղայի ոտքը, որը կանգնած էր մի չորս հոգու հետ։ Դրանից տասը րոպե տևած զրույց սկսվեց, որն ամեն պահի կարող էր վերածվել կռվի, բայց Մաղաքին հաջողվեց կանխել բորբոքումը։ Բայց հետո նրանցից մեկը իր թազբեհին նայելով Աստծո անունը հիշատակեց ու Մաղաքին՝ հռետորական հարց ուղղեց, իսկ Մաղաքն ասաց, որ քրիստոնյա չէ։ Դա նոր թեմա բացեց՝ «իբր ո՞նց ախպեր, ո՞նց կարա հայը քրիստոնյա չլնի», Մաղաքն էլ, որ նման բանավեճերում ամեն ինչ մոռանալով հայտնվում էր իր տարերքում, սկսեց դհոլ նվագել նրանց ինքնապաշտության ջութակային նուրբ լարերի վրա՝ «բա իբր դո՞ւք ինչ եք անում, հայկական կրոնը թողած, ընկել՝ հրեական կերպաներով հռոմեական աղանդ եք դավանում, դրա որ պահն ա, է՜, հայկական։ Հետո, էդքան գլուխ եք տաշում, թե հազարամյակներով նվաճվելով օտարների կողմից հավատարիմ ենք մնացել մեր հավատքին, բայց չեք ասում, թե քրիստոնեություն ընդունելով արդեն իսկ դավաճանել ենք մեր հին, իրական հավատքը։ Մեր համար հեթանոս լռված էինք, մեկ էլ հոպ, պտի քրիստոնյա դառնաք. վիձիծե լի, թագավորը հիվանդ ա, իսկ քույրը երազ ա տեսել։ Էս ներկայիս հիվանդի երազներին էլ խաբնվեցիք, դրա համար ենք էս օրին հիմա»։
Մի խոսքով, Մաղաքը նրանց տուպիկ գցեց, իսկ նրանք Մաղաքին՝ քացու տակ։ Բայց արդարության համար պետք է ասել, որ ծեծում էին նրան բավական քրիստոնեաբար, եթե իհարկե չասենք, որ բարբարոսաբար զխկում էին։ Լսվեց մի աղջկա ձայն՝ «վախ, մամա ջան»։ Մարդիկ անցնում էին, մի քանի կանայք ասում էին. «Վերջացրեք, չի կարելի, վերջացրեք», մի ոստիկան կողքի խանութից վարունգ էր առնում, իսկ մի ուրիշը թե՝ «արա, Աշոտ ջան, կամաց խփեք», լսվեց նաև մի աղջկա ձայն, ով գոռում էր՝ «прекратите, да оставьте его», ու այդ ձայնը ավելի ու ավելի էր մոտենում Մաղաքի ականջին։
Վեցերորդ մահացու մեղքը
Երբ արթնացավ՝ նրանից մի քանի րոպե պահանջվեց եղածը հիշելու համար։ Աղջիկը, ում անվանում էին Դարյա, սողոսկել էր կռվի մեջ ու ծածկել նրան, փորձել էր դադարեցնել այն, բայց կռիվը ամբողջությամբ չէր մարել, մինչև միջին տարիքի մարմնեղ մի տղամարդ մեջ էր ընկել վերջնականապես ավարտելով այն։ Հետո նա՝ Դարյան, նրա թևն իր վիզը գցած, բերել էր իր տուն, որը վարձակալում էր վերջին երեք ամիսներին, և սկսել էր մշակել նրա վերքերն ու կոտրած ատամները, որոնց արյունն այժմ էլ չէր դադարում։ Հետո մշակեց իր սեփական վերքերը, որովհետև մի քանի հարված էլ հենց ինքը՝ Դարյան էր ստացել։ Մաղաքը քնել էր մոտ քսան ժամ, օրը փոխվել, տոնախմբության վեցերորդ օրն էր՝ հունվարի հինգը։ Անկողնում պառկած նայում էր Դարյային, արնոտ ատամների ֆոնին ժպիտ էր խաղում։ Իսկ Դարյան ուրիշ տիպ էր։ Նա հանել էր առաստաղից կախված մարտկոցով լամպն ու դրա կախիչից պարան կախել։ Կանգնելով բարձր մի աթոռի, նա գլուխն անցկացրեց պարանի միջով ու սկսեց պարել, իսկ հետո… մերկապարել։ Նա սիրաբանում էր մահվան հետ։
Դարյան պոռնիկ էր այստեղի չափանիշներով։ Նա քնել էր ում հետ ուզել էր, մասնակցել էր խմբակային սեքսի, պառկել էր և աղջկա հետ. սեքսը նրա համար ոչ թե գաղտնի ու քողարկված մի մեղք էր, այլ կյանքի ծաղկման վկայություն, ինչպես օրինակ հեթանոսական Հայաստանում, երբ առնանդամի հսկայական արձաններն ազատորեն տնկված էին դաշտերում, միայն թե ի տարբերություն դրա, նրա համար ոչ պարտադիր և ոչ էլ ցանկալի էր, որ այն պտղաբերությամբ ավարտվի։
Այդպես, պարանի մեջ ոլորվելով նա քանդեց պիջակի կոճակներն ու դանդաղ հանելով նետեց այն, հետո հանեց տաբատն ապա, հնարավորինս ձգձգելով նաև վարտիքն իջեցրեց։ Մաղաքը նայում էր նրա մերկ մարմնին, մասնավորապես այն դրախտին, որ թաքնված էր նրա ոտքերի արանքում, և մի պահ, ամեն ինչ մոռացած, մտածում էր հենց միայն բառի մասին։ «Ի՞նչ էր դա, ամոթո՞ւյք։ Ոչ, Դարյան ամաչելու բան չուներ։ Երբ պտուղն ուտելով նա հասկացավ, որ մերկ է, ամենևին էլ չամաչեց դրա համար, որովհետև տեսավ, որ մերկ են բոլոր կենդանիները, ծառերը, գետերն ու քամին։ Ուրեմն ի՞նչ անվանել դա, Մաղաքը չգիտեր։ Դա ոչ էլ հեշտոց էր, մտածում էր նա, բայց մեր հեթանոս պատմության մեջ հաստատ ունեցել ենք հարմար մի բառ»։
Նա դանդաղ պարում էր աթոռի վրա հազվագյուտ մի հմայքով ի ցույց դնելով իր բարեմասնությունները, ապա ձեռքը տարավ ոտքերի արանքը՝ սկսելով շոյել իր վարդի թփերը։ Մաղաքը մոտեցել էր նրան, ապա դեռ արնահոսող բերանով շուրթերը հպեց նրա թփերին, ու սկսեց լիզել այն։ Հեշտանքի պահին պարանը քիչ էր մնում խեղդեր Դարյային, բայց դա միայն ուժգնացնում էր նրա հեշտանքը։ Իսկ երբ ավարտելով, Մաղաքը բերանը հեռացրեց աղջկա մուտքից, նրա վարդաթփերից ծորում էր Մաղաքի լնդերի արյունը։ Նա կիսատխուր մի ժպիտով ասաց՝ «Бог видит всё, пусть подумает, что ты была девственницей»։
Գիշերը տուն գնալով՝ Մաղաքը փակվեց իր սենյակում՝ և մենակ մնալ էր ցանկանում, և չէր ցանկանում տեսնել իր իսկ կապտած դեմքն ու երեք ատամների բացակայությունը։ Պետք էր քնել, որովհետև վաղը տոնի յոթերորդ՝ վերջին օրն է՝ հունվարի վեցը, Սուրբ ծնունդը, երբ վերջապես կմատուցվի վերջին ընթրիքը։ Երկու ժամ անկողնում շուռումուռ գալուց հետո նա վերցրեց ականջակալները ու սկսեց երգեր ընտրել։ Միացրեց Տեր Ողորմեան, Արա Գևորգյանի տարբերակը։ Դա էր նրա սիրելին և այդ պահին նա հենց այդ տարբերակի կարիքն ուներ։ Եթե մյուս տարբերակներում մենք պարզապես ապրում ենք մեր կյանքն ու ձեռի հետ Աստծուց գթություն հայցում, ապա Արա Գևորգյանի Տեր Ողորմեայի մեջ դու ասես մեռել ու համբարձվում ես արդեն, և բոլոր սրբերը, որոնց գունազարդ պատկերները տեսել ես եկեղեցու պատերին սկսում են շրջապատել քեզ։ Ապա նրանք սկսում են ցուցադրել անցածդ կյանքն ու քո բոլոր մեղքերը, և դու տեսնում ես դա, և գիտես, որ ժամն է, վերջին ժամն է, և թախանձում ես՝ «Տեր ողորմեա, Տեր ողորմեա, Տեր ողորմեա»։
Երաժշտությունն այդ նրա ականջակալներում հնչեց չորս-հինգ անգամ, նա կիսաքնած ձեռքը սահեցրեց հեռախոսի վրայով ու իր երգացանկից մի այլ երգ միացավ Gloom Darkheart-ի ու Blake Robinson-ի կատարմամբ։ Նրանք՝ զվարթ, ռիթմիկ տեմպով երգում էին բաների մասին, որոնց մասին սովորաբար չեն երգում։
Բառերը ներծծվում էին նրա մեջ, երբեմն ակամա թարգմանվում նրա գիտակցության մեջ։ Նա անկողնում շուռումուռ էր գալիս, ապա հանդարտվում արնոտ երաժշտության այս խաղաղ տեմպի մեջ.
Երբ պարզապես աղջնակ էի փոքրիկ
Ես հարցրի մորս՝ ի՞նչ է սպասվում ինձ
Կլինե՞մ բարի, թե՞ կդառնամ չարիք
Ահա թե ինչ ասաց մայրս ինձ.
Que sera sera
Ինչն արնահոսում է՝ կարնահոսի
Ապագան մթին է այնքան, նայիր
Ինչն արնահոսում է, կարնահոսի։
Այդպես նա քնով ընկավ, և միայն առավոտյան արթնանալով՝ պիտի հասկանար, որ իրարից այսքան տարբեր ու հեռու այս բոլոր մեղեդիները մի ընդհանուր բան ունեին՝ դրանք բոլորը սիրաբանում էին մահվան հետ, ճիշտ ինչպես Դարյան ժամեր առաջ, դրանք բոլորը մահ էին կանչում։ Բայց նա դա միայն առավոտյան պիտի հասկանար, իսկ այժմ գիշերվա ամենամութ ժամն էր։ Քնած էր նա, դատարկ էին քաղաքի բոլոր փողոցները. չկար ոչ մի կենդանի շունչ, բացի շներից ու մի սևազգեստ մարդուց։ Քահանան էր դա, որի հետ օրեր առաջ խոսել Մաղաքը։ Իսկ դրանից ժամեր առաջ նա իր տանն էր, ընտանեկան ջերմ միջավայր, մի հանգիստ երեկո Սուրբ ծննդից առաջ։ Ինքն ու կինը հեռուստացույցով տոնական հաղորդում էին նայում, մեծ աղջիկը հեռախոսով էր զբաղված, իսկ փոքրը գիրք էր կարդում, ու մեկ էլ հանկարծ.
– Պապ, տե՛ս ինչ գտա։ Հիշո՞ւմ ես, որ ասեցիր մի տղայի ես հանդիպել, ում անունը Մաղաք է։ Էստեղ գրած է՝ Մաղաք, եբրայերենից նշանակում է հրեշտակ։
Քահանայի դեմքին ժպիտ խաղաց, հրեշտա՜կ, կրկնեց նա, բայց դեմքն աստիճանաբար խոժոռվեց, հրեշտա՞կ, կրկնեց նա, հրեշտա՛կ, նա դուրս վազեց տնից, անգամ կոշիկները չհագնելով։ Նա վազում էր արդեն քնող քաղաքով, նա վազում էր քնած քաղաքով, փնտրելով նրան, «գուցե ուշ լինի, հետո գուցե ուշ լինի», նա դեռ այն ժամանակ պետք է հասկանար, նա պետք է իմանար, պետք է կռահեր։ Նա քայլեց ողջ քաղաքով փնտրելով նրան ամեն մի անկյունում, քայլում էր Աղստևի եզրով, հուսալով գոնե այդտեղից փրկել նրան, թեպետ գիտեր, որ՝ ոչ, գետը նա չի ընկնի, հարցն այդ կերպ չէր ձևակերպված։ Նա վազեց ողջ գիշեր, հատուկենտ պատահած մարդկանց հարցնելով, թե չգիտե՞ն Մաղաք անունով տղայի։ Բայց ոչ՝ ոչ ոք չգիտեր։ Սկսեց նկարագրել նրան։ Մի երկուսը տեսել էին նրա պես մեկին, մեկ կամ երկու օր առաջ՝ համալսարանի վերևները, նա քայլեց այդ կողմ։ «Հա», տեսել են ասացին, «տուրբազում է եղել, էն հին կիսաքանդ սովետական հյուրանոցում»։ «Գուցե էդ կողմերն է ապրում», մտածեց քահանան ու քայլեց այդ կողմ։ Նրա ոտքերը սառել, վաղուց սառել էին, նա հասավ այն տեղը, որտեղ նախորդ օրը պատսպարվել էր Մաղաքը, հսկայական լքված մի շենք, բայց այնտեղ չէր նա, իսկ տեր Հակոբը հոգնել, ուժասպառ պառկել էր կիսավեր այդ շենքի մեջ հանգստանալու և չէր էլ նկատել, թե ինչպես տենդոտ մի քուն իջել էր իր աչքերին, հանձնելով նրան ցրտահար մղձավանջներին։
Յոթերորդ մահացու մեղքը
Մաղաքը զարթնել էր կեսօրին։ Մի քանի ժամ պառկած մնաց, մինչև կարողացավ վեր կենալ։ Հանգնվելու կարիք չկար, որովհետև չէր էլ հանվել։ Միայն մազերը մի փոքր կարգի բերեց ու գնաց հորաքրոջ տուն։ Բոլորն արդեն հավաքվել էին, մոտ քառասուն հոգի, ահա, վերջին ընթրիքը։ Լույսերն անջատել էին, ու մոմի լույսի ներքո նստել սեղանի շուրջ, որտեղ այժմ միայն գինի կար, ձուկ ու բրինձ։ Ի տարբերություն նախորդ օրերի, մարդիկ այնքան էլ աշխույժ չէին, նրանք բոլորը ծուլորեն փռվել էին իրենց աթոռներին ու բազկաթոռներին, և այնքան հոգնած էին այս յոթօրյա կերուխումից, այնքան լիքն ու տռզած էին, որ չէին կարողանում անգամ առաջ հակվել, որ բաժակները վերցնեն, կամ ձուկ ուտեն ու փլավ։
Մաղաքը փլավի ամանն իր առաջ դրեց ու չամիչները հատ առ հատ հանելով՝ սկսեց շպրտել։
– Մաղա՞ք, ի՞նչ ես անում, ա՛յ տղա,- ծուլորեն ու զարմացկոտ ասում է հորաքրոջ ամուսինը։
Առանց բառ ասելու նա շարունակեց անել դա։ Բոլորը վրդովված նրան էին նայում, բացի երեխաներից, որոնց որոշակիորեն զվարճացնում էր դա։
Դուռը բացվեց, մի հոգի էլ ծանրաքայլ ներս մտավ՝ հորաքրոջ ամուսնու բարեկամներից մեկը։
– Բա դու պատարագի չէի՞ր գնացել,- հարցրեց հորաքույրը։
– Քահանան չկար, էնտեղ չէր, մարդիկ բոլորը հավաքվել, իսկ քահանան չկար։
– Շնորհավոր Սուրբ Ծնունդ,- ասաց Մաղաքը,- սրա համա՞ր էիր ծնվել,- քրթմնջաց նա քթի տակ,- սրա՞նց համար էիր խաչվել։
Չամիչները փլավից հանելուց հետո նա վերցրեց գինիներն ու նույն այդ իր կիսատխուր ծիծաղով սկսեց թափել այն։
– Մաղաք, ի՞նչ ես անում, տղա ջան։
Ոչ ոք առանձնապես ուժ չուներ ոտքի կանգնելու ու կանգնեցնելու նրան, թեպետ ցանկություն էլ չկար. այդքան սննդից ու խմիչքից հետո մթագնած էր նրանց գլուխը։ Նրանք դիտում էին նրան անտարբեր, մտահոգ, նաև ներքին աննշան մի հետաքրքրությամբ։ Գինիները թափելուց հետո նա վեր կացավ, ու սեղանի ծայրին դրված տորթը մոտեցրեց դրեց իր առաջ, հետո հավաքեց բոլոր մոմերը ու խրեց տորթի մեջ։ Ու մի դանակ վերցրեց տորթը կտրելու համար։
– Երգե՞նք,- ասաց նա,- չէ՞ որ ծնունդ է։ Դե, բոլորս՝
տա՛-րե-դա՜րձ է
ա՜յ-սօ՜ր,
տա՛-րե-դա՜րձ է
ա՛յ-սօ՜ր։
Ոչ ոք չէր ձայնակցում, բայց Մաղաքը շարունակում էր՝
տա-րե-դա՜րձ է,
տա-րե՛-դարձ է,
տա՛-րե-դա՜րձ է
ա՜յ-սօ՜ր։
Ապա նա փչեց մոմերը, որից հետո մթություն տիրեց։
– է՜ դե, ի՞նչ ես անում,- լսվեց հորաքրոջ ձայնը։
– Դե լավ դե, կամ լույսերը վառեք կամ մոմերը,- ասաց ձյաձ Արշակը։
Հորաքույրը մի կերպ վեր կացավ, ծանր քայլերով մոտեցավ պատին, ու հազիվ ձեռքը երկարելով միացրեց լույսը։ Երեխաներից մեկը խլացնող մի ճիչ արձակեց։ Սոսկումի մի բացականչություն անցավ բոլորի միջով, ապա լռությունը պաշարեց սենյակը։
Նստած էր Մաղաքը՝ գլուխը սեղանին ընկած, ձեռքերն անուժ կախված։ Փրթած երակներից ծորում էր արյունը։
