«Սերը այլուրի նման է․ առանց ալյուրի հաց թխել չես կարող, բայց միայն ալյուրը քիչ է։ Վատագույն դեպքում քեզ ջուր է պետք, իսկ եթե ուզում ես թխածդ հացը նաև ուտվի` քեզ ուրեմն նաև խմորիչ է պետք, աղ է պետք, փայտ ու կրակ է պետք… սերն էլ էդպես է, եթե ուզում ես կյանքդ թխվի, սիրո կողքին հարգանք է պետք, հասկանալ է պետք, խոսել ու լսել է պետք, բայց այս բոլորը եթե ունես, ու սերը չկա, մեկ է` հացդ չի թխվի, կյանքդ հում կմնա։ Թխածդ հացից պիտի էնպիսի հոտ գա, որ մարդուն հիշեցնի իր մանկությունը, էնպիսի հոտ, հանուն որի մարդը կկտրի կիլոմետրեր, կգա, կհասնի իր տուն ու հենց փռան առաջ` տաքության, ծխի ու մոխրի մեջ, մի կտոր նոր թխած հացից կկտրի ու կուտի»:
Բացատրում է մատներն ալյուրոտ մայրը, որ վաղուց է ձեռքերը լվացել սիրուց էլ, երջանկությունից էլ, ու չի համարձակվում երազել։ Չնայած՝ երազանքներ շատ ունի, բայց չի համարձակվում անգամ մտքի ծայրով անց կացնել, որ մի օր տղամարդու ծանոթ ձեռքը բացելու է իրենց այգու ցածրիկ դռնակը և նեղ արահետով գալու է դեպի իրենց փուռը, կտրելու է նոր թխած հացից և մանկությունը հիշածի դեմքով նայելու է կնոջը, գրկելու է երեխաներին ու ամեն բան լինելու է այնպես, ինչպես սովորական ընտանիքներում է։
Իր թխած հացի բույրը երևի այնպիսին չի, որ ստիպի կիլոմետրեր կտրել, և բացի այդ` երազելու ժամանակներ չեն: Հիմա շատ ուրիշ բանի ժամանակներ են․ տղային բանակ ճանապարհելու ժամանակն է, մեծ աղջկան ամուսնացնելու, երկրորդ աղջկան` քոլեջ, իսկ փոքրին երջանիկ մանկություն տալու ժամանակներ են: Անելիքները շատ են, իսկ «երազելը պարապների գործն է»։ Սա էր նրա համոզմունքը։
-Մամ, կենսաբանության գրքում գրված է, որ նոր թխած հացը վնաս է, չի մարսվում: Դու ամեն ինչ գիտես, ասա, այդպե՞ս է, – դասերը ավարտելով՝ հարցրեց փոքրիկ աղջիկը։
-Չի մարսվում այո, կպչում է ստամոքսիդ պատերին, մի ամբողջ ցերեկ ու դեռ գիշերն էլ վրադիր կորստի ցավի նման այրում է ներսդ, քերում է ու դուրս չի գալիս, չի մարսվում: Մեր կողմերում մի այսպիսի ասացվածք կա` «նոր թխած հացից ու պանրից ով կշտացավ՝ հիվանդ է»: Ես համաձայն չեմ, ոչ թե ով կշտացավ հիվանդ է, այլ եթե կշտանաս՝ կհիվանդանաս: Ալյուրը սիրո նման է, պիտի հասունանա, պիտի հանգստանա, որ ուտես ու վնաս չտա, մարսվի, եթե հենց էնպես, արագ-արագ, առանց հասկանալու ուտես, կգնա, կկպչի կյանքիդ պատերին ու մի ցերեկն ու գիշերն էլ հերիք չեն, որ ցավն անցնի, էդտեղ կարող է մի ամբողջ կյանք պահանջվել, – բացատրում էր մայրը՝ վստահ չլինելով թե աղջիկը հիմա հասկանում է այդ խոսքերի իմաստը։ Բայց այն, որ հետո կհասկանա, դա հաստատ էր, բայց ամբողջ սրտով ուզում էր, որ երբեք այդ հում սիրո համը չիմանան իր երեխաները, չտանջվեն իր նման ու կարողանան համարձակվել երազել։
Տարիներն անցան աննկատ, ու հիմա այն ժամանակվա փոքրիկ ու հարցասեր երեխան, երբ կորստի ցավի մեջ գալարվում է, հիշում է մոր խոսքերը, ու «կմեծանաս` կհասկանաս»-ը արդեն որերորդ անգամ ապացուցում է իր ճշգրտությունը:
Մայրը դեղին մազեր ուներ, համարյա ցորենի գույն, ու դրանք երբեք այլ գույնի չէին լինում, նույնիսկ երբ արդեն ծերացել էր։ Հենց մազերը մի քիչ սպիտակում էին, մայրը խանութից մազի ներկ էր գնում, գալիս տուն, բացում ներկի տուփը, լցնում էր ապակե թասի մեջ, խառնում էր մի լավ ու քսում մազերին: Այդ մի քանի րոպեական գործողությունների մեջ նա ինքն իրեն ու բոլորին համոզում էր, որ ինքը դեռ կին է, որ դեռ կարող է գեղեցիկ լինել, ու չնայած՝ երազելու ժամանակ չունի, բայց ով գիտի, գուցե մի օր տղամարդկային ծանոթ ձեռքը բացի իրենց այգու ցածրիկ դռնակը, հատկապես, երբ այդ դռնակի հետևում ինքն արդեն մենակ է մնացել։ Ամեն անգամ երազելու համարձակություն ունենում էր միայն հայելու մեջ նայելիս, մազերը ներկելու ժամանակ։
Երեկ այդ դեղին մազերով, ալյուրոտ մատներով կինը ձեռքերը լվացել էր կյանքից: Ասում են` հայելու դիմացի փոքրիկ պահարանի վրա գտել են մազերի ներկի մի չբացված տուփ, չի հասցրել վերջին անգամ ինքն իրեն ու բոլորին համոզել, որ կին է, չի հասցրել մի վերջին անգամ համարձակվել երազել: Խոհանոցի սեղանի վրա գտել են նոր թխված երկու հաց: Աղջիկը զարմացել է. մոր ամեն շաբաթվա չափաբաժինը 3 հաց էր․ «մի ամբողջ շաբաթ հերիքում է, դեռ կտորտանքն էլ շանն եմ տալիս»։
Սառած ստամոքսի միջից, ասում են, գտել են մի մեծ գունդ խմոր, կպած է եղել ստամոքսի պատերին, չի մարսվել…
Սովի՞ց է արել, թե՞ արդեն բանականությունը կորցրել է, ու չի հիշել իր իսկ տված խորհուրդը` խմորը հաստատ վնաս կտա, հացը թեժաթուխ որ կերար, ամբողջ ցերեկը, դեռ գիշերն էլ վրադիր ցավից այրվելու ես… հացը պետք է թողնել հովանա, օդի մեջ, հենց էնպես բաց, պիտի շնչահան լինի, որ ուտվի, որ մարսվի․․․ և ահա չի մարսվել, կպել է ստամոքսի պատերին ու ․․․
Գիշերվա խավարի մեջ մտքում կրկնում էր մոր խոսքերը․
«Սերը հացի նման է, եթե ուտես դեռ տաք, դեռ չհանգստացած ու շնչահան չեղած` ցավից կգալարվես, ներսդ կայրի, կքերի ու դուրս չի գա, չի մարսվի…»
