Աչքերս երկու ձեռքով ուժեղ տրորեցի, բայց չօգնեց․ հիշողությունս մնաց հեռու հորիզոնում։ Ինձ Նոլանի ֆիլմում էի զգում։ Դիմացս կեղտոտ մշուշ էր լողում։
Սկզբից սենյակը չափչփեցի, հաստատ իմ սենյակն է, ես էլ իմ տանն եմ։ Ինձ իսկույն հիշեցի, կնշանակի՝ ամեն ինչ կորած չի դեռ։ Վարագույրը քաշեցի և առանց պատուհանը բացելու՝ նայեցի դուրս․ մութ էր, բայց ոչ թե ուշ ժամ էր, այլ ինձ թվաց՝ սրճարանի լույսերն են տարել։ Սեղանների հետևում բարն էր, ծայրի սեղաններից մեկի մոտ սև տախտակի վրա սպիտակով գրված էր «Լոկա» ու հավանաբար տվյալ օրվա զեղչված խմիչքների ցուցակը։ Տանս մոտ սրճարան կար, փաստորեն։ Էդ մեկը լավ չէի հիշում։
Պարզվեց՝ տանս լույսերն էլ են տարել։ Չըխկ-չըխկ մի երկու անգամ, ոչ մի լույս չմիացավ։ Մյուս վարագույրն էլ քաշեցի ու կիսախավարում մի կերպ հագնվեցի․ վերնաշապիկս առանց կոճկելու հագա շապիկի վրայից: Ջինսը հագնելիս գլխիս ծանրությունն ինձ ներքև էր քարշ տալիս, թեթև գլխացավը թրթռում էր, չէր թողնում՝ մտքերս հավաքեմ։ Չնայած ի՞նչ միտք կա, որ հավաքեմ։ Անցյալ օրից մի երկու գույն էր խտանում մտքումս, հետո էլի ցրվում-կորում համատարած ճահճում։ Գլուխս էր իսկական ճահիճ, հոտած։
Խոր շունչ քաշեցի և մազերս հետ սանրեցի, վզից ներքև իջնող հատվածը ծամ արեցի․ մի քանի տարի առաջ Լիլին էր էդպես հրահանգել․ «Պապա, կապի մազերդ, թե չէ մամայի նման ես դառնում»։ Մեքենայաբար ձեռքս տարա գրպանս․ նկարը դեռ դրամապանակում էր ու չէր պատռվել։
Պիտի իջնեմ սրճարան, էնտեղ հարցուփորձ կանեմ։ Կինոներում շատ է էդպես լինում, խմում, կորցնում են գիտակցությունը, հետո որոնումները սկսում են ամենաակնհայտ տեղից։ Իսկ ցերեկային խավարում մի սրճարան էր, որ երևում էր։ Ես բղկացի ու լեզվիս վրա զգացի ալկոհոլի կիսանեխած հոտը․ երևի ամեն դեպքում գիշերը սրճարանում եմ անցկացրել։
Բռնակը պտտելիս աչքի պոչով բան եմ բռնում, կիսատ շրջվում եմ․ գարեջրի շշեր են։ Էստե՞ղ եմ խմել։ Գլուխս պտտվում է, բայց հաշվում եմ մոտ ութ հատ․ մենա՞կ եմ խմել էսքանը։ Էլ ուրիշ բան չեմ նկատում, ուտելիքի հետքեր չկան, կեղտոտ ամաններ էլ։
Հետաքրքիր զգացողություն կա, երբ նայում ես ժամին (16։00) ու չես հասկանում՝ երբ ես քնել։ Թվում է՝ ուրիշ մարդ է նստել մեջդ։ Եթե ճիշտ եմ հիշում, ես մեն-մենակ եմ ապրում, ոչ ոք չկա, որ հարցնեմ՝ էդ ինչ սրճարան է դրսում, որտեղ եմ ես ապրում։ Բաղնիքի հայելին ծուռ է կախված, հատակին դեղնականաչ կտորներ են, երևի գիշերը հետ եմ տվել։
Տագնապը վրա է հասնում, ես հիմարի պես ապտակում եմ գլխիս, փորձում եմ թափահարել ուղեղս ու հետ բերել հիշողություններս։ Իբր ճահճի միջից մտքերն էդպես սահուն շարժվողն էին։ Մնացած դռները փակ են, տանը ուրիշի կոշիկներ կամ շորեր չկան։
Լավ, փորձիր հիշել՝ ոնց ես հայտնվել էստեղ։ Բան գլուխ չէր գալիս, նախորդ գիշերվա մասին մտածում էի ու գնալով ավելի համոզվում, որ հիշողությանս կորուստը շատ ավելի խորն է գնում։ Սառը բռնակը պտտելով՝ ես չկարողացա մի փոքր չուրախանալ, որ հիշում եմ սեփական անունս։ Քեզ ճանաչելը մի բան է, անունդ հիշելը՝ լրիվ ուրիշ։
Ամենահին, բայց թարմ հիշողությանս մեջ էլի Լիլին է։ Ես զգում եմ կարոտի հերթական ալիքը ու թե ոնց է գլուխ բարձրացնում, խփում կոկորդիս, բայց ձեն չեմ հանում, չնայած մենակ եմ։
Սրճարանում ինձ կօգնեն։
Փոքր սրճարան էր, պարզվեց, չորս աթոռակ կա բարի դիմաց, հինգ կլոր սեղան էլ՝ դրսում։ Դեպի ներս տանող դուռ չկար։ Ճիշտ էի գուշակել՝ մութ չէր, ու բարում էլ էին ոնց որ լույսերը տարել։ Գրողին էլ հետը տանեն, խմելու համար լույսն ի՞նչ եմ անում։ Մի երկու բաժակ գարեջուրը պիտի որ ամեն ինչ տեղը գցի։
Մինչև փողոցն անցնելը (փողոց էլ չէր, մի մեծ ցատկի հեռավորության վրա նեղլիկ արահետ էր, որով երևի մեկ-մեկ էլ մեքենա է անցնում) նկատեցի, որ մարդ քիչ կար․ ու շատ ավելի լավ, ավելորդ աղմուկն ու՞մ է պետք։ Երկու կողմն էլ ստուգեցի (պապ, մաման ասում ա՝ միշտ պիտի նայես, նոր, կապ չունի, որ մեքենա չկա), բայց մեքենայի փոխարեն աջ կողմից թափոր էր շարժվում։ Սևերի շքերթը մոխրագույն երկնքի երանգին շատ էր սազում։ Լույսի բացակայության տակ թաղման թափորը ոնց որ ագռավների խումբ լիներ, որը վայրէջքից հետո դանդաղ մոտենում է հոտած մսին։
Փողոցն անցնելուց հետո շարժվեցի բարի ուղղությամբ։ Ցուցանակին իրոք օրվա զեղչված խմիչքներն էին, բայց ամեն դեպքում արդեն կանգ էի առել գարեջրի վրա։ Վերջին անգամ չեմ հիշում՝ երբ էի գարեջուր խմել, բայց սրտիս թելադրանքը հենց դա էր։ Ձեռքով շոշափոցի գրպանիս ճռճռան թղթերը, բարձրացրի թելավոր վարագույրն ու մտնելուց առաջ շրջվեցի թափորի կողմը․ ծանոթ մա՞րդ։ Եթե մեկին ճանաչեմ, հիշողությունս հետ կգա։
Բոլորի գլուխը կախ էր, դժվար էր դեմքեր ճանաչելը, շատերինն առհասարակ չէր երևում մթնշաղի ցանցի տակ։ Լացկան կանանց դող-մարմինների արանքից նկատեցի մոխրագույն դագաղը՝ սպիտակ վարդանման նախշերով։ Սարսափելի փոքր էր։ Երեխա՞ են թաղում։ Երևի։
Խմելու մի հատ էլ պատճառ։
Ոչ ոք չշրջվեց իմ կողմը, ես էլ որոշեցի մոռանալ մանրամասները։
Հետաքրքիր է՝ ֆիլմերում ինչքան տեսել եմ, իմ վիճակում հայտնվածները չեն հիշում կյանքի կարևոր դրվագներ, չեն հիշում՝ որտեղ են վերջին անգամ հաց կերել, բայց սովորություններն առանց հարցնելու վերադառնում են։
Շրջվեցի ու մտա ներս։ Բարում նույն տխրությունն էր, ասես բոլորը պատրաստվում էին միանալու թափորին։ Մենակ բարմենի շարժումներն էին նկատելի։ Սա էլ էր իմ տեսած ֆիլմերից․ մեծ եռանդով բարի սեղանն էր մաքրում։ Բոյով, չափած-ձևած մորուքով տղա էր։
– Լո՞կա,- ասացի ես՝ մոտենալով ու մի կերպ ցատկելով բարձր աթոռակի վրա։
– Լոկա,- հաստատեց բարմենը,- բայց սովորաբար էդ հարցը զանգելիս են տալիս։
– Դե դու էլ հաշվի՝ զանգով եմ խմիչք պատվիրում։
Հեռու սեղաններից երկուսն էր զբաղված․ մեկի շուրջ տարեց ամուսիններ էին, աշխուժորեն բաժակներն էին չխկցնում, մյուսին քսանին մոտ աղջիկ էր, ականջակալները դրել, թղթի վրա ինչ-որ բան էր նկարում։
Աչքի տակով բարն էլ ստուգեցի, աջ կողմս լրիվ դատարկ էր, բայց ձախի ամենավերջին աթոռակին մեկը տխուր նստած գինի էր խմում։ Սկզբից թվաց՝ կուզ է, կամ կուչ է եկել։ Կամ էլ ուղղակի գաճաճ է։
– Զեղչվածներից ե՞ք պատվիրելու։ Սառը «Պինա Կոլադա» կա,- ասաց բարմենը։
– Չէ հա, ինձ ավանդական լցնովի գարեջուր։ Մինչև վերջ սառը։
Հետո տեսա։ Աթոռակի վրա պտտվեց ու գլուխը բարձրացրեց։ Երեխա էր։ Ես աչքաչափով տարիք գուշակելու մեծ վարպետ չեմ, բայց որ տասնմեկ տարեկանը չէր անցնում, դրանում կույրն էլ համոզված կլիներ։ Գլուխը կլոր էր, դեմքը՝ բացարձակ անմազ, ճիշտ էնպիսին, ինչպիսին Լիլիի տարիքի երեխաներինը։ Մազերը կարճ, մի համարի տակ կտրած, կախ ընկած ոտքերը չէին հասնում անգամ աթոռակի վերևի ձողին։ Շարժուձևերն էին տարօրինակ, ասես մի քանի տասը տարվա կանոնավոր խմող է։
– Երկու բաժակ եթե պատվիրեք, երրորդը բարի հաշվին,- եռանդուն բարմենը վերադարձավ լայն ժպիտով ու ստվարաթղթից տակդիրի վրա մատուցեց սառցակալած բաժակը։
– Դու հանգիստ եղիր։ Աչքիս էսօր տակ եք տալու,- պատասխանեցի։
Երևի էդպիսի հիվանդությու՞ն կա։ Չգիտեմ, դե որ մեծ են տարիքով, բայց երեխայի դեմք ունեն։ Բայց չէ, մարմնի ոչ մի հատված (շարժումներն էլ չասեմ) ծերություն չէր մատնում։ Հիշողությունս կորցրել էի, բայց օրենքը լավ էի հիշում՝ ոչ մի ալկոհոլ տասնութ տարեկանը չլրացածներին։
– Էս նորմա՞լ ա ձեր սրճարանում,- կամաց հարցրի ես՝ առաջին կումը անելով։
Սառը գարեջուրը հեշտությամբ կուլ գնաց. թարմացնող էր։ Ինձ մի պահ թվաց՝ լույսերն էլ տվեցին, բայց չէ։
– Ի՞նչը։
– Դե, էս,- ասացի՝ գլխով ձախի կողմը ցույց տալով։
Բարմենը հայացքն ուղղեց ձախ։ Ձեռքն անշարժ մնաց սեղանի թաց շորի վրա։
– Բան չհասկացա։
– Տարօրինակ բան չե՞ս նկատում։
Երևի հիվանդություն ունի։ Կամ էլ ես խմած եմ եկել արդեն ու սխալ եմ տեսնում ամեն ինչ։
– Սարոյի՞ն նկատի ունեք,- բարմենը կռացավ մոտիկ ու համարյա շշնջում էր,- Սարոն մեր բարի մշտական հաճախորդներից ա։ Համարյա ամեն օր էստեղ ա, ինչի՞ պիտի նորմալ չլինի։
Երևի հիշողությունս մի քանի տարով էի կորցրել․ ընթացքում օրենք է փոխվել։ Իմ հիշելով՝ երկու տարի կլիներ, որ Լիլիի հետ չեմ ապրում ու ամիսը մի անգամ եմ տեսնում։ Եթե հիշողությունս վաղուց եմ կորցրել, գուցե արդեն մի քանի տարի։ Միգուցե ամեն օր արթնանում եմ ու չեմ հիշում անցած օրը։
Հանկարծ տագնապը նշան արեց ինձ։ Գարեջուրը դողում էր քրտնած ափիս մեջ։
– Լսի,- ասացի ես՝ գլուխս բարձրացնելով ու բարմենի աչքերի մեջ նայելով,- մի քիչ ծիծաղելի կթվա, բայց հիմա ո՞ր թիվնա։
Բարմենը կասկածելի նայեց ինձ․ երևի ուզում էր հասկանալ՝ կատակ եմ անում, թե չէ։
– Քսանչորս։
– Երկու հազարով, չէ՞։
– Ահա։
– Իսկ օ՞րը։
– Կիրակի։
Այ դա չէի հիշում։ Բայց զվարճալին էն էր, որ առհասարակ օրվա ու ամսաթվի մասին գոնե սխալ պատկերացում էլ չունեի։
Պիտի զանգեմ Լիլիին։ Մարիամից թաքուն։ Խմիչքների դարակներից վերև սարդոստայն կպած պատի ժամացույց կար. յոթն անց էր։ Լիլին արդեն վերջացրել է տնայիններն ու մուլտ է նայում իր սենյակում։ Կարոտի տհաճ ալիքից ձախ կողմս թեթևակի ցնցվեց, մի քանի անգամ արագ թարթեցի։ Միշտ երեքով էինք մուլտ նայում, Լիլին երբեք մինչև վերջ չէր ձգում ու քնում էր նույն դիրքով՝ ոտքերն իմ ծնկներին, գլուխը՝ Մարիամի։
Ցուցամատս սահեցրի գարեջրի բաժակի վրայով։ Գլուխս նորից սկսեց պտտվել։
– Ամեն անգամ զարմանում ես դու էլ,- կանչեց սեղանի ծայրին նստած երեխան։
Ես ձախ նայեցի. նրա դեմքն արդեն ամբողջությամբ երևում էր։ Մոտեցող երեկոյի թույլ լույսի տակ հազիվ նկատելի ժպիտ կար, ժպիտ, որն էլի մանկական էր։ Ոտքերն աշխուժորեն հետուառաջ էին անում, ասես զուգարան էր ուզում, բայց չգիտեր՝ ում հարցնի։
– Ի՞նչ,- հարցրեց բարմենը։
– Ի՞նչը ինչ, տնաշեն,- ես դեռ ոչ մի կերպ չէի կարողանում հավատալ, որ խոսողն ընդամենը երեխա է,- առաջին անգա՞մ ես դրսից մարդ ընդունում։
– Դե ինչ իմանայի, լավ,- անտարբեր շպրտեց բարմենը, որի հոնքերը վեր թռան։
– Փորձ, փորձ, փորձ հավաքեք,- շարունակեցին մանկական շուրթերը։
– Կներեք, ի՞նչ եմ բաց թողել,- չդիմացա ու համարյա գոռացի՝ հայացքս չկտրելով երեխայի կլորիկ վարդագույն դեմքից։
– Սպանդարը ուր որ ա՝ էստեղ կլինի, կպատմի,- բացատրեց երեխան՝ մեծ կումով դատարկելով բաժակը։
– Սպանդա՞րը։
Ես էլ դատարկեցի բաժակը ու բարմենին նշան արեցի, որ կրկնի։ Հաճելի թարմություն էր իջել ուղեղիս՝ սառն ու խոստումնալից՝ չնայած ինչ-որ Սպանդարի մասին անհասկանալի խոսակցությանը։ Սեղաններին նստած ժողովուրդը սկսեց հավաքվել, երիտասարդ աղջնակն առանց շտապելու պայուսակն էր դասավորում։ Մի պահ ինձ թվաց, որ բոլորն իմ ու Սպանդարի հանդիպմանն են պատրաստվում։ Բարմենի աշխուժությունը կորել էր, ժպիտը՝ վերացել. տպավորություն էր, որ վատ էր զգում իրեն Սպանդարի մասին մոռանալու համար։ Մեխանիկորեն սկսեցի ոտքերս շարժել աթոռակի տակ։
Հեռախոսս գրպանս է, ես այն զգում եմ ցուցամատի ու բութ մատի արանքում։ Մենակ պետք է զանգել Լիլիին, ու վերջ։ Մի զանգ։ Ու մղձավանջն էլ կավարտվի, Սպանդարն էլ չի գա։ Ես նորից կարթնանամ, ու կպարզվի, որ դատարկ շշերի փոխարեն սենյակումս մանկական խաղալիքներ են թափված, որոնք Լիլին մոռացել է տանել իր մոտ, իսկ խոհանոցից լսվում է պատրաստվող ձվածեղի սփոփիչ թշշոցը։ Ես կգրկեմ Լիլիին ու կգնամ Մարիամի մոտ՝ օգնելու։ Առաջվա պես։
– Բարև, Արամ։
Աթոռի հետ միասին պտտեցի մարմինս ու տեսա ամբողջությամբ, ոտքից գլուխ սև հագած, սև, սուր ասեղներ հիշեցնող մազերով ու կարծես ձգողականության ուժով ներքև ձգվող մորուքով մարդուն։ Ու չգիտես ինչու՝ հենց էդտեղ, հենց էդ պահին հասկացա, որ չեմ կարող զանգել Լիլիին, և եթե ուզեի էլ, եթե մի կերպ կտրվեի Սպանդարի հիպնոսացնող հայացքից, կպարզվի, որ հեռախոսս հավերժ անջատված է։
– Կներես, որ ուշացա։ Սովորաբար ես առաջինն եմ դիմավորում նոր եկածներին։ Ես Սպանդարն եմ։
– Չգիտեմ՝ ինչ ես դուրս տալիս, բայց ես նոր եկած չեմ, տունս դիմացն է, այ էն հետևի շենքում,- մոնոտոն ձայնով ասացի ես։
Բարմենն ու երեխան փոխանակվեցին ապշահար, զգուշավոր հայացքներով։ Զգացի ավելորդ լարվածությունը ու երկար հառաչելով ասացի.
– Եվ որտեղի՞ց քեզ անունս։
– Քավարանում բոլորի անուններն էլ գիտեմ, Արամ,- ասաց Սպանդարը,- համենայնդեպս, բոլորինը, ովքեր իմ պատասխանատվության տակ են։
– Որտե՞ղ,- չկարողանալով զսպել փռթկոցը՝ հարցրի ես։
– Բարի գալուստ Քավարան։ Էստեղ սկսվում է քո նոր կյանքը։
Ես խոժոռ նայեցի բարմենի, ապա երեխայի անվրդով դեմքերին՝ ասես օգնություն փնտրելով։ Ոչ ոք ուշադրություն չդարձրեց։
– Ի՞նչ քավարան։
– Գլխացավ, թեթև սրտխառնո՞ց,- հարցրեց Սպանդարը՝ բաց թողնելով հարցս։
Նա ավելի մոտ եկավ ու տեղավորվեց կողքի աթոռակին։ Աչքերս չռելով՝ հազիվ նկատելի գլխով արեցի։ Թուքս մի կերպ էր կուլ գնում։
– Շուտով կանցնի։ Ինչպես ասացի, դու արդեն Քավարանում ես։ Կարող ես կոչել դրախտ, դժոխք, լիմբո, ինչ ուզես։ Դու մահացել ես։
Ֆիլմերում նման տեղեկությունը ոչ ոք հեշտ չի ընդունում, իսկ ժխտման փուլը կարող է օրեր կամ շաբաթներ տևել։ Իսկ ես ուղղակի հայացքս մեխեցի Սպանդարի դեմքին ու մի քանի անգամ դանդաղ թարթեցի։ Մորուքն ու ցից մազերը պար էին բռնել, օրորվում էին։ Սրտի խորքում դեռ կիսաքնած նախազգացում կար, որը փողոց դուրս գալուն պես հուշում էր պատասխանը և որին ես առանց լուրջ մտադրության փորձում էի մտովի դիմադրել։
– Դու էլ երևի Սատանեն ես, հա՞,- հարցրի ես ժպիտով, բայց արդեն առանց հումորի։
– Քավարանն իր օրենքներն ու կանոններն ունի,- իր անկենդան ձայնով ասաց Սպանդարը՝ հարցս բաց թողնելով,- դրանցից շատերին կծանոթանաս վաղը, երբ միասին կգնանք Ամբարտակ՝ գրանցվելու։ Երևի շատ զարմացար, որ Սարոյին տեսար։
Ես կրկին նայեցի երեխայի ուղղությամբ։ Սա աչքով տվեց։
– Հիմա հերիք է իմանաս, որ Քավարանում մարդիկ ծերանում են հակառակ ուղղությամբ։
– Այսի՞նքն,- չէի կարողանում հավատալ լսածիս։
– Սարոն, օրինակ, հիսուներեք տարեկան է։ Ժպտերես բարմենը, որ քեզ էսօր սպասարկում էր, չորս տարեկան է։ Քավարանում բոլորի տարիքը վերահաշվարկվում է զրոյից՝ մահվան օրվանից։ Սարոն Քավարան եկավ վաթսուներեքում, արդեն հիսուներեք տարի է՝ համարյա ամեն օր էստեղ է գալիս։
Սրտխառնոցը ուժեղացավ՝ չնայած Սպանդարի պնդումներին։ Հանկարծ աշխարհը մթագնեց շուրջս, բարի սեղանները նեղացան, իսկ Սպանդարի ձայնը կարծես մի քանի անգամ արձագանքում էր ականջիս մեջ։
– Հաշվիր՝ ջահելանալով ես ծերանում։ Ծերանում ես, մինչև չես դառնում քո իմացած նորածին երեխայի չափսերի և ի վերջո դառնում ոսկոր։ Ինձ թվում է՝ հասկացար։
– Այսինքն էն երեխան, որին թաղում էին…
– Գոռն էր, երկու փողոց վերև էր ապրում։ Շատ ժիր, ակտիվ տղա էր ու բացարձակապես չէր խմում՝ ի տարբերություն քեզ,- Սպանդարը ձեռքով նշան արեց ու առաջին անգամ թեթևակի ժպտաց,- յոթանասունմեկ տարի ապրեց Քավարանում։
Մի քանի վայրկյան ես բթացած բաժակն էի պտտում սեղանին։
– Իսկ եթե էստեղ մեռնե՞մ։
– Չի ստացվի,- ասաց Սպանդարն ու վեր կացավ՝ շորերը թափ տալով։- Վաղը կգամ, կանոններից կխոսենք, էսօր հանգստացիր, մտածելու շատ բան կունենաս։
Մի զանգ Լիլիին։ Պետք էր զանգել Լիլիին։ Մի անգամ…
Աշխարհից աշխարհ կապ չի բռնում, հանկարծ անցավ մտքովս, ու ես փղձկացի, դեմքիս ժպիտ էր թառել, աչքերիս՝ արտասուք։ Հետո հասկացա, որ եթե երազում չեմ, ուրեմն կարող է՝ Լիլիին էլ չտեսնեմ, նայած, իհարկե, թե ով որքան կապրի, ես՝ էստեղ, Լիլին՝ ողջերի աշխարհում։
– Երեսունվեց տարի, հա՞,- բարձրաձայնեցի ես, բայց ոչ ոք չարձագանքեց։ Սպանդարն արդեն հեռու էր քայլում, բարմենն ինչ-որ կնոջ էր սպասարկում։
Երեսունվեց տարի նորից։ Նույն կյա՞նքը կապրեմ, թե՞ ինձնից բան է կախված։
Բարի լույսերը պսպղացին։ Շենքինն էլ։ Նայեցի վերև, մի կողմ քաշած վարագույրից ներս լուսավոր դատարկություն էր։ Դեղնականաչավուն կտորները, հիշեցի, սովորական հետ տված չէր, մեռել էի փաստորեն։
Երեսունվեց տարի։
Առաջին անգամ գարեջրի բաժակին զզվանքով նայեցի։ Հետո վեր կացա՝ թափառելու մեռելների աշխարհում։
Սպանդարը ճիշտ էր. մտածելու շատ բան կար։
