ՀԱՍՄԻԿ ՀԱԿՈԲՅԱՆ | Պարտությունն անխուսափելի է, խաղը` շարունակական

Լուսանկարը՝ Կարեն Անտաշյանի

Կգտնեն մարդիկ մի ավարտված մոմ
ու ոչ մի կտակ սեղանի վրա…

Պոեզիան ստեղծագործական նորանոր ձևերի անվերջ փնտրտուք է, ձևեր, որոնք ի վիճակի են ամբողջացնել տվյալ ժամանակաշրջանի ամենաբնորոշ երևույթներն ու բացահայտել զարգացման տվյալ աստիճանում գտնվող մարդկանց ներաշխարհային ցանկությունները.յուրաքանչյուր բանաստեղծ կանգնած է այս խնդրի առջև:
Ներսես Աթաբեկյանի պոեզիան, ամփոփված «Կյանք մինչև առավոտ» (1993թ), «Երկվորյակ» (2004թ), «Տարընթերցումներ» (2008թ) ժողովածուների մեջ, հաջորդական զարգացումներ ապրելով` այսօր իրենից ներկայացնում է բարդ համադրական մի տեքստ, որտեղ յուրաքանչյուր բաղադրիչ իր մեջ արտացոլում է ժամանակակից գրականության ամենաբնորոշ երևույթներից որևէ մեկի արձագանքը:
Միատարր բանաստեղծական կառույցներն այսօր այլևս ի զորու չեն ամբողջացնելու ժամանակակից իրականության բարդ անցումներն և ստիպում են բանաստեղծին մի կառույցի մեջ կիրառել հաստատումների ու ժխտումների մի շարք տարրեր միաժամանակ` իրականությունը, մարդկային հոգու ցանկություններն ու բանաստեղծությունը գեթ որոշ չափով միմյանց մոտեցնելու համար: Բանաստեղծական երկու ժողովածուների վերնագրերը` «Երկվորյակ», «Տարընթերցումներ», բանալու դեր են կատարում Աթաբեկյանի պոեզիան բացահայտելու ուղղությամբ, ընդ որում` երկակի հարթություններում միաժամանակ. կյանքի ամբողջ փիլիսոփայությունը կառուցված է երկվորյակ, ժամանակի ընթացքում երկփեղկվող հոգու գաղափարի շուրջ, իսկ դրա համար ընտրված բանաստեղծական կառույցներն էլ հագեցած են տարընթերցումային բազմիմաստ հնարավորություններով:
Ժամանակի ընթացքում երկփեղկվող հոգու գաղափարը, համադրվելով կյանքի պոստմոդեռնիստական ընկալման հետ, ստեղծում է կյանքի ընկալման աթաբեկյանական կենսափիլիսոփայությունը, որտեղ շատ ակնհայտորեն ընդգծված են հայացքի երկկողմ ուղղությամբ զարգացումները` երազի, ակնկալիքների և անհեռանկար իրականության: Մի կողմում մարդկային երազներն են, մյուս կողմում` անհեռանկար, ոչ մի տեղ չտանող կյանքը. մի կողմում պոեզիայի լիրիկականությունն է, մյուս կողմում` դրա կազմաքանդումը: Երկփեղկվող մարդկային ցանկություններ, երկփեղկված մարդկային հոգի,երկփեղկվող կյանք, որը վերածվում է երկակի, տարընթերցումային եզրերով պոեզիայի:
Աթաբեկյանի գրական հերոսն ի սկզբանե գիտակցում է իր պարտությունը կյանքից և իր կենսափիլիսոփայությունը կառուցում պարտության գաղափարի տարբեր զուգահեռականներում. հաջորդական զարգացումների շղթան, սկիզբ առնելով աստվածային նախաստեղծ պարտությունից, հաջորդաբար շարունակվում է հոգու երկպառակտմամբ, երկվորյակ հոգիների հուսահատ փնտրտուքով, մինչև կյանքի ու առօրեականության վերջնական հաղթանակ:
Աստված արարեց աշխարհն ու մարդ արարածին վեց օրերեի ընթացքում, մեր ամբողջ կյանքի տևողության ընթացքն այդ վեց օրերն են, յոթերորդ օրը, երբ թվաց` ամեն ինչ կատարյալ է ու ավարտված, պահն է արդեն հանգստանալու, դադարի` մենք պարտվեցինք մեր ապրած օրերին, իսկ Աստված` իր արարչագործության մեջ, և դա «վերջն էր սկզբի». մեր ամբողջ կյանքն ընդամենը թվացյալ արարչագործություն է.

Ու յոթերորդին,
Երբ Աստված, կարծեմ, հանգստանում էր
իր արարածից պարտվելուց առաջ,
ջարդված հայելու շրջանակի մեջ
մահամերձ ձյուն էր
ու տխրություն էր մի համատարած…

Պարտության գաղափարին զուգահեռ Քրիստոսի կերպարի միջոցով մեջբերելով երկվորյակ հոգու գաղափարը, իր երկատված հոգին եսականացնելով Քրիստոսի հետ` Աթաբեկյանը այսաշխարհային կյանքում` հանձինս Աստծու որդու, պարտության կտանի մարդկային երկատված էությունը.
Ու կավարտեն պարտությունն իմ, այդպես էլ կավարտեն…

Ու շղթային զարկելով
դաստակներս խաչակերպ`
սրունքներս կջարդեն,
որ ծնկելս իմանան …. (Ե., էջ 92)

Խաչելության փաստը կդառնա պարտության գիտակցման հերթական ապացույցը (դեկտեմբերն իբրև մեծ թևաբախում,մեր աչքերում փլված մեր պատկերին խաչվի), բայց նաև այն վերջնակետը, որտեղ կհանդիպեն երկատված մարդկային եսերը:
Վեցերորդ և յոթերորդ օրերի գաղափարը առանցքային նշանակություն ունի Աթաբեկյանի պոեզիայում, համահունչ կերպով ձուլավծ է նրա ամբողջ կենսափիլիսոփայության հետ :Վեցերորդ օրը մարդ էակի արարման օրն է «ու վեցերորդ օրվան հավատում էր Աստված», և մարդն արարվեց նախորդ հինգ օրերի աղ ու քրտինքով պարուրված. «հիշում եմ քրտինք, արյուն, աղ ու մեզ, որ գրվի` եղև օրը վեցերորդ»: Իսկ կիրակի օրվա մեջ արդեն ակնհայտ է պարտության գաղափարը, ընդ որում և’ հոգևոր` «ու լաց եղա յոթերորդ օրվա Աստծու պես», և’ առօրեական հարթություններում միաժամանակ` «կիրակին քո կյանքն է ամեն օր` կարիքի կարկատանը վրան…կիրակին քեզ շրջում է, ապա կիրակի օրերին մատուցում»:
Անգամ իսկ աստվածային արարչագործության գաղափարը պարտության տանելով` Աթաբեկյանը մատնանշում է ոչ թե աստվածային անզորությունն ու մարդկային կյանքի անիմաստ նախաստեղծությունը, այլ փորձում հանգեցնել` կյանքը միայն պարտության մեջ գոյություն ունի գաղափարին, ուրիշ ոչ մի վերջաբան աշխարհում չկա, իսկ մնացած հարցերի փնտրտուքը պետք է հենց այս կետից սկսել` կյանքը վերջանալի է, պարտությունն անխուսափելի:
Ըստ էության նույն պարտության թեմայի մեկ այլ դրսևորումն է նաև երկվորյակ հոգու թեմայի արծարծումը: Գաղափարի զարգացումը նախնական աստիճանում կատարվում է զուտ հոգեկան, ներաշխարհային երկպառակտման ոլորտում և սերտորեն կապված է Քրիստոսի կերպարի հետ: Քրիստոսի կերպարի ընկալման մեջ ակնհայտորեն ընդգծված է նրա հոգևոր էություն` որպես լավագույն հոգևոր արժեքների կրող, մարդկային երկատված հոգու կատարյալ կողմ, հավերժական մի չափանիշ, որի սեփականացման, անձնականացման միջոցով է միայն հնարավոր հասնել կատարյալին, բացարձակին,Աստծուն: Օրերի ընթացքը հեռացնում է մեզ երկնքից, հոգու երկփեղկումը քայքայում է մեր աստվածային էությունը`«Գեղեցիկ է երկինքն առանց աստվածների ու պաղ ինչպես սերը քեզնից հետո», բայց մի օր գուցե հետ վերգտնենք մեր աստվածային էությունը Քրիստոսի միջոցով` «և փշրանքը հացի, որ մարմինն էր սիրո /և արյան գույն գինին,- չխմեցի’նք…», որ մեզանից անկախ բնակվում է երկնքում` «որպես աշուն երկրի պատվո քաղաքացի»: Մեր երկփեղկված էությունը անվերջորեն կանչում է մեզ երկնքից, բնության ձայները մեր երկատված հոգու վերադարձն են երգում` «թռչունների ձայնով, ծովի ձայնով, ճերմակ աղուտների…», բայց մենք չենք լսում նրանց, մենք այստեղ ենք, մեր պարտաված աստվածների հետ` «ու շրջում ենք հիմա ցուրտ ջրերի վրա` իբրև սիրո,վարդի և աշնան ձայն»:
Հոգու երկատումն առաջ է բերում անսահման մի թախիծ, մշտական անբավարարվածության զգացողություն, որը մասնավորապես արտահայտված է «Երկվորյակ» ժողովածուիի «Տիկնանց տիկին աշուն» շարքում, որտեղ գերակայողը անձրևների, աշնան ու սև վարդի սիմվոլներըն են, և այս շարքն առավելապես սիմվոլիկ հագեցվածություն ունի.

Ու վերջին գիշերվա թասի մեջ
սև վարդը բացվում է անվրդով:-
Նորից հե՞տ :Եվ այնտե՞ղ:
Հազի՜վ թե…
Անձրև է ու տխուր սռիթով: (Ե., էջ84)

Հաջորդ փուլում Աթաբեկյանը հոգու երկպառակտումը դիտարկում է առօրեականության փոխներազդեցության գործոնի համատեքստում և այսպիսով փորձ անում ցույց տալ ներաշխարհային մտորումների կյանքային ազդակները.

…մահը իմացյալ Ավարայր չէ,
այլ` Ամենօրը…:

Հետզհետե զուտ խոհային որոնումներին հաջորդում են առավելապես կյանքի պոստմոդեռնիստական ընկալումները` ոչ մի տեղ չգնացող կյանքի, անապագա ապառնիի, ժամանակների փոխատեղմամբ ու ընթացքի քոսային շարժմամբ: Աթաբեկյանի բանաստեղծական հերոսը ինքնավերացարկված հայացք է ընտրում` «Մենք դրսում ենք վաղուց, մենք դրսից ենք ներկա», և այս անգամ արդեն սկսվում է կյանքի ու մարդու երկպառակտման ընթացքը: Մեր կյանքը մեզ հետ չի ապրում, այն սահում է ժամանակի միջով` իր հետ տանելով մեր երազանքները, որոնք կյանքի սահքի հետ ամենօրյա շփումից մաշում ու կորցնում են իրենց գույնը, օրերը հուսահատ փրկության ելք են որոնում` հույսն ապառնիի վրա դրած `«օ~ ճակատագի~ր. երեխաներին վախեցնում են պայծառ գալիքով», միջանկյալ օղակը սպասումն է` «Կյանքը սպասումի կիսակայարան», որն ի սկզբանե դատապարտված է չկայացման`«Եկա,տեսա,պարտվեցի,երազներին իմ սիրուն»: Ժամանակի առաջընթացը ինքն իրենից հետընթաց կորուստների շղթա է ստեղծում. ժամանակը սպառում է մարդկային կյանքը.
Բայց մոմն այս որքան կտևի, Տեր իմ,
այս վտիտ մոմը տևող գիշերում …
կամ`

Բարեկամներս, դուք էլ կգնաք,
երբ կարգի ընկնի ավտոն խափանված…
…կգտնեն մարդիկ մի ավարտված մոմ
ըւ ոչ մի կտակ`սեղանի վրա…( Ե.էջ27)

Սեղանի վրա կտակի բացակայություն ակնհայտ հղում է, որ կյանքի սահմաններն իրենք իրենցով վերջանում են, ոչինչ չի գտնվել և հետևապես փոխանցելու նույնպես ոչինչ չկա.յուրաքանչյուր կյանք ինքն իրենով սկսվող ու ավարտվող մի պատմություն է, պատմություն, որն առավելապես գրվում է տարերայնորեն, պատահական միջադեպերի հաջորդականությամբ:

Ես ու դու պարզապես վարկած ենք,
անիմաստ արկած է եղածը… (Ե., էջ9)

Առասպելական, անմահական ջրի, անհաղթ դևի ու հազարան հավքի փնտրտուքն այլևս չկա, փոխարենը կրտսեր որդու խոստովանությունն է.

Հիմա եկել եմ կրտսեր որդու պես,
ըր հեքիաթներում սուտն է հեքիաթի…(Ե.,էջ65)

Եվ այսպիսով կյանքի պոստմոդեռնիստական ընկալումը, որը մասնակիորեն արտահայտված է արդեն «Երկվորյակ» ժողովածուի որոշ բանաստեղծություններում, իսկ մասնավորապես «Տարընթերցումներ» գրքում, պարտության գաղափարը կորստյան ոլորտից ուղղորդում է «հենց այդպես էլ պետք է լիներ» սկզբունքին.այսինքն կյանքի ու աշխարհի այսպիսի կառուցվածքի դեպքում գործողությունների ու զգացողությունների այլ ընթացք անհնար է պատկերացնել.

Հնաոճ է պարանի օգնությունը,
իսկ ձեռքդ դողում է,-
գնդակդ չի հասնի թիրախին,-
ըւրեմն խմենք այս ձանձրույթը
և կյանքը մեր ապրենք բարեխիղճ… (Ե.,էջ61)

Կյանքի այսօրինակ ընկալումը փոխում է բանաստեղծական կառույցի ձևավորման չափանիշները , իսկ «Տարընթերցումներ» սահմանումը վկայում է բանաստեղծական տողի բազմիմաստ մեկնությունը: Ներհայեցային «Երկվորյակին» փոխարինելու է գալիս առօրեականության, անտիպոեզիայի և սարկազմի տարրերով հագեցած «Մյուս մարդը» («Տարընթերցումներ» գրքի ենթավերնագրերից մեկը), որն արդեն երկվորյակից առանձնացած այսաշխարհային պրոբլեմներով ապրող մարդն է

Գիշերը հեշտ է անցնում,

երբ անդարձ է…
երբ օրերդ լույսի,
վերելակի վարձ են,
երբ օրերդ հաց են
կամ էժան միրգ: (Ե.,129)

որն առօրեականության ուղիղ կենտրոնում կանգնած` դեմ հանդիման նայում է կյանքի աչքերին ու առանց սենտիմենտալության զրույց վարում Աստծու հետ` «տե’ս` ստեղծածն եմ քո` անսեր, անփող, անստույգ ու տրտում, համարյա Արմեն Շեկոյանի չափ անտիպոետիկ…»: Անտիպոեզիան տվյալ պարագայում համահավասարության եզրեր է ցուցաբերում իրականությանն ուղիղ հայացքով նայելու հետ, և թեպետ բառի ընդունված իմաստով Աթաբեկյանը երբեք «անտիպոեզիա» չի ստեղծում, սակայն շատ հմտորեն կիրառում է բանաստեղծական կառույցի կազմաքանդման համարյա բոլոր տարրերը. բանաստեղծական տողի ու անշարժ գաղափարների քայքայում, հանգերի միտումնավոր բառախաղային տարբերակների կիրառում, բառաֆոնդային տարածքում` «անբանաստեղծական» բառերի կիրառում, քերականական ընդունված կառույցների շրջանցում և, իհարկե, խոսքը ֆարսի, սարկազմի վերածելու բազմաթիվ կիրառություններ:
«Ars poetika» բանաստեղծության մեջ պարոդիայի միջոցով տան, ապրելու ընթացքի նախաստեղծ գաղափարի կազմաքանդումն է կատարվում.

Տվեք ինձ հենման կետ,-
կարծեմ Արքիմեդն է ասել մի խմած ժամանակ,-
տվեք ինձ հենման կետ`տուն հասնեմ,
այսինքն`գնամ (Ե.,էջ115)

Պարոդիային զուգահեռ ընթերցողի ենթագիտակցական հիշողությունը վերականգնում է տվյալ արտահայտության բնագրային տարբերակը` «Տվեք ինձ հենման կետ, և ես կշրջեմ աշխարհը», և նրան առաջնորդում այն ուղղությամբ, որ կյանքի նախաշեմին տան ու գնալու ընթացքի մասին պատկերացումները մարդու համար բոլորովին այլ, բարձր հարթությունում են գտնվում, տարիների ընթացքում դառնում սառնարան, հեռուստացույց, կարի մեքենայով սահմանափակվող տարածք, իսկ կյանքի մայրամուտին` վերածվում արդեն ծեծված արտահայտության` «…վաղաժամ հեռացավ մեզանից ուժերի ծաղկման շրջանում»:
Սկսելով իրոնիկ ենթերանգով որևէ միտք կամ նախադասություն, որը ստանդարտ կառույցի կազմաքանդում է հետապնդում, հաջորդ քայլին, իրականության հետ շփվելով, թեման ինքնալրջանում է: «Չորեքշաբթի` տաք ջրի օր» բանաստեղծության մեջ հեգնանքով սկսվող կենցաղային քառատողին հաջորդում է կյանքի ավարտին հոգեկան ինքնամաքրման հասնելու ցանկությունը: Շատ դեպքերում էլ բանաստեղծը միտումնավոր հուշելով պատկերի «անբանաստեղծական» լինելը (մեղքի մետաֆոր ջրհեղեղներ, անածական սիրուն եկեղեցի, ինձ զրնգուն դարձրու ինչպես էքսկլյուզիվ ածական, թեման լռում է այստեղ, ըւ ինձնից խռովում է Տերյանը)` փորձում է ընդգծել բանաստեղծության մեջ նրանց ապրելու իրավունքը. չակերտավորությունը անձեռնմխելիության դեր է կատարում:
Աթաբեկյանի պոեզիայում հաճախ կարելի է հանդիպել միտումնավոր հանգավորված բանաստեղծությունների, որոնք առաջին հայացքից տարրական հանգախաղի նմուշներ կարելի է համարել, սակայն առավել ուշադիր ուսումնասիրման արդյունքում պարզ է դառնում, որ, դիմելով նմանատիպ հանգավորման, նաև ասոնանսային, դիսոնանսային երևույթների կիրառման, բանաստեղծը նպատակ ունի խաղի վերածել ասելիքը, իսկ խաղարկայնությունը ժամանակակից պոեզիայի ամենաբնորոշ առանձնատարրերից մեկն է: Բանաստեղծական տողը խաղի վերածելու ամենաառաջնային նախապայմանը, իհարկե, կյանքը խաղի անկանխատեսելիության մեջ տեղավորելու ցանկությունն է: Խաղից ստացվող գիտելիքները միշտ նորարական փորձի վրա են հիմնված. խաղի օգնությամբ բանաստեղծը փորձարարություն է անում լեզվական կառույցների հետ, տվյալ պարագայում` նաև բովանդակային հարթությունում.

Աշուն դու շուն ես դեղնակարմիր,
տխուրաչյա շուն ես մինչև ձմեռ…
…Ես քեզ սիրում էի:Քո համառոտ,
համր դերը բեմում գավառական…(Ե.էջ40)

«Եթե ցանկացած ուղղախոսի իդեալը դա նորման է, ապա ցանկացած բանաստեղծական արտահայտչականության հիմքում ստանդարտից շեղումն է ընկած: Ցանկացած բանաստեղծական մետաֆոր հնարավոր է հենց միայն նրա համար, որ այդպես չեն խոսում, իսկ մետաֆորները ոչ միայն բառապաշարային են լինում,այլ նաև քերականական ու ուղղախոսական»,-գրում է Լյուդմիլա Զուբովան: Քրեականական շեղումներն Աթաբեկյանի մոտ տարաբնույթ աղբյուրներ ունեն և ոճական ու իմաստային տարբեր խնդիրներ են լուծում.եթե օրինակ գրաբարյան կամ գրաբարաձև բառերը` «բայց ավարտը դուք պիտի տեսանեք», «թե մեռյալներն այլևս ոչ մեռանիցեն»,
խոսքին վսեմաշուքություն են հաղորդում` տողի ծանրության առանցքը միտումնավոր տեղափոխելով այդ բառի ուղղությամբ, ապա մյուս պարագայում` միտումնավոր սխալ քերականական կառույցները ենթագիտակցական հղումներ են` իրենց ենթատեքստային հետևություններով` «վաղերումեն բեզարած հուշը ապառնի», «պատվիրաններում «սիրելը» բայ էր, խնձորիվ դառավ ադամ ու Եվա…», «Արյունը ջուր դարձավ, սերը` ստիխ, ու ծերացանք որդուդ տարեկանում»:

Էս շոգած ամառվա մասին
մի բաժակ գարեջուրը կհիշվի…(Ե,էջ50)

«Նշաններ» բանաստեղծության այս հատվածում ակնհայտ քերականական սխալներ կան, բայց ակնկալվող «կպատմին» փոխարինելով «կհիշվի» բառով, այն էլ` կրավորաձև, Աթաբեկյանը փորձում է հիշողության փաստացի ոլորտից պատկերը ապրումային դաշտ տեղափոխել` կենդանություն հաղորդելով սիմվոլիկ նշաններին: Իսկ նշաններն, իրոք Աթաբեկյանի պոեզիայում մեծ տեղ են գրավում և աներկբայորեն իրենց վրա կրում են ժամանակակից գրականության մեջ լայն տարածում գտած նշանային տեսությունների ազդեցությունը. դա են վկայում և’ վերոնշյալ քերականական-հղումները, և’ բազմաթիվ մշակութաբանական (ինտրերտեքստեր, ռիմենեսանսային) մեջբերումները:
Հաճախ են հանդիպում և’ ռիմենեսանսային անմիջական մեջբերումները` «Արքան մեռա’վ-կեցցե արքան», «Մարդ էր, Հորացիո,-լռությունը` մարդ», «Անձրև է- ու տխուր առիթով», «Պտուհանդ բաց արա, մարմար մարմինդ տեսնենք», «գզիրն ընկած դռնեդուռ», և’ այսպես կոչված ալուզյանները` մեկ այլ տեքստից վերցված մի փոքրիկ էլեմենտ, որը ակնհայտ հղումային նշան է իր մեջ պարունակում, իրադրական սիմվոլի դեր կատարում և շարժման մեջ է դնում կառուցվող տեքստը: «Վեցերորդ եղանակը» բանաստեղծությունն ամբողջովին կառուցված է Պարույր Սևակի հանրահայտ բանաստեղծության հղումներով.

Փարիզում նորից գարուն է,
իսկ մեզ մոտ` տարվա եղանակը նույն.
որ Բանաստեղծի խնդրանքով եկավ
ըւ չի հեռանում,
ըւ սեր չի դառնում ոչ մի դերանուն`
թյուրիմացաբար ճամփեքին աճած,-
…տասնմեկերորդ անգամ դեղձենին
մեռնում է գարնան ճամփան պահելով…(Տ.էջ25)

Բոլոր հղումներն իրադրային են, ծառայում են զգացմունքային որոշակի տրամադրությունների կառուցման ու երբեք զուտ մեջբերումային դեր չեն կատարում, այլ լուծվում են բանաստեղծության աթաբեկյանական փիլիսոփայության ենթաշերտերում:Եվս մի օրինակ` «Մի սիրո պատմություն» բանաստեղծությունը, որտեղ միաժամանակ կիրառված են խաղային պոեզիայի մի քանի երևույթներ` ասոնանասություն, միտումնավոր հանգախաղ ու ալուզյա:

Չհասկացվեց`
հուշն էր, թե հուշը հուշի:-
Դասական է դեռ կերպարն Ապուշի:
…Ասպետորեն Տխուր Պատկերն Ուրիշի:-
…Եկավ,տեսավ:-
Հաղթել էին 3-ին
Ու ողջ կյանքում անինքնության կիրակի…

Տարաբնույթ նշանայի հղումները Աթաբեկյանի պոեզիան ուղղորդում է այնպիսի մի տարածք, որտեղ պասիվ ընթերցողին փոխարինելու է գալիս սեփական բանաստեղծական տեքստ կառուցող ընթերցողը:Այս երևույթի ամենաառաջնային վերլուծաբանը` Ռոլան Բարտը, իր «Հեղինակի մահը» հոդվածում գրում է. «Տեքստը կազմված է բազմաթիվ նամակներից, որոնք առաջացել են տարբեր մշակույթներում և միմյանց հետ երկխոսության, պարոդիայի, վեճի մեջ են, բայց այդ բոլորը միանում են մի կետում, որը մինչ այժմ համարվում էր հեղինակը, սակայն իրականում ընթերցողն է: Ընթերցողն այն տարածքն է, որտեղ արտատպվում են բոլոր ցիտատները, որոնցից էլ կազմված է Նամակը» : Ընթերցողին ուղղված ակնհայտ նամակայնություն ունեն և’ վերոնշյալ «Ars poetika» , և’ «Pro domo sua» բանաստեղծությունները. նախ երկուսի վերնագրերն էլ լատիներեն հանրահայտ արտահայտությունն-հղումներ են(«պոետական արվեստ» և « ի պաշտպանություն յուր տան»), հաջորդ հղումը առաջին բանաստեղծության մեջ արքիմեդյան հանրահայտ խոսքն է, մյուսում Մարկես և Մակոնդ անունների հիշատակումը, որից հետո տեքստը ինքնուրույնություն է ձեռք բերում. տեքստի չերևացող հատվածը կառուցում է ընթերցողը.
Նախադասություն-նախակյանք-անդեմ:

Անձրևներ-Մարկես-Մակոնդո-երկար…(Ե.էջ120)

Իսկ հաջորդ տողն արդեն գրում է ընթերցողը`«Եվ հարյուր տարվա ինքդ քո մեջ ներփակված մենություն»:
Աթաբեկյանի պոեզիայի մյուս առանձնահատկությունը, դա կոլաժայնություն է. մինչ այս հիշատակված երևույթները` ինտերտեքստային հղումներն ու ընթերցողի ակտիվ ստեղծագործական դաշտ բերելը, արդեն մատնանշում են, որ նմանատիպ պոեզիան միագիծ հարթությունում չի կարող զարգանալ. բազմաբովանդակ ինֆորմացիան հնարավոր է տեղավորել միայն դրվագային պատկերների համակցման միջոցով: Ըստ էության` կոլաժային հիմք ունեն Աթաբեկյանի բանաստեղծություններից շատերը, և այդ փաստին անդրադառնալով `Արքմենիկ Նիկողոսյանն իր հոդվածում գրում է.«Թեպետ հեղինակի կողմից Կոլաժ բնութագրումն ուղղակիորեն առկա է շարքի բանաստեղծություններից միայն մեկի վերնագրում «Կոլաժ» Հոկտեմբերի3, 2004»», սակայն, ըստ ամենայնի կոլաժն այս պարագային ընդհանրացնող տարազի արժեք ունի, քանզի կոլաժներ են մնացյալ բանաստեղծությունները ևս» : Հատկանշական է, որ կոլաժայնությունն առավելապես զգալի է «Տարընթերցումներ» գրքում, («Մարատ Օրդյանին`ինչպես խոստացա», «Չարենցի փողոց` Ապոլիներին», «Համտես»,«Անշարժում» ), որտեղ մտքերի հոսքը տարբեր հարթություններից է գալիս և տարբեր մշակույթային հիմքեր ունեն:
Ժամանակակից պոեզիայի համարյա բոլոր տարրերը` իրենց ամբողջական համադրությամբ, կարելի է հանդիպել Աթաբեկյանի պոեզիայում միաժամանակ.սա համադրական պոեզիա է` ամուր գաղափարական հիմքով, բազմապլան զարգացումներով և բանաստեղծական կառույցի նորանոր ձևերի անընդհատական որոնմամբ: Հաստատապես կարելի է ասել, որ պոեզիայի այս տեսակը գոյատևման ու զարգացման շատ մեծ հնարավորություններ ունի:

© Հասմիկ Հակոբյան