Ջոզեֆ Ռադյարդ Քիփլինգը որպես գրող մեծ հռչակ է վայելել կյանքի օրոք` դասվելով ամենահայտնիների շարքը: Ծնվել է 1865թ. Բրիտանական Հնդկաստանում, Բոմբեյ քաղաքում: 1870-ականներին դպրոցական կրթությունը ստացել է Անգլիայում: 1883-89թթ. թղթակցել է հնդկական Լահորում և Ալլահաբադում լույս տեսնող բրիտանական մամուլին: 1886-ից անդամագրվել է Ազատ որմնադիրների Լահորի օթյակին (Բրիտանական Հնդկաստանի Փենջաբ նահանգ, այժմ՝ Պակիստան), եղել է նրա քարտուղարը, պարգևատրվել է համքարության բարձրագույն պարգևներով ու կրծքանշաններով, ի թիվս որոնց 1888 թ. ապրիլի 17-ին արժանացել է Լահորի «Արարատ լեռ» օթյակի Արքայական Տապանի Ծովագնաց աստիճանին: Ազատ որմնադիրների խորհրդանիշերը Քիփլինգի ստեղծագործության մեջ կարևոր դեր են խաղում: Նրա գրքերի առաջին հրատարակությունների կազմին պարտադիր դրվագված էր նաև հինդուիստական սվաստիկայի խաչը: Այդ սիմվոլիկան մեծապես առկա է նաև «Վարկեր և ավանդներ» ժողովածուում, որտեղ ընդգրկված է «Մարգարեն և երկիրը» երգիծապատումը:
Աշխարհով մեկ երկար թափառումներից հետո՝ 1989-ին Քիփլինգը վերջնականապես հաստատվում է Լոնդոնում և ամբողջությամբ նվիրվում գրականությանը: Գրել է բանաստեղծություններ, նովելներ, երկու վեպ «Լույսը մարեց» (1890) և «Կիմ» (1901): Սակայն նրան համաշխարհային հռչակ բերեց 1894-5 թթ. լույս ընծայած «Ջունգլիների գիրքը»: Լինելով առաջին անգլիացին՝ 1907թ. արժանացել է գրականության Նոբելյան մրցանակի:
Քիփլինգը խիստ հակագերմանական դիրքորոշում ուներ և Առաջին աշխարհամարտի մելեռանդ ջատագովներից էր: Հետագայում նա թշնամաբար տրամադրվեց նաև կոմունիզմի հանդեպ, նկատելով, որ 1917-ի բոլշևիկյան հեղաշրջումը աշխարհի մեկ վեցերորդ մասը դուրս դրեց քաղաքակրթությունից: Քիփլինգը թերահավատ էր ԱՄՆ նախագահ Վ.Վիլսոնի հռչակած 14 կետերի, ինչպես և Ազգերի լիգայի հանդեպ: Մյուս կողմից Քիփլիգը մեծ հույս ուներ, որ ԱՄՆ-ն վերջ կտա իր մեկուսացման քաղաքականությանը և որ հետպատերազմյան աշխարհում կիշխի Անգլո-ֆրանս-ամերիկյան դաշինքը: Միացյալ Նահանգներին ինքնամեկուսացումից դուրս դնելու լավագույն միջոց էր Քիփլինգը համարում Ազգերի լիգայի Հայաստանի մանդատի ստանձնումը նրա կողմից: Նա նաև հույս ուներ, որ 1901-1909թթ. ԱՄՆ 26-րդ նախագահ, իր պաշտելի բարեկամ Թեոդոր Ռուզվելտը (1858-1919) կվերընտրվի նախագահի պաշտոնում և իրականություն կդարձնի եռյակ դաշինքի իր տեսլականը: Լինելով ֆրանկոֆիլ, նրա ցանկությունն էր տեսնել ամուր հիմքի վրա ստեղծված անգլո-ֆրանսիական դաշինք, Բրիտանիայի ու Ֆրանսիային կոչելով Եվրոպական քաղաքակրթության երկվորյակ ամրոցները: Այդ նույն տեսլականի դիրքերից նա մշտապես հանդես էր գալիս ընդդեմ Գերմանիայի օգտին Վերսալի Համաձայնագրի վերանայման փորձերի, որը, ըստ նրա կանխատեսման, հանգեցնելու էր նոր համաշխարհային պատերազմի: Լինելով 1913-1920թթ. Ֆրանսիայի նախագահ Ռայմոն Պուանկարեի երկրպագուն, Քիփլինգը այն քիչ թվով բրիտանացի մտավորականներից էր, ով պաշտպանեց նրա վարչապետության երկրորդ շրջանում Ռուրի ավազանի զավթումը Ֆրանսիայի կողմից 1923 թ., իր այդ քայլով դեմ գնալով տվյալ հարցում բրիտանական կառավարության դիրքորոշմանն ու տիրապետող հասարակական կարծիքին:
Լինելով Բրիտանական կայսրության գաղութատիրական քաղաքականության անխոնջ քարոզիչն ու մարգարեն, նա նպատակ ուներ այդ մեծ խաղի մեջ իբրև զուգընկեր ներքաշել նաև հառնող ամերիկյան գերտերությանը, ինչի բացահայտ վկայությունն է 1899 թ. գրած և ԱՄՆ-ի վրա ձևված «Սպիտակ մարդու բեռը» բանաստեղծությունը:
Ահավասիկ.
ՌԱԴՅԱՐԴ ՔԻՓԼԻՆԳ
Սպիտակ մարդու բեռը
1899
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Հեռուն ճամփեք Որդիներիդ –
Աքսորական արեք անտուն՝
Ծառա կարգեք ձեր ճորտերի,
Թող դիմադրեն զենքը ձեռքին
Ձեր այդ դժնի ու չարագույժ
Խաժամուժին քստմնելի՝
Դիվաբարո ու խուժադուժ:
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Համբերությամբ դիմակայեք,
Զսպեք ձեր մեջ ահն ահարկու,
Հպարտությունը ձեր սանձեք:
Խոսքերով պարզ ու մշտանկեղծ,
Հազար անգամ ասված թեկուզ,
Ուրիշների հոգն հոգացեք ՝
Նրանց ի շահ և ձեզ ի հույս:
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Խաղաղության կռիվ տվեք –
Գոցեք սովի բերանն ամուր,
ժանտ վարակի առաջն առեք:
Եվ երբ մոտ եք նպատակին՝
Ուրիշներին ի վայելում,
Ա՛րդ ցեղերը հեղգ ու հտպիտ
Ի դերև են ձեր հույսն անում:
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Ծանր բեռը իշխանական,
Որ ավելի ծանր է կշռում,
Քան ճորտերի տաժանքն անգամ:
Դուք չե՛ք տեսնի նավ ու հանգիստ,
Ոտք չե՛ք կոխի փողոց ու բակ,
Կենաց-մահու գնով նույնիսկ
Օգնել նրանց չզլանա՛ք…
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Նրա հունձքը իսպառ մսխեք.
Եվ նրանց, որ սնել եք դուք,
Կշտամբանքները կուլ տվեք –
Նրա՛նց, ում դուք լու՛յս եք բերել.
Թող քրթմնջան – «ինչու՞ եք դուք
մեզ ազատել եգիպտական ՝
գերությունից խավարումութ»:
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Փույթ չէ, թող այն ծանր լինի –
Մի՛ք երազի ազատություն,
Ձեր տքնանքը վախճան չունի,
Արած-չարած գործերը ձեր,
ցեղերն այդ մունջ ու ոխերիմ,
ո՛չ կգովեն, ո՛չ կհիշեն,
ո՛չ ձեզ, ո՛չ ձեր աստվածներին:
Առե՛ք բեռը սպիտակ մարդու –
Էլ վե՛րջ, անցան օրերն անհոգ –
Ո՛չ դափնեվարդ կա հեշտաբույր,
Ո՛չ վաստակի դրվատ ու գովք:
Արդ ձեր սխրանքն անբասրելի
Սեպվի պիտի մեծահանճար
Ձեր ընդոծին ժառանգների
Դատավճռով խիստ և արդար:
Իր այս ծրագրային բանաստեղծությունում Քիփլինգը քարոզում է իր գաղութատիրական, «ռասիստական» ծրագիրը, ելնելով այն համոզմունքից և հավատամքից, որ «մեր տղաները հեռաստաններում Ձեզ փրկելու համար կռիվ էին տալիս» գաղութացված երկրների բնիկներից տարածվելիք համաճարակի սպառնալիքի դեմն առնելու նպատակով: Ընդսմին, համաճարակ ասելով Քիփլինգն այն հասկանում է և՛ ուղղակի (ախտաբանական) և՛ անուղղակի (հակաքաղաքակրթական) առումներով: Անսալով իր ժամանակի բժշկագիտական և բնախոսական հետազոտություններում շրջանառվող արդյունքներին՝ քաղաքակիրթ աշխարհի գլխին առկախված տեղաբնիկների կողմից հարուցվելիք վարակի մանրէներով ախտահարվելու վտանգը նա իրական էր համարում: Հայտարարելով, որ «կան ցեղատեսակներ, որոնք իրենց ծագումից ի վեր մեկուսացվել են Քաղաքակրթության մանրէներից» (ասել է, թե՝ հոգեմտավոր զարգացման նորահայտ նվաճումներից), Քիփլինգը գերհրատապ էր համարում այդ վերահաս սպառնալիքը քաղաքակրթության մանրէներով՝ «անհրաժեշտ և օգտաշահ մանրէներով» չեզոքացնելու, վերառելու խնդիրը:
«Մարգարեն և երկիրը» երգիծապատումը, որ գրվել է «Սպիտակ մարդու բեռը» բանաստեղծությունից ուղիղ քառորդ դար հետո՝ 1924-ին և հրապարակվել 1926 թ. լույս ընծայված «Ավանդներ և վարկեր» ժողովածուում, ինչ-որ իմաստով ԱՄՆ-ի հետ Քիփլինգի կապած հույսերի եթե ոչ փլուզման, ապա գոնե խարխլման արտահայտությունն է: Քաղաքակրթական առաջատարության մոլուցքով համակված, ինքնահավան մեծամտության ու պոռոտախոսության, իդեալներից զուրկ ինքնաբավ մի տերություն, որ դեռ չսովորած՝ սովորեցնում է: Ընդհանրապես Քիփլինգի սույն ամերիկացի հերոսն իր խոսքում օգտագործում է բառեր ու արտահայտություններ, որ մոտավոր և լեզվականորեն չչափաբերված իմաստներ են արտահայտում: Սա վերաբերում է նաև պատեհ-անպատեհ առիթներով հերոսի կողմից աստվածաշնչյան վայրիվերո հղումներին, որ զավեշտալի է հատկապես երկրում օրավուր բուսնող նորահայտ կրոնական աղանդների և դավանաբանականական խառնաշփոթի ֆոնին: Հեղինակն այստեղ հընթացս ծաղրում է նաև ամերիկյան անգլերենի ինքնուրույնացման ճիգը, որ հաճախ բառիմաստային աղավաղումներ, այլև շինծու բառակազմություններ է իրեն թույլ տալիս:
ՌԱԴՅԱՐԴ ՔԻՓԼԻՆԳ
ՄԱՐԳԱՐԵՆ ԵՎ ԵՐԿԻՐԸ
1924
Նախանշան (Հորացիուս, Ներբող 20, Գիրք V)[1]
Լոնդոնից հյուսիս ձգվում է մի երկրամաս, որ կոչվում է «Միջնաշխարհ»[2], լեփ-լեցուն աղյուսաշեն քաղաքներով, բոլորը բացարձակապես իրար նման, սակայն բնակեցված տեղաբնիկներով, ովքեր, ժառանգականության բերումով, սովորել են զանազանել ոչ միայն քաղաքները, այլև տարբեր տները, այնպես որ սնվելու ժամերին և երեկոյան կողմ բազմությունը վերադառնում է, շփոթմունքից կամ անախորժություններից զերծ, յուրաքանչյուրն իրեն պատկանող վայրը:
Վերջին ամռանը հուսահատ կարիքն ստիպեց ինձ հատել այդ տարածքը և ես ընկա վարորդական իրավունքի «ստուգայցի» ծուղակը, որ սկիզբ էր առել շուկայական մի քաղաքում՝ լեցուն անհովիվ անասուններով, որ կարմիրով համարակալված պիտակներ էին կրում իրենց ճակատներին: Անգլախոս մի ոստիկան ստուգեց իմ թույլտվությունը կամուրջի վրա, մինչ անասունների նախիրը խառնշտվել ու մռնչյուններ էր արձակում մեքենայի շուրջ: Բնիկներից մեկը` պարզ հագուստով, դուրս էր ցցել իր հսկայական թթենագույն լեզուն, որով նա լիզում էր համարակալված պիտակը ճիշտ այնպես, ինչպես հետևից ընթացող կճղակավորները դիմացինների հետույքը, և փորձում էր փակցնել այն իմ հողմապակուն: Ես բողոքեցի: «Բայց դա Ձեզ կազատի ավելորդ գլխացավանքից»,- ասաց նա:- «Այս պահից Դուք պատասխանատվություն եք կրում Ձեր վարորդական իրավունքի թույլտվության համար: Սա Ձեր պաշտպանությունն է: Ամեն ոք պետք է ունենա դա»:
- Օ՜, եթե դա է խնդիրը,- սկսեցի ես տեղի տալով:
Նա այն շպպացրեց ապակուն և ես առաջ շարժվեցի – այդ մարդն իրավացի էր – ինձ հանդիպող բոլոր մեքենաները «պաշտպանված» էին՝ ինչպես իմը – մինչև որ հասա մի վարչական շրջան կամ դրա պես մի բան, որտեղ էլ ազդարարվեց վհուկաորսի ավարտը, և մտա, մթնշաղի դեմ, ընդարձակ մի երկրամաս, որտեղով Հյուսիսային Մայրուղին էր անցնում՝ հնափայտի հատածո կույտերի միջև, եզերապատված ճանապարհային գերառատ թափոններով:
Այստեղ մեքենան, առանց նախազգուշացման, ճռնչաց ու կանգ առավ: Ոչ ոք չէր սպասում, որ փոխանցման տուփի էլեկտրամագնիսական ինդուկտորը` այդ բարալիկ երկու ինչաչափ նուրբ պողպատյա զսպանակը, կարող էր կոտրվել: Եվ մինչ մենք կգտնեինք խափանման պատճառը, մեր վրա գիշերն իջավ: Հանկարծահայտ մի աստղ առջևում բռնած փայտի խուրձը դրեց իր ճակատին ու աներևութացավ, ճանապարհին շաղ տրված թափոնները հալվեցին ցանկապատի մուգ թավիշում, մեկ այլ աստղ արտացոլվեց բետոնե ճանապարհի ապակյա սևության մեջ, և թույլիկ լուսինը կռիվ էր տալիս դուրս սողոսկելու հովիտը պատած մառախուղից: Մեր լուսարձակները ներկել էին խոտը գերբնական կանաչով և ծառացողունները ոսկրաճերմակ երանգով: Եկեղեցու զանգն ազդարարեց ժամը տասնմեկը, երբ ես՝ կռացած առջևի նստարանին, սպասում էի ժամանակի ու իրադարձությունների առաջխաղացմանը՝ մտմտալով, թե առավոտյան կողմ քարշակ կճարեմ: Չափազանց երկար տևեց բացօթյա իմ գիշերը և ժամանակն իմ օգտին էր աշխատում: Դա մի ժամանակ էր, երբ նման գիշերները, և լուսաբացն ազդարարող քամիները բարեբախտություն էին ու օրհնություն, սակայն նրանց դարպասները, մտածում էի ես, հավերժապես փակ էին….
Ես դա ախտորոշեցի, երբ հացթուխի փակ թափքով մեքենան՝ Ֆորդի անվահեծով, արտասովոր պայծառության լույս գցեց: Այն մոտեցավ և հարցրեց, թե ինչ խնդիր կա: Առաջին նախադասությունն իսկ բավական եղավ, թեև իմ լուսարձակները չբացահայտեցին ամբողջովին անմազ դեմքը, եղջյուրավոր շրջանակով ակնոցը, ճիտքավոր մույկերը՝ ներքևում և Արևելյան առևտրին անհայտ կաղապարի վրա ձևված փափուկ գլխարկը՝ վերևում, դեղին անձրևանոցը: Ես բացատրեցի իրավիճակը: Պարոն Հենրի Ֆորդի մեքենաների պահեստամասերը հարմար չեն գալիս իմ մեքենայի տեսականուն, սակայն – դա մի հրաշագեղ գիշեր էր բացօթյա ճամբարումի համար: Պարոնն ինքն էլ անկախ էր հյուրանոցներից: Նրա հանդերձանքը մի փակ ավտոտնակ էր՝ վարձակալած այս անցած ամիսներին Մեծ Բրիտանիայում շրջագայելու համար: Նա միայնակ էր մնացել, երբ կինը մահացել էր տասներկումատնյա աղիքի քաղցկեղից, հինգ տարի առաջ: Նրա ներկայիս ուսումնասիրության առարկան համեմատական ազգագրությունն էր: Ո՛չ, ո՛չ, նա պրոֆեսոր չէր, ո՛չ էլ դասավանդում էր որևէ քոլեջում, այլ «ա.գ.գ-ական» էր՝ անշարժ գույքի գործակալ Օմահայի, Նեբրասկայի նահանգ, արվարձաններից մեկի մեծահսկա և մշակութային կենտրոնում: Արդյոք ես երբևէ լսե՞լ էի դրա մասին: Մեկ անգամ ես այցելել էի հենց այդ վայրը և այնտեղ հանդիպել էի թաղման պարագաների մի անմոռանալի վաճառականի: Սակայն, չգիտես ինչու, (գիշերվա և իմ Դևի ազդեցության ներքո) ես սկսեցի ժխտել Միացյալ Նահանգների մասին իմ բոլոր իմացությունները: Ե՛ս, ասացի ես, երբևէ չեմ լքել իմ ծննդավայրը, սակայն իմ կյանքի կիրքն է մշտապես եղել ԱՄՆ-ի ճակատագրի և նրա ապագայի ուսումնասիրությունը, և այդ նպատակով ես անդամակցեցի երեք ընկերությունների, որոնք պարբերաբար ինձ էին ուղարկում իրենց հրապարակումները:
Նա մեքենան քաշեց խոտի վրա՝ իմ մեքենայի կողքը, ուր մեր միախառնված լույսերը թեք ընկան մի գաճաճ ծառաբնին: Եվ ես հրավերք ստացա միանալու խեժափիճու հանգույն գծաշարված իր ավտոտնակին, իր գերհզոր էլեկտրական սարքավորմամբ, ծալովի սեղանով, գրամեքենայով, նստարանատակի գզրոցներով ու դարակներով: Հետո նա խոսեց, յուրաքանչյուր բառը հաճույքով ծամծմելով զանգվածեղ ատամնապրոթեզների արանքում: Թանաքագույն շրջանակով ակնոցը մթնեցնում էր աչքերը, և դեմքն անարտահայտիչ էր, ինչպես անհոդաբաշխ ձայնը:
Նա խոսում էր գլխատառերով[3], որոնցից քչերը միայն ես մտապահեցի, մեր Ազգային Ոգու մասին, որն, իր ըմբռնումով, Համասեռ էր և ըստ ամենայնի Էթիկապես Շաղկապված – Անգիտակցական, սակայն Կենսականորեն Գոյող: Այսպիսին էր նրա Գնահատականը մեր Ցեղային Համալիրի մասին: Դա Արժևորում էր, սակայն Ժողովրդավարությունը պայմանավորող համընդհանրական Գաղափարները պետք է շատ ավելի բազմակողմանի լինեն և համակողմանիորեն մտածված, այլև բազմազան՝ Հեռանկարի առումով: Ես հավանություն տվեցի ամեն ասվածին ձայնի մի այնպիսի հնչերանգով, որ անգամ սյունաձև փոստարկղերի վստահությունը շարժեր պիտի:
Հաջորդը նա անդրադարձավ Ժողովրդավարության Կոլեկտիվ Հեռանկարին, և այստեղից անցում կատարեց Նախրային Ազդակին և Անհատական Ինքնարտահայտման հակակշռի անհրաժեշտությանը: Այստեղ նա սկսեց ինչ-որ բան փնտրել իր գրպաններում՝ ժամանակ առ ժամանակ ծանր հոգոցներ հանելով:
– Մինչև կնոջս մահը, սըր, ես հարյուր տոկոսանոց վարկանիշ ունեի: Ամերիկացի՛: Հիմա ես – սակայն . . . Արդյոք Դուք մեր գրականության մեջ երբևէ կարդացե՞լ եք մի գիրք, որը կոչվում է Մարդն առանց երկրի: Այդ մարդը ե՛ս եմ…- Նա դեռ շարունակում էր գրպանները փորփրել, սակայն դեմքի հետևում սղոցող աղմուկ էր կանգնած:
– Եվ Դուք կարող եք ասել, առաջինն ու վերջինը, խմելուց էր դա…,- հավելեց նա: Աղմուկը վերսկսեց: Ակնհայտորեն նա ծիծաղում էր, ուստի ես էլ ծիծաղեցի: Ի վերջո, եթե մարդ պետք է խմի, ո՞րն է ավելի լավ՝ ո՞րջը, թե ավտոտնակը: Նրա հաջորդած խոսքերի համար ես ափսոսեցի:
– Երբ ես տուն վերադարձա նրա թաղումից հետո, ես առաջին անգամ մտահղացա իմ Առաջնահերթ Հորդորն առ Ինքնարտահայտումը: Մինչ այդ ես երբեք ինքս ինձ չէի իրացրել . . . . Ա՜…
Նա վերջապես գտավ իր ուզածը կրծքագրպանում` մի վտիտ ու հանգուցավոր սիգար:
– Եվ ո՞րն է, սըր, Ձեր ընդհանրական Կարծիքը Արգելանքի[4] վերաբերյալ,- հարցրեց նա, երբ ծխախոտի ծայրը խոնավացել էր իր ճաշակով:
– Օ՜… դա… Դա մի – մի հոյակապ արկածախնդրություն է…- բարբաջեցի ես, քանզի ես չգիտես ինչու շրջվել էի ու ականջ կախել այլևայլ բաների մասին հեքիաթներ լսելու ակնկալիքով: Նա դանդաղորեն շրջվեց դեպի ինձ:
– Հայտնությունն իբրև Արգելանք, որ այցելեց ինձ նրա թաղումից տուն վերադառնալուն պես, հարմար չէր գալիս այդ գծաշարերին: Սա՛ էր Հարթակը, որի վրա ես կանգնած էի:- Ես այսուհետ դարձա այն խուռներամ ամբոխից մեկը, ում դիմում էին այդ Հարթակից:
– Կան ցեղատեսակներ, սըր, որոնք հենց իրենց ծագումից սկսյալ մեկուսացվել են Քաղաքակրթության մանրէներից. անհրաժեշտ և օգտաշահ մանրէներից: Երբ մանրէներն այդ ներկայացվել են նրանց, ցեղատեսակներն այդ հակազդել են իրենց նախկին Դիմադրողականության կամ Ցեղային Կուսության ճշգրիտ համամասնությամբ: Կարմրախտը, որով ես վարակվել եմ երկու անգամ և երբեք ծանր չեմ տարել, նույնքան ճակատագրական են պապուասների համար, որքան թոքի ժանտախտը սպիտակ մարդկանց համար: Ալկոհոլը նրանց համար աղետ է, այլասերում և մահ: Ինչո՞ւ: Դուք այստեղ առաջ չեք գնա Պատճառի և Հետևանքի կապով: Պաշտպանե՛ք ցանկացած ցեղի իր բնական և աստվածատուր մանրէից և դուք ինքնաբերաբար հող եք ստեղծում տվյալ մշակույթի անկման համար, երբ այդ պաշտպանիչ գործոնը վերացված է այլևս: Սա՛ է, սըր, իմ Հիմնադրույթը:
Չվառված սիգարը դանդաղ պտտվում էր նրա շուրթերի արանքում, սակայն ես ծիծաղելու որևէ ցանկություն չունեի:
– Կուսական Կարմիր Հնդկացին դեպի Դալկադեմի Հրեղեն Ջուրն է նետվում հենց որ այն ի ցույց է դրվում իրեն: Հանուն Հրեղեն Ջրի, սըր, նա լքում է իր հողերը, իր ամբողջականությունը և իր ապագան: Ի՞նչ է նա հիմա: Էթնոկազմախոսական Վերապրուկ՝ Պետական Պաշտպանության ներքո: Հասկանո՞ւմ եք ինձ: Բարձրացրու դիմադրողականությունը կամ կուսականորեն զերծ պահիր Միացյալ Նահանգների քաղաքացուն ալկոհոլից, և դուք վստահաբար իջեցնում եք նրան Կարմրամորթի մտածական կարգավիճակին և հեռանկարայնության մակարդակին: Սա Արգելանքի Նե-մե-զիսն[5] է: Եվ գործընթացն սկսել է, սըր: Դուք դա վստահաբար նկատած կլինեք արդեն,- թուքը կուլ տվեց նա,- մեր ժողովրդի մեջ:
– Շատ լավ,- ասացի ես,- մարդիկ միշտ չէ, որ վարվում են այնպես, ինչպես քարոզում են, անշու՛շտ»:
– Դուք չեք կարող հղկել-կոկել իմ Ազգային Համալիրը: Ո՞րն է այն վատթարագույն բանը, որ Դուք տեսել եք Մեր Ժողովրդի և Ռոմի կապակցությամբ:- Կլորիկ ոսպնյակները լիքն էին ինձնով: Դա աչքիս զարնեց:
– Ես դրանցից մեկին տեսել եմ Նեղուցը հատող նավակում, ուղեկալում Արգելանքի մասին իրազեկվելով – բավական մանրամասն: Նա ուներ երեք խմիչք, իմ լսածով:
– Եթե չեմ սխալվում, Դուք ասացիք, որ երբեք չեք լքել Անգլիան,- հակադարձեց նա:
– Օ՜, Ֆրանսիան մենք չենք հաշվում,- հապշտապ տակից դուրս եկա ես:
– Իսկ Դուք երբևէ եղե՞լ եք Մոնտե Կառլոյում: Ո՞չ: Իսկ ես եղել եմ, այս գարնանը: Մեր զբոսաշրջային շոգենավերից մեկը դրանցից մի երեք հարյուրի չափ բեռնաթափեց port o’ Veel Franshe-ում[6] և նրանք ուղևորվեցին Մոնտե Կառլո ճաշելու: Ես նրանց տեսա, սըր, երբ դուրս էին գալիս այնտեղի Խաղատան դիմացի մի ընդարձակ հյուրանոցի ճաշասրահից, չհարբած, սակայն բոլորը – բոլորն էլ մի քիչ խմած: Այդ հյուրանոցի հանգստասրահում, ճաշից հետո, ես տեսա մի տարեց քաղաքացու, որ ոտքի վրա համբուրում էր ութ կանանց, որոնցից ոչ մեկն առանձնապես երիտասարդ չէր, և շրջանաձև նստոտած էին բացմոցներին: Խմբված ամբոխի մնացած մասը ծափահարում էր: Բազմությունը սոսկ թոթվում էր ուսերը և ես լսեցի, որ շքամուտքում կանգնած ֆրանսիացի սևամորթն ասում էր. «Միայն Յանկիներն են մեքենաները լիցքավորում»: Դա ինձ ցնցեց: Որպես հարյուր տոկոսանոց մեկը: Որպես Ամերիկացի՛, դա անասելիորեն ցնցեց ինձ: Եվ Դո՞ւք էլ թերևս նկատած կլինեք այդ նույն երևույթը վերջին մի քանի տարիների ընթացքում:
Ես գլխով արեցի: Դեմքն հիմա աշխատում էր դեղին լույսերի մեջ՝ արտացոլված կիպ կոճկված անձրևանոցից: Նա ձեռքն իջեցրեց ծնկին և շարունակ թփթփացնում էր նրան, մինչ որ կհանգստանար իր շքեղ ատամնագործվածքի սովորական կրճտոցով ու ծամծմելուց:
– Իմ Հայտնությունն իբրև Արգելանքի Սպառնալիք ինձ այցելեց տուն վերադառնալիս, իմ դժբախտության պահին: Ես քննարկում էի Արգելանքի խնդիրը տիկին Թարվորթի հետ ընդամենը մեկ շաբաթ առաջ: Նրա լավագույն ընկերը, սըր, որ մեր հարևանն էր նաև, հյուրասենյակի մեր ծաղկամաններից մեկը լցրել էր մի կիսանդրու ծաղկեպսակից քաղհանված քրիզանթեմներով: Ես հիմա անկարող եմ ճաշակել այդ ծաղիկների բուրմունքը՝ մտովի չվերադառնալով այդ ամենին: Այո, սըր, իմ դժբախտության ժամին մեջս գլուխ բարձրացրեց զգուշացնել իմ երկրին Նե-մե-զիսի Կանխավարկածի վերաբերյալ: Աշխարհում գոյություն ունի միայն մեկ մեղք, և դա Կանխավարկածն է: Առանց գերհզոր Կանխավարկածի, սըր, մենք երբեք չէինք ամրագրի Արգելանքը ինչպես հարկ էր . . . . Եվ այդ գիշեր մենակ մնալով՝ ես հասկացա, որ ինձ համար կար միայն մեկ աշխատանքային զենք՝ իմ ուղերձը հայրենիքիս հասցնելու: Եվ դա, սըր, շարժանկարչությունն էր: Ես դա այդպես հասկացա: Այդպե՜ս ես հասկացա դա… Սակայն բանն այն է, որ շարժանկարչությունը մի այնպիսի զբաղմունք էր, որով ես երբեք հետաքրքրված չեմ եղել, չնայած կանոնավորապես հաճախում էի . . . . Այսպիսով, սըր, տասը օրվա ընթացքում, այն բանից հետո, երբ ես պատկերացրեցի Հայտնությանս Նպատակն ու Հրամայականը, ես ամեն ինչ ծախծխեցի և վերստին ներդրեցի, այնպես որ ամեն ինչ հասանելի դարձավ: Ես լքեցի Օմահան, սըր, որպես ամենաազատ, ամենաերջանիկ մարդը Միացյալ Նահանգներում:
Ծառերից եկող օդի մի հոսանք լիզում էր ավտոտնակի բաց դուռը՝ իր հետևից քարշ տալով մառախլապատ ծաղկեպսակը: Նա ներս հրեց դուռը:
- Դուք ուրեմն սկսեցիք Հակա-Արգելանքային ֆիլմեր նկարահանել,- ենթադրեցի ես:
- Սը՞ր – Ավելին… Ես միտք հղացա ի ցույց դնել Գերդիմադրողական՝ Իմունացված Ամերիկայի սպանությունը Ժամանակակից Քաղաքակրթության Մանրէի կողմից, որին նա հանդգնաբար մարտահրավեր էր նետել: Այդ տեքստը ոգեշնչել էր բոլոր ազդագրերն ու առաջնորդողները: Մինչ ես կգայի Կոչ-Հորդորի հայեցակարգին, ես ամիսներով ուսումնասիրում էի կինոբիզնեսը մեր Միության յուրաքանչյուր Նահանգում, ջանադրաբար ու տառապագին աշխատանքով: Համապարփակ Հայեցակարգը, սըր, իր Հեռանկարայնությամբ հանդերձ, մի կիրակնօրյա ետկեսօրի այցելեց ինձ Ռենդ Պարկում, Քեոքուկ, Յովա – մեր հայրենի զարդեղեն-կոճակեղենի արդյունաբերության կենտրոնում: Դեռևս տղայական հասակում, սըր, ես սովորություն ունեի կակղամորթերի խեցիներ հավաքել, մի խրճիթ-նավակում՝ Քամբըրլենդ Գետի վրա, Թեննեսսիում, մշտապես հազար դոլարանոց մարգարիտ գտնելու հույս փայփայելով: (Խեցեղենը գնում էր Քեոքուկ՝ գործարանային մշակման:) Ես գտա իմ մարգարիտը Քեոքուկում, որտեղ էլ իմ Հայեցակարգը հղացա… Ներողություն եմ խնդրում…
Նա նստարանի տակից դուրս քաշեց համարակալված լուսանկարներով գզրոցը, իր երկար մատները խոթեց արկղի հատակը և երեքը դուրս քաշեց:
Առաջինում պատկերված էր մի ծեր Կարմրամորթ Հնդկացի առաջնորդի գլուխը՝ գունաներկված պատերազմական նշաններով, շրթունքների գիծը սեղմված էր առասանի պես, աչքերը կնճռապատ, ռունգերը լայն ու հրակնած, և ամբողջ դեմքը բացահայտ ատելության կիրք էր ճառագում, և ես այն լուսանկարեցի:
- Սա,- ասաց պարոն Թարվորթը,- Ողբերգության Ոգին է – ընդսմին և՛ Կարմրամորթ Հնդկացիների, ովքեր սկզբնապես, և՛ մեր, որ հետագայում վաճառեցին իրենց և իրենց ժառանգությունը հանուն Դալկադեմի Հրեղեն Ջրի: Խորագրերը վազող տողով անցնում էին այդ գլխագրի ծավալաձայնային ողջ երկայնքով: Սակայն Ֆիլմակոչի համար դուք պետք է տեսանյութի կադրին համահունչ, զուգակշիռ տրամախաչվող թեմա[7] ունենաք: Խոշոր պլանով արված Կարմրամորթի այս լուսանկարը, որ ես ահա՛ ցույց եմ տալիս Ձեզ, ընդգծում է դրամայի ներգործությունը: Նա վերհուշի գիրկն է ընկնում, սըր, հայացք նետելով իր սեփական ժողովրդի վերընթաց այլասերմանը՝ սկսած թրմօղով Դալկադեմի հայտնվելուց մինչև իր ցեղի ոչնչացումը: Այնուհետև Դուք նրան տեսնում եք վերստին, շատ ավելի տիրական կեցվածքով, ալկոհոլի դեմ արհեստականորեն ամլացված Սպիտակ Ամերիկացու անկման կապակցությամբ մտմտալիս և հրճվելիս. նույնական շրջանը կրկնվում է: Նրա այս լուսանկարը ես ձեռք եմ բերել Օկլահոմայում, մեր Արևմտյան Նահանգներից մեկում, որտեղ առկա է աշխարհիս երեսին ամենահարուստ Կարմրամորթ Հնդկացիների մի բազմություն (ներգրավված նավթային բիզնեսում): Բայց նրանք ձեռք բերեցին մի Պատմական Հասարակություն, որը հնարավորություն է ընձեռում նրանց դիմաներկերով ու փետուրներով պահպանելու սեփական ցեղային հպարտությունը, նաև ֆիլմերում: Նա եպիսկոպոսական դավանանքի[8] էր և ուներ սեփական Կադիլակը, ինչպես ես իմացա: Նրա աչքերի միջի արևը նրան այդպիսի տեսք էր հաղորդել: Նրա ցուցանակային դասիչն էր «Մի գավաթ Ռոմ»[9] (սա Հանրաճանաչ Կոչի տարրերից է), սակայն, ասացեք – ձայնը փափկեց դերասանական հպարտությամբ – արդյո՞ք Նա հենց իմ նպատակներին հարմար մեկը չէ:
Նա ինձ մի երկրորդ լուսանկար փոխանցեց: Սիգարը վերստին պտույտներ էր գործում և նա շարունակեց.
- Հիմա յուրաքանչյուր Ֆիլմակոչում դու պետք է հավասարակշռես քո տրամախաչվող լիթ-մոտիվը սեռերի զուգակշռմամբ: Ամերիկացի կինը, սըր, Արգելանքը Մեզ է դեմ տալիս, երբ մեր տղաները հեռաստաններում Ձեզ փրկելու համար կռիվ էին տալիս: Ես գիտեմ այդ տիպը – ծնված ու մեծացած լինելով դրա հետ: Կինն այդ ուշիուշով նայում է ֆիլմը, որ հենց ինքն է լույս աշխարհ բերել, նայում է ու նայում մինչև ավարտական Համաղետը: Նա Հաղթական Կինն է, հակակշիռն ընդդեմ Մի գավաթ Ռոմի, Այլասերված Որձի: Ես ոտքի տակ տվեցի ողջ Միջին Արևմուտքը հանուն Այդ Կնոջ և ապարդյուն, մինչև կհիշեի,- ո՛չ Հորդանանը, այլ Աբաննան ու Պարֆարը[10]– տիկին Թարվորթի ընտանեկան լավագույն բարեկամի մասին: Այդ ժամանակ ես Տեքսարքանայում էի, Արկանզաս, գործարք կնքելիս, որի մասին ես Ձեզ դեռ կպատմեմ: Բայց այդ երեկո ես հեռացա Օմահա՝ Կնոջն այդ լուսանկարելու համար: Երբ ես ժամանեցի այնքան հանկարծակի, նա – նա – մտածեց, կարծում եմ, թե ես ցանկանում էի իրեն Թիվ Երկուսը կարգել: Դա հենց Ինքն էր: Դուք չեք կարող երևակայել այդ տեսակը, բայց դա հենց ինքն է, որ կա:
Ես ուշիուշով նայում էի. տեսա արհեստավարժ քաղցրմեղցրությունը և յուղվելու պատրաստականությունն այդ այլընդայլո ամրապինդ, չտեսնելու տվող աչքերի: Դույզն-ինչ կիսաբաց, դույզն-ինչն թոշնած բերանը, հսկայամեծ անգիտակցական գոռոզամտությունը, մտքի անշարժունակ ինքնավստահությունը, և այլևայլ նախազգուշական նշաններ գլխի հանդուգն կեցվածքում: Նա տնտղում էր երրորդ լուսանկարը:
- Եվ երբ Ամերիկացի Կինը պատկերացնում է Համաղետի Թիրախն ու Ազդեցությունը և Անհակաշրջելիությունը, որը հենց ինքն է ստեղծել Իր իսկ Կանխավարկածով, Նա – Նա գրանցում է Հուսահատության փաստը: Դա Ինքն է – եզրագծում:
Դա մի դաժանություն էր, որը չէր կարող արդարացնել ցանկացած կենդանի էակի նվաստացումը կյանքի ավերածությունների մեջտեղում տնկված ամոթի, զայրույթի և հուսահատության մի այդպիսի հոգեվարքում: Եվ դա վերապատվելի մի կին էր, որի կտղանքը վերսկսել էր, երբ նա կանգնած էր՝ ամուր սեղմված թավշյա նկարազարդ բազկաթոռի թիկնակին:
- Եվ ուրեմն Դուք վերադարձաք Թեքսարքանա առանց որևէ քայլ ձեռնարկելու,- սկսեցի ես:
- Դե այո: Գնացքների միջև ընդամենը քառասունյոթ րոպե էր: Ես Նրան այդպես ասացի: Բայց ես արեցի իմ երկու լուսանկարները:
Շունչս քիչ էր մնում կտրվեր, քանզի, երբ նա լուսանկարը կրկին հետ վերցրեց, բացատրել սկսեց.
- Կինոբիզնեսում մենք չենք գործածում հատուկ միջոցներ: Մենք ընդամենը հիմքն ենք կառուցում մերձիմոտո արհեստավարժ տիպարի: Դա ապահովում է արտահայտության վերահսկելի շեշտադրումը: Կինն ընդամենը սկզբնահիմք է:
- Շատ ուրախ եմ դրա համար,- ասացի ես: Նա վառեց իր սիգարը և հանգիստ առավ հնամաշ վերարկուի ծալքերի ներքո:
- Եվ այսպես, սըր, ապահոված լինելով իմ տրամախաչվող թեմաները և Սեռերի Զուգակշիռը, Կարմիր Մարդու կործանման տեսանյութի ողջ ծածկույթն այնքան լավն էր, որ ասես ինձ հատկաշնորհված լիներ սնանկ ճանաչված ազգային եկեղեցու կողմից, եկեղեցի, որը խթանում էր Արգելանքը Տեքսարքանայի շրջակայքում: Դա էր պատճառը, որ ես այնտեղ գնացի: Նրանց տիկնանցից մեկը, ով խենթացած էր Հնդկացիականի հետ Մեր Ազգային գործարքներից, մանրամասները փաստագրել էր Վաշինգտոնում. և արդյունահանված ֆիլմը պետք է նրան Աստված գիտե թե որքան դոլար արժեցած լիներ, կարող եք միայն երևակայել: Այնտեղ ամեն ինչ կար – Կարմիր Մարդը՝ լքած իր հողերն ու մորթիակիր կենդանիներին և կանանց և ապաստանած առ ոտս Ռոմասիրաց վաղ վերաբնակիչների: Թրմօղային կռիվներ վաճառականական կառքերի շուրջ, Կառավարական Գործակալների նրանց հանդեպ թրմօղիով գործած շահատակությունները, և հնդկացիները, որ գժվում էին դրանից, Սև Բազեի Պատերազմը, Արևմուտքի Նվաճումը – գերազանցապես Ռոմի կողմից – Ամոթի բերնեբերան լեցուն մի կուժ: Բայց այդ ֆիլմը տապալվեց, սըր, քանզի Արկանզասի ժողովուրդն ասաց, թե դա վիրավորանք էր Ազգային Պատվի հանդեպ և, համենայնդեպս, Մեր անխուսափելի զարգացման համար օգտաշահ հողերի գնումը շատ ավելի Քրիստոնեական էր, քան Միապետական Եվրոպայի արյունոտ պատերազմները: Ազգային եկեղեցու համակիրները ցանկանում էին նաև մի երգեհոն, ուստի ես Էսթի[11] ֆիրմայի արտադրության մի մեծ երգեհոն վաճառեցի նրանց ֆիլմի համար: Իմ նպատակն էր ընդելուզել այն Մոնտե Կառլոյից և եվրոպական հնուրանոցներից սկիզբ առած Սպիտակ Ամերիկայի Այլասերման զուգադիր արդիական մարմինների հետ: Գլխավոր Խորագիրն էր. «Դալկադեմի Հրեղեն Ջուրը Գործում է նույն անտարբերությամբ, ինչպես ճակատագիրը»: Եվ հին ու բարի Մի գավաթ Ռոմը խոշոր պլանով ցուցադրում է մտահոգությունը – մտահոգությունը – մտահոգությունը – այդ ողջ ընթացքում: Դուք գլխի՞ եք ընկնում իմ Հայեցակարգի մասին:
Նա կրկին վառեց իր սիգարը:
- Ես դա տեսա տեսիլքի պես: Բայց, այնտեղից դիտված: Ես պետք էի հենվեի իմ սեփական Համալիրի վրա բնազդաբար: Ես կտրատեցի բոլոր ժամանակակից կողմնակի թեմաները – պայքար Արգելանքի դեմ, ալկոհոլի մաքսանենգ առևտուր, տնայնագործ արտադրության Ռոմի մանուֆակտուրա, փայտաթոր ալկոհոլային ողբերգություններ, և բոլոր այդ կարգի թմրամիջոցներին վերաբերող: «Չգիտեմ, արդյոք հաջողվեց ինձ վերացնել ավելորդությունները: Կարմիր Արյան Բջիջների Ապստամբությունն էր հարկավոր շեշտել:
- Ո՞րն է նրանց շահը դրանում:
- Կենսակա՛ն… Նրանք մաքրում են մարդկային համակարգում առկա թափոններն ու վնասակար նյութերը: Մանրադիտակի տակ նրանք մռնչում են առյուծների պես: Զրկի՛ր նրանց գործելու իրենց հնարավորությունից՝ համակարգը ստերջացնելով ու ամլացնելով, և Կարմիր Արյան Բջիջները կմիանան մարդկային համակարգին և կկործանեն այն մարմնապես: Նույնպես և մտավորապես, թերևս: Մի՞թե սա ցնցող միտք չէ, գրո՛ղը տանի:
- Որտեղի՞ց եք Դուք այն ձեռք գցել:
- Դա ծնվեց իմ մեջ … մյուսների հետ միասին,- պատասխանեց նա այնպես պարզ, ինչպես Եզեկիելը պետք է որ ասած լիներ իր բախտակից գերիներից մեկին, Քովբար գետի ափին[12]: Բայց դա չափազանց բարձր է Ժողովրդավարության համար: Ուստի ես այն անմիջապես կտրեցի՝ դեն նետեցի: Ֆիլմի նպատակներից ելնելով՝ ես ենթադրում էի, առանց ստույգ տարեթիվը նշելու, որ Միացյալ Նահանգները ամլացվել էր թրմօղու հանդեպ: Վարակը մաքրվել էր արյունից և, ակներևաբար, Բնազդը վիժեցվել էր: «Կանխավարկածի հաղթանակը», սա՛ է Գլխագիրը: Բայց այստեղից սկսած՝ ես տապալվեցի, քանի որ Ֆիլմակոչի համար դուք չեք կարող նման դարաշրջանը ներկայացնել առանց ի ցույց դնելու հավաստի նմուշօրինակները, որոնք, անշուշտ, դեռևս չեն հասցրել նյութականանալ: Դա նշանակում էր, որ Ապագայի այդ Քաղաքակրթության ողջ Մշակութային Ասպեկտը պետք է Հոլիվուդում մշակվեր: Կես միլիոնի չափ դոլարով դա գլուխ բերվելիք բան չէ: «Ամլացված Քաղաքակրթության Տեսիլքը»: Դժոխային խորագիր… բայց դա հիմա կարևոր չէ:
Նա կախ գցեց գլուխը և լուռ էր միառժամանակ:
- Փույթ չէ,- ասացի ես:- Ինչպե՞ս է գաղափարը մշակվում … Ձեր գլխում:
- Իմ գլխու՞մ: Նույնքան անվրեպ, սըր, ինչպես Կարմիր Մարդու Անկումը Ռոմի միջոցով: Իմ գաղափարն ամբողջական Մշակութային Ցուցադրումն էր Իգական սկզբի տիրապետության ներքո գտնվող Քաղաքակրթության, կառուցված կուսականության հիմքի վրա՝ ինչպես ալկոհոլը, հսկայական աճ տված նյութական Արտադրողականությամբ հանդերձ (ասել կուզի՝ այստեղ փող է ներդրվելու մեծ բիզնեսների կողմից՝ ցույց տալու համար, թե ինչ են իրենք արտադրելու մի հարյուր տարի հետո), և կողքից հարված՝ գործնականում գոյություն չունեցող ծնելիության աճին:
- Բայց ինչու՞, ինչպե՞ս- հարցրեցի ես:
Նա ինձ նշեց պատճառը – կատարյալ հիմնավորմամբ – որը ոչ մի ընդհանուր բան չուներ այդ ամբողջ պատմության հետ, և շարունակեց.
- Երբ Տեսիլքն այդ ամբողջապես իրականացած լինի, վրա կհասնի Վախճանը – անողորմ՝ ինչպես Սպիտակ Մարդու, այնպես էլ Կարմիր Մարդու համար: Ինչպե՞ս: Ամերիկացի կի՛նը – Դուք պետք է հիշեք այդ կնոջ առաջին խոշորապլան կադրը, որը ես Ձեզ ցուցադրեցի, միահյուսված պատմության շարադրանքին – ի կատար ածելով ամենը, որ նա ծրագրել էր անել, ցանկանալով աշխարհին ցույց տալ իր Կյանքի Գործի Համընդգրկուն Նշանակությունը: Ինչու՞ ոչ: Նա երբեք պարսավանքի չի արժանացել իր Կյանքի ընթացքում: Այսպես գիտակցաբար, Բարձր Հեռանկարից զերծ, Ամերիկացի Կինը կասեցնում է բոլոր արգելափակող օրենսդրությունները, ալկոհոլի դեմ բոլոր արգելափակոցները – ցույց տալու համար, թե ինչ է ինքը բերել Իր Տղամարդու գլխին: Ահա և վազող տողով խորագրերը – «Հեռանկարի զենիթը: Ամերիկան սատարում է ինքն իրեն – Մարդկության Ուղեցույցն ու Փրկիչը»: «Թող սատանան իր նզովյալ գործն անի… Մենք վեր ենք դրանից»: Մի՞թե սա, գրո՛ղը տանի, ցնցո՛ղ միտք չէ:
- Մի քիչ ծայրահեղ, ավելի ճիշտ էքստրավագանտ է հնչում, այնպես չէ՞:
- Էքստրավագա՞նս: Արդիական տղամարդկանց ու կանաց կյանքու՞մ: Նման բան չկա: Լավ, ամեն դեպքում, դա իմ գերագույն միտքն է խորտակումից[13] առաջ: Մի միջնադադար կա, երբ Մեծ Համաշխարհային Ալիքը հավաքվում է դեն նետելու Կանխավարկածի Որդիներին: Ոչինչ տեղի չի ունենում միառժամանակ: Ամլացված Քաղաքակրթության Մեքենան գործում է իր իսկ ամբարած եռանդուժի հաշվին: Եվ ապա, սըր, – այնուհետ Համաշխարհային-Ալիքը թափվում է Սպիտակ մարդու գլխին, ինչպես որ այն թափվել էր Կարմրամորթի վրա… (Եվ այդ ամենը լինում է այն պատճառով, որ հնամենի Մի գավաթ Ռոմը աճելով աճում է և ավելի ու ավելի գերիշխող դառնում, ինչպես Ձեզ արդեն ասել եմ:) Սակայն այժմ, շնորհիվ զոհերի և ստերջացված բնակչության արհեստականացված մտածելակերպի, նրա ներգործության արդյունքներն Աղետալի են դառնում: «Ալկոհոլի Կոչը, հինգ սերունդ առաջ կյանքի կոչված, արթնանում է Պտտահողմի պես»: Դա Ահասարսուռ մի բան է, իմ ասածը: Եվ Եվրոպան, և Ասիան, և Գետտոն[14] շահագործում են Ամերիկային – սառնասրտությամբ: «Ամլացված մարդիկ թող քաշվեն իրենց որջերը և բոլորով գետնի տակ անցնեն»: Սա այլևս ոչ թե Գերիշխանություն է, այլ Համակվածություն: Ապա և Տիրանալու Մարմաջ: Հետո գալիս է Եվրոպայի Գերպաշտպանիչ Համացանցը: Ինչու՞ է այսպես: Որովհետև, չնայած Եվրոպական զինված պահակազորի հսկողությանը, թրմօղին սըր, լայն տարածում է գտել, տարեցների շրջանում, ովքեր աղաչում են Ամերիկյան Սպիտակներին, թե պատրաստ են հանձնելու իրենց տիտղոսակիր սեփականությունները – իրենց բիզնեսները, գործարանները, ջրանցքները, երկնաքերները, քաղաքային բաժնեմասերը, ագարակները, պստլիկ գեղատեսիլ տնակները – ամեն-ամեն ինչ – դրա դիմաց: Դուք կարող եք տեսնել նրանց օվկիանոսը կտրելիս, Օյսթեր Բեյից[15] մինչև Փալմ Բիչ[16], Ազգային Քայքայումի հուրհրատող արևի մայրամուտի ներքո, հապշտապ ձեռք գցելու համար իրենց ուզածը: Եվ Եվրոպան իր կոկորդն է քաշում դրանք – ծախծխելով իր գործերը, կամ թեկուզ մի շիշ միայն, յուրաքանչյուրին ըստ իր պահանջմունքի – Եվրոպայի Գերպաշտպանիչ Համացանցի ներքո:
- Բայց ինչու՞ դնել ողջ պատասխանատվությունը Եվրոպայի վրա,-ընդհատեցի ես:- Վստահաբար որևէ առաջադիմական Ամերիկյան Թրմօղագործ ընկերություն պետք է որ խաղի մեջ լիներ ի սկզբանե:
- Անշուշտ… Սակայն Կոչը Համազգային է, և այնտեղ կան որոշ բաներ, սըր, որ Ամերիկացի Ժողովուրդը չի ուզում սատարել: Դա կամ Եվրոպան էր կամ ոչինչ: Այլապես, ես չէի կարողանա շեշտել Եվրոպայի Գերպաշտպանիչ Համացանցի ազդեցությունը: Դուք տեսնում եք այդ Ցանցերը կարգ են պահպանում նոր կրոնի լայնարձակ տաճարներում – կոտրված վիսկիի շշերը խորանի շուրջը – քահանան ինքն էլ, ծեր և ներքինացված, դեռ աղերսում ու աղոթում է իր գավազանով, իր հոգեվարքի և իր գանգատների զենիթում, նա ինքն էլ ընկնում և խեղդվում է նրանց բոլորի հետ միասին… Էքստրավագա՞նտ է: Ո՛չ… Տրամաբանական: Եվ այդպես այն տարածվում է, Արևմուտքից Արևելք, Արևելքից Արևմուտք՝ մինչև բաժանարար գիծը, որտեղ Եվրոպական և Ասիական ալկոհոլային ընկերությունները մեջ-մեջ են արել Կանխավարկածի Երկիրը: Հիմա այլևս չկան Ռոմի մանրավաճառ առաքումներ, այլ մղոնավոր երկարության բեռնատար էլեկտրագնացքներ, շառաչյունով ու գոլորշի արձակելով Սան Ֆրանցիսկոյից ու Բոստոնից՝ իրենց յոթը հազար տոննա ալկոհոլով, մինչև կհասեն Ալկոհոլի Գծին, և Դուք տեսնում եք փոքր Ամերիկացի մարդկանց, ստորաքարշվելով և աղերսելով, նրանց մեծ անիվների շուրջը խմբված՝ փորձելով սողոսկել Եվրոպայի Գերպաշտպանիչ Համացանցի ներքո՝ գործ ձեռնարկելու և գործարքի մեջ մտնելու համար, նույնիսկ եթե նրանք չեն կարող դա խմել: Դա սարսափելի է – զարհուրելի… «Մեղքի Վարձավճարը», «Կանացի Գերիշխանության տակ գտնվող Կանխավարկածի Որդիների վախճանը…»
Նա ոտքի կանգնեց, գլուխը բարձր պահած ավտոտնակի արձագանքող տանիքի մոտ և մաքրեց դեմքը:
- Շարունակի՛ր,- ասացի ես:
- Էլ բան չկա ավելացնելու: Դուք տեսնում եք ապաամլացված Եվրոպացիներին և Անհիշելի ժամանակներից ի վեր Նրբամիտ Ասիացիներին, որոնք կարող են ունենալ իրենց թրմօղին, տարածելով և զավթելով երկիրը (փողոցների նշանները գրանցում են դա) ինչպես – ինչպես լավայի հորձանքը Հոնոլուլուում: Այստեղ միայն մի խանգարող հանգամանք կա, Մեծ Պատուհասի Վերադարձը, և ինչպես է դա խժռում այդ ողջ թարմ մարդկային միսը: Ընդամենը մի քանի քայլ միչև ոսկորները փտած մարմնից – նույնն է ինչ Սիֆիլիսը՝ Վեյր-այ-ծնունդի դարաշրջանում ծնունդ առած: Ամենից վերջում – ամսաթիվը ստույգ չէ – կլինի քիչ թվով վերապրած Ամերիկացիների արածեցումը Յելլոուսթոուն պարկի իրենց ռեզերվացիայում՝ մի քանի կորացած, խեղված Կարմրամորթների մնացորդների կողքին: Հասկանու՞մ ես ինձ: «Կանխավարկածի Վերջնական Հատուցումը»: «Անիվն Ամբողջական Պտույտ է Գործում»: Եվ Մի բաժակ Ռոմի ավարտական խոշորապլան կադրը՝ իր Ատելության-Առաքելությամբ ի կատար ածված:
Նա նորից կռացավ դեպի նստարանի գզրոցի լուսանկարները:
- Ես սա լուսանկարել եմ, երբ գտնվում է Յելլոուսթոունում: Սա մի փաստաթուղթ է, որ լույս կսփռիի իմ Վերջին Նշումին: Այստեղ պատկերված է զբոսաշրջիկների մի խումբ, որոնք նայում են մոխրագույն արջի ցուցավարժանքին հյուրանոցի հետնախորշերում (դա հատուկ նրանց համար են ցույց տալիս): Այս խոնավ լույսը անդրադառնում է նրանց հանդերձանքից, տեսնու՞մ եք:
Ես տեսա մի վեց կամ յոթ տղամարդ ու կին, դժգույն անձրևանոցներ հագած, որ հավաքվել էին, անսքող կեցվածքով, մի փոքրիկ պուրակում: Մի մարդ իր օձիքն էր ձգում, մյուսը կռացել էր իր կոշկակապն ամրացնելու, մինչ կանանցից մեկը նրա վերևում իր անձրևանոցն էր պահում: Նրանք բախվեցին աղբ ու շշերի հազիվ նշմարելի կույտին, և նրանք անասելիորեն խեղճ տեսք ունեին:
- Այո:- Նա ձեռքիցս հետ վերցրեց լուսանկարը:- Դա կլիներ վերջին Նշումը – գերիշխողը հպատակի մեջ է լուծվում: Բայց դա հիմա էական չէ:
- Էական չէ՞,- ասացի՝ բավական ապուշ կտրած:
- Ո՛չ ինձ համար, սըր: Իմ Եկեղեցին – ես Ֆունդամենտալիստ[17] եմ, և ես դրանց սցենարի կեսից ավելին չեմ կարդացել– սկսեց ուրանալ, անվանարկել ինձ Ազգային Արժանապատվությունը զրպատելու համար: Մեր տնային աշխատանքների թղթերի մի խուրձ հանգրվանեց նրա կողքին: Նրանք ասացին, որ ես ռենեգատ եմ, դավաճան և դա արեցին հանուն դոլարների: Ապա և Հասարակական Բարեշրջման և Նախապատրաստական Հանձնաժողովների տիկնայք ձեռք մեկնեցին: Ձեր երկրում Դուք չգիտեք դրա գործադրումները: Ես – ես հարյուր տոկոսանոց եմ: Ամերիկացի, սակայն – ես չգիտեմ, թե ինչ են տղամարդիկ ու կանայք: Ես կարծում եմ մեզանից ոչ ոք տանն որևէ այլ բան չի անում, կամ այսպես ասենք, Ամերիկայի քաղաքացի լինելու խաղից զատ: Մեզանում չկա որևէ օրենք, ըստ որի որևէ մեկը կարող է ճաղերի հետևում հայտնվել Ազգային Արժանապատվությունը վիրավորելու համար: Դրա կարի՛քը չկա: Երբ դա մտավ օրենսդիր մարմին, և մի սենատոր այնտեղ խոսեց մի ժամի չափ, պահանջելով միահամուռ և միջազգայնորեն վարկաբեկել ինձ իմ – իմ Ստեղծողի կողմից, կարծում եմ: Ուրիշ որևէ մեկը պաշտպան չկանգնեց ինձ: Ես եղա մեծ Հրեական միավորումներում, որ վերահսկում են մեր երկրի կինոբիզնեսը: Ես եղա Հեյվելսթեյնի մոտ – նա առաջարկեց վաթսունյոթ միլիոն դոլարի շահաբաժին: Նրա աշխատակիցներն ասում էին, թե նա իր կյանքում որևէ սցենար չէր կարդացել: Իմը նա կարդաց մինչև վերջին բառը, բարձրաձա՛յն: Նա մի քիչ ծիծաղեց, բայց ասաց, որ ինքը հաջողությունների էր հասել փոքր քայլերով, և որ ինքը չի առաջարկել ջարդեր սկսել Նյու-Յորքի Ընտրյալների հանդեպ: Նա ասաց, որ ես առաջ եմ ընկել իմ ժամանակից: Ես դա գիտեմ: Եվ ապա – կնոջս լավագույն բարեկամը կրկին միտքս եկավ – մարդիկ տներում սկսել էին կոչեր հնչեցնել իմ մտածողության հարցով հետաքննություն անցկացնելու պահանջով, և արդյոք ես ի զորու եմ վարելու սեփական գործերս: Այդ առթիվ ես տեսակցեցի մեկ կամ երկու փաստաբանների հետ և եկա Ամերիկյան օրենքի և Արդարադատության իրատես բնույթի մտքին: Դա այն բաներից մեկն էր, որ ես չգիտեի: Դա ինձ ստիպեց հոգալ իմ ստամոքսի մասին, սըր, – հիվանդացած ֆիզիկական և մտավոր ահաբեկչությունից և սոսկանքից: Այսպիսով ես հեռացա: Ես փոխեցի անունս և երկու տարի առաջ հեռացա: Այն հինավուրց մարգարեներն ու մարտիրոսները շատ բան չստացան ինձնից այն հարցերում, որ Ժողովրդավարությունն է ընձեռում քեզ, եթե դու չես առերեսվում նրա հետ: Ուստի և, ես մշտական տեղ չունեմ, բացի այս հին ավտոտնակից: Հիմա, սըր, մենք երկուսս նման ենք նավերի, որ նավարկում են գիշերով, միայն այն տարբերությամբ, ինչպես ասացի, որ ինձ համար մեծագույն հաճույք կլինի քարշակով Ձեզ հասցնել Դոնկաստեր այս առավոտ: Արդյոք իմ առնչությամբ կա՞ մի բան, որ դույզն-ինչ խրտնեցնում է ձեզ որպես ողջախոհությունից շեղվածք:
- Բնավ ոչ,- հապճեպ պատասխանեցի ես:- Բայց ի՞նչ եղավ Ձեր սցենարի հետ:
- Դեպոզիտ դրեցի Լոնդոնի Bank of England-ում:
- Դուք վաճառելու՞ եք այն:
- Ոչ, սըր:
- Կարելի՞ է դրա հիման վրա կինո նկարահանել այստեղ:
- Ես հարյուր տոկոսանոց եմ: Ամերիկացի: Ես այսպես եմ պատկերացնում, որ ես չեմ կարող մաս կազմել իմ Ծննդավայր երկրի հանդեպ անուղղակի հարձակման:
Մեկ անգամ ևս նա ծնկներն իրար սեղմեց: Թվում էր ասելու շատ բան չէր մնացել: Փակ ավտոտնակում շոգը գնալով ավելի ու ավելի ճնշիչ էր դառնում: Ժամանակն ինձ հետ միասին խաղաղ կանգնած՝՝ ականջ էր դնում: Ես հիմա գիտեի, որ բվեճները դադարել էին կռնչալ և որ մի գիշեր ևս լքել էր աշխարհը: Ես բարձրացա նստարանից: Պարոն Թարվորթը, խնամքով վերակոճկելով իր անձրևանոցը, բացեց դուռը:
- Բարի Տեր Աստված Ամենակալ…,- բղավեց նա երեխայի վեհերոտ ակնածանքով:- Արևածա՜գ է: Տե՛ս…
Ցերեկալույսն հազիվ արշալույսի ներբաններին էր հասել, որին արևն էր հաջորդում: Մեծ Հյուսիսային Ճանապարհի սառցե սևությունը ընդելուզվում էր ծխացող մշուշներին, որն ամրակուռ մարգարտից փոխվել էր օձաճապուկ ծիածանաքարի, երբ նրանք վեր բարձրացան ցանկապատի մակարդակից: Վերևի ճյուղերի ցողից թրջված տերևներն հանկարծ վերածվեցին ադամանդյա երեսակների, և այդ քամին, որ վարգում էր արևի արդի տեղաշարժի առջևում, դուրս հորդեց անուշահոտ հողերից դեպի Արևելք և դիպավ իմ այտին – ինչպես որ առաջներում էլ հաճախ էր այտիս դիպել, եզրին կամ ծայրերին անհավանական փորձարարությունների:
Իմ ուղեկիցը ծանր շնչում էր, մինչ կուրացնող լույսը փնտրում էր նրա վերարկուի ծալքերը և նրա դեմքի խորշոմներն ու կնճիռները: Մենք լսեցինք մի մեքենայի հեռու-հեռվից եկող բաբախյունը անսահման, մաքրածնունդ, լույսով ողողված խաղաղության միջով: Այն մոտեցավ և ճողոպրեց թեքվածքի եզերքով – մի շարժիչավոր-դիակառք, որ ճանապարհ էր ընկել դեպի մի ինչ-որ մոտակա կամ հեռավոր հուղարկավորության վայր, լուսապայծառ կաղնե դագաղի մի կողը, որ երևում էր վարագույրի տակից, մի քիչ ցած էր սահել: Հետո այն անհետացավ արևով ներծծված ճանապարհի խոնավ լուսապսակի բոցերի մեջ՝ հազարավոր թռչունների երգեցողությունների միջով:
Պարոն Թարվորթը[18] ձեռքը դրեց իմ ուսին:
- Ինչ կասես, Հարևան,- ասաց նա:- Ընդսմին, ի վերջո, մի ինչ-որ հույժ մխիթարական բան կա Մահվան Կոնցեպտում:
Հետո նա, սիրալիր և արդյունավոր եղանակով, ձեռնարկեց ինձ դեպի Դոնկաստեր քարշ տալու գործը, որտեղ, օրվա կյանքը վերսկսվելուն պես, հարկավոր էր ճարել փոխանցման տուփի էլեկտրամագնիսական ինդուկտորը – այդ բարալիկ երկու ինչանոց պողպատյա զսպանակը, որի խափանումը անշարժացնում է ցանկացած ավտոմեքենա:
[1] Հղում է հռոմեացի բանաստեղծ Հորացիոսի Ներբողների գրքին:
[2] Բնագրում՝ The Midlands, ոստան կամ ոստանիկ:
[3] Ակնարկում և ծաղրում է ամերիկյան կինոբիզնեսի մեծադիր գլխատառ գովազդագրերը:
[4] Նկատի ունի այդ տարիներին ԱՄՆ-ում խմիչքի գործածման լիակատար արգելքը:
[5] Հուն.՝ Նեմեսիս – Վրեժ, վրեժխնդրություն:
[6] Բնագրում՝ port o’ Veel Franshe – Ֆրանսիայի Նիս քաղաքի մերձակայքում գտնվող նավահանգիստ: Port de Villefranche-ի ամերիկանացված արտասանությունը:
[7] Բնագրում՝ leet-motif, որ պետք է հասկանալ լեյտմոտիվ:
[8] Եպիսկոպոսական կամ եպիսկոպալ եկեղեցի – Ինքնիշխան անգլիկան եկեղեցական համայնքին անդամակցող ԱՄՆ-ում գործող եկեղեցական միավորում:
[9] Rum-in-the-Cup – Ամերիկյան հեղափոխական կամ անկախության պատերազմի ժամանակ (1775–1783) ծովային հետևակայիններին ամրագրված պղնձե բաժակները, որոնք նաև ռոմի չափաբաշխիչ էին ծառայում: Ավանդույթ, որ ամերիկացիներին էր անցել հակառակորդ բրիտանական բանակից:
[10] Աստվածաշնչյան գետեր – Ո՞չ լաւ իցեն Նաբանա և Փարփարա գե՛տք Դամասկոսի քան զամենայն ջուրս Իսրայէլի, Դ. Գիրք Թագաւորութեանց, 12:
[11] The Estey Organ Company – եղեգնափող երգեհոն արտադրող ամերիկյան ընկերություն Բրեթլբորո քաղաքում, Վերմոնտ նահանգ: Հիմնադրվել է 1852-ին Ջեկոբ Իստիի կողմից և մեկ դար շարունակ ամենամեծ մասնագիտացած երգեհոն արտադրողն է եղել ԱՄՆ-ում: (Ի դեպ, 1892 թ. ամուսնանալով, Քիփլինգը մեղրամիսն անցկացնում է ԱՄՆ-ում, այցելելով նաև տիկնոջ հայրական օջախը Բրեթըլբորոում, Վերմոնտի նահանգ, ապա զույգը ուղևորվում է Ճապոնիա:)
[12] Քովբար – Եփրատի վտակներից, ստույգ տեղադրությունը հայտնի չէ: Քաղդեացիերի երկրում ձգվող այս գետի ափերին բնակվում էին մեծաքանակ հրեա աքսորյալներ, որ գերեվարվել էին Հուդայից Նաբուգոդոնոսորի կողմից: Այստեղ է Եզեկիել մարգարեն ունեցել իր առաջին տեսիլքը, Մարգարէութիւն Եզեկիելի, 1.1-3: Անվան ստուգաբանական իմաստն է՝ երկար կամ երկայն:
[13] day-bakkle –debacle (ֆրանսերեն débâcle) բառի ամերիկյան աղավաղված տարբերակն է. առաջին բաղադրիչը հնչում է day բառի առնմանումով, երկրորդը ամերիկյան battle-կռիվ բառի բարբառային ձևն է:
[14] Նկատի ունի հրեականության օջախները:
[15] Օյսթեր Բեյ – այս անունով ծովափեր կան Նյու-Յորքին սահմանակցող Լոնգ Այլընդից բացի՝ նաևԱվստրալիայում, Հարավային Աֆրիկայում, Տանզանիայում:
[16] Փալմ Բիչ – քաղաքը գտնվում է Ֆլորիդայում, ԱՄՆ:
[17] Fundamentalist Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints (FLDS Church) – ԱՄՆ-ում գործող ֆունդամենտալիստական Մորմոնական խոշորագույն դավանանքներից մեկը, որն ընդունում է նաև բազմակնության ինստիտուտը:
[18] Tarworth – այս ազգանունը բառացի նշանակում է ձյութ, կուպր արժեցող, տվյալ դեպքում՝ ձյութի պես կպչող:
Առաջաբանը գրեց և թարգմանեց՝ Աշոտ Ալեքսանյանը
