Արձակագիր Աբուզար Հեդայաթին նոր անուն է իրանական գրականության մեջ՝ պատմվածքների մի քանի ժողովածուի հեղինակ: «Ուրիշները« գրքում (հրատարկավել է 2021թ.) ընդգրկված են նրա ինը պատմվածքներ, որոնք արտացոլում են Իրանի ժամանակակից հասարակական կյանքի նոր դրսևորումները, ամուսնական զույգերի փոխհարաբերություններն ու խնդիրները: Ժողովածուի պատմվածքներն առանձին-առանձին են, սակայն ինչ-ինչ թելերով փոխլրացնում են միմյանց: Պատմվածքների գլխավոր հերոսները՝ քաղաքաբնակ, բարձրագույն կրթությամբ և միջին խավին պատկանող տղամարդիկ են, մի քանի պատմվածքում՝ գրող, մտավորական:
Հեղինակի կողմից կերպարների համար ընտրած անձնանունները երբեմն ունեն խորհրդանշական կամ բնութագրիչ իմաստ, իսկ Մոժդե անձնանունը պարսկերենում նշանակում է ուրախ լուր:
Այս երեք տարվա ընթացքին, ինչ ապրում եմ Մոժդեի հետ, թեկուզ մի անգամ թթու խոսք չեմ ասել նրան: Նրա համար կարևորություն ունեցող օրերից և ոչ մեկը չեմ մոռացել, այդ օրերից ամեն մեկը նշում եմ որևէ մտերմիկ ու պարզ հանդիսությամբ: Ամեն անգամ կինո կամ թատրոն դիտելու կամ էլ ինչ-որ բան գնելու համար հարցնում եմ իր կարծիքը: Երբեք ոչ մեկին չեմ հրավիրում մեր տուն՝ առանց նախապես իր հետ դասավորելու, իսկ ճամփորդությունները միայնակ չեմ ծրագրում: Նույնիսկ մի անգամ էլ չի պատահել, որ ասեմ, թե ինչ ճաշ եփի. ի’նչ էլ պատրաստի, ուտում եմ ախորժակով, թեկուզ բերանիս համ չտա: Երբ էլ հարցնում է՝ ի՞նչ եփեմ, պատասխանում եմ՝ մի բան, որ հեշտ լինի: Չեմ սիրում իր կյանքը վատնի խոհանոցում: Միշտ թողնում եմ իր խոսքն ավարտի, նոր միայն ինքս եմ խոսում: Եթե նույնիսկ հակառակ լինեմ իր խոսքին, երեսիս չեմ բերում, այլ մեղմ բառերով և բավարար հիմքերով եմ հայտնում կարծիքս: Մեր տարաձայնությունների ժամանակ շուտ եմ զիջում, նույնիսկ եթե թանկ նստի ինձ. չեմ սիրում, որ թեկուզ թեթևակի լեզվակռիվները փչացնեն մեր պահերը: Երբ ուզում եմ նրա հետ սիրով զբաղվել, նրան նայում եմ այնպես, ինչպես նայում էի մեր ծանոթության առաջին օրը: Մեր ծանոթության առաջին օրը՝ աչքերս խոնավացան ու փայլեցին: Աչքերիս մեջ խոնավություն նստելուց և փայլելուց հետո ձեռքով շոյում եմ ճակատը: Մազերը ճակատից հեռացնելուց հետո մատներիս ծայրով թե՛ սանրում եմ մազերը և թե՛ շոյում: Այսպես շարունակում եմ այնքան ժամանակ, քանի դեռ հույս եմ ունենում, որ կշրջվի դեպի ինձ: Եթե հետ չշրջվի, համարում եմ, որ այդ պահին ցանկություն չունի ինձ ընկերակցելու, դրա համար էլ այլևս չեմ խանգարում իրեն, հարգանքով հեռավորություն եմ պահպանում իրենից և զբաղվում այլ գործով, իսկ եթե շրջվի, դա համարում եմ ցանկության նշան և անցնում հաջորդ փուլին: Սիրախաղի յուրաքանչյուր փուլում սպասում եմ իր դրական արձագանքին, եթե պատասխանը դրական է լինում, սկսում եմ հաջորդ փուլը:
Չնայած այսպիսի վարքագծերի՝ մի առավոտ քնից արթնացա և տեսա, որ Մոժդեն չկա: Ամեն բան մտքովս անցավ, բացի նրանից, որ Մոժդեն հեռացել է, սակայն Մոժդեն արել էր ճիշտ այն քայլը, որ մտքովս էլ չէր անցել: Նա գնացել էր առավոտյան 6:30-ի զարթուցիչ զանգից առաջ՝ առանց ինձ երկտող թողնելու կամ ճամպրուկն իր հետ տանելու: Մինչև տասը ժամ ոչ մի լուր չունեի նրանից: Այս անտեղյակությունը հանելուկի պես էր: Ըստ երևույթին, դա այն տեսակ հանելուկներից էր, որ կարելի էր լուծել ցանկացած ձևով, օրինակ՝ սրան-նրան զանգելով կամ հենց իր բջջային հեռախոսին զանգ տալով ու հարցնելով՝ ու՞ր ես: Բայց ես այդպես չարեցի. իմ ներսում թաքնված և անծանոթ մի զգացողություն՝ արկածախնդրություն էր փնտրում, դրա համար էլ որոշեցի չշտապել նրա անհայտացման հանելուկի լուծման համար: Ուզում էի մի քանի ժամ ապրել այդ առեղծվածով: Սեփական կնոջ անհայտանալու փորձը հազվագյուտ փորձառություն է յուրաքանչյուր տղամարդու համար, ամեն մեկին չի ընձեռվում: Մի պահ զգացի, որ կարիք ունեմ այդ փորձին, մտածեցի՝ գուցե պատմվածքներիցս մեկում ինձ պետք գա: Այդ իսկ պատճառով մյուս օրերի պես գնացի աշխատանքի, իհարկե, մի ժամ ուշացումով: Մի ժամ սպասել էի, որ գուցե վերադառնա: Մտածեցի՝ միգուցե գնացել է նախաճաշի համար ինչ-որ բաներ գնելու կամ հարևանուհիներից մեկի մոտ ինչ-որ գործով է շտապել:
Բացի դրանից, ուզում էի նաև ինքս ինձ փորձել և տեսնել, թե նման զարմանալի իրավիճակում ինչքանո՞վ եմ կարող տիրապետել մտքիս ու հոգուս, ուրիշների հետ շփվելիս ի՞նչ չափով եմ կարող զուսպ լինել՝ դեմքիս վրա չարտահայտելով ներաշխարհս: Իհարկե, մի քանի անգամ բան չէր մնացել, որ դիմադրությունս կոտրվեր և հեռախոսը վերցնեի ու նրա համարը հավաքեի: Մի անգամ նույնիսկ հեռախոսահամարը հավաքեցի, բայց վերջին թիվը չնշեցի և արագ անջատեցի կապը:
Կնոջս անհայտանալու տասներորդ ժամն էր, երբ նրա քեռին զանգահարեց և ասաց, որ ուզում է հանդիպել ինձ: Պայմանավորվեցինք, որ գա մեր տուն: Սա առաջին անգամն էր, ինչ նրա քեռին առանձին հանդիպում էր պայմանավորվում ինձ հետ: Թվում էր, թե հանելուկն սկսվում էր կամաց-կամաց բացվել: Գուշակեցի, որ կինս գնացել է իր ազգականներից մեկնումեկի տուն: Մնում էր՝ պատճառն էլ իմանալ: Երբ քեռին եկավ, ինձ դրեցի բանից անտեղյակի տեղ, ասես, ոչինչ չի պատահել, և Մոժդեն հանկարծակի ու անպատճառ չի գնացել: Չէի սիրում իմ կյանքի հետնաբեմը ցուցադրվեր: Նրա քեռին սովորական բարև-ողջույններից հետո ասաց. «Կյանքի գնացքը հո՞ միշտ ռելսերի վրա չի մնում, վերջապես ինչ-որ տեղ կարող է դուրս գալ ռելսերից: Մոժդեին ասացի, քեզ էլ եմ ասում, մի բան արե՛ք, որ հենց այս երեկո ձեր կյանքի գնացքը նորից դրվի իր ռելսերի վրա, թե չէ կվարժվեք գծից դուրս գալուն: Մի՛ թողեք այսպիսի բաները ձեզ համար սովորական դառնան: Ի միջ այլոց, եթե հենց այս երեկո մի բան չանեք, վայ թե վաղը բոլոր բարեկամները գլխի ընկնեն, որ ինչ-որ դեպքեր են տեղի ունենում: Չեմ ուզում ձեր խաղաղ կյանքը մի գիշերով վերածվի բարեկամների թեժ լուրերի վերնագրի: Եթե Մոժդեն այս քանի տարվա ընթացքին մի երկու անգամ հոր տանը գիշերած լիներ, գուցե որ սովորական թվար, բայց հիմա անսովոր է երևում»:
Ուրիշ բաներ էլ ասաց նրա քեռին, բայց ես չիմացա ա՛յն, ինչն ուզում էի իմանալ. ուզում էի իմանալ, որ Մոժդեն ինձ հետ ապրելիս ի՛նչ է տեսել, որ գնալը գերադասել է մնալուն: Նրան ճանաչելով՝ գուշակեցի, որ չնայած իր քեռու հետ ունեցած մտերմությանը, բան չի պատմել նրան: Դրա համար էլ քեռուց չհարցրի, թե Մոժդեն ինչու է գնացել: Քեռու գնալուց հետո, մի կողմ դնելով հազվագյուտ փորձը ճաշակելու մասին իմ որոշումը, զանգահարեցի Մոժդեին: Չպատասխանեց: Երկու ժամ անընդմեջ զանգեցի և հաղորդագրություն ուղարկեցի: Երկու ժամից հետո անջատեց հեռախոսը: Ուղարկածս հաղորդագրությունների մեջ չէի հարցնում իր գնալու պատճառի մասին, այլ հրավիրում էի միասին գնալ քայլելու Վաքիլաբադում, որտեղ պատահել էին մեր լավագույն հուշերը՝ անհավանական համարելով, որ մերժեր առաջարկս: Մերժեց հրավերս: Իհարկե, մերժեց՝ առանց ոչ ասելու:
Մոժդեի բացակայության երկրորդ առավոտյան նրա հայրը եկավ ինձ մոտ, իսկ նույն երեկոյան՝ մայրը, հաջորդ օրը՝ կրկին քեռին: Գալիս էին ինձ հետ խոսելու, որ հասկանան միջադեպը, միգուցե մի ելք գտնեն: Քանի որ ես իսկապես անտեղյակ էի Մոժդեի գնալու պատճառից, ասելու բան չունեի, բացի նրանից, որ իրենց մտահոգությունները փարատելու համար ասում էի. «Կարևոր բան չի պատահել, հավատացե՛ք»: Մի բան էի միայն խնդրում, որ այնպես անեն՝ կարողանամ հանդիպել Մոժդեին: Հայրն ասաց. «Դժվար թե համաձայնվի Ձեզ հանդիպել»: Մայրն էլ ասաց. «Էս քանի օրերը լուռ նստում է մի անկյուն, նայում մեր երեսին ու ախ քաշում»:
Երբ Մոժդեի բացակայությունը երրորդ օրվան հասավ, մեր ընդհանուր ընկերներից մի քանիսն արդեն գլխի ընկան: Իր գնալուց հետո չէր պատասխանել մեր ընկերներից և ոչ մեկի զանգին ու հաղորդագրությանը: Նրանք էլ ինձ էին զանգում, նրա որպիսությամբ հետաքրքրվում կամ էլ մեզ հրավիրում երեկոյան հավաքույթի: Ի պատասխան բոլորի՝ հայտնում էի Մոժդեի թեթևակի հիվանդության մասին: Ուզում էի ձեռք քաշեն ինձանից և ինձ մենակ թողնեն այս հանելուկի հետ, որն արդեն հրաշալի չէր, այլ շշմեցնող:
Մոժդեի բացակայության հինգերորդ օրը, երբ նրան տեսնելու կամ նրա հետ կապվելու հույսը մարեց, չհամբերեցի և առանց նախազգուշացնելու գնացի նրա հայրական տուն: Դարպասի հեռախոսով քրոջն ասացի. «Մոժդեին մի՛ ասա՝ ով է եկել»: Շենքի դուռը որ բացվեց, աստիճանները հապշտապ բարձրացա և մտա իրենց բնակարան: Մոժդեն թիկնել էր իրենց բազմոցին ու թերթ էր կարդում: Հենց ինձ տեսավ՝ արագ վազեց ննջասենյակ և դուռը փակեց: Տեղումս մնացի, միայն նայեցի իր փախչելուն, նույնիսկ չկանչեցի իրեն, միայն իմ էության մեջ որոնում էի մի բան, որ նրան այդպես փախցնում էր ինձանից: Ո՛չ մի բան չգտա: Ո՛չ մի բան: Նա իր փախչելով նվաստացնում էր ինձ: Մոժդեի մայրն ու քույրերը շարք էին կանգնել և ինձ էին նայում: Ինչպես առանց բարևի ներս էի մտել, այդպես էլ առանց հրաժեշտի գլուխս կախեցի և դուրս ելա: Մինչև մի քանի օր ինքս ինձ անիծում էի, թե ինչու ինձ նվաստացրի նրա ընտանիքի մոտ:
Հաջորդ օրն առավոտյան չէի կարողանում նույնիսկ կոպերս շարժել, ասես, կյանքի վերջին ժամերն ապրող հիվանդ լինեի: Կեսօրվա մոտ դժվարությամբ կարողացա ձեռքս դուրս հանել ծածկոցի տակից, վերցնել հեռախոսս, զանգել աշխատավայր և միշաբաթյա արձակուրդ վերցնել: Հետո ծածկոցը քաշեցի գլխիս և մինչև ուշ երեկոյան մնացի այդ վիճակում: Աշխատանքի չգնալով, իմ կամքից անկախ, հարազատներս էլ տեղեկացան եղելության մասին: Ես ու եղբայրս նույն վայրում ենք աշխատում, և առաջինը նա իմացավ խնդրի մասին: Իհարկե, այլևս ինձ համար կարևոր չէր իմ կյանքի կուլիսների ցուցադրվելը, շատ ուրիշ բաներ ևս կարևոր չէին՝ աշխատելը, գիրք ընթերցելը, պատմվածք գրելը, կինո դիտելը, երաժշտություն լսելը և աշխարհի նորություններին հետևելը: Կարևոր էր միայն գտնել հանելուկի պատասխանը, որ առաջին օրն ինձ հազվագյուտ և գրավիչ էր թվում, բայց մի քանի օր անց՝ տհաճ և կործանող:
Առավոտից գիշեր իմ լուռ ու խուլ տանը դիակի պես ընկած էի մահճակալին և մեկը մյուսի հետևից ծխախոտ էի վառում՝ մտածելով այդ առեղծվածի շուրջ: Պրպտեցի Մոժդեի հետ անցկացրած կյանքիս բոլոր ժամերը, որ միգուցե կարողանայի նրա գնալու պատճառը գտնել: Վերհիշեցի նրա հետ ունեցած բոլոր վարքերս և բոլոր խոսակցություններս: Մերթ ընդ մերթ, երբ որևէ պատասխան էի գտնում այդ հանելուկի համար, անմիջապես նրա հեռախոսին հաղորդագրություն էի ուղարկում և նրանից հարցնում. «Մոժդե ջան, սիրելի՛ս, անհանգստացե՞լ ես էն օրվա համար, որ չեկա մորաքրոջդ աղջկա հարսանիքին ու ասացի տրամադրություն չունեմ: Աստված վկա, էն օրը անտրամադիր էի, ավելի փոքր հավաքույթի տրամադրութուն ունեի: Այդուհանդերձ, ներողություն եմ խնդրում: Հավատա՛, կփոխարինեմ»:
«Մոժդե, հոգյա՛կս, նեղացե՞լ ես, որ էն օրը չեղարկեցի գնացքի տոմսերն և չգնացինք նավահանգստային քաղաքը: Սիրելիս, գործեր էին առաջ եկել և ստիպված հավելյալ ժամեր մնացի աշխատավայրում: Խոստանում եմ առաջին իսկ առիթով գնանք»:
«Մոժդե ջա՛ն, չլինի թե մի ամիս առաջ, երբ ասացիր գնանք դրսում ընթրելու, և ես ասացի էս թանկուկրակին ի՜նչ ռեստորան, դրանի՞ց ես նեղացել: Եթե իսկապես դրանից ես սրտնեղել, պատրաստ եմ մի ամիս ամեն գիշեր գնանք դրսում ընթրելու, որ չխռովես: Համաձա՞յն ես»:
Ես ամեն գնով ուզում էի իմանալ նրա գնալու պատճառը, բայց նա անգամ իմ հաղորդագրություններին չէր պատասխանում: Երբ մի շաբաթ անցավ Մոժդեի գնալուց, և նույնիսկ հարևաններն ու գործընկերներն էլ իմացան, թե ինչ է պատահել մեր կյանքում, մի օր նրա քեռին եկավ և ասաց. «Միայն թե ճիշտն ասա: Դու ի՞նչ ես արել, որ Մոժդեն քեզանից վախենում է»: Հայրն էլ նույն երեկոյան ինձ հետ կապվեց, կոպիտ արտահայտվեց և ինչ-որ վախից խոսեց: Մոժդեի քույրերից մեկն էլ հաղորդագրություն ուղարկեց, Մոժդեի վախի մասին խոսեց և ասաց, որ երդվեմ ու ճիշտն ասեմ, թե ինչ եմ արել նրան: Վերջապես խոսել էր Մոժդեն, և ընտանիքը փնտրում էր նրա վախի դրդապատճառը: Մոժդեն իր վախի պատճառները չէր ասել, միայն ասել էր, թե ինձանից վախենում է: Ես էլ ոչ մի պատասխան չունեի նրանց տալու, բացի զարմանալուց և հարցնելուց. «Վախենու՞մ է: Այսինքն ի՞նչ վախենում է: Ես իրեն լավ եմ վերաբերվում: Չի ասե՞լ, թե իմ ո՛ր գործից է վախենում»:
Յուրքանչյուր վայրկյան, որ անցնում էր, և Մոժդեի վերադարձից նշույլ չկար, ես զգում էի, որ կյանքս մոտենում է վերջնագծին: Վերջնագծին հասնելու վախից էր, որ ստիպված դիմեցի ծնողներիս օգնությանը: Նրանք գնացին Մոժդեի հոր տուն, որ միգուցե կարողանան խոսել Մոժդեի հետ: Ի տարբերություն իմ այցելության օրվան, երբ ինձ տեսել ու փախչել էր, այդ անգամ Մոժդեն նստել էր հորս ու մորս մոտ և լսել նրանց խոսքերը: Հայրս ու մայրս երբ վերադարձան, ինձ լուր բերեցին. «Քո կողմից խոսք ենք տվել Մոժդեին և նրա ընտանիքին, որ դու այսուհետ չես անի այնպիսի բան, որը կվախեցնի Մոժդեին: Նույնիսկ թղթի վրա գրել ենք ու տակը ստորագրել, որ Մոժդեն կվերադառնա քո տուն այն դեպքում, եթե դու իրեն չվախեցնես: Եթե դու չկատարես քո խոստումը և չապահովես Մոժդեի անդորրը, նա իրավունք ունի վերադառնալ իր հոր տուն»:
Չէի նեղացել, որ հայրս ու մայրս իմ կողմից խոստում են տվել և ստորագրել այնպիսի խոսքի տակ, որը ե՛ս պիտի կատարեի: Անհանգիստ էի այն բանից, որ Մոժդեի բացակայության հանելուկը նորից չբացահայտվեց: Չնայած սրա-նրա հարցապնդմանը՝ նա ոչ ոքու չէր ասել, թե իմ ո՛ր գործից ու վարքից է վախենում: Այս անհանգստությունից արդեն խենթանում էի… Ծնողներիս կողմից թերթիկ ստորագրելուց և այն որպես կարևոր փաստաթուղթ Մոժդեի հոր մոտ պահ տալուց մի քանի ժամ էր անցել, երբ տան դուռը բացվեց: Մոժդեն տուն էր վերադարձել: Ակնապիշ վեր կացա իր առջև: Ուրախ էի, բայց այնքան էի տխրել այդ օրերին, որ անկարող էի ուրախությունս ցույց տալ: Մի կողմ քաշվեցի, որ նստի իր նախընտրած բազկաթոռին: Սկզբում ինքը նստեց, այնուհետև՝ ես: Չկարողացա հանգիստ նստել: Նստեցի բազկաթոռի եզրին, որովհետև ուզում էի մոտ տարածություն ունենալ իրենից: Լավ նայեցի նրան, մեկ առ մեկ ուշադիր տեսա նրա դեմքի և մարմնի անդամները: Կարծես, ուզում էի վստահանալ, որ իր մարմնի անդամներից ոչ մեկը տեղ չէր թողել իր հոր տանը: Հետո հայացքս հառեցի նրա մատներին, որոնց հետ խաղում էր. մեր ծանոթության ու նշանված օրերի նույն սովորությունն էր վերադարձել՝ նազանքի այն սովորությունը, որ չգիտես ինչու գլխից հանել էր այս երեք տարվա մեջ: Որքան էի կարոտել նրա այդ սովորությանը: Մատին տեսնելով մեր ամուսնական մատանին՝ ուրախացա, ինձ զգացի այն թագավորի պես, ում ժողովուրդը հրաժարվել է հեղափոխություն անելուց, և ինքը կարող է նորից բազմել իր գահին:
Մոժդեն գլուխը կախ էր գցել, և ես ինձ տեսնում էի այն մարդու դերում, որն ուզում է և կարող է նրան գրկել, բայց թույլատրված չէ մոտենալ նրան: Ես էլ դիմեցի՝ անթարթ նայելուն: Հարկավ, տնտղելու հաճույքն այն ժամանակ է, երբ մեկը հառումը է հայացքը, իսկ մյուսը՝ փախցնում աչքերը: Եթե երկուսն էլ աչքերը սևեռեն իրար, այդ հաճույքը կբաժանվի երկուսի միջև, այդ դեպքում տնտղելու հաճույքից բան չի մնա:
Մոժդեին մոտենալու մտադրությամբ տեղիցս վեր կացա և մի բաժակ օշարակ պատրաստեցի: Այս անգամ նստեցի նրա կողքին, օշարակը դրեցի առջևն ու ասացի՝ համեցի՛ր: Ինձ չնայեց ու ասաց՝ մերսի: Սիրում էի հազար անգամ խոհանոց գնալ և հյուրասիրելու պատրվակով էլի մի բան բերել, միայն այն հույսով, որ ասի՝ մերսի: Մի ամիս կլիներ ձայնը չէի լսել և այդ ձայնը լսելու համար ինձ պատեպատ էի զարկել: Օշարակը որ խմեց՝ աչքերը հառեց մի անհայտ կետի:
Չգիտեի՝ սպասել մինչև խոսեր, թե ինքս խոսք բացեի: Չգիտեի՝ նրա գնալուց ու վախից հարցնեի, թե ձեռքը բռնեի և միասին դուրս գնայինք՝ պատկերացնելով, որ այդ քանի օրվա դեպքերը մի կինո էր, որ միասին դիտեցինք ու վերջացավ:
Այդ մտքերով էի տարված, երբ Մոժդեն սկսեց խոսել. «Ես քո պատմվածքներից եմ վախենում: Իհարկե, մեր կյանքի սկզբում, երբ կարդում էի պատմվածքներդ, միայն մտահոգվում էի: Գնալով մտահոգությունս վախի վերածվեց, և էդ վախը համակեց ամբողջ կյանքս: Նույնիսկ հոգեբանի մոտ գնացի: Հոգեբանը ինչ-որ բաներ էր ասում, բայց օգուտ չուներ: Ես վախենում եմ նույնիսկ քո՝ մի կետի վրա սևեռվելուց, գիրքը ձեռքումդ պահելուց, կինո և թատրոն դիտելուց: Ես վախենում եմ, երբ դու զրուցում ես մարդկանց հետ, և նրանք քեզ պատմում են իրենց կյանքի դեպքերից, իսկ դու անընդհատ հարցեր ես տալիս նրանց ու խոսեցնում: Էդ ամենը քեզ դրդում են, որ պատմվածք գրես: Ես քո դրդվելուց էլ եմ վախենում: Հիշո՞ւմ ես այն պատմվածքը, որտեղ պատմության հերոսն իր կնոջ գլխին քնած ժամանակ բարձ է դնում, նստում բարձի վրա ու նրան խեղդում: Էդ մարդն ինչո՞ւ էդ գործն արեց, որովհետև իրենց կայնքը միապաղաղ ու կրկնվող էր դարձել: Հենց էդքա՛նը: Էդ չափ ագրեսիա միայն կյանքի միապաղաղ լինելու համա՞ր: Կամ մյուս պատմվածքի կինը, որ քնած ժամանակ մահանում է, և տղամարդը մտածում է, թե ինչ անի մեռած կնոջ հետ: Հիշո՞ւմ ես: Եվ քանի որ տղամարդու աշխարհը տարբերվում էր կնոջ աշխարհից, ինքը առանց ոչ մեկին ասելու, որ կինը մահացել է, թողեց տնից հեռացավ՝ կեղտոտ շորերով և առանց դրամապանակի: Մի ուրիշ պատմվածք էլ գրել էիր էն մասին, որ ամուսինները 32 տարի համատեղ կյանքից հետո չեն ամուսնալուծվում, բայց միևնույն տան մեջ իրարից առանձին ապրում են: Լավ, էդ պատմությունները վախեցնող չե՞ն: Վախենալու չի՞, երբ տեսնում եմ՝ քո պատմվածքների բոլոր տղամարդիկ փորձում են իրենց կյանքից վերացնել կանանց. մեկը՝ սպանելով, մեկը՝ հեռանալով, մեկը՝ առանձնանալով: Ի՜նչ իմանանք, որ էդ դեպքերից մեկն էլ մեր կյանքում չի՞ պատահի: Ո՜վ գիտի, էդ պատմություններից մեկն էլ մեր կյանքի համար չե՞ս մտածել»:
Այդ երեկո փոխարեն Մոժդեի կողքին մնայի և նրա վերադարձից ուրախ լինեի, մինչև կեսգիշեր մնացի պատշգամբի եզրին՝ ցրտի մեջ և մտքերում խորասուզված: Չմտածեցի, թե Մոժդեն ինչու է իմ պատմվածքներից վախենում, չմտածեցի՝ ինչ անել, որ նրա վախը փարատվի: Մտածեցի, որ ինչքան սահմանափակված եմ: Այդ սահմանափակումը մյուս բոլոր սահմանափակումների համեմատ ինձ առավել մոտիկ էր գտնվում, և հենց այդ պատճառով՝ շրջանցելն առավել դժվար: Երբեք մտքովս չէր անցել, որ օրերից մի օր մեկը կհայտնվի իմ տան մեջ և ինձ կսահմանափակի, որ նա, ով ապրում է ինձ հետ, չի ցանկանա իմ արձակագիր լինելը, որ ես նրա չվախենալու և չգնալու համար այլևս չեմ կարողանալու գրել այն պատմվածքը, որ ուզում եմ: Ինչքան շատ էի մտածում այդ սահամափակության մասին, այնքան ավելի էր մեծանում վախս Մոժդեի հետ ապրելուց: Ծնողներիս կողմից Մոժդեի ընտանիքի հետ կնքած պայմանագրի մասին մտածեցի: Ինձ համար մարդկային պատմության ամենաամոթալի պայմանագիրն էր: Մրմնջալով ինքս ինձ հարց տվեցի. «Մոժդե՞, թե՞ ազատություն»: Պատասխան չունեի: Ձայնս բարձրացրի ու խոսեցի. «Մոժդե՞, թե՞ ազատություն»: Պատասխան չունեի: Երրորդ անգամ հարցրի. «Մոժդե՞, թե՞ ազատություն»: Պատասխան չունեի: Քանիերորդ անգամը հարցրի. «Մոժդե՞, թե՞ ազատություն»: Պատասխան չունեի: Մոժդեի և ազատության ընտրության միջև շվարել-մնացել էի:
Յուրաքանչյուր անգամ հարցը կրկնելիս՝ ավելի ու ավելի բարձրացավ ձայնս, մինչև գոռոց դարձավ: Մոժդեն շփոթահար եկավ պատշգամբ: Ինձ կանչեց: Մի քանի անգամ: Նրա ձայնը չէր կարողանում իմ ձայնին հաղթել: Ես միայն իմ ուժեղ ձայնն էի լսում. «Մոժդե՞, թե՞ ազատություն… Մոժդե՞, թե՞ազատություն… Մոժդե՞, թե՞ ազատություն»:
Հարևանների ձայնը բարձրացավ, մի քանիսը գլուխները դուրս բերեցին պատշգամբներից և հայհոյանք թափեցին գլխիս: Իրենց տղամարդկային ձայնի ուժը չէր պատում իմ կենդանի ձայնի ուժին:
Մոժդեն, որ հույսը կտրել էր՝ ձեռքս բռնելուց և ինձ տուն տանելուց, կանգնեց իմ դիմաց և երեսս առավ իր ձեռքերի մեջ՝ եղունգները խրելով դեմքիս մաշկի մեջ: Եվ այդ վիճակում, երբ բերանս անդադար դեպի երկինք բաց ու խուփ էր լինում, և այնտեղից միայն երկու կրկնվող բառ էր լսվում, նա բղավեց. «Ազատությո՛ւն…ազատությո՛ւն….ազատությո՛ւն…անիծյա՛լ…ստահա՛կ…կեղտի կտո՛ր»:
Թարգմանությունը պարսկերենից՝ Էմիկ Ալեքսանդրիի
