Գրեգըրի Ջանիկյան | Սահմաններ հատելու հակիրճ պատմություն

Կենսագրություն

Գրեգըրի Ջանիկյանը ծնվել է Ալեքսանդրիայում (Եգիպտոս) բնակվող հայ ընտանիքում: 8 տարեկանում տեղափովել է ԱՄՆ: Բնակվում է Ֆիլադելֆիայում, որտեղ ղեկավարում է Փենսիլվանիայի համալսարանի ստեղծագրության ծրագիրը:

Նրա գործերը, ի թիվս այլ թեմաների, զննում են ընտանիքի, պատմության ու մշակույթի անձնական և հանրային ժառանգությունները՝ հաճախ սեփական հայկական անցյալի և ներգաղթյալի մանկության մասին մտորումներով:

Սահմաններ հատելու հակիրճ պատմություն

Անխուսափելի է, որ պիտի պատահի.
ավտոբուսը, որում նստած եմ, հասնում է
ինչ-որ քնած քաղաք՝
այստեղի և սրան անմիջապես հաջորդող դրախտի սահմանին,
ու հին տագնապը տեղի է տալիս.
թե ինչպես է տեսածս ամենահազվագյուտ չինական սկահակը
հանկարծ դուրս պրծնելու ճամպրուկիցս,
ինչպես է գրպանումս եղած հաբերի դեղատոմսը
իրականում հարցաքննության ծանուցագիր:

Արդյո՞ք դա տարիներ առաջ չէր, Ալեքսանդրիայում,
որ մեր շուրջբոլորը եղած սահմանները
փակվում էին ահռելի մետաղե ցանցերի պես:
Եվ ինչ-որ կերպ մենք դուրս էինք գալիս,
ոսկե ատամով սահմանապահը
քրքրում էր մեր ամբողջ ճամպրուկը՝
աչքը վրաս պահելով, թեև ոչինչ չէի ասել ի պատասխան,
չէի կրկնել որևէ բան, որ տղան ակամա լսած կլիներ
հյուրասենյակում կամ սենյակի անկողնախորշում:

Եվ տասնիննում,
երբ հավատարմությունս երդվեցի հանրապետությանը,
որի համար ծածանվում է, ձեռքիս
Վկայականն էր՝
իբրև մի կորսված գաղտնախորհուրդ տեքստ,
աներկրային կանաչ մի թուղթ՝
արհեստական փող հիշեցնող:

Ուրեմն մի՞թե զարմանալի է, որ նույնիսկ
«Մտնում ենք Տեխաս»
կամ «Բարի գալուստ Նյու Յորք» նշանները կաթվածի հասցնող
ասեղ են սրսկելու ողնաշարովս մեկ, ինչպես
հերոինը, որ երբեք չեմ ունեցել,
վստահ, որ հաստատ հետս է եղել:

Հարցրի տատիս՝ կարո՞ղ ենք լահմաջո պատրաստել

իհարկե, ասաց տատս, ինչո՞ւ ոչ,
գնում ենք գառան աղացած միսը շուկայից
գնում ենք մաղադանոս, թարմ լոլիկներ, սխտոր
կտրում ենք, ճզմում, կտոր-կտոր անում

խմորն անում ենք՝ հասնի
նախորդ գիշեր, հունցում այնքան
մինչ մատնոսկրերը մեր զգում են կոշտությունը
ծանծաղուտների կամ անապատի քարերի

կանչում ենք Տանտե Լոլային
Իր գրտանկներով
Զավենին ու Մարուշին, Հակոբին ու Արփինեին
ասում ենք՝ տապակները բերեն

Խոհանոցի սեղանին ցանում ենք ալյուրը
ու ձյուն է մաղում Արարատի վրա
ցանում ենք ալյուրն ու ձմռան հուշը
հառնում է մեր աչքերի առաջ

խմորը բաժանում ենք
փոքր կլորների
գունատ լուսիններ
ամեն դատարկ գյուղի գլխին
Գևորգը կանգնած է աթոռին
ու երգում է
Օ իմ հայ աղջիկ
հոգիս տենչում է մոտ լինել

Նևրիգը տաքացնում է ջեռոցը
ու չոր անապատային զեփյուռ է
անցնում տանիքների վրայով
դեպի ծով

մենք տարածում ենք լահման
աջունի վրա մեր մատներով
շշնջալով պատմությունները նրանց,
որ ոչինչ չունեն

մենք թխում ենք
կիզիչ արևի տակ
խմորը խրթխրթան
բարակ ու նրբահամ

կարող ես երդվել
թե անգին մագաղաթ է
որ հանում
ու տարածում ենք ձեռքներիս մեջ

ու ուտում ու ճաշակում նորից
ամենը որ վաղուց արդեն
գրված է
մարմնի մեջ:

Ճամփորդությունը

Ասենք՝ Թուրքիան է, 1910-ին,
ինչ-որ տեղ երկրի այնքան խորքում, որ նորությունները
անցնում են նույնքան արագ, որքան գյուղացին է քշում
իր սայլը՝ քաղաքից հետ:
Ասենք՝ երիտասարդ է, ջորին՝
նիհար, ականջները ձիգ, ու ճանապարհը
ավելի հեշտ է անցնելը բերնեբերան լցված տիկով:
Ասենք՝ տուն է բերում ինչ որ ստացել է բլղուրի տեղ՝
հագուստ, թել, մի զարդ՝ կնոջ համար,
մուրճ, ու մեկ էլ մի լամպ:
Ասենք՝ չգիտի՝ էլեկտրականությունն ինչ է,
միայն տեսել է երբևէ առաջին անգամ
փոքրիկ ապակե աստղեր՝ կախված
մսավաճառի կրպակներում, ոստիկանների տեղամասերում,
գլխավերևում հագուստ վաճառողի,
ու զգացել է՝ ինքն իրեն կանգնած
նրանց տաք, ճերմակ, առատ հայացքների տակ,
որ կյանքը փոխվել է մի ակնթարթում:
Ասենք՝ վերադառնալուն պես իր տուն է կանչում
ողջ գյուղին,
կախում է լամպը առաստաղին՝ թոկից,
ու սպասում՝ հրաշքը կատարվի:
Ասենք՝ կանայք հետուառաջ են գնում՝
ոմանք հղի, ոմանք՝ ամոթխած ու հարս գնալու պատրաստ,
ու տղամարդիկ բոլորը նորից երեխա դարձան,
իսկ երեխաները մնացել են ինչպես կային:
Ասենք՝ թեև քամին ուժեղ է մի քիչ
ու գետը վարարում է ջրանվի մոտ,
ոչինչ չի պատահում, ու նրանց միակ կապը
աշխարհի հետ, տարածված նրանցից անդին, շարունակում է
նրանց հավատը մնալ՝ հպումով զարմանքի ու աղքատության:
Ասենք՝ նրանք կշարունակեն անցնել այս տան մոտով
ամեն օր. լվացք անող կանայք, խաշնարածները,
ծերունիները՝ շեղ հայացքներով,
նրանք ավելի կծերանան, կաղքատանան,
բայց և առավել կապշեն աշխարհի՝
իրենց տված առեղծվածներից:
Եվ ասենք՝ սա վերջին պատմությունն է, որ
պապդ պատմում է քեզ մահվան մահճում
երկրի խորքում՝ ինչ-որ մի տեղ, որ հիշում ես հազիվ,
ու թեև գուցե երբեք էլ չես տեսել գյուղը
կամ խաղացել դրա ջրերում, կերել հացահատիկը դրա,
բայց որոշ գիշերներ, մինչ կինդ պառկած է կողքիդ՝
քնած ու հղի ու լի կապերով
ու խավարը փակել է քեզ բռունցքի պես,
Ասենք՝ պատկերացնում ես թոկից կախված մի լամպ,
որի շուրջն է խմբվում սենյակն ամբողջ:
Ասենք՝ տունդ լի է հոգիներով,
որ հիսուն գյուղացի հառել են
շիկաթելի կամրջին բարակ.
ասենք՝ լուսային տարիներ պետք կգան անցնելու համար,
ասենք՝ անհնարին է ճամփորդությունը այդ,
ու դու արդեն իսկ սկսել ես հավատալ
ամեն ինչին, շատ ավելի, քան որևէ մեկը կհավատար:

Ճամփորդելու ֆիզիկան

Ինչպիսի տաղտկալի օրեր առանց քեզ:
Ու բոլորն այնպես են նայում ինձ՝ ասես կորած լինեմ,
մի մարդ անպատճառ հոգոց է հանում
թեև շունչը կտրվում էր:

Ասա՝ ժամանել ես առանց լուր տալու,
որ սրճարանները չեն լցվել քեզնով,
ու հրապարակներում հավաքված մարդիկ
թոթվել են ուսերը առանց զգացմունքի:

Պատուհանիցս դուրս սիրահարներ են անցնում
ու նրանց դանդաղ քայլը այնպիսի խռովություն է ներսումս սկսում:

Անկյունի մրգերի շարանում մանգոներ կան,
երբեմն էլ Դամասկոսի թուզ. հանկարծակի
վայրի համը տեղերի, որտեղ գուցե հիմա ես:

Ու սակավաթիվ նամակները, որ պատռում-բացում եմ՝
իրենց թույլ բույրով արդեն եղած բաների.
հիմա՛ն, հիմա՛ն, հիմա՛ն եմ ուզում քո նորությունների:

Այս ինչ պատիժ է մի վայրում մնալը,
ու ճանապարհը դեպի այլ մի տեղ՝
միշտ մի շենք, մի քաղաք այն կողմ:

Ու այն վերջին գիշերը՝ օդանավակայան տանող ճանապահին
բոլոր կանաչ փոխվող լուսացույցները՝
քեզ արագացնող ու այնքան
երիտսասարդ դարձնող:

Նույնիսկ իմ՝ լուսանկարիդ նայելու կերպը՝
որպես օտար մեկը, որին վերածվում ես,
թվում է՝ հիշողության թեթև մի խախտում
կարող է ամիսներ ու տարիներ գումարել:

Թարգմանությունը անգլերենից՝ Անահիտ Ղազախեցյանի