Մի առավոտ, ինչպես բոլոր օրերին, քաղաքի բնակիչներն արթնացան։ Կանայք ինքնաեռները վառեցին, հայելիների առաջ ձեռքները տարան դեմքների վրայով, գցեցին ծաղկավոր չադրաներն ու հագնելով հողաթափերը՝ քայլեցին թաղի փռի կողմը։ Չադրաներն ատամների տակ առան ու աչքներին խումար տեսք տալով ասացին. «Հացթո՛ւխ, աղա, մի հատ խաշխաշով հաց»։ Հացթուխների աչքերը փալկտացին, ու խոր շունչ քաշեցին։ Մազոտ կրծքավանդակները փքվեցին անթև շապիկների տակ։ Թիթեղյա ծուռմռտիկ ամանի միջից մի բուռ քունջութ հանեցին, շաղ տվեցին հացերի վրա ու երկար մի շշով թոնրից հանեցին կաս-կարմիր հացերը։
Կանայք թեյ լցրին։ Տղամարդիկ ֆռթացրին ու խփեցին շաքարամանից շաքար թռցնող երեխաների ձեռքներին։ Երեխաները մռթմռթացին։
Սովորական մի օր էր, ինչպես բոլոր օրերը։ Մի խումբ կոստյումավորներ անցան փողոցներով ու բղավեցին. «Անպետք թուղթ, դատարկ շշեր, սառնարան ու հեռուստացույց ենք առնում»։ Շրջիկ մրգավաճառը եկավ թափքավոր մեքենայով և բարձրախոսով ձայն տվեց. «Սո՜խ ունենք, կարտոֆի՜լ, նարի՜նջ»։
Այդ օրը չէր տարբերվում մյուս օրերից։ Փողոցը լցված կանաչ, սպիտակ ու բորդո փեյքաններն իրար վրա ատամ կրճտացրին ու հարձակվեցին իրար վրա։ Տվին-առան, արյունլվիկ եղան։ Ճանապարհային ոստիկանները գլուխները բարձրացրին խցանված փողոցների միջից ու նայեցին հազալով թռչող ագռավներին։ Լուսացույցների աչքները ցավեցին։ Կատուները անջուր առուներում ապրող մկների սարսափից թռան չորացած սոսիների ճյուղերին։ Ճյուղերը կոտրվեցին, և կատուներն ընկան մայթերին պոլիէթիլենային տոպրակ կրծոտող շների վրա։ Շները սկսեցին փախչել։ Խանութպանները տեղներից թռան ու հայհոյեցին հաճախորդներին, որ հայհոյում էին թանկաբազար խանութպաններին։
Հենց այդ պահին արտասովոր մի բան պատահեց։ Առանց ինչ-որ մեկի միջամտության քաղաքի բոլոր ռադիոները միացան։ Բոլոր ռադիոները՝ մեծ թե փոքր, էլեկտրական թե մարտկոցավոր, դեղին, սրճագույն թե սև, հստակ, խռպոտ ու բամբ ձայնով ասացին. «Մորեխները հարձակվում են քաղաքի վրա՜»։
Տղամարդիկ կապույտ զոլավոր գիշերազգեստների վրայից տաբատներ հագան, անկողինների տակից հանեցին խնայգրքույկներն ու վազեցին բանկերը։ Կանայք թարս ու շիտակ հագան իրենց ոտնամաններն ու գլխաբաց հասան փուռ։ Երեխաներն էլ վրա տվեցին շաքարամաններին։
Հացթուխները հաց թխեցին։ Բանկի աշխատողները փողն առանց հաշվել տվեցին տղամարդկանց։ Խանութպանները փողը լցրին դարակները։ Երբ դարակները լցվեցին՝ գրպանները, գրպանները լցվեցին՝ հոտով օճառների թղթե արկղերը։ Թղթադրամներից օծանելիքի հոտ եկավ։ Խանութպանների գլուխն օծանելիքի հոտից պտտվեց։ Հացթուխները թափ տվեցին ալյուրի դատարկ պարկերը։ Բանկերի դատարկ չհրկիզվող պահարանները հորանջեցին, և մարդիկ շվարած մնացին, թե ինչպես էին տուն հասցնելու բրնձի, ոսպի, լոբու, ցորենի, սիսեռի, արմավի, խուրմայի, պանրի ու յուղի կապոցները, պարկերը, թիթեղյա տարաներն ու տոպրակները։ Ռադիոները ճչում էին. «Մորեխները գալի՜ս են…»։
Հենց այդ միջոցին մարդկանց աչքն ընկավ ջարդուխուրդ փեյքանների արանքից հանգիստ իրենց բան ու գործին գնացող մրջյուններին։ Սակայն մրջյունները փոքր էին, իսկ պարկերը, թիթեղյա տարաները, կապոցներն ու տոպրակները՝ մեծ ու շատ։ Մարդիկ վերցրին հեծանիվների օդամղիչ պոմպերն ու փչեցին մրջյուններին։ Այնքան փչեցին, որ մրջյունները մարդկանց չափ դարձան։ Էլի փչեցին, և դարձան մարդկանցից երկու անգամ մեծ։ Հետո մրջյուններն օգնեցին մարդկանց։ Մառանները, նկուղները, հետևի բակերը, դիմացի բակերը, տանիքներն ու սենյակները լցվեցին։ Ռադիոները դեռ աղաղակում էին. «Եկա՜ն, հասա՜ն…մորեխնե՜րը»։
Մարդիկ կռիվ արեցին մրջյունների հետ։ Ուռած մրջյուններն ուռած էլ աշխատավարձ էին պահանջում։ Տղամարդիկ չտվեցին։ Մրջյունները սպառնացին։ Տղամարդիկ վախեցան։ Կանայք հանեցին իրենց հագուստների քորոցներն ու խրեցին փքված մրջյունների մարմինը։ Մրջյունները թսկեցին-դարձան սովորական մրջյունների չափ։ Այդ ժամանակ տղամարդիկ մեկական ոսպ տվեցին մրջյուններին, վերջիններս հեռացան։
Մարդիկ տուն վազեցին ու դռները կողպեցին, պատուհանները փակեցին, բոլոր անցքերն էլ ցեխով փակեցին։ Մնացին քաղաքը, շները, կատուները, մկներն ու ոսպով անշտապ գնացող մրջյունները։ Ագռավները պտտվեցին քաղաքի վրայով, հազացին ու թքեցին, ռադիոները բղավեցին. «Եկա՜ն, լցվեցի՜ն, տարա՜ն… մորեխնե՜րը»։ Մարդիկ, տներում ականջները ռադիոյին, աչքները փակ պատուհաններից հառած երկնքին, նստեցին-սպասեցին։
Մի քանի անգամ արևը դուրս եկավ և երկնքի մի կողմից մյուսը գնաց, քնեց ու արթնացավ, գնաց ու եկավ և նայեց դատարկ քաղաքին, որի փողոցներում մկները ընկել էին կատուների հետևից, կատուները՝ շների, շները՝ մկների։ Մորեխներից լուր չկար։ Ռադիոների կոկորդները պատռվեցին, և դեղին, կապույտ ու կարմիր մետաղալարերը խուրձ-խուրձ ցցվեցին դուրս։
Մարդիկ նստել-սպասելուց ձանձրացան և սկսեցին ուտել: Առաջին օրերին՝ միայն կշտանալու համար, հաջորդիվ՝ անգործությունից: Ուտելն աստիճանաբար դարձավ սովորություն: Առավոտյան արթնանալուն պես սկսում էին ուտել, մինչև մթներ, քնեին, առավոտներն էլ արթնանում էին, եփում ու ուտում: Ուտելը դարձավ գործ, զբաղմունք, սեր, կենսական պատճառ:
Մի օր քաղաքում ձայներ լսվեցին: Տղամարդկանց տռուզ փորերը պոկեցին տաբատի կոճակները: Կանանց փքուն կրծքերը պատռեցին վերնաշապիկները, իսկ մսեղ ու գեր բազուկները՝ թևքերը: Ագռավները գլխապատառ թևաբախեցին քաղաքի գլխին, և մարդիկ կերան ու ավելի գիրացան: Որևէ մեկն էլ եփելու հավես չունեն: Մի կողմ շպրտեցին կապոցները, պարկերը, թիթեղյա տարաներն ու տոպրակներն ու եղած-չեղածը բռերով լցրին բերանները, ծամեցին ու կուլ տվեցին: Ատամներն այդ ծանրաբեռնվածությանը չդիմացան, կոտրվեցին ու թափվեցին: Հայելիները մարդկանց երեսները տեսնելուց այնպես վախեցան, որ սոսկալի ձայնով փշրվեցին: Շներն ու կատուները սկսեցին փախչել: Մկները քաղաքը գրավեցին ու տոն սարքեցին, իսկ մարդիկ կերան ու կերան: Լեզուներն այնպես փքվեցին, որ անատամ բերաններում չկարողացան պտտվել: Խոսելը բարդացավ: Որևէ մեկն էլ չէր հասկանում՝ ինչ է խոսում: Խոսելու փոխարեն գռմռացին ու կոկորդներից տարօրինակ ձայներ արձակեցին: Այս անգամ ագռավներն էլ քաղաքից փախան: Մնացին մկները, որ ոչնչից չէին վախենում:
Արևը, տեսնելով փոշեկոլոլ ու դատարկ քաղաքն ու անպատկառ մկներին, այնքան տխրեց, որ ճամփան թեքեց ու այլևս չանցավ քաղաքի երկնքով: Մարդկանց դեմքերն այլևս նման չէր դեմքերի: Անճոռնի ու անկերպարանք մսակույտեր էին, որոնց ձեռքերի ու ոտքերի փոխարեն չորս կողմ ցցված մսե հսկայական վերջույթներ էին, բերանների փոխարեն՝ սև խոռոչներ: Մսակույտերի վրայի անցքերը, որ ժամանակին աչքեր էին եղել, մթան մեջ ակնկույր պլշել էին առջևամասերին, որոնք ստորին վերջույթներով քաշում էին առաջ և վերին վերջույթներով տանում-խցկում սև խոռոչի մեջ: Այսպես՝ գիշեր-ցերեկ, անվերջ-անդադար:
Ոչ ոք այդպես էլ չհասկացավ՝ ինչ եղավ, որ մորեխները քաղաք չեկան:
Թարգմանությունը պարսկերենից՝ Արեգ Բագրատյանի
