Հայնրիխ Բյոլ | Ադենաուերի ժամանակը եւ մեր ժամանակը

Հուշեր 1945-1953 թվականների մասին

Հիշելը մի արվեստ է, գրելը` մեկ այլ. երբ երկու արվեստները հեղինակը կարողանում է մեկտեղել, այնժամ մեկը կորցրած ժամանակն է որոնում, գիշերները վեր է թռչում սիրած անկողնուց, նետվում կառքի մեջ, արթնացնում դքսուհիներին` իմանալու համար, թե ով ինչ զգեստ է հագել, ինչպիսին էր այդ զգեստը քսանհինգ տարի առաջ, կեսօրին, ժամը չորսի մոտ:
Կոնրադ Ադենաուերն այդ տեսակը չէ. նրան չի տանջում հիշողության դեւը, չեն տանջում նաեւ ճշգրտության դեւերը: 1945-ից հետո նա ժամանակ չկորցրեց եւ չի փնտրում ոչինչ. դա իր ժամն էր, նա ժամանակ շահեց, դարձրեց այն իրենը եւ սկսեց այն տնօրինել: Սկսած 1945 թվականից` նա միշտ եղել է ժամանակից առաջ, հետ, վրա, վեր եւ ժամանակին համընթաց, դրանք բարենպաստ են եղել իր համար, նա ձեւավորել է դարաշրջանը, եւ մենք` բոլորս, ապրում ենք ոչ թե մեր, այլ նրա՛ ժամանակաշրջանում:
Թերեւս մեծ մասամբ դրանով կարելի էր բացատրել գերմանական անզորությունը, ինչպես` կանցլեր Էրհարդի, այնպես էլ` ամենավերջին անհայտ մտավորականի անհանգստությունը: Դաշնային Հանրապետությունը եւ նրա իշխանությունը, որն այժմ փողոցում ընկած է ջախջախված դիակի պես, լիովին համապատասխանում է Ադենաուերին: Մեծ ջանքեր կպահանջվեն, որպեսզի դրանք համապատասխանեցվեն այլոց:
Պարզելու համար, թե ինչպես կարող է տեղի ունենալ այդ չարիքը, Կոնրադ Ադենաուերի առաջին աշխատանքն այնքան էլ վատ աղբյուր չէ պատմությունից դիլետանտի համար: Ես կասկածում եմ, որ գրախոսական գրքի շատ գնորդներ կարող են այն ամբողջությամբ կարդալու համար (կամավոր) ջանք թափել:
Գիրքը հուզիչ չէ. մեկ երրորդը, երեւի կեսը պետք էր ջնջել: Անիմաստ է զեկուցել կոնֆերանսի արդյունքների, արարողակարգի եւ այլնի մասին, անվերջ օգտագործել «ունենալ» , «կլինի», «լինել» բայերը, զեկուցել չորացած ծղոտի մասին, երբ փաստաթղթերի հայտնի տրցակին ուղղակի մի հայացք նետելն օգնում է պատկերացում կազմել արարողակարգի մասին: Եռանդուն խմբագիրը մկրատով եւ կարմիր թանաքով գրիչով պետք է խմբագրեր այն: Կոնրադ Ադենաուերի համար հուշարձաններն անվտանգ են, եւ ինչո՞ւ նա, ում ուժը սահուն խոսքի մեջ է, պետք է անցում կատարեր գրելուն: Ինչո՞ւ պոեզիայից այդքան հեռու քաղաքական գործիչը, որն իրեն մի ողջ դարաշրջան կարող էր դրսեւորել որպես պետական գործիչ, պետք է փորձեր խոսքով արտահայտվել: Նա չուներ լավ խորհրդականներ, բացի պարոն Գլոբկեից չուներ այլ խորհրդական:
Իրականում ո՞վ կկարդա այս գիրքը: Հուսով եմ` ոչ միայն պատմաբանները, որոնց մազերը կարող են բիզ-բիզ կանգնել: Նույնիսկ ես, լինելով պատմությունից դիլետանտ, նկատում եմ այն բացերը, որոնք մեծ արագությամբ ցատկ են կատարել այնտեղ. Ահլենի ծրագիրը, արժույթի բարեփոխումները, Բեռլինի շրջափակումը, պաշտպանական բանավեճը, Գլոբկեի գործը: Ես չգիտեմ էլ, թե ինչ է բաց թողնվել, բայց պետք է բացվեն արխիվները, որպեսզի խոսեն վիճելի հարցերի մասին: Հուսով եմ` բոլոր բանասերներն ու փիլիսոփաները նույնպես, եւ ամենից առաջ` բոլոր դավանանքների հովիվներն ու հովվապետերը, անմիջապես կգտնեն այդ աղբյուրը, որպեսզի անմիջապես հասկանան, թե որ լեզուն եւ որ հոգեւոր զավակին է նա նախընտրում: Եվ նրանք ընտրում, նորից ու նորից եռանդով ընտրում եւ հրավիրում են մեզ:
Ես չգիտեմ` արդյո՞ք տարբեր դավանանքների տեր հովիվներին եւ հովվապետերին դեռեւս հետաքրքրում են էթիկական հարցերը, բայց դրանք կարող են հնչել, եւ հետո կարող է պատահել, որ Կոնրադ Ադենաուերի առաջին աշխատանքը դասակարգվի երիտասարդների համար վտանգավոր գրքերի շարքում:
Մատերիալիզմի, պատեհապաշտության, պրագմատիզմի եւ ցինիզմի ուսուցումը խորհուրդ չի տրվում նույնիսկ երիտասարդներին բարոյական վերազինման համար, որովհետեւ նրանք այնտեղ պտտվում են այդ`դեռեւս չչորացած, բայց խեղճացած արձակի «քրիստոնյա Արեւմուտք» եւ «քրիստոնեական իդեալներ» բառապաշարի հոսքում: Սակայն եթե երիտասարդ ընթերցողը փորձեր պարզել, թե ինչից է բաղկացած «քրիստոնեական Արեւմուտքը», ինչից են բխում այդ «քրիստոնեական իդեալները», նա սրանից ավելին չէր կարողանա գտնել. մասնավոր սեփականություն, այն պաշտպանելու ունակ հզոր բանակ, չլինել ո՛չ կոմունիստ, ո՛չ սոցիալիստ: Հնարավոր է, որ ոմանց բարեպաշտ մտածելակերպի համար բավարար է այդ սերը քաշած կաթը: Մարդը երբեք չի դադարում սովորել եւ ձգտում է հաճույք ստանալ նույնիսկ տքնաջան ընթերցանությունից: Ես միայն մեկ բան հասկացա. միակ մարդը, որը մեծացել է Ադենաուերի հետ 1945 թվականից հետո, եւ որի համեմատ ինքը կշարունակեր աճել, Կուրտ Շումախերն էր, եւ նա մահացավ: Կարլ Առնոլդը չափազանց փափուկ էր, Գուստավ Հայնեմանը` չափազանց ազնիվ եւ բողոքական, նա չէր կարողանում գլուխ հանել քյոլն-կաթոլիկ ձախակողմյան խուցպայից: Հերման Էհլերսը նույնպես մահացավ: Մնում են սինխրոնիզացվածները, որոնց մասին կխոսեմ հետո, եւ հրապուրվածները. ինչ վերաբերում է նրանց, միայն տեսեք, թե ինչ է նշանակում լատիներեն «հրապուրանք», եւ ամեն ինչ հասկանալի կլինի:
Ով կարդացել է գիրքն ամբողջությամբ, շատ ավելին կիմանա: Օրինակ, ներածության 13-րդ էջում կարելի է կարդալ հետեւյալ ուշագրավ նախադասությունը. «Փորձը կարող է գործողության եւ մտքի անփոխարինելի ուղեցույց լինել, բնածին ինտելեկտը` նույնպես: Սա հատկապես վերաբերում է քաղաքականության ոլորտին»:
Այս նախադասությունը ընդգծված ձեւով հերքում է բացարձակապես քաղաքական փորձ չունեցող Վլադիմիր Իլյիչ Ուլյանով մտավորականի «հայտարարությունը». մարդ, որը 1917թ. պատմությամբ եւ քաղաքականությամբ էր զբաղվում: Նախադասությունը գրված է այնպիսի խղճուկ գերմաներենով, որ գերմաներենի յուրաքանչյուր ուսուցիչ երկար կվարանի` արդյո՞ք այդ «արտահայտությունը» դեռ կարող է բավարար լինել 5+-ի համար: Եվ այդ նախադասությունը համարվում է հիմնական միտքը հեղինակի ներածության մեջ: Երբ Ադենաուերը 44-րդ եւ 45-րդ էջերում մեկտեղում է մարքսիզմն ու նացիոնալ-սոցիալիզմը մատերիալիստական կաթսայի մեջ, երբ նա Խորհրդային Միությանը մեղադրում է էթնոս չունենալու համար, դա պարզապես բուրժուական կուրություն է: Հենց սոցիալիստական պաթոսն է, որ «ստեղծում» է խորհրդային տնտեսությունը, եւ նացիստների խելագար ռասայական գաղափարախոսությունը ծագել է ոչ թե նյութապաշտությունից, այլ մռայլ իդեալիզմից: Հենց նա` Ադենաուերը, չունի էթնոսի նվազագույն գիտակցություն, եւ դա ապշեցուցիչ է արեւմտյան աշխարհի տիպական քրիստոնյաների համար: Նա արդեն գիտակցում է քաղաքական պրագմատիզմի եւ բարոյական խնդիրների հիվանդագին նյութականացումը:
Չկա որեւէ կասկած. նա արեւմտյան դաշնակիցների համար անիծյալ եւ անհարմար բանակցային գործընկեր էր, գիտեր, թե ինչպես է պետք շահարկել նրանց վախը Ստալինի նկատմամբ, եւ բացի այդ, նա նույն վախն ուներ, ինչ` նրանք: Նա ոչ միայն վատ տրամադրություն չէր ունենում կոշտ բանակցությունների ընթացքում, նաեւ խիղճ չէր արտահայտում ընդհանրապես, երբ համոզված էր, որ ինքն իրավացի է. օրինակ, երբ 1950 թվականին Մակ Քլոյը եւ Ֆրանսուա Պոնսեն հետաքրքրվեցին, թե արեւմտյան գերմանացի ոստիկանները կկռվե՞ն արեւելյան գերմանացիների դեմ, նա ընդգծված համոզմունքով պատասխանեց` «այո»: Դա պատերազմական վիճակի` ակնկալվող վերափոխումն է քաղաքացիական պատերազմի, եւ դրա հիմքում անիծյալ տրամաբանությամբ նյութապաշտությունն է ընկած:
Գերմանիան, որը երբեք չէր կարող ընտրություն կատարել Արեւելքի եւ Արեւմուտքի միջեւ, այդ որոշումը կայացրեց բաժանմամբ: Պատկերացրեք ժողովրդական բանակը, որն այդ ընթացքում լավ զինված է եղել, Բունդեսվերի կողքին, ապա «վերամիավորում» բառն արտասանելուց առաջ պատկերացրեք, թե ով պետք է երբեւէ նորից զինաթափի այդ երկու բանակները, եւ ով կցանկանար «վերամիավորել» նրանց: Դա քաղաքացիական պատերազմի զինադադարն է, որը երկարաձգվել է մի երկրի համար, որը նույնպես ընտրություն է կատարել կապիտալիզմի եւ սոցիալիզմի միջեւ: Եթե ինչ-որ մեկն ունկնդրի Ադենաուերի «այո»-ն, որն արտասանվում է «լիակատար համոզվածությամբ», ապա նա, անշուշտ, կիմանա, թե որքան հաճելի է զինվոր լինելը, շատ ավելի հաճելի է լինել գերմանացի զինվոր, իսկ ընդհանրապես ամենացանկալին գերմանացի լինելն է:
Լավ ընկերները պետք է խորհուրդ տային Ադենաուերին չհանրայնացնել իրեն այս կերպ:
Նրա արձակը շատ ազատ է, բայց չի տրամադրում մտքերը թաքցնելուն: Չնայած բոլոր թաքնված մտքերին, այս գրքում ինձ համար կան շատ բացահայտումներ: 60-րդ էջում ես կարդացի. «Իմ կուսակցական ընկերների մեծ մասն ինձ հետ էր եւ դեմ էր խիստ սոցիալականացմանը»: Ի՜նչ գեղեցիկ ծաղիկ է ծաղկում այդ լեզվական անապատում. դա նման է Գորի անապատում հանկարծակի երիցուկ գտնելուն:
Ես կարդացի եւս մեկ էջ` մեջբերված Նեհայմ-Հյուսթոնի տնտեսական ծրագրի 10-րդ կետից (այդ ընթացքում Նեհայմ-Հյուսթոնը ներառել է Ահլենին). «Չափավոր ունեցվածքը ժողովրդավարական պետության կարեւորագույն երաշխիքն է: Բոլոր ազնիվ աշխատողների համար չափավոր ունեցվածքի ձեռքբերումը պետք է խրախուսվի»: Օ՜, երանելի Հերման Յոզեֆ, ինչպե՞ս ենք մենք վարվում անազնիվ ստեղծագործողների անսահման ունեցվածքի հետ: Տնտեսական եւ սոցիալ- քաղաքական հարցերը գնահատելիս, թերեւս, Ադենաուերին պետք է բնորոշել հետեւյալ կերպ` բուրժուական կուրություն եւ միամտություն. միակ հարցը կլինի այն, թե արդյո՞ք բուրժուական կուրության եւ միամտության ժամն էր, երբ Դաշնային Գերմանիայի տնտեսությունն իր հունի մեջ ընկավ:
Երբ կարդացի, որ Ռուրի (էջ 207) արդյունաբերության սոցիալականացումը նույնպես պետք է կանխվեր, քանի որ միլիոնավոր փոքր բաժնետերեր իրենց խնայողությունները ներդրել էին 4000-5000 մարկ արժողությամբ բաժնետոմսերում, ես էլ պետք է շնորհակալություն հայտնեմ երանելի Հերման Յոզեֆին, որը Քյոլնի օգնության կենտրոնում ունի այդպիսի հուզիչ հուշարձան, նրանից կխնդրեմ լուսավորություն, որովհետեւ չեմ հասկանում, թե ինչու պետք է նույն կամ նույնիսկ ավելի քիչ գումարի խնայողական հաշիվների միլիոնավոր տերեր փախչեն: Եվ ես խնդրում եմ նրա` երանելի Հերման Յոզեֆի ազդեցիկ «օրհնությունը», որ մեր անվանակից Աբսը վաղաժամ չմահանա` մեզ համար ծիծաղելով:
Եթե դուք ունեք որոշ չափով հումորի զգացում, որը երբեմն բավականին զվարճալի է թվում, պատրաստ եք հաճույքով ուտել մինչեւ գիշերը, դուք դրա առիթը կգտնեք 228-րդ էջում, եւ ծիծաղելու ցանկությունը կփոխակերպվի սրտխառնոցի: Գործողության տեսարան. Ադենաուերի բնակարանը` Ռոնդորֆում, կիրակի, օգոստոսի 21, 1949թ.. այդ օրը առաջին դաշնային կառավարությունը մկրտվեց առաջին դաշնային ընտրություններից հետո, երբ հաղթեց լավագույն հաշվով, եւ CDU-CSU-ն ստացավ 402 մանդատներից 139-ը: «Ես հաղթեցի»,- կարելի է կարդալ այնտեղ: Ապա քննարկվեց դաշնային նախագահի եւ դաշնային կանցլերի պաշտոնները զբաղեցնելու հարցը:
Ես զարմացա, երբ ներկաներից մեկն ընդհատեց ելույթս եւ ասաց, որ ինձ առաջադրում է կանցլերի պաշտոնում: Ես նայեցի բոլոր ներկաների դեմքերին եւ մտածեցի. «Եթե այստեղ բոլորը համաձայն են, ապա ես ընդունում եմ այդ առաջարկը»:
Ի վերջո, նա, ով այդքան զարմացած էր, չէր կարող հետագայում էլ զարմանալ, քանի որ այդ ամենը շարունակվում է. «Ես խոսեցի իմ բժշկի` պրոֆեսոր Մարտինիի հետ, թե արդյո՞ք կարող եմ այս պաշտոնը եւս մեկ տարի ստանձնել իմ տարիքում: Պրոֆեսոր Մարտինին անհանգստացած չէ: Նա կարծում է, որ ես կարող եմ պաշտոնավարել երկու տարի: Ոչ ոք չառարկեց: Գործն այդ կերպ ավարտվեց»:
Այստեղ արժեր հիշատակել այդ անխուսափելի «հա, հա, հա»-ի մասին, որպեսզի ժամանակակիցն էլ իմանա, թե որտեղ ծիծաղի, գերմաներենի յուրաքանչյուր ուսուցիչ էլ պետք է կարմիր մատիտ օգտագործի, քանի որ պատվերներ են կատարում եւ պաշտոններ զբաղեցնում: Ծիծաղը, սակայն, չի դադարում, այն, առանց դադարի, վերածվում է սրամտության. «Ես հետո անցում կատարեցի Դաշնային նախագահի ընտրությանը: Քանի որ կառավարության երկրորդ ամենամեծ խմբակցությունը կլինի FDP-ն, ես առաջարկեցի, որ պրոֆեսոր Հյուսը զբաղեցնի Դաշնային նախագահի պաշտոնը»: Ինչ-որ մեկը հարցնում է. «Արդյո՞ք պրոֆեսոր Հյուսը գիտի գաղափարների նման հոսքի մասին»: Ես ստիպված եմ արձագանքել, որ ցավոք մինչ այժմ ես ժամանակ չեմ ունեցել պրոֆեսոր Հյուսի հետ զրուցելու: Ինչպես ինձ հայտնեց պրոֆեսոր Հյուսը, այդ գաղափարի մասին նա առաջին անգամ տեղեկացել է մամուլից: Պրոֆեսոր Հյուսի դեմ փաստարկներից մեկն այն էր, որ նա եկեղեցու կողմնակից չէ: Ես այդ պարոնին պատասխանեցի. «Նա ունի քրիստոնյա կին, եւ դա բավարար է»:
Տարբերություն չկա «դիմել պաշտոնի համար» եւ «փոխանցման գրասենյակ» արտահայտությունների միջեւ, որտեղ թաքնված է Ադենաուերի պատկերացումը ժողովրդավարության մասին, եւ որն ամբողջովին հարմարեցված է իրեն: Այդ ցածրակարգ անլրջությունը, որը հազիվ թե հարիր էր կեգլիի ակումբի գործավարին, ակնհայտ է դառնում, երբ նայում եմ այդ զեկույցին նախորդող լուսանկարին: Ադենաուերը Դաշնային կանցլերի իր վկայականն է ստանում այն անձի ձեռքից, ում նա այդ ոճով «շնորհել» է Դաշնային նախագահի պաշտոնը: Հանդիսությունն իջել է ցածրորակ արարողության մակարդակի, եւ միակ բանը, որ պակասում է, Քյոլնի տղամարդկանց երգչախմբային ընկերությունն է: Բարիքը հասել է նրան, ով ունի գոնե մեկ «քրիստոնեաբար մտածող» կին: Նայե՛ք Ձեր շուրջը, երիտասարդնե՛ր, Դուք դեռ կարող եք դաշնային նախագահ դառնալ:
Ակնհայտ է, որ պահպանվել է հունական ծիծաղի այդ ոճը, իշխանության հետ հարաբերվելու, նրանից հրաժարվելու այդ անպատասխանատու ձեւը: Լեմմերի նման հարգարժան նախարարները ոչ թե իրենց կաբինետի ղեկավարից են լսում, այլ հեռուստաէկրանից են տեղեկանում, որ այլեւս նախարար չեն լինելու:
Շատ է խոսվել մարդկանց նկատմամբ Ադենաուերի արհամարհանքի մասին, եւ շատերն այն համադրում են նրա մեծության հետ: Սակայն մեծ մարդիկ միշտ արհամարհել են միայն իրենցից վերեւում գտնվողներին, եւ երբեք` իրենցից ցածրերին: Յուրաքանչյուր ոք, ով փորձում է անել այնպիսի բաներ, ինչ Ադենաուերն է անում, նպաստում է ժողովրդավարության նիհիլիզմին: Պարզապես նայեք այդ մարդկանց արհամարհանքին, որոնք ներդաշնակեցված են Ադենաուերի հետ`Բարզել, Շտրաուս, Դյուֆհյուզ եւ Յագեր: Նրանք քմծիծաղով վայելում են Ադենաուերի իշխանության թողած դիակը, այդ նոր Գերմանիան, որն ավելի մեծ ախորժակ ունի:
Երկու կարեւոր դրդապատճառների մասին է հիշատակվում ողջ գրքում. սոցիալիզմի յուրաքանչյուր ձեւի զրպարտություն հաճախ հենց կուսակցական ընկերների դեմ, նրանց դեմ,ովքեր, ինչպես առաջին կառավարության ձեւավորման ժամանակ, փորձում էին սոցիալ-դեմոկրատներին ընդգրկել այնտեղ: Ադենաուերը համառորեն եւ չարամտորեն գիտեր, թե ինչպես պետք է կանխել այն, եւ դրանով նա ոչ միայն կաթվածահար արեց, նսեմացրեց իր իսկ կուսակցության հակառակորդ ուժերին, այլեւ սարսափելի ձեւով ոչնչացրեց սոցիալ-դեմոկրատիան: Երկրորդ դրդապատճառն այն էր, որ վերազինումը հետապնդվում էր չափազանց նենգ ու ստոր ձեւերով` հակառակ այն ժամանակվա խաղաղ Գերմանիայի կամքին ու խորաթափանցությանը: Նա միգուցե չհասկացավ, թե ինչպես տեղի ունեցավ արժութային բարեփոխումը, բայց պատկերացնում էր վերազինման գործը: Իհարկե, գուցե քաղաքական գործչի իրավունքն է ողջ ուժով առաջ մղել իր հայեցակարգը, բայց սարսափելին այն է, որ նա այդ հարցում չգտավ հակառակորդներ` ո՛չ արհմիությունների, ո՛չ էլ սեփական կուսակցության ներսում: Նրա գրքում վերազինման հարաբերական հանրաճանաչության վերաբերյալ միակ ոչ ադենաուերական փաստարկը հարցման արդյունքն է`ի պատասխան կարծիքի հետազոտական ինստիտուտի միանգամայն տեսական ձեւակերպված հարցի:
Չկա տարակույս. Ադենաուերը տեսավ իր ժամը, խիզախություն դրսեւորեց, համառություն արտահայտեց իր ելույթում: Նա չէր վախենում ո՛չ Չերչիլից կամ Դալլեսից, ո՛չ Շումանից, ո՛չ գերագույն հանձնակատարներից. նա չուներ ոչ մի բարոյական բարդույթ: Նրանք չէին պարտադրում իրենց հայեցակարգը, այն համապատասխանում էր իրենց գաղափարներին. դա հին պահպանողականների հայեցակարգն էր, ուստի Ադենաուերը նրանց յուրայինն էր: Եթե քաղաքական գործիչն իրավացի է, նա օգտագործում է ցանկացած իրավիճակ: Նա թանկ վճարեց Ստալինի հանդեպ իր վախի համար, «նվիրեց» Սաարիի շրջանը, առանց աղմուկի, իր ցանկությամբ, առեւտուր արեց վերազինման համար, ազատորեն գործեց մեծ արդյունաբերության դեմ. մեկ հարվածով երկու նապաստակ խփեց: Նա ազատություն շնորհեց պատերազմի հանցագործներին, դարձավ բարոյական փտածության մեղսակից, որը սպառնում է վտանգել այն ամենն, ինչն այդ երկրում պիտակավորված է որպես «անցյալի հետ հաշտություն»:
Երիտասարդ գերմանացիները կարող են Իսրայել գնալ անմեղ սրտով եւ լավագույն մտադրություններով, քանի դեռ չգիտեն, որ 1944 թ. հունվարի 25-ին Հիմլերը Պոզենի թատրոնում 250 զինվորական գեներալների տեղեկացրեց հրեական հարցի վերջնական լուծման մասին եւ բացահայտեց նրանց, որ բոլոր հրեաները, ներառյալ` կանայք եւ երեխաները, կբնաջնջվեն, եւ 250 գեներալներից միայն հինգը չծափահարեցին այդ հրամանները (տես`Kunrat Frh. v. Hammerstein, <Spähtrupp>, Seite 193):
Այդ 250 հանցակիցներից քանի՞սը կարող էին լինել նրանց թվում, ում Ադենաուերը քայլ առ քայլ փորձեց ազատագրել դեռեւս 1950 թվականին, վերջին անգամ ցինիկ խորհուրդներ տվեց Դալլասին ու Կոնանտին: «Ես բացատրեցի, որ հավանաբար գաղտնիք չեմ բացահայտել այս շրջապատում, երբ հայտարարել եմ, որ բրիտանական գերագույն հանձնակատարն ինձ վստահեցրել է, որ հիվանդության պատճառով արձակուրդից ոչ ոք չի ազատվել, եւ ոչ ոք այլեւս չի ձերբակալվի: Ամերիկացիները կարող էին միաձուլվել այդ համակարգին, մարդկանց հեռացնել աշխատանքից հիվանդության պատճառով, իսկ հետո չթողնել, որ նրանք վերստին առողջանան»:
Այսպիսով, ամենեւին էլ կարեւոր չէ, թե արդյո՞ք նա մեղավոր է եւ որքանով է մեղավոր, դա կախված է այն բանից, թե ինչ-որ մեկին դեռ պե՞տք է նրա մեղքը կամ անմեղությունը քաղաքական պատեհությամբ շահարկելու համար: Իհարկե, պարոնայք Կադուկն ու Կլերը քաղաքական առումով անպատեհ էին եւ ոչ օգտակար: Լավ է, որ քեզ Կլեր կամ Կադուկ չեն անվանում, այլ` Գլոբկե:
Այս գրքում շատ ստորություն է ամփոփված, եւ հավանաբար պահանջվում էր մարդկային արհամարհանքի վերջին կաթիլը, այդ թվում` մեր լեզվի հանդեպ վերջին արհամարհանքը, որպեսզի այն հրապարակվեր`չկանխատեսելով, թե լեզուն որքան կարող է դավաճանել: Ընթերցանությունը կործանարար է, ցնցող, նա կաթվածահար է անում եւ ապշեցնում, իսկ ինքնաբացահայտումը կատարվում է նման անտեղյակությամբ` չնայած այն թաքցնելու բոլոր փորձերին: Հետո մեկ ուրիշը զարմանում է գերմանական դաշնային հասարակության տարրալուծման վրա, այն բանի վրա, որ ՙէմիգրանտ՚ բառը մնաց որպես հայհոյանք, իսկ մի հիմար տղա, որը Բամբերգում սվաստիկա է նկարում, կարող է ամիսներով ոստիկանական պաշտպանություն ապահովել բոլոր սինագոգների համար:
Այս գիրքը պարունակում է նաեւ լեգենդներ այն մասին, թե ինչպես է նռնակը պայթել Ադենաուերից տասներկու մետր հեռավորության վրա` Ռոնդորֆի նրա այգում: Այն կմտնի քրեստոմատիայի մեջ, ինչպես մտել են Վաշինգտոնի կեռասի կորիզները. եւ, այնուամենայնիվ, Աուշվիցից հետո, Վարշավայի, Ռոտերդամի եւ Դրեզդենի ռմբակոծություններից հետո, Ստալինգրադից եւ Լենինգրադից հետո, սեղանի շուրջ այդ ամենը միայն որպես ամոթանք է հնչում: Բրիտանացիների կողմից պաշտոնանկ արված քաղաքապետ Ադենաուրեի նկատմամբ կատարված անարդարությունը նույնպես տեղ չի գտել. այստեղ այն ներկայացվում է որպես աշխատանքային կարմիր դաշույն, որը գերմանացի սոցիալ-դեմոկրատ Ռոբերտ Գյորլինգերը խրել է նրա մեջքը, եւ նա դրա համար պետք է երախտապարտ լինի: Այդ դրությունն ազատեց նրան ավելի բարձր պաշտոնի համար: Նա հաջողության հասավ այն ամենում, ինչը մտադրվել էր` նույնիսկ ծաղրելով SPD-ին, մինչեւ հանձնվեց` դառնալով ES-PE-DE-ական: Նա, իհարկե, կցանկանար ազատվել այդ մերկ S-ից, չնայած գերմանացի նիհիլիստները կառչել էին դրանից: Նրանք կունենան «քրիստոնեաբար մտածող կանայք »:
Ես հասկանում եմ, որ Ադենաուերն այդքան համախոհներ ունի Գերմանիայում: Այդ ամենի համար մեկ-մեկ (արեւմտյան) քարտով մինչ այժմ վճարվել է. շահույթի համար արդեն վճարված է, թեեւ խաղադրույք դեռ չի պահանջվում: Հավանաբար դեռ մի որոշ ժամանակ էլ այդպես կշարունակվի: Ոչ ոք չգիտի, թե որն է ճիշտը, բայց պետք է շարունակել քայլել: Դա ինձ հիշեցնում է պատերազմի վերջին ամիսների կարգախոսը. «Վայելեք պատերազմը, խաղաղությունը սարսափելի կլինի »: Դաշնային Հանրապետության համար կարելի էր հորինել հետեւյալ ասացվածքը. «Հրապուրվեք, երեխաներ, ով գիտի, թե որքան կտեւի այն»:
Ինձ համար անհասկանալի է մնում այն հարցը, թե ինչպես է հաջողվել Ադենաուերին այդքան շատ (գաղտնի) համախոհներ ունենալ ԳԴՀ-ում: Ինչի՞ վրա կարող է այնտեղ որեւէ մեկը հույս դնել, երբ Արեւելյան Եվրոպայի նկատմամբ բացարձակ անտարբեր քաղաքականություն է իրականացվում, մի քաղաքականություն, որն այդքան արժեւորում է վերամիավորման գինը: Ի՞նչ օգուտ կա այն բանից, երբ փարատում են Արեւմտյան Եվրոպայի վախը գերմանացիների հանդեպ, եւ ոչ այնքան հաջողությամբ բորբոքում նույն Արեւմտյան Եվրոպայի վախը ռուսների հանդեպ: Ի՞նչ օգուտ Արեւելյան Եվրոպայի վախը գերմանացիների հանդեպ կոմունիստական, եւ այդ իսկ պատճառով` չար հռչակելուց: Կար խելագար կուրություն` ժխտելու, որ Արեւելյան Եվրոպայի վախը Կրեմլի գաղափարախոսների վախը չէ, եւ ես այդ կուրության մեջ տեսնում եմ Քյոլնի պես մի քաղաք` Հռենոսի ձախ ափին («Սիբիրը սկսվում է Քյոլն-Դոյցից »): Դա այն մարդկանց վախն է (որոնցից շատերն, ի դեպ, նույնքան կաթոլիկ են, որքան`Ադենաուերը), որոնք գիտեն, թե ինչ է նշանակում, երբ գերմանացիները պատերազմում են սլավոնների դեմ: Ինչպե՞ս կարող է ԳԴՀ-ի ցանկացած բնակիչ ակնկալիք ունենալ այդ խելագար կուրության հետեւանքներից:
Ես չեմ հասկանում, որ որեւէ մեկը երբեւէ կարող է Ադենաուերի մտքերի հորձանուտում գտնել «քրիստոնեական »- ի հետ կապ ունեցող ինչ-որ միտք եւ այն օգտագործել: Ես դա չեմ հասկանում, եւ դա կարող է վերաբերել ինձ: Հնարավոր է, որ քրիստոնեությունն ունի բուրժուական տարբերակ, որը ես երբեք չեմ հասկացել, թեեւ այդ տարբերակից բացի ես այլ բան չեմ տեսնում: Նույնիսկ կարող է այնպես պատահել, որ մենք երազենք Ադենաուերին: Նա ինքնակալ է, բայց երբեմն կարող է իրեն թույլ տալ ողորմած լինել: Նրա հետեւորդները ոչ միայն անբարեխիղճ, այլեւ անողոք կլինեն:
(1965)

Թարգմանությունը գերմաներենից` Թագուհի Հակոբյանի

1. Կոնրադ Ադենաուեր (1876-1967թթ.)- Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության կանցլեր (1949-1963թթ.): Ադենաուերի կառավարությունը 1954թ. ստորագրեց Փարիզի համաձայնագրերը, որոնցով ԳՖՀ-ն մտավ ՆԱՏՕ-ի կազմի մեջ:
2. Լուդվիգ Վիլհելմ Էրհարդ (1897-1977թթ.)- Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության կանցլեր (1963-1966թթ.):
3. Կուրտ Շումախեր (1859-1952թթ.)- Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության գործիչ, 1930-1933թթ.` Ռայխստագի պատգամավոր: Ֆաշիստական դիկտատուրայի տարիներին եղել է համակենտրոնացման ճամբարում:
4. Գուստավ Վալտեր Հայնեման (1899-1976թթ.)- գերմանացի քաղաքական գործիչ, 1969-1974թթ.`Արեւմտյան Գերմանիայի նախագահը:
5. Հերման Էհլերս (1904-1954թթ.)- գերմանացի քաղաքական գործիչ, եղել է Բունդեսթագի երկրորդ նախագահը:
6. Ջոն Ջեյ Մաքքլոյ (1895-1989թթ.)- ամերիկացի իրավաբան, դիվանագետ, բանկիր եւ նախագահի խորհրդական:
7. Ռայներ Քանդիդուս Բարզել (1924-2006թթ.)- գերմանացի քաղաքական գործիչ, 1983-1984թթ. եղել է Բունդեսթագի 8-րդ նախագահը:
8. Յոզեֆ Հերման Դյուֆհյուզ (1908-1971թթ.)- գերմանացի քաղաքական գործիչ:
9. Ջոն Ֆոսթեր Դալլաս (1888-1959թթ.)- ամերիկացի դիվանագետ, իրավաբան, 1953-1959թթ. եղել է ԱՄՆ նախագահ Դուայթ Դ. Էյզենհաուերի պետքարտուղարը:
10. Հայնրիխ Հիմլեր- Ադոլֆ Հիտլերի ամենահավատարիմ մարդկանցից մեկը: Նա ղեկավարել է Գերմանիայի նացիոնալ-սոցիալիստական բանվորական կուսակցության պահնորդական ջոկատը` ԷսԷս (SS), որին սկզբում անդամագրված էր ընդամենը 250 մարդ: Աշխարհամարտի վերջում նրանց թիվը հասնում էր շուրջ 1,5 միլիոնի:
11. Ջեյմս Բրայանթ Քոնանտ (1893-1978թթ.)- Արեւմտյան Գերմանիայում ԱՄՆ առաջին դեսպանը:
12. Բամբերգ- քաղաք Գերմանիայում:
13. Բունդեսվեր (գերմ. Bundeswehr)- Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության Զինված ուժեր: